Book 1.indb

LIBERTUS
CEZA
HUKUKU
Konu Anlatımlı
Müfettişlik
Örnekler
Uzmanlık
KPSS ve kurum
sınavları için
özgün soru ve konu
anlatımından oluşan
Yorumlar
Uyarılar
Pratik Bilgiler
TEK KİTAP
Denetmenlik
Banka Sınavları
Gelir Uzmanlığı
Özgün Sorular ve Açıklamaları
Vergi Müfettişliği
Çıkmış Sorular ve Açıklamaları
Hâkimlik
ENDER BÜYÜKÇULHA
Av. Ender BÜYÜKÇULHA
LIBERTUS CEZA HUKUKU
KONU ANLATIMI
ISBN 978-605-318-154-5
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2015, Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: 2015, Ankara
Yayın-Proje: Şafak Tangıç
Türkçe Redaksiyon: M. Nilay Bulut - D. Büşra Gürçay
Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Tunç
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Korza Yay. Basım San. Tic. A.Ş.
Yenice Mah. No: 3 Esenboğa - Ankara
(0312 342 22 08)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 30233
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: [email protected]
SUNUŞ
Hukuk bilimi ya da disiplini içerisinde büyük bir öneme ve yere sahip bulunan ceza hukuku, ne yazık ki eğitim sistemimizde hak ettiği yeri ve değeri bulamıyor. Doğrudan hukuk eğitimini konu edinen lisans programları dışında, ceza
hukuku dersinin verildiği eğitim programları ve eğitim kurumları, yok denecek
kadar az. Bu durum, özellikle KPSS ve kimi kamu kurumlarının özgün sınavlarına
hazırlanan adaylar için, şüphesiz ciddi bir eksiklik oluşturuyor.
Bu kitap, işte bu eksikliği gidermek, en azından bu yolda bir katkı sunmak
amacıyla hazırlanmıştır. Belirli somut hedeflere ulaşmaya çalışan okuyucularının,
bir hukukçu olmadığını ve olmaya da çalışmadığını bilerek ancak onların ceza
hukuku konusunda temel bilgilere ihtiyaç duyduğunu da dikkate alarak kaleme
alınmıştır. Akademik bir içerikten ve dilden mümkün olduğunca uzak ve sade tutmaya çalıştığımız kapsam ve anlatım, ancak bir yandan da mevcut bilgi ihtiyacına
yeterince yanıt verme yetkinliğindedir.
KPSS ve kimi özgün kamu kurumu sınavlarında görülen soru dağılımları da
dikkate alınarak, ceza hukuku alanında yer alan iki alt disipline; "ceza genel hukuku" ve "ceza muhakemesi hukuku"na ait bilgiler, bu kitabın içeriğini oluşturmaktadır. Aynı zamanda bu kitabın, asıl olarak sınava hazırlık sürecinde işlev kazanacağı
da düşünülerek; geçmiş yıllarda ceza hukuku alanında çıkmış sorular ve ilk kez bu
kitapta yer verilen özgün sorularla, konu anlatımları desteklenmiştir. Yine yer verilen örnek olay ve olgularla da, konuların ve kavramların daha anlaşılır olmasına
çaba gösterilmiştir.
Sınavlarda başarı şüphesiz önemlidir. Ancak, ceza hukukuna dair temel bilgilere sahip olmanın, özellikle bir kamu görevlisinin mesleki yaşamında ve kariyerinde de, kanımca büyük bir önem taşıdığı unutulmamalıdır. Hatta kolaylıkla
denebilir ki, temel ceza hukuku bilgisi aynı zamanda bir hayat bilgisidir ve her
insanın, gündelik yaşamında da ihtiyaç duyacağı ve ona bir çok avantajlar sağlayacak önemli ve temel bir bilgi alanıdır.
Bu kitabın oluşumunda ve sizlere ulaşmasında katkısı bulunanlara, en başta
da PEGEM ailesine, teşekkürlerimi sunmak isterim. Aynı zamanda kitabın ilk taslaklarını okuyarak öneri ve katkılarını benden esirgemeyen değerli meslektaşlarıma da teşekkür etmek isterim.
Özel bir teşekkürü ve takdiri ise, bu kitabı yazdığım bir iki aylık süreçte, kendileri ile daha az ilgilenmeme, daha az oyun oynayıp zaman geçirmeme fazlasıyla
anlayış gösteren, aynı zamanda bütün cazibesine rağmen çalışma masama da hiç
dokunmayan, sevgili oğullarım Taylan ve Efe'ye sunuyorum.
