amasya genelgesi (22 haziran 1919)

AMASYA GENELGESİ (22 HAZİRAN 1919)
Amacı: Kurtuluş mücadelesini kişisellikten çıkararak ulusal bir temele oturtmak ve halka,
içinde bulunduğu durum ile ne yapılması gerektiğini aktarmak. Yani kurtuluş savaşının
gerekçe ve yöntemini belirtmek
Amasya Genelgesi Maddeleri:
1. Vatanın bütünlüğü milletin bağımsızlığı tehlikededir. (Gerekçe) (Amaç)
2. İstanbul Hükümeti üzerine düşen görevi yerine getirmemektedir. Bu durum
Milletimizi yok olmuş göstermektedir.( Gerekçe)
3. Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararlılığı kurtaracaktır. (Yöntem)
4. Anadolu’nun en güvenli yeri olan Sivas’ta milli bir kongre toplanacak, her ilden
Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin seçeceği 3 delege katılacaktır. (Yöntem)
5. Milletin haklı sesini duyuracak bir kurula (Temsil Heyeti) ihtiyaç vardır (Yöntem)
Özellikleri






Milli Mücadele hareketinin amacı, gerekçesi ve yöntemi ilk defa belirtilmiştir.
Hukuki ve siyasi yönden yeni Türk devletinin temel dayanaklarından biridir.
Milli egemenlik ve milli bağımsızlık kavramlarından ilk defa söz edilmiştir.
Ulusal bağımsızlık ön plana çıktığı için genelge evrenseldir.
İstanbul hükümetini yok saydığı ve karşısına aldığı için ihtilal niteliği taşır.
Seçimden bahsedildiği için demokratikleşme sürecini başlatmıştır.
Genelge Sonrası Tepkiler




Mustafa Kemal İstanbul Hükümeti tarafından derhal geri çağrıldı
İtilaf Devletleri Mustafa Kemal’in ve Milli mücadele hareketinin bertaraf
edilmesi konusunda İstanbul ‘hükümetine baskı yaptı
Mustafa Kemal resmi askerlik görevinden istifa etti.
Amasya Genelgesi Anadolu da heyecan ve inanç yarattı.
ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ 1919)
Not 1: Erzurum Kongresi,’Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile Doğu Anadolulu
Muhafaza-i Hukuk Cemiyetlerinin desteği ile toplanmıştır.
Not 2: Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Orbay Paşa’nın kongreye katılabilmesi için 2 Erzurum
delegesi kongreden istifa etmiştir.
Not 3: İstanbul Hükümeti kolordu komutanı Kazım Karabekir’e Mustafa Kemal’i tutuklama
emri verse de Karabekir Paşa vatan ve millet çıkarlarına ters bu emri yerine getirmedi.
Not 4: Özellikle Trabzon delegeleri karşı çıksa da Mustafa Kemal kongre başkanlığına
seçildi
Kongrenin Toplanış Amacı:

Doğu Anadolu Bölgesinde bir Ermeni ya da Rum devletinin kurulmasını önlemek
Erzurum Kongresinin temel toplanış amacıdır.
Göçü önleyerek Türklerin bölgede azınlıkta kalmasını engellemek

Erzurum Kongresi Kararları
Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür bölünemez
Kuva-i Milliye’yi etkin milli iradeyi etkin kılmak esastır.
Azınlıklara siyasal ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilemez.
Manda ve himaye kabul edilemez.( Manda ve himaye ilk kez red edilmiştir.)
Vatanın kurtarılmasında İstanbul Hükümeti yetersiz kalırsa geçici hükümet kurulacaktır
6. Toplanacak olan ulusal güçler Padişah ve Hilafet Makamlarını da koruyacaktır.
7. Sömürgecilik amacı taşımayan ulusal bağımsızlığımıza saygılı olan devletlerden yardım
alınabilir.
1.
2.
3.
4.
5.
Erzurum Kongresinin Önemi






Erzurum Kongresi toplanışı bakımından, yerel aldığı kararlar bakımından ulusal
nitelik taşır
Doğu Anadolu cemiyetleri birleştirilerek ulusal örgütlenmenin ilk fiili adımı atılmıştır
Türk tarihinde ilk kez vatanın milli sınırları tanımlanmıştır.
Manda ve himaye ilk kez reddedilmiştir.
Geçici hükümet ifadesi ile Heyet-i Temsiliye resmiyet kazanmıştır.
Azınlık haklarına ilk kez tepki gösterilmiştir.
Erzurum Kongresi Sonrası Tepkiler


