05 Enzimler - mustafaaltinisik.org.uk

advertisement
ENZİMLER. VÜCUT
SIVILARINDAKİ ENZİMLER
Yrd.Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜ TIP FAKÜLTESİ
Biyokimya AD
Enzimler
biyokimyasal olayların vücutta yaşam ile uyumlu bir
şekilde gerçekleşmesini sağlayan katalizörlerdir
Katalitik RNA moleküllerinin küçük bir grubu hariç
bütün enzimler proteindirler
Enzimlerin yapısal özellikleri
Apoprotein (apoenzim)
Kofaktör
Holoenzim
Kofaktör, ya Fe2+, Mg2+, Mn2+, Zn2+ gibi bir veya daha
fazla inorganik iyon ya da koenzim denen kompleks bir
moleküldür
Enzimlerin adlandırılmaları
Birçok enzim, substratlarının adına veya aktivitelerini
tanımlayan bir kelime veya sözcük grubuna “az” soneki
ekleyerek adlandırılır.
Üreaz, amilaz, arjinaz, proteaz ve lipaz, substratı
tanımlayan;
DNA polimeraz, laktat dehidrojenaz ve adenilat siklaz,
tepkimeyi tanımlayan adlandırmalardır.
Enzimlerin sınıflandırılmaları
•
•
•
•
•
•
1. Oksidoredüktazlar
2. Transferazlar
3. Hidrolazlar
4. Liyazlar
5. İzomerazlar
6. Ligazlar
1. Oksidoredüktazlar
redüksiyon-oksidasyon reaksiyonlarını katalize ederler
Laktat dehidrojenaz
Katalaz
2. Transferazlar
fonksiyonel grupların bir molekülden diğerine
transferini katalize ederler
Aspartat transaminaz
Alanin transaminaz
Heksokinaz
Kreatin kinaz
3. Hidrolazlar
su katılması suretiyle bağların parçalandığı hidroliz
reaksiyonlarını katalize ederler
lipaz
Kolesterol esteraz
Alkalen fosfataz
-Amilaz
Tripsin
4. Liyazlar
oksidasyon veya hidrolizden başka yollarla bağları yıkar
veya oluştururlar
Pirüvat dekarboksilaz
Sitrat sentaz
Adenilat siklaz
5. İzomerazlar
bir molekül içindeki değişiklikleri katalize ederler
Triozfosfat izomeraz
Glukoz-6-fosfat izomeraz
6. Ligazlar
enerjice zengin bir bağın hidrolizi ile iki molekülün
birbirine bağlanmasını katalize ederler
DNA ligaz
Enzim katalizi 1
Katalizör olarak bir enzimin
fonksiyonu, aktivasyon
enerjisini düşürmek suretiyle
bir reaksiyonun hızını
artırmaktır
Enzim katalizi 2
Enzimle katalizlenen bir reaksiyonun ayırt edici özelliği,
enzim üzerinde aktif merkez denen bir cep sınırları içinde
meydana gelmesidir.
Enzim kinetikleri
Bir enzimatik reaksiyonun hızı, enzimin etkinliği veya
enzimin aktivitesi ile ilişkilidir.
Etkinliği veya aktivitesi fazla olan bir enzim, belirli bir
sürede daha fazla substrat molekülünü ürün haline
dönüştürür.
En çok kullanılan enzim aktivitesi birimi, IU’dir.
1 IU enzim aktivitesi, optimal koşullarda, 1 dakikada
1mol substratı değiştiren enzim etkinliğini ifade eder
Enzimatik bir reaksiyonun hızını
etkileyen faktörler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Enzim konsantrasyonu,
substrat konsantrasyonu,
pH,
ısı veya sıcaklık,
zaman,
ışık ve diğer fiziksel faktörler,
iyonların doğası ve konsantrasyonu,
hormonlar ve diğer biyokimyasal faktörler,
reaksiyon ürünleri.
Enzim konsantrasyonunun
enzimatik reaksiyonların
hızına etkisi
Substratın çok bol olduğu bir ortamda optimal şartlarda
enzimatik bir reaksiyonun ölçülen ilk hızı (Vo), enzim
konsantrasyonu E ile doğru orantılıdır
Substrat konsantrasyonunun
enzimatik reaksiyonların
hızına etkisi
Enzim konsantrasyonu ve diğer bütün şartların sabit
olduğu bir ortamda enzimatik tepkimenin hızı, substrat
konsantrasyonunun artırılmasıyla başlangıçta doğrusal bir
artış gösterir; fakat substrat ilave edildikçe hız giderek
daha az artar ve belirli bir Vmax düzeyinde sabit kalır.
pH’ın enzimatik
reaksiyonların hızı üzerine
etkisi
Her enzimin maksimum aktivite gösterdiği bir pH değeri
vardır ki bu pH değerine enzimin optimal pH değeri
denir.