Bir "ön söz" değerindeki bu sunuşun "son söz"ü olarak da, toplumsal yaşam
ve düzen için vazgeçilmez görülen ceza hukukunun her durumda ve mutlaka "ultima ratio" olması gereğini ifade etmek isterim. "Son çare" ya da "en son yöntem"
şeklinde çevirebileceğimiz bu Latince deyiş, aynı zamanda çağdaş ceza hukukunda
kabul gören temel bir ilkeyi de karşılamaktadır.
Ceza hukuku bu gün için vazgeçilmezimiz olabilir ancak her daim ona muhtaç değiliz, olmamalıyız...
Av. Ender BÜYÜKÇULHA
İÇİNDEKİLER
Sunuş ....................................................................................................................................iii
I. KISIM: CEZA GENEL HUKUKU
1. BÖLÜM
CEZA HUKUKUNA GİRİŞ, TEMEL İLKE VE KURALLAR
1. Ceza Hukukunun Tanımı, Amacı ve Kapsamı ............................................................3
Suç ile Haksız Fiil Ayrımı .............................................................................................5
Suç ile Disiplin Suçu Ayrımı ........................................................................................6
Suç ile Kabahatler Ayrımı ............................................................................................6
2. Ceza Hukukuna Hakim Olan İlkeler ............................................................................7
Kanunilik İlkesi .............................................................................................................8
Cezada Adalet (Orantılılık) İlkesi ............................................................................11
Eşitlik İlkesi (Ayrımcılık Yasağı) ..............................................................................11
Kanunun Bağlayıcılığı İlkesi .....................................................................................11
Özel Yasalarla İlişki ....................................................................................................11
Kusursuz Ceza Olmaz İlkesi ......................................................................................12
Cezaların Şahsiliği İlkesi ...........................................................................................12
İnsancıllık İlkesi...........................................................................................................12
İkincillik İlkesi .............................................................................................................13
3. Ceza Hukuku Kurallarının Zaman Bakımından Uygulanması .............................13
4. Ceza Hukuku Kurallarının Kişi Bakımından Uygulanması ....................................15
5. Ceza Hukuku Kurallarının Yer Bakımından Uygulanması .....................................16
a. Mülkilik (Ülkesellik) İlkesi ...................................................................................17
b. Şahsilik (Kişilik/faile göre şahsilik) İlkesi ............................................................17
c. Koruma İlkesi (Mağdura göre kişilik/şahsilik ilkesi)..........................................18
d. İkame Yargı İlkesi....................................................................................................19
e. Evrensellik İlkesi ......................................................................................................20
f. Yer Bakımından Uygulamada Tamamlayıcı Kurallar .........................................20
6. Suçluların İadesi ............................................................................................................21
Çıkmış Sorular ...................................................................................................................24
Çözümlü Sorular ...............................................................................................................32
Cevaplı Sorular ..................................................................................................................39
vi
Ceza Hukuku
2. BÖLÜM
SUÇUN UNSURLARI
1. Tipiklik (Kanunilik) Unsuru ........................................................................................44
2. Hukuka Aykırılık Unsuru.............................................................................................45
3. Suçun Maddi Unsurları ................................................................................................46
a. Fail (aktif süje) .........................................................................................................46
b. Mağdur (pasif süje) .................................................................................................47
c. Suçun konusu...........................................................................................................47
d. Fiil (Davranış/Hareket) unsuru ............................................................................48
4. Suçun Manevi Unsurları...............................................................................................59
a. Kast ...........................................................................................................................59
b. Taksir ........................................................................................................................65
c. Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Suçlar ...................................................................69
Çıkmış Sorular ...................................................................................................................71
Çözümlü Sorular ...............................................................................................................78
Cevaplı Sorular ..................................................................................................................83
3. BÖLÜM
CEZAİ SORUMLULUĞU ORTADAN KALDIRAN VEYA
AZALTAN NEDENLER
1. Hukuka Uygunluk Nedenleri .....................................................................................88
a. Kanun Hükmünü Yerine Getirme ........................................................................90
b. Amirin Emrini Yerine Getirme ............................................................................91
c. Meşru Savunma ......................................................................................................92
d. Hakkın Kullanılması...............................................................................................94
e. İlgilinin Rızası ..........................................................................................................95
2. Kusurluluğu ve Cezalandırılmayı Etkileyen Nedenler .............................................97
a. Zorunluluk Hâli.......................................................................................................97
b. Cebir ve Şiddet, Korkutma ve Tehdit .................................................................100
c. Haksız Tahrik .........................................................................................................101
d. Hata ........................................................................................................................104
e. Yaş Küçüklüğü .......................................................................................................111
f. Akıl Hastalığı ..........................................................................................................112
g. Sağır ve Dilsizlik ....................................................................................................113
İçindekiler
vii
h. Geçici Nedenler, Alkol veya Uyuşturucu Madde Etkisinde Olma .................113
ı. Hukuka Aykırı Bağlayıcı Emir .............................................................................114
Çıkmış Sorular .................................................................................................................115