Doğu Anadolu’daki bu faaliyet Batı Anadolu’nun mücadele azmini arttırdı.
Damat Ferit hükümeti Mustafa Kemali tutuklama emri çıkardı.
SİVAS KONGRESİ (4–11 EYLÜL 1919)
Kongrenin Toplanış Amacı:


Milli mücadele hareketini yerellikten çıkararak ulusal nitelik kazanmasını sağlamak
Milli mücadele hareketini birleştirerek tek bir merkezden birlik içinde yönetilmesini
sağlamaktır.
Sivas Kongresi Kararları:
1. Erzurum Kongresinde alınan kararlar aynen kabul edilmiştir
2. Manda ve himaye son kez kesin olarak reddedilmiştir.
3. Milli cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında
birleştirilmiştir.
Çok Önemli Not: Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kuruluş
amacı milli mücadele hareketinin yerellikten çıkarılarak tüm ulusa yayılması ve milli
mücadelenin idaresini kolaylaştırmaktır. (Bu not mutlaka bilinecek)
4. Misak-ı Milli’nin temel esasları belirlendi.
5. İrade-i Milliye adıyla milli mücadele hareketinin anlatılmasını sağlayacak bir
yayın organı çıkarılması kararlaştırıldı.
6. 9 Kişiden oluşan temsil heyeti 16 kişiye yükseltildi
7. Meclis-i Mebus an’ın acilen toplanması istendi
8. Ulusal bağımsızlığımızı zedelemeyen dış yardımlar kabul edilir ( Sovyet Rusya
kasıt edilmiştir.)
Sivas Kongresinin Önemi




Milli birlik ve beraberlik yolunda atılmış en önemli adımdır.
Ülkenin her tarafından delegelerin katılması kongreye ulusal bir nitelik kazandırmıştır.
İstanbul Hükümetine karşı olduğundan bu kongrede ihtilal özelliği taşır.
Mustafa Kemal resmen milli mücadelenin lideri oldu
Temsil Heyeti’nin Faaliyetleri:
1. Ali Fuat Cebesoy’u Batı cephesindeki milis kuvvetlerin komutanlığına atadı.
2. Damat Ferit Paşa hükümeti ile bütün haberleşmeyi yasakladı.
3. Ali Rıza Paşa hükümeti ile Amasya görüşmelerini yaptı
Not 1: Ali Fuat Paşa’nın batı cephesine atanması ile temsil heyeti yürütme yetkisini ilk
kez kullanmıştır.
Not 2: Sivas Kongresine engel olamayan Damat Ferit Paşa hükümeti istifa etmek
zorunda kalmıştır. Bu durum temsil heyetinin İstanbul Hükümeti’ne karşı kazandığı ilk
siyasi zaferdir.
AMASYA GÖRÜŞMELERİ (20–22 EKİM 1919)
Önemi: Amasya Görüşmeleri ile İstanbul Hükümeti Anadolu’daki Temsil heyetinin
varlığını ilk kez resmen kabul etmiş oldu. (Çok önemli mutlaka bilinecek)
Açıklama: Amasya Görüşmeleri için görüşme talebi Ali Rıza Paşa başkanlığındaki
İstanbul Hükümeti tarafından gelmiştir. İstanbul Hükümeti’ni Bahriye Nazırı Salih Paşa,
milli mücadele hareketini ise Temsil Heyeti başkanı sıfatı ile Mustafa Kemal Paşa temsil
etmiştir. Yapılan görüşmeler sonucunda aşağıdaki kararlar alınmıştır.
Kararlar:
Manda ve himaye reddedilerek yurdun bütünlüğü ve bağımsızlığı korunacak.
Azınlıklara ayrıcalık tanınmayacak.
Seçimler yapılarak mebusan meclisi derhal toplanacak (Bu uygulanan tek karardır.)
Temsil Heyeti’nin rızası olmadan İstanbul Hükümeti hiçbir barış antlaşması yapmayacak.
İngiliz Muhipleri Cemiyeti’nin çalışmaları durdurulacak
1.
2.
3.
4.
5.
Önemli Not: Amasya görüşmelerinde alınan kararlar kesin bağlayıcı değildir. Salih Paşa
alınan kararları İstanbul Hükümeti’ne sunarak kabul ettirmeye çalışacaktır. Ancak sadece
Meclis-i Mebusan’ın toplanması kararı kabul edilecektir, diğer kararlar İstanbul Hükümeti’nin
merkezi otoritesini zedelediği gerekçesi ile reddedilmiş, dolayısıyla uygulanmamıştır.
Son Osmanlı Mebusan Meclisi Toplantısı
Temsil Heyeti başkanı Mustafa Kemal hakkında yakalama ve ölüm kararı olduğu için
Ankara’da kalarak İstanbul’daki Mebusan Meclisi toplantısına gitmedi. Ancak gidecek
arkadaşlarından üç önemli istekte bulundu bu istekler:
 Mustafa Kemal gıyabında meclis başkanı seçilecek.
 Mecliste Müdafa-i Hukuk adı altında bir grup kurulacak.
 Mısak-ı Milli mutlaka onaylanacak.
*Bu isteklerden sadece Misak-ı Millinin kabul edilmesi gerçekleşebilmiştir.
MİSAK-I MİLLİ KARARLARI (MİLLİ YEMİN)
1. Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür bölünemez ( Bu maddede bahsedilen milli sınırlar
Mondros ateşkes antlaşması imzalandığı andaki sınırlardır. Yani bugünkü sınırlarımız artı
Musul Kerkük ve Batum
2. İstanbul şehri ve Marmara’nın güvenliği sağlandığında boğazlar Dünya Ticaretine
açılabilir.
3. Kapitülasyonlar derhal kaldırılmalıdır.
4. Türkiye’deki azınlıklara komşu ülkelerdeki Türk azınlıklara verilen haklar verilecektir.
Misak-ı Milli karalarının kabul edilmesinden sonra İngiltere önce İstanbul hükümetine
belgenin geri çekilmesi konusunda baskı yaptı. .
 16 Mart 1920 de İngiltere Mebusan meclisini dağıtarak İstanbul’u resmen işgal etti.
23 Nisan 1920 I. TBMM’nin Açılışı
İstanbul’daki meclisten kaçan vekiller ile Mustafa Kemal liderliğindeki vatanseverler
Ankara’da buluştu. İstanbul’un işgalinden sonra yeni bir meclisin kurulup bu meclisin aynı
zamanda hükümet görevini üstlenmesi gerektiğini düşünen Mustafa Kemal 23 Nisan 1920 de
TBMM’yi resmen açtı.




