doğu cephesi

Kurtuluş Savaşı'nda Muharebeler ve Siyasi Sonuçları
Final Yayınları ÖSS Tarih
SAVAŞLAR
 İngilizler Musul, İskenderun, Antep ve Kilis'i, Fransızlar ise Adana, Mersin ve Osmaniye'yi işgal etmişlerdi. Gizli
antlaşmalara göre Fransa’da kalması gereken Musul İngilizler tarafından işgal edilmişti. Fransa, buna itiraz ederek,
Musul karşılığında İngiltere’den Antep, Urfa ve Maraş’ı aldı. Anadolu’da ilk yerel halk direnişi Adana yöresinde Fransız
ve Ermenilere karşı başladı. Fransa, 1920'de Maraş ve Urfa'yı boşalttı. Ankara Antlaşması ile de Antep ve Adana’yı
terk etti.
 Kuva-i Milliye birlikleri ise, Batı Anadolu’da Yunanlılara karşı kuruldu. İzmir'in işgalinden sonra, Ayvalık'tan başlayarak
tüm Ege'ye yayılan çeşitli direniş cepheleri oluşturuldu. Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri’nde Batı Cephesi’nin
kurulması kararlaştırıldı. Sivas Kongresi'nden sonra Kuva-i Milliye birlikleri arasında kumanda birliği sağlanmaya
başlandı. Fakat Yunan ilerleyişi kesin bir biçimde ancak düzenli ordunun kurulmasıyla durdurulabildi.
DOĞU CEPHESİ
 Not: Daha sonra Ermenistan ve Gürcistan
Sovyet Rusya’ya bağlandılar.
 Ermeniler, çeşitli intikam alayları kurarak Doğu
Anadolu’da faaliyete başladılar. Olayları incelemek
üzere Batılılar, General Harbord başkanlığında bir
komisyon kurdular. Harbord Raporu ile Ermeni
iddialarının asılsız olduğu ilan edildi. Buna rağmen
Ermeniler isteklerinden vazgeçmediler. Doğu İlleri
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum Kongresi’ni
toplayarak, Ermeni saldırılarına karşı bazı tedbirler
aldı. Daha sonra
İtilaf Devletleri, Sevr
Antlaşması'nı zorla Türk milletine onaylatmak
üzere Yunanlılarla birlikte Ermenileri de harekete
geçirdiler. TBMM Kazım Karabekir'i Doğu Cephesi
komutanlığına atadı. Ermeniler yenilerek barış
istediler:
BATI CEPHESİ
 TBMM’nin kurduğu düzenli ordu bu cephede
savaşmıştır.
Kurtuluş
Savaşı’nın
kaderini
belirleyen muharebeler yapılmış, her askeri
başarı beraberinde siyasi kazançlar getirmiş,
bağımsızlığımız
dünya
devletlerine
kabul
ettirilmiştir.
 Birinci İnönü Savaşı:
 Çerkez Ethem, düzenli ordunun kurulmasına
karşı çıkarak isyan etti. Daha önce İzmir ve
Bursa'yı işgal eden Yunanlılar, bu isyanı fırsat
olarak değerlendirerek, Ankara'ya doğru harekete
geçtiler. Düzenli ordunun kurulmasını önlemek,
yeni yerler işgal etmek, TBMM’nin otoritesini
kırmak, güçlerini kanıtlayarak İtilaf Devletleri’nden
daha çok destek almak istediler. İsmet Paşa
komutasındaki düzenli birlikler üstünlük sağladı.
Hem Yunan ordusu hem de Çerkez Ethem
kuvvetleri yenilgiye uğratıldı (6-10 Ocak 1921).
Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920 ):
a) Kars, Iğdır, Ardahan ve Artvin alınarak, Aras
Nehri sınır çizildi.
b) Ermenistan Sevr’in geçersizliğini kabul etti.
c) İlişkilerin geliştirilmesi kararlaştırıldı.
Sonuç ve Önemi:
 TBMM’nin ilk askeri ve siyasi başarısıdır.
 Doğu cephesi kapandı. Doğu'daki güçlerin bir
kısmını diğer cephelere aktarma imkanı oluştu.
 Sevr Antlaşması uluslararası düzeyde ilk kez
Ermenilerce reddedildi.
 Ermeniler Sevr'deki haklarından vazgeçtiler.
 TBMM'nin varlığı Ermenilerce tanındı; siyasi
etkinliği arttı; güç, otorite ve saygınlığı pekişti.
 Ermenilere karşı kazanılan zafer İtalya ve
Fransa’nın Anadolu’dan çekilme kararını
etkiledi.
 Ermenilerden sonra Gürcülerle komşu olundu.
Batum sorunundan dolayı bu devletle karşı
karşıya gelindi.
Sonuç ve Önemi:







287
Düzenli ordu ilk sınavını başarıyla verdi.
Halkın ordu ve TBMM'ye güveni arttı.
Çerkez Ethem yenilerek iç güvenlik sağlandı.
Kuva-i Milliye ve Düzenli Ordu taraftarları
arasındaki tartışmalar sona erdi.
TBMM'nin kendine olan güveni arttı. Anayasa
ve İstiklal Marşı'nı kabul etti.
Sevr’in
zorla
Türk
milletine
kabul
ettirilemeyeceği anlaşıldı.
S. Rusya, TBMM ile Moskova Antlaşması’nı
imzalayarak Misak-ı Milli’yi resmen tanıdı.
Kurtuluş Savaşı'nda Muharebeler ve Siyasi Sonuçları



Final Yayınları ÖSS Tarih
 Rusların TBMM'ye yönelik kuşkuları ortadan
kalktı. S. Rusya, TBMM ile Moskova
antlaşmasını imzalayarak Misak-ı Milli'yi kabul
etti.
 Batılıların ulusal bağımsızlığımızı tanımak
istemedikleri; dolayısıyla silahlı mücadelenin
sürdürülmesi gereği açığa çıktı.
 Yunan kuvvetleri tekrar saldırıya geçmek üzere
toparlanma fırsatı buldular.
 Moskova Antlaşması (16 Mart 1921):
İtilaf devletleri arasındaki görüş ayrılıkları
açığa çıktı.
İtalya ve Fransa sorunu barış yoluyla
çözmeye yönelerek Londra’da bir konferansın
toplanmasını İngiltere’ye kabul ettirdiler.
Londra Konferansı:
 Doğu ve Güney’de kazanılan zaferler, I. İnönü
Savaşı’nın kazanılması ve Çerkez Ethem
isyanının
dağıtılması,
İtilaf
Devletleri’nin
hesaplarını bozdu. Yunanlılara güvenleri sarsıldı.
TBMM ile S. Rusya arasındaki yakınlaşma da
kendilerini rahatsız etti. İtilaf Devletleri arasında
görüş ayrılığı arttı. İtalya ve Fransa, sorunu barış
yoluyla çözmek ve daha fazla zarara uğramamak
için, İngiltere’yi barışa zorladılar. TBMM ve
Yunanistan’ın katılacağı bir konferans toplamayı
başardılar. İtilaf Devletleri, iki taraf arasındaki
görüş ayrılığından yararlanmak için, TBMM ve
İstanbul Hükümeti’ni birlikte çağırdılar (21 Şubat12 Mart 1921).
 Ortak düşman karşısında bulunan Sovyet
Rusya ile TBMM, dayanışma gereği duydular. I.
İnönü
Savaşı’nı
kazanması
ve
Londra
Konferansı’nda İtilaf Devletleri ile anlaşma
yapmaması, Rusya’nın TBMM’ye güvenini artırdı.
TBMM ile anlaştı:
a) Her millet kendi geleceğine kendisi karar verir.
b) Sovyet Rusya Misak-ı Milli'yi tanımaktadır.
c) İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı
diğeri de tanımayacaktır.
d) Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında
yapılmış olan antlaşmalar geçersizdir.
e) S. Rusya kapitülasyonlardan vazgeçmiştir.
f) Batum’un Gürcistan'a bırakılması koşuluyla,
Gümrü ile çizilen sınır geçerlidir.
g) Boğazlarla ilgili alınacak kararlar, Türkiye’nin
egemenlik haklarını zedelememelidir.
 İtilaf Devletleri’nin temel amacı Sevr'i
hafifleterek TBMM’ye kabul ettirmek, milli
mücadelenin daha da güçlenmesini önlemek ve
TBMM - Sovyet Rusya yakınlaşmasını önlemekti.
 TBMM, İtilaf Devletleri’nin Sevr’e yönelik
emellerini bilmesine rağmen konferansa katıldı. Bu
durumu, tanınması için bir fırsat olarak
değerlendirmek,
barıştan yana
olduğunu
göstermek ve Misak-ı Milli'nin propagandasını
yapmak için bir fırsat olarak değerlendirmek istedi.
Sonuç ve Önemi:







 Konferansa, İstanbul Hükümeti adına Tevfik
Paşa, TBMM Hükümeti adına da Bekir Sami Bey
başkanlığındaki heyetler katıldı. Konferans
sırasında Tevfik Paşa'nın sözü TBMM üyelerine
bırakması İtilaf Devletleri'nin beklentilerini bozdu.
TBMM heyeti, Misak-ı Milli sınırları ve
kapitülasyonlar konusunda taviz vermeyince
herhangi bir antlaşma yapılmadan konferans
dağıldı.
I. İnönü Savaşı’nın siyasi sonucudur.
TBMM’nin diplomatik başarısıdır.
S. Rusya Misak-ı Milli’yi kabul etti.
Taraflar birbirlerinin bağımsızlığını tanıdı.
Doğu sınırının güvenliği arttı.
Doğudaki güçlerin bir kısmı batıya aktarıldı.
Fransa ve İtalya’nın Anadolu'yu boşaltma kararı
almaları üzerinde etkili oldu.
 Türk - Afgan Dostluk Antlaşması:
 Diğer Müslüman devletler gibi, Afganistan da
Türk halkının bağımsızlık savaşını desteklemişti.
İlişkilerin daha da geliştirilmesi için bir antlaşma
yapıldı. Afganistan, TBMM’nin varlığını tanıyan ilk
Müslüman
devlet
oldu.
Karşılıklı
olarak
bağımsızlığa saygı duyma ve emperyalizme karşı
işbirliği yapma kararları alındı (1 Mart 1921).
Sonuç ve Önemi:
 İtilaf Devletleri TBMM'nin varlığını hukuken
kabul ettiler.
 TBMM’nin barıştan yana olduğu kanıtlandı;
İtilaf Devletleri’nin aleyhteki iddiaları çürütüldü.
 Misak-ı Milli resmi olarak Avrupa kamuoyuna
anlatıldı ve yapılacak barışın esasları belirtildi.
 Osmanlı yönetimi TBMM'nin gücünün önemini
anladı.
 Batılıların Sevr'den taviz verebileceği anlaşıldı.
 İtilaf Devletleri arasında görüş ayrılıkları arttı.
 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu:
 I. İnönü Savaşı’ndan sonra, TBMM’nin kendine
olan güveni ve devlet kurma azmi arttı. Devletin
temel organlarını oluşturmak üzere, “milli
egemenlik”,
“güçler
birliği”,
“meclisin
288
Kurtuluş Savaşı'nda Muharebeler ve Siyasi Sonuçları
Final Yayınları ÖSS Tarih
 Kuva-i Milliye’ye geri dönme fikri ileri sürüldü.
 Fransa, Ankara’ya gönderdiği temsilciyi geri
çağırdı; biraz daha beklemeyi uygun gördü.
 Daha önce Anadolu'dan çekilmeye karar vermiş
olan İtalya, çekilme işlemini yavaşlattı.
 Yenilgiden
komutanlar
sorumlu
tutuldu.
Tartışmalar Meclis’i bunalımın eşiğine getirdi.
üstünlüğü”, “tek meclis” ve “meclis hükümeti”
ilkelerine dayanan yeni bir anayasa kabul edildi
(1921).
 İstiklal Marşı'nın Kabulü:
 I. İnönü Savaşı’ndan sonra devlet kurma
azminin artması üzerine milli marş kabul edildi.
Yeni Türk devleti, milli marşını kabul ederek
bağımsız yaşama arzusunu sembolleştirdi (12
mart 1921).
 M. Kemal, “Komutan ne kadar değerli olursa
olsun, komuta ettiği askeri birlikler gerekli
askeri niteliklerden yoksunsa eğer, ne o
komutan ne de komuta ettiği birlikler başarı
kazanamaz.” diyerek komutanları savundu.
Kendisine yetki verilirse, ordunun başına
geçebileceğini belirtti.
 Başkomutanlık Yasası:
 İkinci İnönü Savaşı:
 Londra Konferansı'nda isteklerini diplomatik
yolla TBMM’ye kabul ettiremeyen İngilizler,
Yunanlıları tekrar harekete geçirerek Sevr'i zorla
benimsetmeyi denediler. Yunanlılar da böylece
eski yenilginin intikamını almayı, güçlerini
kanıtlamayı ve yeni yerler işgal etmeyi
hedeflediler. Eskişehir ve Afyon üzerinden saldırı
başlattılar; fakat, yenildiler. M. Kemal, “Siz orada
sadece düşmanı değil, milletin makus talihini de
yendiniz” diyerek İsmet Paşa’yı kutladı (23 Mart-1
Nisan 1921).
 M. Kemal'e başkomutanlık görevi ve ayrıca üç
ay süreyle meclis adına karar alabilme yetkisi
verildi. M. Kemal, devlet işlerinde tek başına
hareket etme imkanına kavuştu (5 Ağustos 1921).
 Tekalif-i Milliye Emirleri:
 Savaş yıllarında devletin gelirleri giderlerini
karşılamıyordu. Bu nedenle ordunun ihtiyaçlarını
karşılamak zorlaşıyordu. M. Kemal, ordunun
ihtiyaçlarını karşılamak üzere, kendisine verilen
yetkiyi kullanarak bazı emirler çıkardı. Buna göre:
Sonuç ve Önemi:






TBMM ve orduya duyulan güven pekişti.
Düzenli orduya gönüllü katılımlar arttı.
Batı kamuoyu ve İslam dünyasında yankı yaptı.
İsmet Paşa tümgeneralliğe terfi etti.
İtalya, Anadolu'dan çekilme kararı aldı.
Fransa, TBMM ile anlaşma koşullarını
görüşmek üzere Ankara’ya bir temsilci
gönderdi.




 Not: İnönü Savaşları’nın temel işlevi, düşmanı
oyalayarak ilerlemesini önlemektir. Ayrıca, düzenli
ordunun kuruluşu tamamlanmış, İtilaf Devletleri
arasında görüş ayrılığını artırmış, İtalya’nın
Anadolu’dan çekilme süreci hızlanmış, Fransa’nın
Anadolu üzerindeki ümitleri kırılmıştır. Böylece
kesin başarıya ulaşmanın yolu açılmıştır.

