CÜMLENİN ÖGELERİ-1 YÜKLEM: Cümlede yargıyı bildiren çekimli

CÜMLENİN ÖGELERİ-1
YÜKLEM:
Cümlede yargıyı bildiren çekimli unsura “yüklem”
denir.
1Çekimli eylemleri yüklem olması:
İş, oluş ve hareketin şahıs ve zaman bildirecek
şekilde bulunduğu öğedir.
a)
Basit Çekimli Fiiller :
ip veya zaman
ekleri)+ Şahıs eki
Elbet biri bunların hesabını soracak..
Yüklem: Basit çekimli,
basit fiil
Herkesi yanına çağırttı.
Yapıca: türemiş, Çekimi: basittir.
O okulu kazanabilirim.
Yapıca : Bileşik, Çekimi: Basit
b)
Bileşik Çekimli (Zamanlı) Fiiller :
fiiller.
Bunların hesabını soracakmış.
Bileşik zamanlı, basit fiil
Herkesi yanına çağırtacaktı.
Bileşik çekimli, türemiş fiil
Sınavı kazanabilirmişim.
Bileşik çekimli, bileşik fiil
2Adlar, ad ve sıfat tamlamaları ve ad soylu
sözcüklerin ek- fiil alarak yüklem olması:
1İsimler:
Başkent Ankara’dır.
İsim
Yüklem
2Zamirler:
Bu işi başaran bizdik.
Yüklem
Sendin benim tüm korkularımın çaresi.(92-II)
Yüklem
3Sıfatlar:
Eski evimiz oldukça genişti.
Yüklem
4-
İsim Tamlamaları:
Çalışmak, başarının anahtarıdır.
Özne
yüklem
5Sıfat tamlaması:
Ayşe; zeki, çalışkan ve terbiyeli bir öğrenciydi.
sıfat sıfat
sıfat
isim
Yüklem
Evimiz, küçük, yemyeşil bir bahçenin ortasındaydı.
Yüklem
•
Tamlamalar bir bütündür, parçalanamaz.
Yani tamlamayı oluşturan sözcükler aynı öğedir.
6Edat Grupları:
Ak akçe kara gün içindir.
Yüklem
•
Ortak yüklem kullanılabilir. (I. cümle ; yani
virgülden önceki bölüm, eksiltili cümle olur.)
Defterler bir yana, kitaplar bir yana düştü.
Yüklem
•
Yüklemler bağlaçlarla pekiştirilebilir.
Kapıyı çalar da çalar.
yüklem yüklem
ÖZNE:
Yüklemin bildirdiği iş ve hareketi yapan ve oluş
içinde olan sözcüklerdir.
Sorusu: Kim?, Ne?
Bir cümlede özneyi bulurken yükleme “yapan
kim?, bulunan ne?, yapan kimler?, bulunan neler?”
soruları sorulur
Çocuklar top oyna
1Gerçek Özne:
Domatesler kızıllaştı.
Özne
2Gizli Özne:
Biz /Onu da tanıyoruz.
3Sözde Özne:
Yüklemin bildirdiği iş, başkası tarafından
yapılıyor, nesne bu işten etkilenip özneymiş gibi
gösteriliyorsa sözde özne denir.
* Başkası tarafından yapılma anlamı taşır. “- n, -l”
eklerini alır.
Çiçekler sulandı.
S.Ö. Yüklem
Hediyeler öğrenciler tarafından getirildi.
S.Ö.
Örtülü Özne (Zarf) yüklem
O / Defteri satın aldı.
olur.
Nesne yüklem.
•
Özne birden fazla olabilir. (Ortak yüklem)
Sınıflar, koridorlar, masalar temizlendi.
özne özne
özne yüklem
•
İsim cümleleri nesne almaz.
Ahmet’in böbrekleri hastadır. ( hasta olan ne?)
Özne
yüklem
Cümlede özne olan söz veya söz grupları :
1Adlar:
Şaban Bey köşeyi döndü. Hava güzeldi. (güzel
olan ne?)
Özne
Özne
İstisna Ahmet tüm başarısını bana borçludur.
Özne
nesne
yüklem
2Ad Takımı:
Gümüş dere, durmaz, akar. (Ortak Özne)
Özne
Yüklem Yüklem
3Sıfat tamlaması:
Vitrindeki yeşil elbise, kardeşimindir.