Pepsinın pH-aktivite grafiği
Glukoz-6-fosfatazın pH-aktivite grafiği
Isı veya sıcaklığın enzimatik
reaksiyonların hızı üzerine
etkisi
Sıcaklık artışıyla enzimatik reaksiyonun hızındaki artış,
sıcaklık belli bir değere yükselinceye kadar devam eder;
daha yüksek sıcaklıklarda enzim denatüre olarak
aktivitesini kaybeder ve reaksiyon hızı azalır
Enzimatik reaksiyonun
hızının maksimum olduğu
sıcaklık derecesine
optimal sıcaklık denir
Zamanın enzimatik
reaksiyonların hızı üzerine
etkisi
Bir enzim tarafından katalizlenen bir reaksiyonun hızı,
zamanla azalır. Bunun sebebi,
reaksiyon ürünlerinin kendi aralarında birleşerek
aksi yönde bir reaksiyon meydana getirmeleri,
enzimin zamanla inaktive olması,
reaksiyonu önleyen maddelerin oluşması
substratın tükenmesidir.
Enzimatik aktivitenin
düzenlenmesi
•
•
•
•
•
Allosterik enzimler
Protein/protein etkileşimi
Kovalent modifikasyon/kaskat sistemler
Zimojen aktivasyon
Enzim sentezinin indüksiyonu veya
represyonu
Zimojen aktivasyon
Bazı enzimler proteolitik yıkılım vasıtasıyla aktive
olurlar.
Proteolitik yıkılım vasıtasıyla aktive edilen enzimlerin
inaktif prekürsörü, zimojen olarak isimlendirilir.
Enzim inhibisyonu
Bazı ilaçlar ve bir kısım kimyasal maddeler enzimlerin
katalitik etkilerine engel olurlar
• Reversibl enzim inhibisyonları
1) Kompetitif (yarışmalı) enzim
inhibisyonu
2) Nonkompetitif (yarışmasız) enzim
inhibisyonu
3) Ankompetitif enzim inhibisyonu
• İrreversibl enzim inhibisyonları
Kompetitif (yarışmalı) enzim
inhibisyonu
Nonkompetitif (yarışmasız)
enzim inhibisyonu
Ankompetitif enzim inhibisyonu
İrreversibl enzim
inhibisyonları
bir irreversibl inhibitörün, enzim üzerinde bulunan ve
aktivite için esas olan bir fonksiyonel grubu yıkması veya
onunla irreversibl olarak birleşmesi sonucu meydana gelir.
İzoenzimler (izozimler)
Belli bir enzimin katalitik aktivitesi aynı, fakat elektriksel
alanda göç, doku dağılımı, ısı, inhibitör ve aktivatörlere
yanıtları farklı olan formlarına o enzimin izoenzimleri
denir.
CK izoenzimi İzoenzimin özellikleri
CK1 (CK-BB) Beyinde bulunur; serumda her zaman aktivitesi gösterilemez.
CK2 (CK-MB) Kalp kasında bulunur; plazma düzeyi normalde total CK düzeyinin
%2’sinden daha azdır; miyokard enfarktüsünden sonra plazma düzeyi artar.
CK3 (CK-MM) İskelet kasında bulunur; normalde plazma total CK aktivitesinin %98’ini
oluşturur.
Koenzimler
bazı enzimlerin aktiviteleri için gerekli olan ve
kofaktörlerin kompleks molekül yapısında olanlarıdır
Koenzimler, fonksiyonlarına göre genellikle üç
grupta incelenebilirler:
1) Hidrojen ve elektron transfer eden koenzimler.
2) Fonksiyonel grup transfer eden koenzimler.
3) Liyaz, izomeraz ve ligazların koenzimleri.
Hidrojen ve elektron transfer
eden koenzimler
•
•
•
•
•
•
•
•
NAD+ - NADH
NADP+ - NADPH
FAD - FADH2
FMN - FMNH2
Koenzim Q
Demir porfirinler
Demir-kükürt proteinleri
-Lipoik asit
Fonksiyonel grup transfer eden
koenzimler
•
•
•
•
•
•
Piridoksal-5-fosfat (PLP)
Tiamin pirofosfat (TPP)
Koenzim A (CoASH)
Biotin (vitamin H)
Tetrahidrofolat (H4 folat)
Koenzim B12 (5'-deoksiadenozil
kobalamin)
Liyaz, izomeraz ve ligazların
koenzimleri
Hidrojen ve elektron transfer eden koenzimler ile
fonksiyonel grup transfer eden koenzimlerin bazıları liyaz,
izomeraz ve ligazların koenzimleri olarak da görev
görürler;
bazı hallerde ara ürün, koenzim olarak işlev görür.
