Hücre Zedelenmesi 1

HÜCRESEL ADAPTASYONLAR,
HÜCRE ZEDELENMESİ VE HÜCRE
ÖLÜMÜ-2
Dr. Esin Kaymaz
BEÜTF Tıbbi Patoloji AD
HÜCRE ZEDELENMESİ





Hücre zedelenmesine neden olan iç ve dış
etkenler sonucu, hücre metabolizması ve
fonksiyonları bozulur.
Bu değişikliklerin bir kısmı şartlar düzelince
geriye (normale) döner.
Bunlara reversibl değişiklik denir.
Bir kısmı artık eski haline dönemez. Bu duruma
irreversibl değişiklik denir.
Sonunda hücre canlılığını daha fazla
koruyamaz ve ölür. (NEKROZ)
Nedenleri;
o Hipoksi (oksijen azlığı)
o Fiziksel etkenler
o Kimyasal etkenler ve ilaçlar
o Biyolojik (mikrobiyolojik) ajanlar
o İmmün sistemde bozukluk
o Genetik bozukluklar
o Beslenme bozuklukları
o Yaşlanma
Hipoksi:
 Arteriel veya venöz akımın vasküler hastalık veya
trombüs nedeniyle bozulması sonucu kanlanma
kaybı, hipoksinin en önemli nedenidir
 Solunum-dolaşım zorluğuna bağlı yetersiz kan
oksijenlenmesi vardır
 Hipoksinin şiddetine bağlı olarak hücre olaya
adapte olur veya ölür
 Örnek; femoral arter daralırsa bacak iskelet kası
küçülür. Bu hücre kitlesinin küçülmesi ile metabolik
gereksinim ile sağlanan enerji dengelenir
Fiziksel etkenler
o Travma, ısı değişiklikleri (aşırı sıcak veya soğuk),
radyasyon, elektrik şoku, atmosfer basıncındaki
büyük değişiklikler
Kimyasal etkenler
o Tüm kimyasal maddeler ve ilaçlar ile bazı
durumlarda zararlı olmaması gereken glikoz ve tuz
bile hücre hasarı yapabilir
o Bunlar organizmada özel hedefler seçerek o
alanda etkili olurlar
o Hava kirlenmesi, insektisitler, karbon monoksit,
asbestoz, yüksek basınçlı oksijen, etanol gibi sosyal
uyarıcılar da dahil edilmiştir
Biyolojik etkenler
o Virüsler, bakteriler, riketsiyalar, mantarlar ve
parazitler olup, insan vücuduna yerleşerek hücre
zedelenmesi ve ölüme neden olurlar
o Hücreye en fazla zarar veren, organizmada
bakteriyel etkene karşı oluşan aşırı duyarlılıktır
Bu da immünolojik mekanizmaları aktive eder
İmmün sistem bozuklukları
o İmmün sistem, vücudun biyolojik etkenlere karşı
savunmasına yardım etmekle birlikte, hücre
zedelenmesine de neden olurlar
o Endojen ve ekzojen kökenli ürünler tetiği çeken
mekanizmalardır; yabancı proteine karşı gelişen
anafilaktik reaksiyon gibi….
o Kendi antijenlerine karşı gelişen rxn, bir grup
otoimmün hastalıklardan sorumludur
Genetik bozukluklar
o Hücrenin normal işlev görebilmesi ve yaşamını
devam ettirebilmesi için gerekli ve kritik bölge
normal genetik kodlamadır
o Mutasyonlar, bir enzim bozukluğu ile karakterli,
farkedilmeyen doğuştan metabolik hastalıklardan
(hemoglobin S = orak hücreli anemi), yaşamla
bağdaşmayan hastalıklara kadar değişen geniş bir
yelpaze oluştururlar
o Down sendromu; konjenital anomalilerle gider
Beslenme bozuklukları
o Az gelişmiş toplumlarda, protein-kalori ve vitamin
yetersizliği önemli sorunlardır.