Çözümlü Sorular .............................................................................................................124
Cevaplı Sorular ................................................................................................................130
4. BÖLÜM
SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ
1. Suça Teşebbüs ..............................................................................................................133
2. Suça İştirak ...................................................................................................................141
3. Suçların İçtimaı............................................................................................................152
a. Bileşik Suç (Mürekkep suç) ..................................................................................155
b. Zincirleme Suç (Müteselsil suç) ..........................................................................155
c. Fikri İçtima ............................................................................................................158
Çıkmış Sorular .................................................................................................................161
Çözümlü Sorular .............................................................................................................168
Cevaplı Sorular ................................................................................................................175
5. BÖLÜM
YAPTIRIMLAR VE SON HÜKÜMLER
1. Ceza Hukukunda Yaptırımlar ....................................................................................179
a. Cezalar ....................................................................................................................180
b. Güvenlik Tedbirleri ...............................................................................................189
2. Dava ve Cezayı Düşüren Nedenler ...........................................................................197
a. Sanığın veya Hükümlünün Ölümü ....................................................................197
b. Af .............................................................................................................................198
c. Zamanaşımı ...........................................................................................................199
d. Şikâyet.....................................................................................................................203
e. Önödeme ................................................................................................................204
f. Uzlaşma ...................................................................................................................205
Çıkmış Sorular .................................................................................................................207
Çözümlü Sorular .............................................................................................................214
Cevaplı Sorular ................................................................................................................220
viii
Ceza Hukuku
II. KISIM: CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU
6. BÖLÜM
CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNA GİRİŞ,
TEMEL İLKE VE KURALLAR
1. Ceza Muhakemesi Hukukunun Tanımı, Amacı ve Kapsamı ................................225
2. Ceza Muhakemesi Hukukuna Hakim Olan İlkeler ................................................228
a. Ceza muhakemesinin kamusallığı ilkesi ............................................................228
b. Adil (dürüst) yargılanma hakkı...........................................................................228
c. Davasız yargılama olmaz ilkesi ............................................................................228
d. Çelişme/çatışma (Çelişmeli muhakeme) ilkesi ................................................229
e. Silahlarda eşitlik ilkesi ..........................................................................................229
f. Maddi gerçeğin araştırılması ilkesi ......................................................................229
g. Delil serbestliği ilkesi ............................................................................................229
h. Vicdani delil sistemi .............................................................................................230
ı. Doğrudanlık (Vasıtasızlık) ilkesi .........................................................................230
i. Sözlülük (yüzyüzelik) ilkesi ..................................................................................230
j. Şüpheden sanık yararlanır ilkesi (masumiyet karinesi) ....................................230
k. Oranlılık ilkesi .......................................................................................................231
l. Hukuk devleti ilkesi ..............................................................................................231
3. Uygulama Alanı ve Kuralları .....................................................................................231
4. Ceza Muhakemesi Şartları (Muhakeme Engelleri) .................................................232
Çıkmış Sorular .................................................................................................................238
Çözümlü Sorular .............................................................................................................241
Cevaplı Sorular ................................................................................................................246
İçindekiler
ix
7. BÖLÜM
GÖREV VE YETKİ KURALLARI İLE
CEZA MUHAKEMESİ ÖZNELERİ
1. Görev (Madde Bakımından Yetki) Kuralları ...........................................................249
Görev Kurallarının Anlamı .....................................................................................252
2. Yetki (Yer Bakımından Yetki) Kuralları ....................................................................253
Yetki Kurallarının Anlamı ........................................................................................256
3. Görev ve Yetki Kurallarına İstisna Teşkil Eden Durumlar ....................................256
Yargılamanın (davanın) nakli .................................................................................256
İstinabe .......................................................................................................................257
Bağlantı ve Birleştirme .............................................................................................257
Nisbi Muhakeme .......................................................................................................258
4. Ceza Muhakemesi Özneleri .......................................................................................259
a. İddia Makamı.........................................................................................................259
b. Savunma Makamı .................................................................................................266
c. Yargılama (Hüküm) Makamı ...............................................................................274
Çıkmış Sorular .................................................................................................................281
Çözümlü Sorular .............................................................................................................288
Cevaplı Sorular ................................................................................................................295
x
Ceza Hukuku
8. BÖLÜM
KORUMA TEDBİRLERİ VE DELİL ELDE ETME YÖNTEMLERİ