Kanda bulunan enzimlerin
kaynakları
• Plazmaya özgü enzimler: fibrinojen gibi...
• Sekresyon enzimleri: -Amilaz gibi...
• Sellüler enzimler: transaminazlar gibi...
Serum enzim düzeyini etkileyen
faktörler
•
•
•
•
Enzimlerin hücrelerden serbest kalma hızı
Enzim üretiminde değişiklikler
Enzimlerin dolaşımdan uzaklaştırılma hızı
Enzim aktivitesini artıran nonspesifik
nedenler
Kan enzimlerinin aktivite
tayinlerinde dikkat edilecekler
• Kan, antikoagulansız tüpe (düz tüp)
alınmalıdır
• Kan genellikle venden alınır
• Kan alırken hemolizden kaçınmalıdır
• Kan, pıhtılaşmasından hemen sonra
santrifüj edilerek serum ayrılmalıdır
• günlük taze kan kullanılması en iyisidir
Klinik tanıda önemli olan serum
enzimleri
1
•
•
•
•
•
•
transaminazlar (AST ve ALT)
laktat dehidrojenaz (LDH, LD)
kreatin kinaz (CK, CPK)
fosfatazlar (ALP ve ACP)
amilaz (AMS)
lipaz (LPS)
Klinik tanıda önemli olan
serum enzimleri
2
•
•
•
•
•
•
gama glutamiltransferaz (GGT, -GT)
aldolaz (ALS)
5-nükleotidaz (5-NT)
lösin aminopeptidaz (LAP)
psödokolinesteraz (ChE)
glukoz-6-fosfat dehidrojenaz (G-6-PD)
Enzimatik tanı alanları
•
•
•
•
•
•
•
•
•
kalp ve akciğer hastalıkları
karaciğer hastalıkları
kas hastalıkları
kemik hastalıkları
pankreas hastalıkları
maligniteler
genetik hastalıklar
hematolojik hastalıklar
zehirlenmeler
Kalp ve akciğer
hastalıklarının tanısında
yararlı enzimler
•
•
•
•
total kreatin kinaz (CK, CPK)
CK-MB
aspartat transaminaz (AST)
laktat dehidrojenaz (LD, LDH)
Karaciğer hastalıklarının
tanısında yararlı enzimler
•
•
•
•
•
•
transaminazlar (ALT, AST)
LDH
GGT (-GT)
ALP
5-nükleotidaz (5-NT)
lösin aminopeptidaz (LAP)
Kas hastalıklarının tanısında
yararlı enzimler
•
•
•
•
CK
LDH
aldolaz
AST
Kemik hastalıklarının tanısında
yararlı enzimler
• alkalen fosfataz (ALP)
• asit fosfataz (ACP)
Osteoblastik aktivite artışı ile karakterize
kemik hastalıklarında ALP yükselir
Osteoklastik kemik hastalıklarında ALP
yanında ACP da yükselir.
Pankreas hastalıklarının
tanısında yararlı enzimler
• -amilaz
• lipaz
Malignitelerin tanısında yararlı
enzimler
• organ spesifik enzimler
ACP, ALP, GGT, 5-nükleotidaz, lösin
aminopeptidaz (LAP), -amilaz ve lipaz
• organ spesifik olmayan enzimler
LDH, aldolaz, fosfoheksoz izomeraz
Genetik hastalıkların tanısında
yararlı enzimler
• fenilalanin hidroksilaz,
• galaktoz-1-fosfat üridiltransferaz,
• glukoz-6-fosfataz
gibi birçok enzim
Hematolojik hastalıkların
tanısında yararlı enzimler
• anaerobik glikoliz ile ilgili bazı enzimler
• pentoz fosfat yolu ile ilgili bazı enzimler
• glutatyon metabolizması ile ilgili bazı
enzimler
• adenozin deaminaz gibi pürin ve pirimidin
katabolizması enzimleri
• Na+/K+ ATPaz
• lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT)
• methemoglobin redüktaz ........
Zehirlenmelerin tanısında yararlı
enzimler
• Organik fosfor bileşikleri ile zehirlenme
durumlarında
serum kolinesteraz (ChE) düzeyi
düşük bulunur
Download