o İnsüline bağımlı olmayan DM
o Beslenmede aşırılıklar da morbidite ve mortalite
nedenidir.
o Hayvansal yağlardan zengin diyetler ateroskleroz
gelişimi ve birçok hastalığa yakalanma olasılığını
arttırmaktadır.
o Aşırı protein tüketimi; tofus adı verilen eklemlerde
şişkinliklere neden olan “gout” hastalığı da dengesiz
beslenme sonucu olur.
Yaşlanma
o Hücrenin ölümüne veya zedelenmeye
karşı, yıllarca biriken yapısal ve fonksiyonel
değişiklikler nedeniyle cevap
kapasitesinde azalmaya yol açmaktadır
Hücre içinde zararlı etkenlere karşı en duyarlı
sistemler şunlardır.
 Aerobik solunum (oksidatif fosforilasyon ve
ATP oluşması)
 Hücre membranlarının bütünlüğü
(hücrenin iyonik ve osmotik dengesi buna
bağlıdır.)
 Enzimatik ve yapısal protein sentezi
 Hücrenin genetik materyali
 Patogenez;
En önemli nedeni olan,
hipokside ilk etkilenen mitokondrial
oksidatif fosforilasyonla sağlanan hücrenin
aerobik solunumudur
Hücre içi mekanizmalar;
1- ATP azalması
2- Mitokondri hasarı
3- Hücre içine kalsiyumun girişi ve
kalsiyum homeostazının kaybı
4- Oksijenden kaynaklanan serbest
radikallerin birikimi (atomların dış
yörüngesinde elektron eksiği olan
moleküller)
5- Zar (membran) geçirgenliğinde
bozulma
Reversible hasar
Irreversible hasar
İskemi
•Membran hasarı
•Mitokodriyal disfonksiyon
•Membran fosfolipidkaybı
Mitokondri oks
fosf azalır
Na
pomp
ATP
ATP
azalır
azalır
•Sitoskelatal değişiklikler
Na-K-Ca
dengesi
Ph
Glikoliz
Ribozomlar
ayrılır
Hücre
şişme
Kromatin
kaba
Glikojen
azalır
Protein sentezi
azalır
Lipid birikimi
•Serbest radikaller
•Lipid yıkımı
•İntrasellüler aa kaybı
Lizozomal enzimlerin
intrasellüler salınımı
Reversible değişiklikler:
ER şişmesi, granüllü ER dan ribozomların ayrılması,
Hücre membranlarında yerel şişlik ve kabarıkların
oluşması,
Mikrovillus kaybı,
Sİtoplazmada myelin figür oluşması (lipoproteinlerin
ayrılması sonucu)
Mitokondrilerde hafif şişme
Hücrenin tamamının şişmesi
Oksijen verilirse geri dönüşlüdür
Işık mikroskobunda iki şekilde
görülür:
1) Hücresel şişme
2) Yağlı değişim
İrreversible değişiklikler:
Mitokondriyal
fonksiyonun geri dönmemesi
membran fonksiyonlarında ağır
bozulma:
Hücre
1.Membran
fosfolipidlerinin kaybı
2.Sitoskelatal
3.Toksik
4.Lipid
bozukluklar
oksijen radikalleri
yıkım ürünleri
5.İntrasellüler
aa kaybı
MADDE BİRİKİMİ
 Patolojide
ölümcül olmayan zedelenmeler
sonucu ışık mikroskobu ile görülebilen
hücresel değişiklikler "dejenerasyon" adı ile
anılırlar.
 Dejenerasyonlar hücre içi veya hücreler
arası madde birikmeleridir.
 Aşırı
derecede biriken su, lipid, protein,
karbonhidrat gibi herhangi bir normal
hücresel bileşen
 Mineral ya da bir enfeksiyöz ajanın ürünü
gibi eksojen veya anormal sentez ya da
metabolizma ürünü olan endojen
anormal bir maddenin birikimi
 Bir pigment
 Hücre
içi birikimin niteliği ve kökeni ne