1. Koruma Tedbirleri .......................................................................................................299
a. Yakalama ve Gözaltı ..............................................................................................300
b. Tutuklama ..............................................................................................................306
c. Adli Kontrol ...........................................................................................................311
d. Zorla Getirme .......................................................................................................314
e. Arama .....................................................................................................................314
f. El Koyma .................................................................................................................317
g. İletişimin Tespiti, Dinlenmesi ve Kayda Alınması ...........................................325
h. Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi ..............................................................328
ı. Teknik Araçlarla İzleme ........................................................................................329
2. Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat...................................................................331
3. Delil Elde Etme Yöntemleri........................................................................................334
a. Gözlem Altına Alma .............................................................................................334
b. Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması ...............................................334
c. Çocuğun Soy Bağının Araştırılması ...................................................................337
d. Moleküler Genetik İncelemeler ..........................................................................337
e. Fizik Kimliğin Tespiti............................................................................................338
f. Keşif .........................................................................................................................338
g. Yer Gösterme ........................................................................................................339
h. Ölünün Kimliğinin Belirlenmesi, Ölü Muayenesi ve Otopsi ..........................339
Çıkmış Sorular .................................................................................................................341
Çözümlü Sorular .............................................................................................................348
Cevaplı Sorular ................................................................................................................353
İçindekiler
xi
9. BÖLÜM
SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA EVRELERİNİN İŞLEYİŞİ
1. Soruşturma Evresi .......................................................................................................355
Soruşturma Evresine Hakim Olan Temel İlke ve Kurallar ..................................355
Temel Soruşturma İşlemleri.....................................................................................357
2. Soruşturma Evresinin Sona Ermesi ve Kamu Davasının Açılması.......................360
a. Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi ........................................................361
b. Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı ...................................................................361
c. İddianamenin Düzenlenmesi, Kabulü veya İadesi............................................363
3. Kovuşturma Evresi ......................................................................................................365
a. Duruşma Hazırlığı Evresi .....................................................................................366
b. Duruşma Evresi .....................................................................................................367
4. Delillerin Ortaya Konması ve Değerlendirilmesi ...................................................373
a. Delilin Reddi ve Delil Yasakları ...........................................................................373
b. Tanıklık ...................................................................................................................375
c. Bilirkişi ....................................................................................................................381
Çıkmış Sorular .................................................................................................................385
Çözümlü Sorular .............................................................................................................390
Cevaplı Sorular ................................................................................................................396
10. BÖLÜM
HÜKÜM VE KANUN YOLLARI
1. Hüküm ..........................................................................................................................399
2. Kanun Yolları ...............................................................................................................404
a. Olağan Kanun Yolları............................................................................................407
b. Olağanüstü Kanun Yolları ....................................................................................415
Çıkmış Sorular .................................................................................................................420
Çözümlü Sorular .............................................................................................................425
Cevaplı Sorular ................................................................................................................432
YARARLANILAN KAYNAKLAR ...................................................................... 434
xii
Ceza Hukuku
KISALTMALAR
ACK: 1632 Sayılı Askeri Ceza Kanunu
AİHM: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
AİHS: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
AÖAY: Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği
AYM: Anayasa Mahkemesi
BAM: Bölge Adliye Mahkemesi
BMGİFKTY: Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi, Genetik İncelemeler ve Fizik
Kimliğin Tespiti Hakkında Yönetmelik
CD: Ceza Dairesi
CGİK: 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun
CMK: 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
ÇKK: 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu
HSYK: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
KHK: Kanun Hükmünde Kararname
PVSK: 2559 Sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu
SİDAS: Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi
TCK: 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu
TK: 7201 Sayılı Tebligat Kanunu
TKK: 5726 Sayılı Tanık Koruma Kanunu
TMK: 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu
UCM: Uluslararası Ceza Mahkemesi
YCGK: Yargıtay Ceza Genel Kurulu
YGİY: Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği
I. KISIM
CEZA GENEL HUKUKU
1. BÖLÜM
CEZA HUKUKUNA GİRİŞ,
TEMEL İLKE VE KURALLAR
1. CEZA HUKUKUNUN TANIMI, AMACI VE KAPSAMI
İnsan, toplumsal bir varlıktır. Toplumsal yaşam, insanlar için bir tercih; hatta
tercihin de ötesinde, varlıklarının devamı için bir zorunluluk olagelmiştir. Ancak toplumsal yaşam, bir düzene ihtiyaç duyar. Düzeni sağlamak için de kurallara ihtiyaç
doğmuştur. Bu nedenle insanlar zaman içinde hukuk kurallarını yaratmışlar, devamında bu kuralların ihlal edilebilir olduklarını görerek, kuralları yaptırımlar (müeyyideler) ile desteklemişlerdir. İşte en basit ifadesi ile hukukun doğuş öyküsü, aynı zamanda bir hukuk normunun basit yapısı (kural ve yaptırım) bu şekilde özetlenebilir.