Halk elindeki silah ve cephaneyi üç gün içinde
teslim edecek.
Her ev bir çift çorap ve çamaşır verecek.
Tüm demirci, dökümcü ve marangozlar
ordunun emrine alınacak.
Taşıtı veya binek hayvanı olanlar her ay yüz
kilometre askeri taşımacılık yapacak.
Tarım ürünlerinin yüzde kırkına, bedeli
sonradan ödenmek üzere el konacak.
 Her ilçede bir Tekalif-i Milliye Komisyonu
kuruldu. Emirlerin uygulanması için İstiklal
Mahkemeleri görevlendirildi. Ordunun ihtiyaçları
halktan temin edilerek, ordu yeni savaşa
hazırlandı.
 Kütahya - Eskişehir Savaşları:
 Sakarya Savaşı:
 İnönü yenilgileri Yunanlılar için onur kırıcı oldu.
Tüm güçleriyle saldırarak, intikam almak, güçlerini
kanıtlamak ve Sevr'i zorla kabul ettirmek istediler.
İsmet Paşa komutasındaki birlikler 40.000 kayıp
verdi. Ordu toparlanmak üzere Sakarya Nehri'nin
doğusuna çekildi (10-25 Temmuz 1921)
 Yunanlılar, Ankara'yı ele geçirmek üzere
harekete geçtiler. M. Kemal, “Hatt-ı müdafaa
yoktur, sath-ı müdafaa vardır; o satıh bütün
vatandır” diyerek, ilk kez uygulanan bir savaş
taktiğiyle Yunan taarruzunu kırdı (23 Ağustos-12
Eylül 1921).
Sonuç:
Sonuç ve Önemi:
 Kütahya, Eskişehir, Afyon ve Bilecik kaybedildi.
289
Kurtuluş Savaşı'nda Muharebeler ve Siyasi Sonuçları












Final Yayınları ÖSS Tarih
 Dış siyasette güçlü olmanın içte de güçlü
olmaya bağlı olduğu kanıtlandı.
M. Kemal, mareşal rütbesi ve gazi ünvanı aldı.
Taarruz üstünlüğü TBMM tarafına geçti.
İngiltere'de yönetime karşı muhalefet arttı.
TBMM'nin uluslararası siyasi etkinliği arttı.
İngilizlerle esir değişimi konusunda anlaşıldı.
Sovyet cumhuriyetleri ile Kars Antlaşması
imzalandı.
Yunanistan Megali İdea'ya ulaşamayacağını
anladı.
İtilaf Devletleri arasında görüş ayrılığı iyice
pekişti; aralarındaki siyasi birlik bozuldu.
İtalya Anadolu’dan tamamen çekildi.
Fransa ile Ankara Antlaşması imzalandı.
İtalya ve Fransa’nın geri çekilmesiyle siyasi
alanda yalnız kalan İngilizler, TBMM'ye
ateşkes çağrısında bulundular.
Kars Antlaşması (13 Ekim 1921):
 İtilaf Devletleri'nin Barış Önerisi:
 Anlaşma Devletleri, Türkiye ile Yunanistan’a bir
ateşkes önerisi verdiler (22 Mart 1922):
 Taraflar ordularını araç ve gereç yönünden
güçlendirmeyecekler.
 İki taraf birlikleri arasında askerden arındırılmış
bir bölge olacak.
 Müttefikler arası bir komisyon Türk ordusunu
ve askeri durumunu denetleyecek.
 Türk tarafı, barıştan yana olduğunu; fakat,
denetim altına girmeyi kabul etmeyeceğini,
bunun egemenlik ve bağımsızlık haklarımıza
aykırı olduğunu Anlaşma Devletleri’ne bildirdi.
 Büyük Taarruz (26 Ağustos - 18 Eylül 1992):
 TBMM ile Sovyet cumhuriyetlerinden Gürcistan,
Ermenistan ve Azerbaycan arasında imzalandı.
 M. Kemal, Sakarya Savaşı'ndan sonra büyük
bir gizlilik içerisinde taarruz hazırlığı başlattı.
Doğu ve güneydeki birlikler Batı Anadolu’ya
kaydırıldı. Orduya taarruz eğitimi verildi. Dışarıdan
silah ve malzeme alındı. İstanbul’dan Anadolu’ya
silah ve cephane kaçırıldı. Halkın fedakarlık
yapması ve tüm imkanlarını seferber etmesi
istendi.
 Moskova'nın bir tekrarı ve tasdiki niteliğindedir.
 Doğu sınırını kesin bir çözüm ve güvenceye
kavuşturdu.
 Uluslararası alanda birlikte hareket edilmesi
kabul edildi.
 Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921):
 M. Kemal, aldığı tedbirleri Meclis’te anlattı.
Meclis’in kendisine olan güveni arttığı için
Başkomutanlık görevi süresiz olarak uzatıldı.
İmzalanmasına etki eden faktörler:





Fransa’nın güneydeki direnişi kıramaması,
Ermeni ve Yunanlıların yenilgiye uğratılması,
TBMM’nin Sovyet Rusya ile yakınlaşması,
Sakarya Savaşı'nın kazanılması,
Fransız kamuoyunda tepkinin artması.
 M. Kemal, 26 Ağustos’ta taarruz emri verdi. 30
Ağustos'ta Dumlupınar Meydan Muharebesi
kazanılarak Yunan kuvvetleri bozguna uğratıldı.
Türk kuvvetleri 9 Eylül’de İzmir'i, 18 Eylül'de
Bursa'yı işgalden kurtardılar. Anadolu toprakları
Yunanlılardan temizlendi.
Yapılan antlaşmaya göre:
a)
b)
c)
d)
Hatay dışında bugünkü Suriye sınırı belirlendi.
Boşaltılan yerlerde genel af ilan edildi.
Savaş esirleri serbest bırakıldı.
Hatay’da resmi dilin Türkçe olması ve Türklere
kültürel hakların tanınması kabul edildi.
Sonuç ve Önemi:
 Ulusal kurtuluş mücadelesinde bir dönüm
noktasıdır.
 Muharebeler dönemi kapandı, diplomatik
mücadele dönemi başladı.
 İtilaf
Devletleri
koşulsuz
olarak
bağımsızlığımızı tanımak zorunda kaldılar.
 Türk halkının hürriyet ve bağımsızlık
düşüncesi gerçekleşti.
 Doğu Trakya yöresini savaşmadan kurtarma
imkanı doğdu.
Sonuç ve Önemi:
 Diplomatik bir başarıdır. İlk kez bir İtilaf devleti
Misak-ı Milli'yi resmen tanıdı.
 İtilaf Devletleri arasında bölünme yaşandı.
 İngiltere,
Türk
devletinin
daha
da
güçleneceğinden
korkarak
antlaşmayı
önlemeye çalıştı.
 Güney sınırındaki savaş sona erdi. Buradaki
birlikler batıya aktarıldı.
 Misak-ı Milli’ye aykırı bir biçimde Hatay ülke
sınırları dışında kaldı.
 İngiltere,
TBMM
kuvvetlerinin
Marmara
Bölgesi’ne girmesi halinde Türklerle savaşacağını
duyurdu. Fakat, savaşı göze alamadı. Çünkü:
290
Kurtuluş Savaşı'nda Muharebeler ve Siyasi Sonuçları
Final Yayınları ÖSS Tarih
 Yunan kuvvetleri Anadolu’dan atılmıştı.
 İngiltere sömürgelerinden destek alamıyordu.
 İtalya
ve
Fransa
İngiltere’ye
destek
vermeyeceklerini açıklamışlardı.
 İngiliz kamuoyunun hükümete karşı tepkisi
artmıştı.
 M. Kemal, Rusya'nın da işe karışabileceğini ileri
sürerek İngiltere’yi diplomatik alanda zor
durumda bırakmıştı.
 Tüm bu nedenlerle, İngiltere tek başına
mücadele etmeyi göze alamadı.
 İstanbul ve Boğazlar bölgesinin TBMM'ye
bırakılması, Osmanlı Devleti’nin hukuken sona
ereceğini açığa çıkardı.
 Askeri mücadele dönemi
mücadele dönemi başladı.
 İtilaf Devletleri varlığımızı ve bağımsızlığımızı
tanımak zorunda kaldılar.
 Not:
 Damat Ferit görevden ayrıldı. Tevfik Paşa
hükümeti kuruldu. İstanbul yönetimi TBMM ile
yakınlaşma gereği duydu, TBMM’ye işbirliği
çağrısı yaptı. Fakat, başından beri milli
mücadeleye karşı cephe almış olan bir
yönetimle birlikte çalışılamayacağı için, TBMM
bu öneriyi kabul etmedi ve bir süre sonra
saltanatı kaldırdı.
a) 15 Ekim’den itibaren Türk-Yunan savaşı sona
erecektir.
b) İstanbul ve Boğazlar, Büyük Millet Meclisi
Hükümeti yönetimine bırakılacaktır.
Lozan
kalacak,
İstanbul
d) Yunanistan, Doğu Trakya'yı (Meriç Nehri’nin sol
sahiline kadar olan bölgeyi) on beş gün
içerisinde boşaltacaktır.
e) Doğu Trakya’nın devir-teslim işlemi, İtilaf
Devletleri’nin aracılığıyla, otuz gün içinde
yapılacaktır.
f) Lozan Konferansı’nın bitimine kadar Türkler
Doğu
Trakya’da
sekiz
bin
asker
bulunduracaktır.
Sonuç ve Önemi:
 Misak-ı Milli büyük ölçüde gerçekleştirildi.
Doğu Trakya savaşılmadan kurtarıldı. Edirne,
Tekirdağ ve Kırklareli geri alındı.
 Yunanlılar Anadolu
gerçekleştiremediler.
üzerindeki
ideallerini
 İngiltere'de
hükümet
değişikliği
Hükümet istifa etmek zorunda kaldı.
siyasi
 Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanma süreci
başladı.
 İngiliz Hükümeti, Fransa ve İtalya'nın da
etkisiyle, TBMM ile görüşmeyi kabul etti.
Görüşmelere Yunanistan ve Osmanlı temsilcileri
katılmadılar.
Yunanistan,
görüşmelere
katılmamakla,
Anlaşma
Devletleri’ne
karşı
tepkisini dile getirmek istedi. İtilaf Devletleri ile
TBMM arasında Mudanya Ateşkes Antlaşması
imzalandı. Böylece, Lozan Barış Antlaşması’na
giden yol açıldı.
Mudanya Ateşkes Antlaşması
(11 Ekim 1922)
c) İtilaf
Devletleri’nin
askerleri
Antlaşması’na kadar İstanbul’da
antlaşmadan altı hafta sonra
boşaltılacaktır.
kapandı,
oldu.
291
Kurtuluş Savaşı'nda Muharebeler ve Siyasi Sonuçları
Final Yayınları ÖSS Tarih
YÖNERGE





