Enzimlerin Klinik Tanıda Önemi I

ENZİMLERİN KLİNİK
TANIDA ÖNEMİ I
Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜTF Biyokimya AD
2009
1
İnsanlarda görülen hastalıkların tanı veya
ayırıcı tanısının yapılması ve sağaltımın
izlenmesinde enzimatik ölçümlerin
uygulanması ile ilgilenen bilim dalı, klinik
enzimoloji olarak adlandırılmaktadır.
2
Enzimatik ölçümler için uygun
biyolojik materyaller
• biyolojik sıvılar: Kan,
BOS, amniyon sıvısı,
idrar, seminal sıvı
• eritrositler
• lökositler
• doku biyopsi örnekleri
• doku hücre kültürleri
3
Kan enzimlerinin aktivite
tayinlerinde dikkat edilecekler
• Kan, antikoagulansız tüpe (düz tüp)
alınmalıdır
• Kan genellikle venden alınır
• Kan alırken hemolizden kaçınmalıdır
• Kan, pıhtılaşmasından hemen sonra
santrifüj edilerek serum ayrılmalıdır
• Günlük taze kan kullanılması en iyisidir
4
Enzim aktiviteleri, enzim ünitesi cinsinden verilir.
1 enzim ünitesi, optimal şartlarda (optimal ısı ve
optimal pH) 1 mikromol substratı 1 dakikada
ürüne dönüştüren enzim aktivitesidir; buna
internasyonal ünite adı verilir. Günümüzde enzim
ölçüm birimi olarak genelde bu ünite kullanılır; IU
veya kısaca U şeklinde kısaltılır.
5
1 saniyede 1 mol substratı ürüne dönüştüren
enzim aktivitesine 1 katal veya 1 SI ünitesi denir.
Bazı enzimler için Bodansky ünitesi, RietmanFrankel ünitesi gibi özel ünite tarifleri vardır.
6
Klinik tanıda önemli olan serum
enzimleri
• transaminazlar (AST ve
ALT)
• laktat dehidrojenaz
(LDH, LD)
• kreatin kinaz (CK, CPK)
• fosfatazlar (ALP ve
ACP)
• amilaz (AMS)
• lipaz (LPS)
7
•
•
•
•
•
•
gama glutamiltransferaz (GGT, -GT)
aldolaz (ALS)
5-nükleotidaz (5-NT)
lösin aminopeptidaz (LAP)
psödokolinesteraz (ChE)
glukoz-6-fosfat dehidrojenaz (G-6-PD)
8
• Hücresel enzimler:
LDH, AST, ALT,
ALP, v.b.
• Salgılanan enzimler:
Pankreas enzimleri
• Plazmaya özgü
enzimler: Pıhtılaşma
faktörleri,
fibrinolitik faktörler
9
• Hücresel enzimler çeşitli nedenlerle hücre
dışına çıkarlar:
-Hücre membran hasarı
-Hücre ölümü
-Enzim üretiminde artış
10
• Tanıda kullanılacak enzimlerde aranan
özellikler:
-Dokuya özgü olmalıdır.
-Yarı ömrü çok kısa olmamalıdır.
-Ölçüm yöntemi pratik olmalıdır.
11
Enzimatik tanı alanları
•
•
•
•
•
•
•
•
•
kalp ve akciğer hastalıkları
karaciğer hastalıkları
kas hastalıkları
kemik hastalıkları
pankreas hastalıkları
maligniteler
genetik hastalıklar
hematolojik hastalıklar
zehirlenmeler
12
Kalp ve akciğer hastalıklarının
tanısında yararlı enzimler
• total kreatin kinaz
(CK, CPK)
• CK-MB
• aspartat
transaminaz (AST)
• laktat dehidrojenaz
(LD, LDH)
13
Karaciğer hastalıklarının
tanısında yararlı enzimler
• transaminazlar (ALT,
AST)
• LDH
• GGT (-GT)
• ALP
• 5-nükleotidaz (5-NT)
• lösin aminopeptidaz
(LAP)
14
Kas hastalıklarının tanısında
yararlı enzimler
•
•
•
•
CK
LDH
aldolaz
AST
15
Kemik hastalıklarının tanısında
yararlı enzimler
• alkalen fosfataz (ALP)
• asit fosfataz (ACP)
Osteoblastik aktivite artışı ile
karakterize kemik
hastalıklarında ALP yükselir
Osteoklastik kemik
hastalıklarında ALP yanında
ACP da yükselir.
16
Pankreas hastalıklarının
tanısında yararlı enzimler
• -amilaz
• lipaz
17
Malignitelerin tanısında yararlı
enzimler
• organ spesifik enzimler
ACP, ALP, GGT, 5nükleotidaz, lösin
aminopeptidaz (LAP), amilaz ve lipaz
• organ spesifik olmayan
enzimler
LDH, aldolaz, fosfoheksoz
izomeraz
18
Genetik hastalıkların tanısında
yararlı enzimler
• fenilalanin hidroksilaz,
• galaktoz-1-fosfat
üridiltransferaz,
• glukoz-6-fosfataz
gibi birçok enzim
19
Hematolojik hastalıkların
tanısında yararlı enzimler
• anaerobik glikoliz ile ilgili bazı enzimler
• pentoz fosfat yolu ile ilgili bazı enzimler
• glutatyon metabolizması ile ilgili bazı
enzimler
• adenozin deaminaz gibi pürin ve
pirimidin katabolizması enzimleri
• Na+/K+ ATPaz
• lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT)
• methemoglobin redüktaz ........
20
Zehirlenmelerin tanısında
yararlı enzimler
• Organik fosfor
bileşikleri ile
zehirlenme
durumlarında
serum kolinesteraz
(ChE) düzeyi düşük
bulunur
21