cümlenin ögeleri - video.eba.gov.tr

CÜMLENİN ÖGELERİ
YÜKLEM
İş, oluş, kılış, hareket, durum
bildiren; haber veren; cümleyi bir
yargıya bağlayan çekimli öğelerdir.
Adından da anlaşıldığı gibi cümledeki
anlamı o yüklenir.
Yüklem bir orkestra
şefidir. Kim hangi
notayı çalacaksa
onu ancak o şeften
öğrenirler. Biz de
ona sorarak
orkestradaki diğer
sanatçıların
görevleri hakkında
bilgi alabiliriz.
Yüklem cümlenin temel
öğesidir.Yüklemsiz bir cümle
olamaz.
Orada büyük binalar varmış.
Orada büyük binalar varmış. (isim)
Yanımdan bulutlar geçiyor.
Yanımdan bulutlar geçiyor. (fiil)
Benim işim sevmektir.
Benim işim sevmektir. (fiilimisi)
Bana çok yardım etti.
Bana çok yardım etti. (birleşik fiil)
Güzel olan senin düşüncelerindir.
Güzel olan senin düşüncelerindir.(isim tamlaması)
En yüksekteki, kırmızı bayrağımızdır.
En yüksekteki, kırmızı bayrağımızdır.
(sıfat tamlaması)
Her zamanki gibi burnu havadaydı.
Her zamanki gibi burnu havadaydı. (deyim)
Yazı eğri büğrüydü.
Yazısı eğri büğrüydü. (ikileme)
Bu, Türk insanının başarısıdır.
Bu, Türk insanının başarısıdır. (isim taml.)
ÖZNE
Cümlede yüklemden sonra gelen ikinci temel ögedir.
Bir cümlede özneyi bulurken yükleme “Ne?” ve “Kim?”
soruları sorulur.
Zaman en önemli ölçüttür.
Zaman en önemli ölçüttür.
yüklem
En önemli ölçüt olan “ne”? : ZAMAN
Zaman en önemli ölçüttür.
Özne
yüklem
GERÇEK ÖZNE
Eylemi gerçekleştiren
öznedir.
İnsan huzurlu bir
hayatı arzular.
İnsan huzurlu bir
hayatı arzular.
Kim?: İnsan
Gerçek özne
cümlede gizli özne
olarak da
bulunabilir.
Bütün gün çalıştı.
Kim? : O
Sözde Özne
İşi yapan kişinin belli olmadığı
durumlarda işten etkilenen varlık
sözde özne kabul edilir.
Kitaplar güzel ciltlenmiş.
Kim tarafından ciltlendiği, yani işi yapan
belli olmadığı için, işten etkilenen
varlık olan “kitaplar” sözde öznedir.
ÖZNE-YÜKLEM UYUMU
Olumluluk- Olumsuzluk Uyumu:
Özne “kimse, hiçbiri, hiç kimse”
kelimelerinden oluşuyorsa yüklem olumsuz
olur.
Hiçbiri anlatılanlara inanmadı.
“Ne…ne” olumsuzluk bağlacı kullanılan
cümlenin yüklemi olumludur.
Ne biz, ne de bir başkası memnun oldu.
Tekillik-Çoğulluk Uyumu:
Özne tekilse yüklem de tekil; özne çoğulsa
yüklem de çoğul olur:
Çocuk annesini çağırdı.
Veysel ile Erdem bugün okula gelecekler.
Bitki, hayvan, cansız varlık, vücudun
organları, soyut kavramlar, isim-fiiller,
zaman isimleri, topluluk isimleri özne
olduğunda, yüklem genellikle tekil olur.
Otlar kurudu.
Kulaklarım duymuyor.
Kişi (şahıs) Yönünden Uygunluk
Ahmet’ le ben yarın gideceğiz.
Sen ve onlar, bu eşyaları taşıyacaksınız.
Öznenin üçüncü tekil şahıs olduğu bazı
durumlarda saygı ya da alay anlamı
katmak için yüklem çoğul yapılır.
Sayın Başkan, derneğimizi ziyaret
edecekler.
Küçük bey henüz teşrif etmediler.
YARDIMCI ÖGELER
1) NESNE: Cümlede işten etkilenen
sözcük ve söz gruplarına denir.
Nesneler iki türlüdür:
a) Belirtili Nesne:
İsmin “-i” hal ekini alan ve
bulmak için yükleme
“neyi, kimi” sorularını
sorduğumuz nesnelerdir.
b) Belirtisiz Nesne: İsmin hal
eklerinden birini almayan
ve bulmak için yükleme
“ne?” sorusunu
yönelttiğimiz nesnelerdir.
Bu yanlışı görmezden
gelemem.
Özneye sorduğumuz “ne?”
sorusuyla
karıştırılmamalıdır. Yüklem
ve özneyi bulduktan sonra
bu ve diğer öğeler
bulunmalıdır.
Görmezden gelemeyen kim?:
BEN ( gizli özne)
NEYi görmezden gelemem?:
Bu yanlışı( belirtili nesne)
Kız kardeşine çanta almış.
Kim almış?: O (gizli özne)
O ne almış?: Çanta ( belirtisiz
Nesne)
2) Dolaylı Tümleç:
“-e, -de, -den” eklerini alarak cümlenin,
dolayısıyla yüklemin anlamını “çıkma,
bulunma” yönelme” ile ilgili olduğu yer
yönünden tamamlayan öğedir.
Sağ taraftan garip sesler geliyor.
Dolaylı tümleci bulmak için yükleme şu
sorular sorulur:
Neye? Nereye? Kime?
Neyde? Nerede? Kimde?
Neyden? Nerden? Kimden?
3) Zarf Tümleci:
Yüklemi durum, zaman, yer-yön, ncelik ve
soru yönlerinden tamamlayan öğelere
denir.
Ne zaman? Nereye? Ne kadar?
Ne ile? neden? Ne şekilde? Nasıl? Niçin?
Güllerin içinden canım koşarak koşarak gel
bana, gel.
Geç yattığı için geç kalmış.
Geç yattığı için geç kalmış.
UYARI !!!
Yer- yön bildiren zarf tümleci, yalın
durumda olur. İsim durum eklerinden
birini aldığında nesne ya da dolaylı
tümlece dönüşür.
Yukarı çıktı. ( Zarf t.)
Yukarıya çıktı. ( Dolaylı t.)
Yukarıyı temizle. (Nesne)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
tamlama belirtili nesne
görevindedir?
a) Arkadaşım, Türkçe kitabını bana
verdi.
b) Sınavdan önce ders notlarına göz
attı.
c) Kalemim masanın gözünde kaldı.
d) Ağabeyim, yüksek okul mezunudur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
tamlama belirtili nesne
görevindedir?
a) Arkadaşım, Türkçe kitabını bana verdi.
(belirtili nesne)
b) Sınavdan önce ders notlarına göz attı.
(dolaylı tümleç)
c) Kalemim masanın gözünde kaldı.
(dolaylı tümleç)
d) Ağabeyim, yüksek okul mezunudur.
(yüklem)
Didem YILDIRIM
Türkçe Öğretmeni