LAW 104: TURKISH CONSTITUTIONAL LAW TÜRK ANAYASA HUKUKU BAHAR 2010 Syllabus Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Bertil Emrah Oder Ofis No: SOS 229 Ders Saatleri: Pazartesi-Çarşamba 9:30-10:45 Ofis Saatleri: Salı-Perşembe 13:00-14:00 (ya da randevu ile) E-posta: [email protected] Ders Kredisi: 3 Kredi Ders Dili: Türkçe Önkoşul: LAW 103 / Turkish Constitutional Law Dersin Amacı Türk Anayasa Hukuku dersi, Türk hukukunun diğer dallarının da çatısını oluşturan derstir. Ders, Türk anayasal düzeninde devlet örgütlenmesini, temel hak ve özgürlüklere ilişkin kuralları ve bu konulardaki anayasal içtihadın kavranmasını hedeflemektedir. Dersler çerçevesinde, Türk Anayasa Hukuku sadece ulusal çerçevede ele alınmayacaktır. Ulusal hukuk, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi içtihadı ve karşılaştırmalı anayasa hukuku penceresinden de incelenecektir. Ders İçeriği Ders içeriği, aşağıda haftalara göre dağılmış programda ayrıntılı biçimde belirtilmektedir. Program, dört eksen üzerinde yapılandırılmaktadır: Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri; Cumhuriyet ve Cumhuriyetin nitelikleri; yasama, yürütme ve özellikle anayasa yargısı; temel hak ve özgürlükler rejimi. Ders İçeriğinin Haftalara Göre Dağılımı I. Hafta -Osmanlı İmparatorluğunda Anayasacılık Hareketleri: Sened-i İttifak ve Tanzimat II. Hafta -1876 Anayasası ve 1908 Değişiklikleri III. Hafta --Milli Mücadele Dönemi: 1921 Anayasası / Cumhuriyetin İlanında Anayasa Değişikliği -Cumhuriyet Dönemi Anayasacılığı: 1924 Anayasası -Cumhuriyet Dönemi Anayasacılığı: 1961 Anayasası (Yapım Süreci ve Özellikleri) -Cumhuriyet Dönemi Anayasacılığı: 1982 Anayasası (Milli Güvenlik Konseyi Rejimi; Yapım Süreci ve Özellikleri) IV. Hafta -Cumhuriyetçilik ve Cumhuriyetin Nitelikleri Kavramı -Başlangıç ilkeleri, Toplumun Huzuru, Milli Dayanışma ve Adalet -Atatürk Milliyetçiliği ve Üniter Devlet V. Hafta -Laiklik: Türk Anayasal Düzeni ve Karşılaştırmalı Hukukta Laiklik Anlayışı -Laik Devlet İlkesine İlişkin Karar Çözümlemeleri ve Pratik Çalışma. VI. Hafta -Demokratik Devlet: Seçim Hukuku; Militan Demokrasi; Katılımcılık -Hukuk Devleti: Yasama ve Yürütmenin Yargısal Denetimi; Yargı Bağımsızlığı; Kanuni Hakim Güvencesi; Ceza Sorumluluğuna İlişkin Genel İlkeler. -Sosyal Devlet: Sosyal Haklar; İnsan Onuru ve Sosyal Devlet İlişkisi; Vergi Adaleti; Planlama; Kamulaştırma ve Devletleştirme. VII. Hafta -İnsan Haklarına Saygılı Devlet: Olağan Dönem Temel Hak ve Özgürlükler Rejimi (Sınırlama İlkeleri) -Sınırlama İlkelerine İlişkin Pratik Çalışmalar VIII. Hafta -İnsan Haklarına Saygılı Devlet: Olağanüstü Yönetim Usulleri ve Olağanüstü Yönetim Usullerinde Temel Hak ve Özgürlükler Rejimi -Olağanüstü Yönetim Usullerinde Temel Hak ve Özgürlüklere İlişkin Pratik Çalışma. -İnsan Haklarına Saygılı Devlet: Temel Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanılması IX. Hafta -TBMM’nin Kuruluşu ve Milletvekillerinin Seçimi -TBMM Üyelerinin Statüsü: Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler; Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama Dokunulmazlığı; Üyeliğin Düşmesi; Milletvekillerinin Mali Statüleri. X. Hafta -TBMM’nin İç Yapısı: Başkanlık Divanı; Siyasi Parti Grupları; Danışma Kurulu; Komisyonlar. -TBMM’nin Görev ve Yetkileri: Kanun Yapım Sürecine İlişkin İçtüzük sorunları; Soru; Genel Görüşme; Meclis Araştırması; Meclis Soruşturması; Gensoru. XI. Hafta -Cumhurbaşkanı: Seçimi; Görev ve Yetkileri; Siyasal Sorumsuzluğu; Tarafsızlığı; Cezai Sorumluluğu. -Başbakan ve Bakanlar Kurulu: Başbakanın Statüsü; Bakanlar Kurulunun Yapısı; Bakanların Siyasal, Cezai ve Hukuksal Sorumluluğu; Geçici Bakanlar Kurulu. -Türkiye’de Parlamenter Rejime İlişkin Tartışmalar ve 2007 Anayasa Değişikliği. XII. Hafta -Anayasa Yargısı: Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Görevleri; Anayasa Mahkemesi’nin Norm Denetimi Dışındaki Görevleri -Anayasaya Uygunluk Denetimi Yolları: Soyut ve Somut Norm Denetimi (İptal Davası ve İtiraz Yolu ile Denetim) XIII. Hafta -Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı: Şekil Bakımından Denetim; Esas Bakımından Denetim (“Neden, Konu, Amaç” unsurları) -Anayasa Yargısında Denetlenen Normlar XIV. Hafta -Anayasaya Uygunluk Denetimi Sonucu Uygulanan Yaptırımlar: İptal, Zımni İlga ve Anayasanın Doğrudan Uygulanması; İhmal ve Anayasanın Doğrudan Uygulanması; Anayasaya Uygun Yorum; Yürürlüğün Durdurulması -Anayasa Mahkemesi Kararlarının Özellikleri XV. Hafta -Genel Değerlendirme Ders Yöntemi Derslerde hem kuramsal bilgi aktarımına dayalı “takrir” yöntemi hem de karar ve metin çözümlemeleri ile varsayımsal olayların çözümüne dayalı aktif öğrenme yöntemi kullanılacaktır. Derslere katılımda başarı ölçütü, herhangi bir düşünce açıklamasının yapılması değil, bilgiye dayalı somut ve hukuksal yorumların yapılmasıdır. Katılımın sağlanması sadece belirli kişilerin konuşması ve dersin sınıf içindeki tek bir grupla yönetilmesi anlamına gelmez. Bu nedenle, öğretim üyesi farklı isimlere soru yönelterek ve söz almak isteyenleri dengeli biçimde gözeterek dersi yönetir. Türk Anayasa Hukuku, bir genel hukuk bilgisi dersi değil, özgül yönteme ve kavramlara sahip teknik bir hukuk dersidir. Derslerde, Türk Anayasa Hukukunun tüm hukuk dallarına ilişkin ana çerçeveyi belirleyen hukuk dalı oluşu dikkate alınır. Özellikle özgürlükler rejimi açısından, pratik çalışmalarda diğer hukuk dallarının somut düzenlemelerinin Anayasa’ya uygunluğuna önem verilir. Ders içeriğine giren konular, gündelik yaşamda hemen her gün sınanabilecek niteliğe sahiptir. Bu nedenle, dersi iyi kavrayabilmek için günde en az bir siyasal gazetenin takibi gereklidir. Derse Devam Politikası Derse devam politikasının belirlenmesinde Yönetmelik ve Akademik Kurul kararları esas alınır. Ancak ders başarısı için, devam zorunlu bir koşuldur. Öğrenciler derslerde devamlarını kanıtlayan bir imza listesini imzalarlar. Derslerin %70’ine devam zorunludur. Öğretim üyesi, karar ve metin çözümlemeleri ile pratik çalışmalar için “ek dersler” belirleyebilir. Ek dersler, daha önceden ders saatlerinde ve e-posta ile duyurulur. Ders saatleri dışında yapılacak bu tür çalışmalara devam öğrencinin isteğine bağlıdır. Derse Katılım Derse katılım, öğretim üyesinin ders boyunca yönelttiği sorulara, öğrencilerin kendi isteği ile ya da öğretim üyesinin talebi üzerine verdikleri, bilgiye ve hukuksal akıl yürütme (muhakeme) tekniğine dayalı yanıtlardır. Sorular ve ders konusu ile ilgisi olmayan açıklamalar katılımda dikkate alınmaz. Dersi çarpıtmaya, ders akışını bozmaya, sınıf düzenini