Diptikonlar

Diptikonlar
Roma Konsüllük Kurumu
• Konsüllük Roma tarihinin başlangıcıyla ortaya çıkar. M.Ö. 510'da
İtalya'da kralların idaresine son verilerek cumhuriyet kurulduğunda
yönetimin en yüksek memuru her yıl seçimle başa getirilen iki
konsüldür. Devletin yönetimi bu iki konsülün elindedir. Seçimi
kazanan bir konsülün görev halinde olması şöyle belirlenir.
Törenlerde 12 Liktör'ün en önünde yürürler. Liktörlerin herbirinin
elinde ortasında balta olan Fascea denilen bir demet sopa bulunur.
Ayrıca konsüller Cella Curulis denilen aslan ayaklı fildişi bir tahta
oturur. Barış zamanların başına Toga Praetexfca denilen özel bir
başlık giyerdi. Savaş zamanı ise Paludomenlum giymektedir.
• Konsülün görev yaptığı yıl onun adıyla anılır ve tarihi kayıtlar devlet
yıllığına konsülün adıyla geçerdi. Cumhuriyet döneminde konsüllük
kurumunun güçlü ve geçerli bir devlet otoritesi olduğu görülürken
imparator Augustus tahta geçtiğinde Cumhuriyetin yasalarını
olabildiğince yumuşak biçimde monarşik bir yönetime uydurmuştur.
Devletin idaresi senato ile imparator arasında paylaştırılmıştır.
Diptikon Tanımı
• Sözcük olarak kaplamak, kapatmak, üst üste
devşirmek anlamına gelir. Tahtadan, fildişinden,
gümüşten yapılmış örnekleri vardır. Adeta
bugünkü cep not defterlerini andırırlar.
Diptikonların konsüller tarafından dağıtılan
davetiyeler olduğu kabul görse de bu durum kesin
olarak belirlenmemiştir. Diptikonların çok sayıda
örneğinin boyalı ve yaldızlı olduğu anlaşılır. Bu
küçük önemsiz gibi görülen eserlerin günümüze
ulaşması, kilisenin bunları başka amaçlarla
kullanmak için(kitap cildi gibi) saklamasıyla
olmuştur.
Antik(İlkçağ )Üsluplu Diptikonlar
Probianus Diptikonu
•
•
Berlin Eski Devlet Müzesinde bulunan eser, en eski ve en tamam halde bulunan bir
diptikondur. Ortalama olarak 400 yıllarına tarihlenen eserin günümüze gelebilmesi,
Almanya Verden'de 8.yyda kurulan bir Benediktin Manastırında yazılmış bir azizin yaşam
öyküsüne ait(Aziz Lindger) kitabın cilt kapağı oluşuyla mümkün olmuştur. Üzerindeki
yazıtta kim için yapıldığı 1- RUFİUS PROBİANUS V(ir) C(larismus) 2- VİKARİUS URBİS
ROMAE(Roma kentinin ünvanı) PROBİANE FLOREAS olarak iki satır halinde yazılıdır.
Ayrica birinri levhadaki ana figürün elinde tuttuğu tomarda da çerçeveli bir yazı şeridi
vardır. Her iki plakadaki kompozisyonlar benzer bir düzenleme içermektedir. İkiye ayrılan
her bir levhanın üst bölümünde tahtında oturan Probianus'un iki yanında, ellerinde
kitaplar tutan ve Probianus'a oranla daha küçük işlenmiş iki figür ve alt bölümlerde ise
karşılıklı kaldırdıkları kolları ile Probianusu işaret eden ikişer figür daha görülmektedir.
Probianusu ilk bölümde dizine dayayarak tuttuğu bir tomarla, ikinci bölümde ise aynı
tomarı açmış olarak tutarken görürüz. Probianusun elinde tuttuğu tomar, olasılıkla onun
bir devlet memuriyetine atandığına dair bir belge olmalıdır. Probianus her iki bölümde
de İlkçağ özelliği düğümlü perdelerle dikkat çeken bir loca içinde resmedilmiş görülür.