I TBMM güçler birliği esasına göre yönetim yetkisine sahiptir.( yasama , yürütme ve
yargı yetkilerinin aynı elde toplanması)
Meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir. Meclisin başkanı aynı zamanda hükümetinde
başkanıdır.
Milli iradenin üzerinde hiçbir güç yoktur.
Bu ilkeler çerçevesinde yeni Türk Devleti’nin ilk anayasası olan Teşkilat-ı Esasi
kabul edilmiştir.
TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar
TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmaları 3 grupta inceleyebiliriz bunlar İstanbul
hükümetinin desteklediği isyanlar, İtilaf devletlerinin desteklediği isyanlar ve Eski
Kuvayı Milliye liderlerinin çıkardığı isyanlardır
a) İstanbul Hükümeti’nin Çıkardığı isyanlar: Bu isyanlar iki tanedir her ikisi de halkın
dini duyguları sömürülerek çıkarılan isyanlardır. İlki Ahmet Anzavur İsyanı diğeri
Kuvayı İnzibatiye İsyanıdır.
b) İtilaf Devletleri’nin çıkardığı isyanlar: Bu isyanlar itilaf devletlerinin çeşitli
bölgelerdeki etnik azınlıkları kullanarak çıkardığı isyanlardır. En önemlileri Cemil Çeto
İsyanı, Milli Aşiret ayaklanması ve Yozgat Koçgri ayaklanmalarıdır.
c) Eski Kuvayı Milliye liderlerinin isyanları: Bu isyanlar düzenli orduda emir altına
girmek istemeyen 2 önemli Kuvayı Milliye reisinin çıkardığı isyanlardır bunlar. Demirci
Mehmet Efe ve Çerkez Ethem isyanlarıdır.
KURTULUŞ SAVAŞINDA CEPHELER
a) Doğu Cephesi : Kurtuluş savaşımızın doğu cephesinde Ermenilerle savaştık hali
hazırda var olan Kazım Karabekir komutasındaki 15. Kolordu bu cephede savaşmıştır.
Ermeniler Kars, Ardahan, Batum ve Sarıkamış’ı işgal ederek bu bölgede çoğunlukta
olduklarını iddia etmişlerdir. Yapılan savaş neticesinde Türk orduları Ermenileri yenmiş
ve Gümrü Barış Antlaşması imzalanmıştır..
Gümrü Barış Antlaşması ve Önemi
Maddeleri
 Ermeniler işgal ettikleri yerleri boşaltacaklar
 Ermeniler Doğu Anadolu üzerindeki isteklerinden vazgeçecekler.
 Her iki taraf birbirine savaş tazminatı ödemeyecek
 Ermeniler Sevr Antlaşmasını tanımayacak.




