3 - Egitimim.com

B‹YOLOJ‹ 1
BÖLÜM
5
HÜCRE KAVRAMI
Bu Bölümü Çal›flt›ktan Sonra Neler Ö¤renece¤iz?
• Hücrenin ne oldu¤unu
• Prokaryot hücre ve ökaryot hücre tan›mlar›n›
• Ökeryot hücre yap›s›nda zar, sitoplazma ve çekirde¤in ifllevlerini
ö¤renece¤iz.
KONULAR
• Hücre kavram› ve ifllevi
• Hücre çeflitleri
• Prokaryot ve ökeryot hücre
• Zar
• Sitoplazma
• Çekirdek
22
B‹YOLOJ‹ 1
HÜCRE KAVRAMI
Hücre bir organizman›n yap› ve görevinin temel birimidir. Bütün canl›lar
hücrelerden meydana gelmifllerdir. Hücreler ba¤›ms›z olduklar› halde
birlikte ifl görürler. Hücreler daha öncekilerinin bölünmesiyle meydana
gelirler. Hücre bölünmesi anababa hücrelerle, bunlar›n dölleri aras›nda
kal›tsal süreklili¤in maddesel temelini oluflturur.
Hücreler çok küçük boyutlarda olmalar›na karfl›n çok karmafl›k yap›l›d›rlar.
Hücreler enerji üretme ve enerji kullanma, üreme, besin alma, art›k ürünleri
d›flar› atma gibi ifllemler yaparlar.
HÜCRE
PROKARYOT HÜCRE
Zar, sitoplazmaya sahiptir. Fakat çekirdek belirgin bir zarla sitoplazmadan
ayr›lmam›flt›r. Kal›t›mdan sorumlu kromozomlar hücre sitoplazmas›nda
bulunmazlar. Organeller ökaryot hücrelerdeki gibi geliflmifl de¤il ve çok
azd›r. Do¤ada prokaryot hücre yap›s›na sahip canl›lar mavi yeflil algler
ile bakterilerdir. Bunlar tek hücreli canl›lard›r.
ÖKARYOT HÜCRE
Zar, sitoplazma ve belirgin bir çekirde¤e sahip hücrelerdir. Bir baflka
deyiflle çekirdek belirgin bir zarla sitoplazmadan ayr›lm›flt›r. Kal›t›mdan
sorumlu kromozomlar hücre çekirde¤inde bulunur. Hücrenin çeflidine
göre bulundurdu¤u organel say›s› artabilir.
Ör: Karaci¤er hücrelerinde mitakondrinin çok say›da bulunmas› gibi, Do¤ada
monera aleminin d›fl›ndaki canl›lar ökeryotik hücre yap›s›na sahiptirler. Ör:
Protista alemindeki tek hücreden ibaret olan amip ökaryot bir hücredir. Çok
hücreli organizma olan bitki hayvan ve insan hücreleri de ökaryotik hücrelerdir.
23
B‹YOLOJ‹ 1
HÜCREN‹N YAPISI VE ÖZELL‹KLER‹
HÜCRE ZARI
Hücreyi d›fl ortamdan ay›r›r. Besin maddelerinin hücre içine girmesini, metabolizma art›klar›n›n hücre d›fl›na ç›kmas›n› sa¤lar. Canl› bir yap›d›r.
Protein ve ya¤dan meydana gelmifltir, seçici geçirgen bir yap›ya sahiptir.
Not: Ak›c› mozaik zar modeli için kitab›n›za bak›n›z.
HÜCRE S‹TOPLAZMASI
Hücre zar› ile çekirdek aras›n› dolduran kalloidal bir ortamd›r. Organik ve
inorganik bilefliklerden meydan'a gelir. Canl› bir hücre stoplazmas›n›n
büyük bir k›sm›n› su (% 60-90) meydana getirir.
Sitoplazmada organellerin d›fl›nda enzimler, amino asid, glikoz, ya¤ asidi
ve gliseral, hormonlar, sodyum, potasyum, kalsiyum, klor gibi iyonlar
bulunur.
Sitoplazma; solunum, fotosentez, beslenme ve boflalt›m gibi bütün hayatsal
olaylar›n geçti¤i yerdir. Hayatsal faaliyetler sitoplazmadaki organeller
yard›m›yla yürütülür. Örne¤in proteinler ribozomlarda sentezlenir, mitakondri
lerde meydana gelen oksijenli solunumla enerji üretilir, lizozomlar›n
yard›m›yla da sindirim yap›l›r.
Not: Organellerin yap›lar› ve görevleri için kitab›n›za bak›n›z.
ÇEK‹RDEK
Monera alemindeki bakteriler ve mavi yeflil algler hariç hemen bitki ve
hayvan hücrelerinde çekirdek vard›r, çekirde¤i olmayan canl›larda çekirdek
maddesi sitoplazma içinde da¤›n›k halde bulunur. Baz› memelilerin alyuvar
hücrelerinde çekirdek bulunmaz.
Çekirdek hücrenin bütün biyolojik olaylar›n› kontrol eden merkezdir.
Bütün hayatsal faaliyetleri yönetti¤i gibi, canl›n›n genetik maddesinin
bulundu¤u yerdir.
24