Böyle bir loca içinde gösterilmiş olması onun atandığı görevin ne denli önemli
olduğunun bir göstergesidir. Alt bölümlerdeki iki figürün dışında yardımcı eleman
görülmez. Probianusun sol tarafmda her iki levhada da büst şeklinde ve incilerle
çerçevelenmiş bazı motifler vardır ki bunların ne olduğunu kestirebilmek zordur.
• Temiz bir işçilik, açık, net bir kompozisyonun olduğu
levhada figürlerin yerleştirilmesi gerçeğe uygundur.
Probianus'un önünde ellerinde poliptikon tutan figürler
katipleri olmalıdır. Katiplerin elinde balmumundan
kalemler olması ilginç detaylardır. Alt kısımda
Probianus'u işaret eden figür çiftlerinin benzerlerini
daha sonra göğe çıkış sahnelerinde de göreceğiz.
Başlarına toga giymiş bu figürlerin bir kolları ve
parmakları yukarı kalkık durumda, diğer ellerinde ise
açılmış ve iki ucundan tutulmuş tomarlar
bulunmaktadır. Her iki figürün arasında Roma
döneminin tipik bir eşyası olan ve kültür tarihince
önemli olan birer sehpa görülmektedir. Diptikon
levhalarını birbirine bağlayan madeni menteşeler
arkeolojik buluntu olarak kazılarda bol miktarda çıkar.
Tümü ile İlkçağ sanatı üslubunda, belirli açık bir düzene
sahip, özenli işçiliği olan ve eksiği-kırığı olmayan bir çift
levhadır.
Nichomachi-Synmachi Levhaları
• İki levha da tümüyle İlkçağ üslubuna uygundur. İlk levha Paris'te
diğeri Londra'dadır. Levhalar tamamiyle Politeist inanca uygun
motiflerle bezenmiştir. Her iki levhada da bir sunak üzerinde adak
sunan Roma rahibeleri tasvirlenmiştir. Bu levhaların 4.yy'da
imparatorlukta gelişen önemli olaylarla ilişkisi vardır. Levhalar 675'te
Frankonyalı başrahip Bercherius tarafından Filistin'den getirilerek
manastıra verilmiştir. Her İki levhadan bir rölik kutusunun yapımında
faydalanılmıştır. 13.yy'da biçim değiştiren levhalar 1789 Fransız
İhtilali sırasında şato ve manastırların tahrip edilmesiyle ihtilalciler
tarafından benzerleriyle birlikte yakılmıştır. İlk levha bu nedenle kırık
ve yanık olup 1860 yılında manastırın bulunduğu kasabanın
sahilinde ele geçmiştir. Oradan özel bir kolleksiyona ve oradan da
Paris'e ortaçağ eserlerinin toplandığı Cluny Müzesi'ne geçmiştir. Bir
Fransız kolleksiyoncudan alınıp Londra'ya götürülen ve hala orada
olan ikinci levhada aynı kasabada bulunmuştur.
• Çok harap olan ilk levhada bir tabula ansata içinde Nichomachi ailesinin
diğerinde ise Synmachi ailesinin adı okunur. İlk levhada Khiton ile giyimli
bir rahibe görülür. Önünde yuvarlak bir sunak taşı, ateş yanan sunağın
ardında bir çam ağacı görülür. Rahibe uçları aşağıya gelecek şekilde iki
meşale tutar. Ağaçta ise iki kymbalon asılıdır. Bu alametlerden kadının
bir Serez Rahibesi olduğu anlaşılır. Elindeki meşaleler kutsal bir törenle
ilgili olmalıdır. Sunak taşı üzerinde ana tanrıça Kybele tasvirlenmiştir.
Magnamater denilen ana tanrıça için Ani'den(Kars) gelmedir denir. Fıstık
çamıyla kymbalon onun kültüyle ilgilidir. Böylelikle ilk levha da iki ayrı
tanrıya(Serez, Kybele) olan saygı belirtilmiştir.