Önemi
TBMM’nin ilk askeri ve siyasi zaferidir.( Çok önemli Mutlaka bilinecek)
Doğu sınırlarımız için belirleyici olan anlaşmadır.
TBMM’nin kendine güvenini ve saygınlığını arttırmıştır.
Türkiye isminin ilk kez kullanıldığı antlaşmadır.
b) Güney Cephesi: Güney Doğu Anadolu bölgesi yapılan antlaşmalarla Fransızlara
verilmiştir. Antep ,Urfa Maraş, gibi şehirlerde Fransız ve Ermeni birlikleri ile doğrudan
savaşabilecek düzenli bir ordumuz olmadığı için bölgeyi Kuvayı Milliye tarzındaki halk
örgütleri savunmuştur.
 İki öne çıkan halk lideri vardır Maraş’ta Sütçü İmam ve Antep’te Şahinbey halkın ve
bölgedeki direnişin sembolü olarak ön plana çıkmışlardır.
 Bu şehirlerde düzenli ordu olmamasına rağmen büyük başarılar elde edilerek
Fransızlar barış yapmaya zorlanmıştır.
 Fransızlar kaybetse de kesin barışı yapmak için Sakarya Meydan Savaşı’nın sonucu
beklemişlerdir. Bunun nedeni batı cephesinde alınacak bir yenilginin Türkiye’nin
direncini kırma ihtimalidir.
 Güney cephesi Ankara Antlaşması ile kapanmıştır. Fransızlar bölgeyi terk etmiştir
 Daha sonradan Antep’e Gazi Maraş’a kahraman ve Urfa’ya şanlı unvanları verilmiştir.
c) Batı Cephesi: Batı cephesi milli mücadelemizin en uzun ve zorlu savaşlarının
yaşandığı cephedir. Bu cephede düzenli Türk ordusu İngiltere destekli Yunan orduları ile
savaşmıştır.
I İnönü Savaşı (6- 10 Ocak 1921)
Savaşın nedenleri



Yunanistan’ın Megolo İdea (Büyük Yunanistan) hayali
Yunanların Eskişehir’i alarak üs yapmak istemeleri
Yunanların Çerkez Ethem isyanından yararlanmak istemeleri
Yapılan savaşı düşmandan çok daha az asker ve silaha sahip olmasına rağmen Türk
ordusu kazanmıştır Yunanlılar geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Bu savaşın sonuçları
tarihimiz açısından çok önemlidir.
Savaşın sonuçları





Londra Konferansı toplandı
Sovyet Rusya ile Moskova dostluk anlaşması imzalandı.
Afganistan ile karşılıklı iyi niyet anlaşması imzalandı.
İstiklal Marşı kabul edildi.
Teşkilat’ı esasi kabul edildi.
a) Londra Konferansı: I. İnönü Savaşından sonra Yunanlara zaman kazandırmak ve
Sevr anlaşmasını küçük değişiklerle imzalatmak için İngiltere Londra’da bir barış
konferansı düzenledi. Mustafa Kemal eğer doğrudan davet edilirlerse konferansa
katılacaklarını iletti



Konferanstan bir sonuç çıkmayacağını bilmesine rağmen Mustafa Kemal’in daveti
kabul etmesinin nedeni TBMM’nin barış yanlısı bir oluşum olduğunu dünyaya
göstermek ve Misak-i Milli belgesini tanıtmak istemektir.
İngiltere Londra Konferansına hem Osmanlı Hükümetini hem TBMM heyetini
çağırarak anlaşmazlık yaratmak istemiş ancak başarılı olamamıştır.
Neticede konferans bir sonuç alamadan dağılmıştır.
b) Moskova Dostluk Antlaşması: Yeni Türk devleti ile Sovyet Rusya bir süredir iyi
ilişkiler içerisindeydi çıkarları uyuşan bu iki devlet aralarında 4 önemli maddesi olan bir
anlaşma imzaladı. Buna göre önemli maddeler şu şekildedir.