Antlaşması’nı
imzalayarak
Misak-ı
Milli’yi
tanıması,
TBMM’nin
uluslararası
alanda
siyasal
etkinliğinin arttığını gösterir.
TBMM
kuvvetlerinin
I.
İnönü
Savaşı’nda
Yunanlılarla
birlikte
Çerkez Ethem kuvvetlerini de yenmesi,
“düzenli
ordunun”
kurulmasıyla
TBMM’nin
içte
ve
dışta
gücünün
arttığını gösterir.
I. İnönü Savaşı’ndan sonra İtalya ve
Fransa’nın,
İngiltere’ye
baskı
yaparak, sorunu barış yoluyla çözmeye
yönelmeleri,
İtilaf
Devletleri
arasında
görüş
ayrılığı
çıktığını
gösterir.
Anlaşma Devletleri’nin, Yunanistan
ve Osmanlı hükümetleriyle birlikte
TBMM
hükümetini
de
Londra
Konferansı’na
çağırması,
“TBMM’nin
siyasal ve hukuki varlığının resmen
tanıdığı” yargısını doğrular.
I. İnönü Savaşı’ndan sonra İtilaf
Devletleri’nin
TBMM’yi
Londra
Konferansı’na çağırmaları, TBMM’nin,
kazandığı askeri başarılarla siyasal
gücünü
kabul
ettirdiğinin
bir
kanıtıdır.
I. İnönü
Rusya’nın
Savaşı’ndan sonra Sovyet
TBMM
ile
Moskova
292

I. İnönü Savaşı’ndan sonra 1921
Anayasası’nın ve İstiklal Marşı’nın
kabul
edilmesi,
“TBMM’nin
devlet
kurma
azminin
arttığı”
yargısıyla
açıklanabilir.

Moskova Antlaşması’nda, her milletin
kendi
geleceğine
serbestçe
karar
vereceğinin belirtilmesi, tarafların
birbirlerinin
bağımsızlığına
saygı
duyduğunu gösterir.

Sakarya Savaşı’ndan sonra İtalya ve
Fransa’nın
Anadolu’dan
çekilmesi,
“İtilaf devletleri arasında siyasal
birliğin
bozulduğu”
yargısını
doğrular.

Moskova Antlaşması’nda, iki taraftan
birinin
tanımadığı
bir
antlaşmayı
diğerinin
de
tanımayacağının
belirtilmesi,
tarafların
“siyasal
alanda birlikte hareket etme” kararı
aldıklarını gösterir.
Kurtuluş Savaşı'nda Muharebeler ve Siyasi Sonuçları



Final Yayınları ÖSS Tarih
“Sovyet
Rusya’nın
kapitülasyon
haklarından
vazgeçtiği”
yargısını
doğrular.
Kurtuluş Savaşı yıllarında ordunun
ihtiyaçlarının
Tekalif-i
Milliye
Emirleri
çıkarılarak
halktan
karşılanması,
devlet
gelirlerinin
savunma
giderlerini
karşılamaya
yetmediğini gösterir.
TBMM
kuvvetlerinin
Kütahya
Eskişehir yenilgileri Kurtuluş Savaşı
bütünü içinde ele alınırsa, “tek bir
muharebenin değil, savaşın tümünün
kazanılmasının ulusların geleceğini
belirlediği” yargısına ulaşılabilir.
M. Kemal’e “Başkomutanlık“ görevi
ile birlikte “Meclis adına askeri
kararlar
alabilme”
yetkisinin
de
verilmesi,
“M
Kemal’in,
devlet
işlerinde tek başına hareket etme
imkanına
kavuştuğu”
yargısını
doğrular.

Fransa’nın doğu, güney ve batıdaki
gelişmelerin
etkisiyle
Anadolu’dan
çekilmesi, Türk milletinin “varlığını
ve
bağımsızlığını”
askeri
alanda
kazandığı başarılarla işgalci güçlere
kabul ettirdiğini gösterir.