• İkinci levha olan, daha iyi durumdaki Synmachi levhasında tam profilden
işlenmiş yine genç bir rahibe görülmektedir. Önünde üzerinde ateş
yanan bir sunak taşı vardır. Rahibe sol elinde tuttuğu küçük bir stilichten
aldığı tütsüyüvateşe atmaktadır. Geri planda Helenistik üslupta
budanmış bir meşe ağacı vardır. Rahibenin karşısında bir çocuk
görülmektedir. Bu tür levhalardaki çocuk figürü kız oluşa Camille, erkek
olursa Camillus adını alır. Buradaki Camillus'tur. Bir elinde kantaros
diğerinde ise bir tabak tutmaktadır. Camille ve Camilluslar rahip ya da
rahibe, yardımcısı çocuklardır. Rahibenin saçındaki sarmaşık onun
Bakhus rahibesi olduğunu düşündürür. Sunak ise üzerindeki figürlerden
dolayı Jüpiter sunağı olarak teşhis edilmek istenir. Dolayısıyla bu levhada
da Antik dönemin başka iki tanrısına (Bachus ve Jüpiter- Dionysos ve
Zeus) saygı gösterildiğini görürüz.
• Her iki levhada İlkçağ inancı ve sanat zevkiyle
işlenmiştin, Rahibeler duruşları ve elbise
kıvrımlarının
işlenişi
yönünden
İlkçağ
heykelinin kadın figürlerinin özelliklerine
sahiptirler. Vücut hacimleri ve duruşları
gerçeğe uygundur. Ancak Antik üsluplu
diptikonlar arasında gerek işleniş, gerekse
konu açısından İlkçağa en bağlı örnektirler.
Stilich Diptikonları
• Stilich Politeist inanca bağlı olanların başında gelen bir generaldir.
İmparatorluk ikiye ayrıldığında Batı Roma'yı idare eden Honorius'un
naibi durumundaydı. Honorius ise ülkeyi görünüşte idare etmekte
asıl işleri naibi yürütmekteydi. Bu zat 385'te Vandal kaynaklı bir
imparatoru Theodosius'un yeğeni Serena ile evlendirmiştir. 398'te
de Honorius'a kızını vererek imparatorun kayınpederi olmuştur. Son
derece etkin olan bu şahsın talihi 408'de dönmüştür. Devleti ele
geçireceği iddiasıyla suçlanıp idam edilmiştir. Bu Batı Roma'nın tarihi
açısından hatalı bir tutumdur. Çünkü onun idamıyla Batı Roma
yaşam şansını yitirmiş ve sonuçta 410'da Got'ların elinde dağılarak
İmparatorluğun başkenti Roma, Got kralı Alamir'in eline geçmiştir.
• Bugün levhalar halinde olan diptikon Monza kent katedrali
hazinesindedir. Ü;zerinde Stilich'in karısı Serena ve ikisinin oğulları
Eucherius görülmektedir. Figürler bir mimari önünde durmaktadır.
Çocuğun on yaşındaki görünümü levhanın tarihini belirlemekte
yardımcı olur. Buna göre levha 395 yılında yapılmış olmalıdır. Bu
durumun bir başka kanıtı çocuğun elindeki bir ünvan aldığının
simgesi olan yazı tomarıdır(Ferman). O dönemde soylu ailelerin
gençlerine devlet kademesinin bazı sembolik ünvanları verilirdi. İşte
bu levhada Eucherius'a verilen bir ünvan için yapılmış olmalıdır.
• Özenli işçiliğe sahip diptikonda Stilich asker giyimlidir. Sol
eliyle Kalkanını Sol eliyle kalkanını tutarken diğeriyle de
mızrağı kavramıştır. Belinde uzun ve büyük bir kılıç vardır.
Tümüyle frontal görünüşte bir figürdür. Stilich 4.yy portre
sanatına uygun olarak tasvirlenmiş olup sakallı,
kendinden emin, güçlü bir asker havasındadır.