etkilemeye çalışan ve diğer öğrencilerin yanıtlarına sözlü saldırı niteliği taşıyan açıklama ve tavırlar katılım anlamına gelmeyeceği gibi, uyarı ve disiplin kurallarının işletilmesine neden olur. Katılımda söz almadan konuşma, konuşanın sözünü kesme, konuşanı dinlememe ya da rahatsız etme gibi davranışlara izin verilmez. Derse katılımda, bilgiye dayalı farklı hukuksal yorumlara yer verilmesi önem taşır. Katılım, hem farklı öğrencilerin hem de bilginin farklı biçimlerde kullanımının özendirildiği “çoğulcu bir ders ortamı” yaratmayı hedeflemektedir. Hukuk alanında sözel becerilerin taşıdığı değer nedeniyle, katılım A’nın altındaki notlar bakımından nihai notun bir üst nota yükseltilmesinde dikkate alınabilir. Bu konudaki değerlendirme öğretim üyesinin takdirine bağlıdır. Öğretim üyesi “quiz”, basın taraması vb. çalışmalar da yaptırarak bunları katılım başarısına dahil edebilir. Sınavlar ve Sınavların Değerlendirilme Ölçütleri Sınavlar bir vize ve bir final sınavı şeklindedir. Nihai notun hesaplanmasında, vize sınavı %40 değere sahiptir. Final notu %60 olmak üzere nihai not üzerinde etkilidir. Katılım, yukarıda da açıklandığı gibi, herhangi bir düşünce açıklamasının yapılmasına değil, “bilgiye dayalı somut ve hukuksal yorumların yapılması”na dayanır. Bu saptamada, en çok konuşan olma değil, hukuksal bakımdan en doğru yanıtı verme ve hukuksal düşünme yeteneği kazandığını kanıtlama esas alınır. Sınavlarda pratik çalışma (özellikle varsayımsal olaylar), metin veya karar çözümlemesi, hukuksal kompozisyon yazımı gibi bilginin uygulamasına dayalı sorular ağırlık taşır. Nihai nota ilişkin formül aşağıda verilmektedir: Nihai not: Vize % 40 + Final %60 Mazeret Sınavları (Make-up) Mazeret sınavları, her zaman asıl sınavlardan çok daha zor içeriğe sahiptir. Bu yöntem, mazeret sınavlarının kötüye kullanılmasını önleme amacını taşır. Kötüye kullanma girişimleri, özellikle mazeret sınavlarına girmeyi alışkanlık haline getirme ve grup halinde mazeret sınavına girmeye çalışma hukuksal bakımdan sorumluluk doğurabileceği gibi, ders bu tür eğilimleri engelleyecek politika izlemektedir. Zorunlu Kaynaklar Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, 2009, İstanbul. Tanör, Bülent / Yüzbaşıoğlu, Necmi, 1982 Anayasası’na Göre Türk Anayasa Hukuku, Beta Yayınevi, 2009, İstanbul. Oder, Bertil Emrah / Kanadoğlu, Korkut, Uygulamalı Anayasa Hukuku, Beta Yayınevi, 2008, İstanbul. Yararlı İnternet Kaynakları Resmi Gazete, http://www.rega.basbakanlik.gov.tr Mevzuat (Kanun, Tüzük, KHK ve Yönetmelikler), http://www.basbakanlik.gov.tr TBMM, http://www.tbmm.gov.tr Anayasa Mahkemesi, http://www.anayasa.gov.tr Danıştay, http://www.danistay.gov.tr Yargıtay, http://www.yargitay.gov.tr İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları, www.coe.int (HUDOC veri tabanı üzerinden çok yönlü arama motoru) Avrupa Topluluğu Mahkemesi ve Avrupa Topluluğu İlk Derece Mahkemesi (İngilizce), 17.6.1997 tarihinden itibaren başlayan kararlar için bkz. http://curia.europa.eu/jurisp/cgi-bin/form.pl?lang=en ; 1954- 2007 yılları arasındaki İngilizce kararlar için bkz. http://eurlex.europa.eu/JURISIndex.do?ihmlang=en BM İnsan Hakları Komitesi (İngilizce), http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/FramePage/TypeJurisprudence?O penDocument