Moskova Antlaşması’nda, Osmanlı ile
Çarlık
Rusya
arasında
yapılan
antlaşmaların
geçersiz
sayılması,
ÖRNEK ÖSS SORULARI

İngiltere’nin Ankara Antlaşması’nın
imzalanmasını
önlemeye
çalışması,
TBMM’nin siyasal alanda güçlenmesinin
İngiltere’yi korkuttuğunu gösterir.

Sakarya Savaşı ile birlikte Yunan
ilerleyişinin
kesin
olarak
durdurulması, “taarruz üstünlüğünün”
TBMM kuvvetlerinin eline geçtiğini
gösterir.

Mudanya
Ateşkes
Antlaşması’yla
İstanbul
ve
Boğazların
TBMM’ye
bırakılması,
Osmanlı
Devleti’nin
ileride “hukuken” sona ereceğinin bir
kanıtıdır.

TBMM’nin,
kazandığı
her
askeri
başarıdan sonra siyasal kazanımlar da
elde etmesi, “dış siyasette güçlü
olmanın iç siyasette de güçlü olmaya
bağlı olduğu” yargısını doğrular.
doğrultusundaki
değildir?
gelişmelerden
biri
A) Ankara Antlaşması'nın TBMM tarafından
onaylanması
B) Osmanlı Hükümeti varken TBMM'nin yeni bir
hükümet kurması
C) Osmanlı Hükümeti'nin Lozan'a çağrılması
üzerine TBMM'nin saltanatı kaldırması
D) TBMM'nin Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey
başkanlığında bir heyeti Moskova'ya
göndermesi
E) Londra Konferansı'na Osmanlı hükümeti ile
TBMM Hükümeti'nin birlikte katılması
1997
1- TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında
1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'nın
başlangıç
kısmında
"milletlerin
kendi
geleceğine serbestçe karar verebilmesi"
ilkesine yer verilmiştir.
Antlaşmaya bu ilkeyi koymakla TBMM ve
Sovyet Rusya, aşağıdakilerden hangisi
yönünde,
karşılıklı
olarak
birbirlerine
güvence vermişlerdir?
A) Avrupa diplomasisini izleme
B) Milletler Cemiyeti’ne üye olma
C) Dünyadaki bloklaşmalar dışında kalma
D) Bağımsızlıklarına saygı duyma
E) Ekonomik ilişkilerde bulunma
1993
3- İngiltere, Anadolu'daki milli hareketi Osmanlı
Hükümeti'ne karşı basit bir ayaklanma sayıp
TBMM Hükümeti'ni tanımamayı sürdürürken,
Fransa,
TBMM
Hükümeti’ne
anlaşma
önerisinde bulunmuştur.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin bir
göstergesidir?
2- Aşağıdakilerden hangisi, "Türkiye Devleti
yalnız TBMM tarafından temsil olunur" ilkesi
A) İngiltere ve Fransa’nın Avrupa'nın büyük
devletleri olduğunun
293
Kurtuluş Savaşı'nda Muharebeler ve Siyasi Sonuçları
Final Yayınları ÖSS Tarih
B) Fransa’nın
sömürgeci
anlayıştan
vazgeçtiğinin
C) İngiltere ile Fransa arasında görüş ayrılığı
olduğunun
D) Fransa’nın Osmanlı Devleti’ni tanımadığının
E) Fransa’nın etnik ayrımcılığı desteklediğinin
1995
4- Anlaşma Devletleri,
B) Başkomutanın aynı zamanda Meclis başkanı
olması
C) Mecliste bazı grupların oluşması
D) Başkomutana duyulan güvenin artması
E) Mecliste yeni bir anayasa için çalışmaların
başlaması
1994
7- Sakarya Savaşı'ndan sonra TBMM Hükümeti
ile
Fransa
arasında
yapılan
Ankara
Antlaşması'yla
Türkiye'nin
güney
sınırı
çizilmiştir. Ancak bu antlaşma, Fransa'nın
müttefiki olan İngiltere'yi tedirgin etmiştir.
I. 1921 yılında
Londra’da toplanacak
konferansa Osmanlı Devleti’nin göndereceği
delegeler arasında M. Kemal’in veya onun
yetkili kılacağı bir delegenin de bulunmasını
istemişler;
II. 1922 yılında Lozan’da toplanacak olan barış
konferansına, TBMM Hükümeti ile Osmanlı
Hükümeti’ni birlikte çağırmışlardır.
İngiltere’nin bu tedirginliğinin
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yunanlıların Sakarya'ya kadar ilerlemesi
B) Yeni Türk devletinin daha güçlü hale gelmesi
C) Anlaşmazlıkların çok uluslu toplantılarda
çözülmesi
D) Demokratik rejimlerin tehlikeye düşmesi
E) Hatay'ın Türkiye sınırları dışında kalması
1992
Bu iki durum, 1921’den 1922 yılına kadar
