ANLATIM BOZUKLUKLARI YAPISAL BOZUKLUKLAR YAPISAL ANLATIM BOZUKLUKLARI 1 ÖZNE EKSİKLİĞİ 2 YÜKLEM EKSİKLİĞİ 3 ÖZNE-YÜKLEM UYUMSUZLUĞU 4 NESNE-DOLAYLI TÜMLEÇ EKSİKLİĞİ 5 EK EYLEM EKSİKLİĞİ 6 TAMLAMA YANLIŞLARI 7 EK YANLIŞLARI 8 NOKTALAMA İŞARETİ EKSİKLİKLERİ ÖZNE EKSİKLİĞİ Sıralı ya da bağlı cümlelerde (birden fazla yüklem olan cümleler) yüklemlerden birinin öznesinin olup ötekinin olmaması. Yüklemlerin ortak özneye bağlanmaması. ÖRNEK: Sanatı yalnızca bir estetik uğraş olarak görmüyorum çünkü insanlıkla birlikte yeryüzüne inmiş bir ruhtur. Sanatı yalnızca bir estetik uğraş olarak görmüyorum çünkü sanat YÜKLEM ÖZNE insanlıkla birlikte yeryüzüne inmiş bir ruhtur. YÜKLEM YÜKLEM EKSİKLİĞİ Ortak yükleme bağlanamayan, birden çok cümlenin tek yükleme bağlanmasıyla ortaya çıkan anlatım bozukluğudur. ÖRNEK: Yazarın Ankara anılarını sen, çocukluk anılarını da ben okuyayım. Yazarın Ankara anılarını sen oku, ÖZNE YÜKLEM çocukluk anılarını da ben okuyayım. ÖZNE YÜKLEM ÖZNE-YÜKLEM UYUMSUZLUĞU Anlam ve ifade bakımından nitelikli bir cümlede özne ve yüklem arasında uyum olmalıdır. a. b. c. d. Tekillik-Çoğulluk Olumluluk-Olumsuzluk Kişi Bakımından Uyum Çatı Bakımından Uyum a. • • Tekillik-Çoğulluk: Eylem adları, bitki ve hayvan adları, organ adları ve zaman adları bir cümle içerisinde çoğul özne olarak kullanılırsa yüklem tekil olur. Özne insan ve çoğulsa yüklem hem tekil hem çoğul olabilir. ÖRNEK: Saatler bir an gibi geçiyordu. Okyanus tabanındaki sarsıntılar devam ediyor. Saatler bir an gibi geçiyordu. ÖZNE YÜKLEM Okyanus tabanındaki sarsıntılar devam ediyor. ÖZNE YÜKLEM b. Olumluluk-Olumsuzluk: Bu tür bozukluklar olumlu özne olumsuz yüklem ya da olumsuz özne olumlu yüklem eşleşmesinden kaynaklanır. UYARI ! Türkçede «herkes, hepsi, tümü, her biri» gibi belgisiz zamirler olumlu yüklemlerin, «kimse hiçbiri, hiç kimse» gibi belgisiz zamirler olumsuz yüklemlerin öznesi olur. ÖRNEK: Herkes ondan nefret ediyor, yüzünü görmek istemiyordu. Herkes ondan nefret ediyor, ÖZNE YÜKLEM hiç kimse yüzünü görmek istemiyordu. ÖZNE YÜKLEM c. Kişiler Açısından Uyum: Türkçede özne kaçıncı kişiyse yüklem de ona göre çekimlenir ancak bazı istisnalar vardır. ÖRNEK: Ben, küçük kardeşim ve sen bu konudan hiç kimseye söz etme. Ben, küçük kardeşim ve sen bu konudan hiç ÖZNE (BİZ) kimseye söz etmeyelim. YÜKLEM d. Çatı Bakımından Uyum: Birbirine bağlı iki cümleden birinin eylemi etken, diğerininki edilgen olamaz. ÖRNEK: Önce öyküyü okudu, sonra da özet çıkarıldı. Önce öykü okundu, sonra da özet çıkarıldı. (EDİLGEN) Önce öyküyü okudu, sonra da özet çıkardı. (ETKEN) NESNE-DOLAYLI TÜMLEÇ EKSİKLİĞİ • Nesne: Sıralı cümlelerde yüklemlerden biri nesne için uygun değilse anlatım bozukluğu meydana gelir. • ÖRNEK: Türk romanının gelişmesini istiyorsanız, yeni sanatçılara şans tanımalı ve desteklemelisiniz. Türk romanının gelişmesini istiyorsanız, yeni sanatçılara şans tanımalı ve onları desteklemelisiniz. Dolaylı Tümleç: Sıralı cümlelerde yüklemlerden birinin dolaylı tümleç sorusunu karşılamaması anlatım bozukluğuna yol açar. ÖRNEK: Kemal, Muzaffer Bey’in çiftliğini adım adım dolaşmış, defalarca gelmişti. Kemal, Muzaffer Bey’in çiftliğini adım adım dolaşmış, buraya defalarca gelmişti. EK EYLEM EKSİKLİĞİ «-idi, -imiş, -ise, -dir» ek eylem eklerini almayan sıralı isim cümlelerinde anlatım bozukluğu ortaya çıkar. ÖRNEK: Londra’da hava yağmurlu fakat soğuk değildi. Londra’da hava yağmurluydu (-idi) fakat soğuk değildi. TAMLAMA YANLIŞLIKLARI a. Tamlama Eklerinin Eksik ya da Yanlış Kullanılması b. Ortak Olmayan Tamlamanın