•
• Diğer levhada yine İlkçağ kıyafetiyle giyimli Serena,
boynunda incili kolye ve örgülü bir saç tuvaletiyle
tasvirlenmiştir. Portre sanatının kadınlarına uygunluk
gösterir. İlkçağ prensiplerine uygun olarak gövdenin
ağırlığı bir bacak üzerine toplanmakta diğer bacak ise
rahatça ileriye uzanmaktadır. Sağ elinde İki parmağı İle
tuttuğu bir gül motifi vardır. Uzun süre yaşayan bu motife
Türk Minyatürlerinde de çok rastlanır. Delbrueck'in
görüşüne göre çiçek Serena'nın eline onun soylu biri
olduğunun belirtmek için çizilmiştir. Üç figürde de İlkçağ
sanatının anlatım gücü ve üç boyutluluğu hissedilir.
Konsüllük Diptikonları
Anastasius Diptikonu
• Paris Biblioteq National'de yer almaktadır. 517 tarihlidir. Eserin özelliği
üzerinde tüm konsüllük işaretleri ile Anastasius'un tasvirlenmiş oluşudur.
•
Anastasius loca biçimli bir mimari içinde konsüllere özgü bir koltukta (celia
curulius) bir elinde asa diğer elinde bir mappa(mendil) tutarak
oturmaktadır. Levhaların üst kısmındaki tabula ansatalarda Anastasius'un
adı ve ünvanları işlenmiştir. İşte bu tip levhalara localı diyptikon diyoruz ki
konsüllük diyptikonları localı ve madalyonlu olmak üzere kendi arasında iki
gruba ayrılmaktadır. Locaların alınlıkları üzerinde meleklerin girlandlarla
tuttukları Roma'nın iki büyük başkentini simgeleyen şehir tanrılarının
büstleri görülmektedir. Konsül tam cepheden tasvirlenmiş ve son derece
stilize bir üslup hakimdir. Konsülün işlemeli bir giyisisi vardır. Koltuk ve
locaların kenarlarında bir takım süslemeler ve büstler görülmektedir.
• Üslup yönünden IV. Ve VI. yy.( Geç Roma ve Erken Bizans) özellikleri
görülmektedir. Levhaların alt kısımlarında konsüllerin başlıca
görevlerinden olan hipodrom oyunlarını görmekteyiz ve bu bölümler
dönemin(5.-6.yy) hipodrom oyunlarının niteliğini belirtmesi yönünden
kültür tarihince çok önemlidir. Sağdaki levhanın alt kısmında hipodromu
simgeleyen kavisli çerçevenin köşelerinde oyunları merakla izleyen halk
görülmektedir. Arenada sergilenen oyunlar vahşi hayvan dövüşleridir.
Hayvanlar arasında; aslan, ayı, panter(?) gibi hayvanlar fark edilmektedir.
Bu yırtıcı hayvanlarla çarpışan silahsız insanların ellerinde yalnızca
kementler vardır. İlginç bir detay, hayvanlar için kullanıldığı sanılan bir
kafes de görülür. Bir başka detay, insanların hayvanlardan gizlenmesine
yarayan paravanların varlığıdır.
•
• Soldaki levhanın alt bölümü yatay olarak ikiye ayrılmıştır. Üst bölümde
Amazonlar ve çektikleri atlar görülmektedir. Alt bölümde ise hipodromda
oynanan daha eğlenceli ve daha kansız bir oyun olan tiyatro oyunlarından
sahneler yer almaktadır. Bu alt bölümde olasılıkla üç oyun birden
tasvirlenmiştir. Sahnelerden birinde Hintli sihirbaz tipinde bir figür vardır.
Delbrueck'e göre bu Hintli figürün birtakım büyülerle insanların
hastalıklarını iyileştirdiği sanılan sihirbazlıkları yaptığı söylenmektedir.
Diğer bir oyun sahnesinde elini beline dayamış edalı bir kadın figürü vardır
ki bu hipodromda dans eden rakkase olmalıdır. Roma sanatının
özelliklerinin yavaş yavaş kaybolmaya başladığı bir örnektir.