geçen süre içinde Anlaşma Devletleri’nin
aşağıdakilerden hangisi ile ilgili görüşünde
bir değişme olduğunu göstermektedir?
A) Sevr Antlaşması’nın geçerliliği
B) TBMM’nin gücü
C) Osmanlı Devleti’nin temsil edilme hakkı
D) Konferansa katılacak taraflar
E) Anadolu Hareketi - Osmanlı Devleti ikiliğinin
sürdürülmesi
1999
8- Mudanya görüşmelerinde Fransız temsilcisi
Trakya'nın
TBMM
Hükümeti'ne
teslim
edilmesini kabul ederken, İngiliz temsilcisi buna
şiddetle karşı çıkmış, İtalyan temsilcisi ise, bu
konuda hükümetinden bilgi alması gerektiğini
bildirmiştir.
5- Anlaşma Devletleri’nin 22 Mart 1922 tarihinde
Türkiye ile Yunanistan’a verdikleri ateşkes
önerisinde şu hükümler yer almıştır:
Anlaşma Devletleri'nin bu tutumlarına
dayanarak, aşağıdaki yargılardan hangisine
varılabilir?
Tarafların ordularını araç ve gereç
bakımından güçlendirmesinin engellenmesi.
II. İki taraf birlikleri arasında 10 km’lik,
askerden arındırılmış bir alan bırakılması.
III. Müttefiklerarası bir komisyonun Türk
ordusunu ve askeri durumunu denetlemesi.
I.
A) Fransa TBMM Hükümeti'nin yanında yer
almıştır
B) İngiltere İtalya'nın politikasını desteklemiştir
C) İtalya temsilcisi, görüşmelere hükümetinden
izin almadan katılmıştır
D) İngiltere TBMM’nin varlığını tanımamıştır
E) Fransa, İtalya ve İngiltere İstanbul
Hükümeti'ni desteklemiştir
1997
Bu
hükümlerden
hangileri,
öneride
Yunanistan’ın
gözetilmiş
olduğunu
gösterir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
E) II ve III
nedeni
C) Yalnız III
2000
6- Mustafa Kemal, Başkomutanlık Yasası'nın 20
Temmuz 1922'de tekrar uzatılması gündeme
geldiğinde, sürenin uzatılmasını istememiştir.
Buna rağmen Meclis, başkomutanlığın süresiz
olarak M. Kemal’de kalmasına karar vermiştir.
9- 23 Nisan 1920 tarihinde kurulan yeni Türk
devleti, içte ve dışta bazı olumsuz tepkilerle
karşılaşmıştır.
Aşağıdakilerden hangisi,
tepkilere bir örnektir?
Meclis’in
bu
kararı
almasında
aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?
bu
olumsuz
A) Afganistan ile TBMM arasında dostluk
antlaşması imzalanması
A) Halkın orduyu desteklemesi
294
Kurtuluş Savaşı'nda Muharebeler ve Siyasi Sonuçları
Final Yayınları ÖSS Tarih
B) İtalyanların işgal ettikleri yerlerden çekilmesi
C) Londra Konferansı’na TBMM hükümetinin
de çağrılması
D) Sovyet Rusya’nın TBMM ile Moskova
Antlaşmasını imzalaması
E) İtilaf Devletleri’nin Anadolu’da TBMM’ye
karşı çıkan ayaklanmaları desteklemesi
1992
10- I.
Kütahya-Eskişehir Savaşları – Kurtuluş
Savaşı
II.
Derne ve Tobruk Savaşları – Trablusgarp Savaşı
III. Çanakkale Savaşları - I. Dünya Savaşı
1989
Cevaplar: 1-D
7-B
Yukarıdakilerden hangileri, “kesin sonuç
alınmadığı sürece, bir savaşın kaybedilmesi
savaşın tümden kaybedilmesine neden olmaz”
yargısını doğrulamaktadır?
A) Yalnız I
C) Yalnız III
E) II ve III
B) Yalnız II
D) I ve II
2000
11- Sakarya Meydan Muharebesi'nden sonra
İtilaf Devletleri Türk ve Yunan devletlerine
ateşkes önerisinde bulunarak, her iki tarafın
askeri bakımdan kendi denetimleri altına
girmesini istemişlerdir. Türk tarafı ilke olarak
ateşkes önerisini benimsediği halde, denetim
konusundaki öneriyi reddetmiştir.
Türk Hükümeti, İtilaf Devletleri’nin denetimi
altına girmeyi, hangi ilkeye ters düştüğü için
reddetmiş olabilir?
A) Devletçilik
B) Bağımsızlık
C) Laiklik
D) Halkçılık
E) Medeniyetçilik
1987
12- İlk TBMM döneminde devletin en çok
harcama yaptığı alan aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Sanayi
B) Tarım ve hayvancılık
C) Ulaşım ve haberleşme
D) Milli savunma
E) Ticaret
295
2-E
8-A
3-C 4-B 5-C 6-D
9-E 10-A 11-B 12-D