Ortakmış Gibi Kullanılması c. Tamlayan ile Tamlanan Uyumsuzluğu a. Tamlama Eklerinin Eksik ya da Yanlış Kullanılması: ÖRNEK: Eldeki veriler bütün yönleriyle analiz edilmesi gerekir. Eldeki verilerin bütün yönleriyle analiz edilmesi gerekir. TAMLAYAN TAMLANAN b. Ortak Olmayan Tamlamanın Ortakmış Gibi Kullanılması ÖRNEK: Dersin son bölümünde belgisiz ve kişi zamirleri konusunu işlemiştik. Dersin son bölümünde belgisiz zamirler ve kişi zamirleri konusunu işlemiştik. c. Tamlayan ile Tamlanan Uyumsuzluğu ÖRNEK: Birkaç önemli işlerim vardı. Birkaç önemli işim vardı. UYARI: MANTIKSAL TUTARSIZLIK OLMAMALI! ÖRNEK: Emekli öğretmen ve öğrencilere indirim yapıldı. Öğrencilere ve emekli öğretmenlere indirim yapıldı. EK YANLIŞLIKLARI Cümlede aynı anlama gelen eklerin bir arada kullanılması ile eklerin yanlış ya da eksik kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olur. ÖRNEK: Kitabımda yer verdiğim kısa öykülerimin çoğu aslında benim anılarımdır. Kitabımda yer verdiğim kısa öykülerin çoğu aslında benim anılarımdır. NOKTALAMA İŞARETİ EKSİKLERİ Bu durum en çok virgül işaretinin eksikliğinden kaynaklanmaktadır. ÖRNEK: İhtiyar adamın nereye gideceğini hemen tahmin etmişti. Dün gece söylediklerini en ince ayrıntısına kadar düşündüm. ANLATIM BOZUKLUĞU ÇIKMIŞ SORULAR “Ankara’ya 16 Mart 1987 yılında taşınmışlardı.” 1. Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerden hangisiyle giderilemez? A) “Taşınmışlardı” yerine “yerleştirmişlerdi” kullanarak B) “1987 yılında “ yerine “1987 ‘de” denilerek C) “yılında” yerine “günü” kullanılarak D) “yılında” yerine “tarihinde” getirilerek E) “16 Mart” atılarak “Ankara’ya 16 Mart 1987 yılında taşınmışlardı.” Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerden hangisiyle giderilemez? A) “Taşınmışlardı” yerine “yerleştirmişlerdi” kullanarak B) “1987 yılında “ yerine “1987 ‘de” denilerek C) “yılında” yerine “günü” kullanılarak D) “yılında” yerine “tarihinde” getirilerek E) “16 Mart” atılarak Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Vaktin bilginlerini toplar, düşüncelerini sorarmış. B) Kapıya dayanmayın, dün boyandı. C) Bir şey bilmeyen, bir şey unutmaz. D) Yüksek yerlerde hem yılana, hem kuşa rastlanır. E) Siz gidin, ben arkanızdan yetişirim. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Vaktin bilginlerini toplar, düşüncelerini sorarmış. B) Kapıya dayanmayın, dün boyandı. C) Bir şey bilmeyen, bir şey unutmaz. D) Yüksek yerlerde hem yılana, hem kuşa rastlanır. E) Siz gidin, ben arkanızdan yetişirim. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğundan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) B) C) D) E) Öğrenciler, sınıfta sessizce beklediler. Ağaçlar bu yağmurlardan sonra çiçek açtı. Bu hayaller yüreğime umut tohumları ekti. Gül kokuları papatya kokularını aratmadılar. Duygular her zaman mı acı verir insana? Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğundan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Öğrenciler, sınıfta sessizce beklediler. B) Ağaçlar bu yağmurlardan sonra çiçek açtı. C) Bu hayaller yüreğime umut tohumları ekti. D) Gül kokuları papatya kokularını aratmadılar. E) Duygular her zaman mı acı verir insana? Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ek-fiil eksikliğinden doğan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Çocuk zeki; ama mutlu değildi. B) Onlar huzursuzdu, ama ben rahattım. C) Soruların zorluğu tartışılmaz; ama yine yılmamalıyız. D) Sabahın bir vakti uyanmıştı ve bir daha uyumadı E) Adam hastalandı; ama yine de işe gitti. de Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ek-fiil eksikliğinden doğan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Çocuk zeki; ama mutlu değildi. B) Onlar huzursuzdu, ama ben rahattım. C) Soruların zorluğu tartışılmaz; ama yine yılmamalıyız. D) Sabahın bir vakti uyanmıştı ve bir daha uyumadı E) Adam hastalandı; ama yine de işe gitti. de Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) B) C) D) E) Bu ödevi yapmak hepinizin görevi. Kutuları taşıdı sonra dinlenmeye gitti. Bu yazıya dikkat etmeli, herkesle paylaşmalıyız. Ansiklopedileri sırayla rafa dizdi. Saklambaç oynarken ağaçtan düşüp kolunu incitti. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Bu ödevi yapmak hepinizin görevi. B) Kutuları taşıdı sonra dinlenmeye gitti. C) Bu yazıya dikkat etmeli, herkesle paylaşmalıyız. D) Ansiklopedileri sırayla rafa dizdi. E) Saklambaç oynarken ağaçtan düşüp kolunu incitti. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) B) C) D) E) Her çocuğun kendini anlatma biçimi farklıdır. Yemeğe tuz attı; ama yine de yemedi. Annesini çok özlemişti; ama dönmek istemiyordu. Derdine bir çare aramıyor bununla birlikte başkalarının derdine de kayıtsız kalıyor. Konuşması düzgün, mimikleri anlamlı bir gençti. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Her çocuğun kendini anlatma biçimi farklıdır. B) Yemeğe tuz attı; ama yine de yemedi. C) Annesini çok özlemişti; ama dönmek istemiyordu. D) Derdine bir çare aramıyor bununla birlikte başkalarının derdine de kayıtsız kalıyor. E) Konuşması düzgün, mimikleri anlamlı bir gençti. Ölü Ozanlar Derneği, bir öğretmenin seyretmesi gerekli olan zorunlu bir film. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni hangisidir? A) B) C) D) E) Özne-yüklem uyuşmazlığı Gereksiz sözcük kullanımı Gereksiz ek kullanımı Dolaylı tümleç eksikliği Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması Ölü Ozanlar Derneği, bir öğretmenin seyretmesi gerekli olan zorunlu bir film. Bu cümledeki hangisidir? anlatım bozukluğunun A) Özne-yüklem uyuşmazlığı B) Gereksiz sözcük kullanımı C) Gereksiz ek kullanımı D) Dolaylı tümleç eksikliği E) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması nedeni Akşam yemeğini yedikten sonra ben masayı, Danyal odayı düzenledi. Cümlesindeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisinde doğru belirtilmiştir? A) Fiil kipindeki yanlışlık B) Tamlama yanlışlığı C) Yüklem eksikliği D) Nesnenin yanlış yerde kullanılması E) Nesne-yüklem uyumsuzluğu Akşam yemeğini yedikten sonra ben masayı, Danyal odayı düzenledi. Cümlesindeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisinde doğru belirtilmiştir? A) Fiil kipindeki yanlışlık B) Tamlama yanlışlığı C) Yüklem eksikliği D) Nesnenin yanlış yerde kullanılması E) Nesne-yüklem uyumsuzluğu Bu öğrencimizin bir soruyu yanıtlaması şöyle böyle en çok on saniye sürüyor. Cümlesindeki anlatım bozukluğu gidermek için aşağıdakilerin hangisi yapılmalıdır? A) “şöyle böyle” yerine ”yaklaşık” denilerek B) “sürüyor” yerine “alıyor” denilerek C) “on saniye” den sonra “kadar” getirilerek D) “şöyle böyle” sözü cümleden çıkarılarak E) “yanıtlaması” yerine “yanıt vermesi” denilerek Bu öğrencimizin bir soruyu yanıtlaması şöyle böyle en çok on saniye sürüyor. Cümlesindeki anlatım bozukluğu gidermek için aşağıdakilerin hangisi yapılmalıdır? A) “şöyle böyle” yerine ”yaklaşık” denilerek B) “sürüyor” yerine “alıyor” denilerek C) “on saniye” den sonra “kadar” getirilerek D) “şöyle böyle” sözü cümleden çıkarılarak E) “yanıtlaması” yerine “yanıt vermesi” denilerek