olursa olsun, hücre tarafından bazı
ürünlerin depolanması!!
LİPİDLER
 En
sık hücresel dejenerasyon tiplerinden
biri
 Normalde sitoplazma içinde yağ
görülmeyen parankimal hücrelerde yağ
depolanması (yağlanma)
 Geri dönüşlüdür
 Bakteri ürünleri, fosfor, karbon tetraklorür,
koloroform, alkol toksisitesi ve anoksi,
beslenme bozuklukları
 Yağlanma
en sık karaciğer, böbrek ve
kalpte görülür
 Obezite, adipozite ve yağ doku
infiltrasyonu
 Depo hastalıkları
 Lokal lipid birikimleri
Karaciğer- yağlı dejenerasyon
PROTEİNLER
 Sitoplazmada
yuvarlak, eozinofilik
damlacıklar, vakuoller ya da agregatlar
şeklinde görülür.
 Bulanık şişme /Hidropik (vakuollü)
dejenerasyon
 Hyalin dejenerasyon
 Amiloid dejenerasyon (amiloidoz)
 Nükleoprotein metabolizma bozuklukları
Bulanık şişme
 Enfeksiyonlar ve toksik maddeler
 Karaciğer, böbrek ve kalp
 Organ büyümüş, kapsül gerilmiş,kesit yüzü mat
ve soluk
 Hücre sitoplazmaları şiş, granüllü (protein
tanecikleri)dür
 EM;ER genişlemiş, mitekondri şiş
 Hücrenin sodyum ve su içeriği artmış
 Geri dönüşlü bir olaydır
Hidropik dejenerasyon
 Hücreler şiş ve vakuollü
 Sitoplazma soluk pembe
 EM; ER ribozomların kaybı, genişleme
 IV hipertonik soluşyon verilmesi, şok,
elektrolit bozuklukları, hipopotasemiböbrek tüp epitelleri soluk
 Geri dönüşlüdür
Hyalin dejenerasyon
 Hyalen makroskobik olarak beyaz, parlak,
mikroskobik olarak homojen eozinofilik görünür
 Epitelyal kaynaklı; hücre içinde yuvarlak; alkolizmkaraciğer- mallory cisimcikleri
 Mezenkimal kaynaklı; hücre içi veya hücreler arası
olabilir; Plazma hücrelerindeki Russel cisimcikleri-Ig
yapısında
Amiloid dejenerasyon
 Amiloid; nişastaya benzeyen anlamındadır
 Önemli bir kısmı proteinden oluşur
 Hücreler arasında birikerek dokular büyüyerek
sertleşir
 H-E; pembe, parlak, homojen
 Kristal viyole; eflatun, pembe
 Kongo kımızısı; kiremit kırmızısı
 Amiloid birikimi; amiloidoza neden olur
Damar duvarında amiloid birikimi
Nükleoprotein (pürin) metabolizma bozuklukları
ve gut
 Nükleustaki kromatinlerin esas maddesi
nükleoproteinlerdir
 Nükleoproteinlerin son parçalanma ürünü ürik
asittir
 Nükleoprotein metabolizmasında genetik
bozukluk veya aşırı nüve yıkımı- ürik asit miktarı
artar-ürat kıristalleri özellikle eklemlere çöker
 Gut (damla ) hastalığı- tofüs
KARBONHİDRAT METABOLİZMASI
BOZUKLUKLARI
genellikle hücre
sitoplazmalarında, nadiren çekirdekte
birikir
 Takip sırasında suda erimesi nedeniyle
hücrelerin içi boş görünür
 Hücre içindeki glikojen özel boyalar ile
gösterilebilir
 Diabetes mellitüs
 Glikojen depo hastalıkları
 Glikojen
Pigment metabolizması
bozuklukları
 Pigment;
çeşitli dokularda birikerek renk
veren maddeler
 Endojen(melanin, lipofüsin, hemosiderin,
bilirubin) ve egzojen (dövme, antrakozis)
olabilir
Akciğer- antrakozis
Akciğer- antrakozis
 Melanin