İki taraftan birinin tanımadığı antlaşmayı diğeri de tanımayacaktı.
Sovyetler Birliği Misak-ı Milli’yi ve kapitülasyonların kaldırıldığını kabul edecek
Batum Rus işgalindeki Gürcistan’a bırakılacak
İki devlet Birbirine ekonomik ve askeri olarak yardım edecek.
c) Afgan Dostluk Antlaşması: I. İnönü zaferinden sonra bir diğer dostluk anlaşması
Afganistan ile imzalanmıştır. Antlaşmanın önemi Afganistan’ın TBMM ve Misak-ı
Milliyi tanıyan ilk Müslüman devlet olmasıdır
II. İnönü Savaşı (23 Mart- 1 Nisan 1921)
I İnönü savaşını unutturmak ve İngilizlerin güvenini tekrar kazanmak isteyen Yunanlar aynı
amaçlarla tekrar saldırıya geçti. Bu savaşta da Yunan kuvvetleri düzenli ordumuz tarafından
geri püskürtüldü. Bu savaşın sonucunda




TBMM’nin otoritesi arttı.
Düzenli orduya katılım arttı.
İtalyanlar Anadolu’yu boşaltmaya başladı.
Mustafa Kemal savaş sonrası “Siz orada sadece düşmanı değil aynı zamanda bu
milletin makus talihini de yendiniz demiştir. (Savaşın önemini vurgulamıştır.
Kütahya- Eskişehir Savaşları (10-25 Temmuz)
II İnönü savaşının verdiği coşkuyla ordularımız henüz tam taarruz gücüne ulaşmadan
düşmanın üzerine yürüdü. Yeterli donanıma sahip olunmadığı için saldırı başarısız
oldu. Önemli iki kent olan Kütahya ve Eskişehir Yunan kuvvetlerinin eline geçti.
Bu yenilgiden sonra TBMM acil olarak toplanarak 5 Ağustos 1921 de Mustafa
Kemal’e Başkomutanlık yetkilerini vererek 3 ay süre ile Bütün yetkileri Mustafa
Kemal’de toplamıştır.
Bu Uygulamanın amacı kararların hızlı ve kolay alınmasını sağlamaktır
Mustafa Kemal yetki aldıktan sonra ilk iş olarak zaman kazanmak için orduları
Sakarya Nehri’nin doğusuna çekmiş ve Tekalif-i Milliye emirlerini yayınlamıştır
Tekalif-i Milliye Emirleri
Zorlu Sakarya savaşı öncesi Mustafa Kemal orduyu güçlendirebilmek için seferberlik
ilan ederek halktan bir takım yardım talepleri içeren Tekalif-i Milliye emirlerini
yayınladı. Bu emirlerin önemli maddeleri aşağıdadır.






Sahipsiz mallara el konulacak
Halkın elindeki silahlar ordu için toplanacak.
Herkes elindeki yiyecek giyecek ve ayakkabı gibi malzemeleri belli oranda orduya
verecek
Ulaşım araçları orduya silah taşımak için kullanılacak
Emirlerin uygulanmasını Tekalif-i Milliye Komisyonları sağlayacak
Emirlere uymayanlar istiklal mahkemelerinde yargılanacak
Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Ağustos -12 Eylül 1921)
Bütün bu çalışma ve seferberliğin sonucunda Sakarya savaşı bütün kurtuluş savaşımız
içindeki en önemli varoluş mücadelemizdir Mustafa Kemal’in “Hattı müdafaa yoktur.
Sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır diyerek savaşın önemini belirtmiştir.
Sakarya 21 gün 22 gece sürerek tarihin en uzun meydan savaşı olmuştur Bütün ordu
subayları ve komutanları ile kora kor çarpıştığı için bu savaş subaylar savaşı olarak
bilinir Savaşın neticesinde Sakarya’nın doğusu düşmandan temizlendi. Bu savaşın çok
önemli sonuçları aşağıdadır.
Sakarya Meydan Savaşı’nın Sonuçları





Yunanlıların taarruz gücü tamamen kırıldı.
II. Viyana kuşatmasından beri ilk defa Türk orduları taarruz gücüne ulaştı.
Mustafa Kemal’e mareşallik unvanı verildi
Fransa İle Ankara Antlaşması imzalandı Fransa Misak-ı Milliyi kabul eden ilk İtilaf
devleti oldu
İtilaf devletleri barış teklifinde bulundu.
Büyük Taarruz ( 26- 30 Ağustos 1922)
Taarruz gücüne ulaşan Türk ordusu 26 Ağustos’ta saldırıya başladı Önce Aslıhanlar ve
Dumlupınar’ı çevirdi. Ve nihayet ô Ağustos’ta Yunanlar kesin bozguna uğratıldı. 1
Eylül’de Kütahya ve Uşak 2 Eylül’de Eskişehir kurtarıldı. Yunan komutan Trikopis
esir alındı. Mücadele son olarak 9 Eylül günü İzmir’in alınması ile sona erdi
Sonuç olarak İtilaf devletleri TBMM hükümetine barış teklif etmek zorunda kaldı ve
milli mücadelemizin askeri bölümü sona ererek batı cephesi resmen kapandı.