Areobindus Diptikonu
• Areobirıdus önemsiz bir kişidir ancak onu Sanat Tarihi için önemli kılan
kendisine ait çok sayıda diptikonun günümüze ulaşmış olmasıdır. Zürih’te,
Paris-Cluny’de Louvre’da, Besenson Müzesi’nde, Serez’de(bugün kayıp),
İtalya-Milano, Lucca’da ve son olarak da Leningrad Hermitage Müzesi’nde
örnekleri vardır. Cluny’deki örnek kitap kabı olarak kullanıldığı için Ortaçağı
hasarsız atlatmıştır. 17.yy'da Dijon'da satın alınıp 1894'te müzeye
geçmiştir.
• Çok süslü bir tahta oturan konsülün iki yanında ecdadını belirleyen büstler
vardır. Babası Degalaiphos 461, kayınbabası Olybrius 464'te Konsül
olmuştur. Levhanın üst bölümündeki tabula ansatada konşülün adı ve
ünvanları yazılıdır. Hermitage'deki örneğe benzemekle beraber farklı
yanları da vardır. Elinde tuttuğu asanın üzerinde imparator tarafından
konsüllük fermanının verilmesini tasvir eden bir kompozisyon görülür.
Koltuğun altındaki bölümde ise hipodrom oyunları sergilenmektedir. Kavisli
oturma bölümündeki seyirciler, vahşi hayvan-insan çarpışması(Paris
levhasında ayılar ve aslanlar görülür). Hayvanları kızdırmak için atılan
halkalar, yuvarlak bir sepet içinde gizlenmiş oyuncuyu kovalayan kızgın ayı
görülmektedir. Leningrad'daki örnek daha önce Leeds'te iken satın alınarak
müzeye geçmiştir. Sahnelenen gösteriler dönem insanlarının sevdiği
hipodrom eğlenceleridir.
Konsül Magnus Diptikonu
• 578'lere tarihlenir. Bir kanadı Milano diğeri
Paris'tedir. Magnus'ta Arecbina'us gibi
önemsiz biridir. Anastasius'un akrabasıdır.
Konsül kendine özgü özel koltukta özel
işaretleriyle tasvirlenmiştir. İstanbul ve
Roma'yı simgeleyen kent tanrıları tam figürler
olarak koltuğun ardında yer alırlar.
Lampadiorium Diptikonu
• Localı diptikonların en ilgincidir. Önceki ikisinden yaklaşık 120 sene
daha eskidir. Tek parçası kalan levha, İtalya Brescia'dadır. 425
yıllarına tarihlenir. Yapıldığı yer bilinmiyorsa da spina üzerindeki
hiyeroglifti taştan anlaşıldığına göre burada İstanbul'daki hipodrom
tasvirlenmiştir. Loca, konsül ve yanındakiler stilizasyondan uzaklaşan
gerçekçi bir anlatım içindedir. Konsül elinde yine bir asa ve mappa
tutmaktadır. Locanın mimarisi belirgindir, üzerindeki bir yazıda
Roma"nın eski ailelerinden Lampadilere ait olduğu belirtilmektedir.
Hakim motifi spina ve dikilitaşın oluşturduğu hipodrom sahnesinde
quadriga yarışları sahnelenmiştir. Locanın görünümü buradaki
hipodrom sahnesine uygun Olarak İstanbul'daki dikilitaşın altındaki
Bizans orijinli mermer kaide özerinde yer alan İmparatorluk
localarıyla benzeşir.
Madalyonlu Konsüllük Diptikonları
Bu grubun en büyük özelliği üzerlerinde büyük geniş sahneler
yerine sadece madalyon içinde konsülün büstünün olduğu dekoratif
karakterli ve üzerinde yazıların olduğu basit eserlerdir.
Justinianus Diptikonu
•
Kuzey İtalya Milano'dadır. İki kanadı da tamam olan
diptikonun Justinianus'un imparator olmadan önceki konsüllük
döneminde 521'de yapıldığı sanılır. Üzerinde hiçbir figürün yer
almadığı diptikonda madalyon içinde haçla başlayıp haçla biten
Latince yazılar vardır. Madalyonlu diptikonların figürsüz sade bir
örneğidir. Ortadaki yazılı büyük madalyonların dışında her
kanadın dört köşesinde ortasına aslan başı işlenmiş rozetler
vardır. En üstte ise tabula ansata içinde yazılar vardır.