Deri, göz ve saç rengini oluşturur
Melanositler tarafından sentezlenir
 Lipofuskin

Yaşlanma veya yıpranma pigmenti
 Bilirubin


Hemoglobin yıkılırken demir dışındaki
kısımları bilirubini oluşturur
Deri ve mukozalar sarı renge boyanır
Mineral metabolizması
bozukluğu
 Kalsiyum
metabolizması bozukluğunda
 Kalsiyum; kemik ve dişler
 Kanda vucut kalsiyumunun %1’ i bulunur
 Normal kan kasiyum düzeyi %9-10 mg
 Kalsiyum metabolizması paratroid bezi, D
vitamini ve tiroid bezinden sentezlenen
kalsitonin ile düzenlenir
Patolojik kalsifikasyon
 Kemik ve diş dışındaki dokularda kalsiyum
tuzlarının birikmesi
 Metastatik kalsifikasyon


Hiperkalsemide dokulara kalsiyum çökmesi
Distrofik kalsifikasyon

Kan kalsiyum düzeyi normal olduğu halde kronik
iltihap odakları, nekrotik dokular, tümörler ve
damar duvarlarında kalsiyum çökmesi
Böbrek tubulleri- metastatik kalsifikasyon- hiperparatroidi
HÜCRE ÖLÜMÜ
İki temel biçimi
1- Nekroz
2- Apopitoz
Nekroz; daha sık görülür ve dokuların
büyük kısmı etkilenir
Apopitoz; programlanmış hücre ölümüdür
ve çevre dokuda hasar hafiftir veya yoktur
Fizyolojik Apopitoz;
 Embriyogenez sırasında programlı ölüm
 Erişkinlerde endometrium, prostat gibi
dokuların hormona bağımlı küçülmesi
 Hücre sayısını sabit tutmak için hücre
azaltılması
 İşlevini yerine getiren hücrelerin ölümü
 Zararlı lenfositlerin ortadan kaldırılması
Patolojik Apopitoz;
 Hepatit, tümörlerdeki hücre ölümü…
Nekroz
o
o
o
Canlı organizmada bir grup hücre veya lokal
doku ölümü sonucu meydana gelen lezyona
denir
Hücre ölür, hücre içi enzimlerin kendi organellerini
ve çekirdeğini parçalayıp eritmesidir
Ölen hücreler artık fonksiyon göremez
Nekroza neden olan faktörler
 Fiziksel
(sıcak, soğuk, radyasyon, elektirik)
 Kimyasal (asitler, alkaliler, ilaçlar)
 Mikroorganizmalar
 Damarsal nedenler (anoksi)
 Organizmanın kendi sekresyonları (midehidroklorik asit, pankreas-lipaz)
 İmmunolojik hasar
Nekroz çeşitleri
o
o
o
o
o
o
Koagülasyon (pıhtılaşma) nekrozu
 Beyin dışındaki tüm dokularda hipoksik hücre ölümünde
görülür
Likefaksiyon (erime) nekrozu
 Beyin dokusunda
Kazeifikasyon (peynirleşme) nekrozu
 çıplak gözle kuru,kolay parçalanan peynire benzer
 tüberküloz infeksiyonunda görülür
Enzimatik yağ nekrozu
Fibrinoid nekrozu
 İmmün kompleks birikimine bağlı
Gangrenöz nekrozu
 mumyalaşma nekrozu
 kanlanma kaybı ve bunu izleyerek bakterilerin eklendiği
alt ekstremitede görülen bir nekroz
ÖZET


Hücreler bulundukları ortamda değişen şartlara
uyum sağlamaya çalışırlar.
Bu amaçla metabolizmalarını arttırıp, azaltırlar.

Hipertrofi, hiperplazi, atrofi,metaplazi

protein, karbonhidrat, yağ tabiatında olabilir.
Bazen de hücreler içinde renkli maddeler (pigment
birikir).
Bazen hücre zedelenmesine neden olan iç ve dış
etkenler sonucu hücre metabolizması bozulur.
 Hücre içinde dejenerasyon belirtisi olan bazı
maddeler birikir.



İç ve dış etkenlerin hücreye verdikleri en ağır zarar
ise onun ölümü ile sonuçlanır.


Nekroz
Apopitozis