Bugün için toplumsal düzenin vazgeçilmezi olan hukuk kurallarının ihlaline, genel olarak “hukuka aykırılık” denebilir. Eğer bir hukuka aykırılık nedeniyle
toplumsal yaşama ve düzene yönelik ağır tehditler, zararlar ortaya çıkıyorsa; o zaman suçtan ve böylesi bir hukuka aykırılık karşısında caydırıcılığı en üst düzeyde
sağlamak adına cezadan söz edebiliriz. Nitekim ceza hukukunun diğer hukuk dallarından en belirgin farkı, kuralın ihlaline (yani suça) en ağır yaptırımların (yani
cezanın) öngörülmesidir.
Ceza hukuku -ya da suç ve yaptırım hukuku-; adına suç denilen hukuka aykırı eylemleri ve bu eylemlere karşılık uygulanacak yaptırımları ele alan bir hukuk disiplinidir. Ceza hukukunun temel amacı, belki diğer hukuk disiplinlerinden
daha belirgin ve baskın bir biçimde, toplumsal düzeni sağlamak ve korumaktır.
Bunun yanında, şüphesiz her hukuk dalında olduğu gibi ceza hukukunun da toplumu dönüştürmek, değiştirmek gibi işlevleri de bulunur. Bu açıdan siyaset bilimi
ile yakın bir ilişki içinde bulunan ceza hukuku, çağlar boyu son derece rasyonel bir
yönetim enstrümanı da olagelmiştir ve bu nedenle çoğu zaman, bir ülkedeki siyasi
rejimin niteliğini de belirler ve bize gösterir.
4
Ceza Hukuku
Bu nedenle ceza hukuku, devletin hukuk düzeninin asli bir parçasıdır ve
kamu hukuku alanında yer alır.
5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre, ceza hukukunun amaçlarından şu şekilde söz edilebilir (Bkz. TCK m. 1):
v suç işlenmesini önlemek -ve böyleliklev kişi hak ve özgürlüklerini korumak
v kamu düzenini ve güvenliğini korumak
v hukuk devletini korumak
v kamu sağlığını ve çevreyi korumak
v toplum barışını korumak
Ceza yasasında, bu amacı gerçekleştirmek için, ceza sorumluluğunun temel
esasları ile suçlar, ceza ve güvenlik tedbirlerinin türleri düzenlenmiştir.
Ceza normu; ister ceza yasasında, ister diğer yasalarda bulunsun, cezai nitelikteki yasa hükümlerine denir. Ceza normunun iki temel unsuru; “kural” ve
“yaptırım” dır.
Suç; hukuk düzeni tarafından ceza veya güvenlik tedbiri yaptırımına bağlanmış olan yani devletin ceza tehdidi ile yasakladığı hukuka aykırı eylemdir.
Ceza; bir ceza normunu ihlal eden kişiye devlet tarafından uygulanan ve ceza
hukukuna özgü yaptırımdır.
Ceza hukuku, öğretide öncelikle iki ana bölüme ayrılabilmektedir; bunlar,
“maddi ceza hukuku” ve “biçimsel ceza hukuku” şeklindedir.
CEZA HUKUKU
Genel
Özel