Özne
Yüklem
* -i hal eki alanlar nesne
Cümlede Nesne Olan Söz veya Söz
Öbekleri:
1Adlar:
Biz /Sana bir ev satın alalım. (ne?)
Nesne
yüklem
2Ad Takımları:
Seni, sesini, gözlerinin rengini unutsam.
Nesne
yüklem
3Sıfat Tamlaması:
O / Bana güzel çiçekler aldı.
Nesne
yüklem
4Zamirler:
Herkes ayağa kalksın.
Özne
Yüklem
4Zamirler:
Onu sen de tanırsın.
nesne özne
5Adlaşmış Sıfat:
Çalışan, kazanır.
Özne Yüklem
5Adlaşmış Sıfat :
Çalışanı herkes sever.
nesne özne yüklem
Yaralı, hastaneye kaldırıldı.
Özne
Yüklem
6Fiilimsiler (Yan cümlecik)
Çalışmak, eğlencelidir.
(Y.C)Özne Yüklem
6Yan Cümlecik (Fiilimsiler):
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim fiille
kurulmuş bir yan cümlecik temel cümlenin
nesnesidir?
Görünen köy, kılavuz istemez.
(Yan C.)Özne
Yüklem
NESNE:
Yüklemin bildirdiği iş ve hareketten etkilenen
sözcüklerdir
B.siz n.
Belirtili Nesne: Önce seni sonra çiçekleri severim.
B.li n.
B.li n.
•
Cümlenin öğeleri bulunurken ilk önce özne
bulunur. Yoksa nesne ile karışır.
Defteri kayboldu. * iyelik eki alanlar özne.
S.özne
yüklem
93-II
Ben / Bu sözü söylemiş olabileceğini sanmıyorum.
(Yan Cümlecik)
nesne
yüklem
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru nesneyi
bulmaya yöneliktir?
A) Bu kitabı sana kim verdi?
B) Dün pazardan neler satın alındı?
C) Bu sesler nereden geliyor?
D) Ne zaman bunları alacaksın?
E) Doğum gününde babana ne alacaksın?
Soru; A ve B’de özneyi, C’de dolaylı tümleci,
D’de zarf tümlecini, E’de ise nesneyi bulmaya
yöneliktir.
Cevap: E
DOLAYLI TÜMLEÇ:
“-e, -de, -den” hal eklerini alan ve aynı ekleri alan
sorulara cevap olan söz veya söz gruplarına denir.
Nereye?
Kime?
Hangisine?
Kaçına?
Nerede?
Kimde?
Hangisinde?
Kaçında?
Nereden?
Kimden?
Hangisinden?
Kaçından?
Cümlede Dolaylı Tümleç olan söz veya söz
öbekleri :
1İsimler:
Osmanlılar’a ağır iftiralar atıldı.
Dolaylı tümleç
Çorbada sinek var.
D. tümleç
2Ad Takımı:
Tahta köprüden geçtik.
Dolaylı tümleç
3Sıfat Tamlaması:
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
yüklem dolaylı tümleç
İleride bir ev, yanında küçük bir bahçe var.
D.T.
Ö.
D.T.
Ö.
Y.
Fazla ışıktan gözleri kamaştı.
Zarf tümleci
ZARF TÜMLECİ:
Yüklemin zamanını, durumunu, sebebini, miktarını
ve yer yönünü bildiren kelime veya kelime
gruplarına denir.
(Ne zaman? Nasıl? Niçin? Ne kadar?)
Bu fırtınalı, yağmurlu gecede o, çok iyi
uyuyamadı.
Ne zaman? = Z.T.
Ö Z.T.
Y.
Soğuktan
ne kadar da üşüdük
Z.T.(Sebep) miktar(z.t.)
yüklem
Seni görünce çocuk ileri atıldı.
Zaman(z.t.)
Özne (yer-yön)z.t.
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci
yoktur?
A) Biz bu geziye katılacağız.
B) Geceyi uyuyarak geçirecek.
C) Bizimle gelirseniz pek sevinirim.
D) Erkenden yola çıkacağız.
E) Her şeyi ayrıntılarıyla düşüneceğiz.
Vitrindeki yeşil elbiseye bayıldı.
Dolaylı tümleç
4Adlaşmış Sıfat:
İyilerden kimseye zarar gelmez.
D.tümleç
Kalanlara selam olsun.
D.tümleç
5Zamirler:
Sana söylüyorum oğlum.
D.T. yüklem
Bu top sesleri nerden geliyor.
D.T.
6Yan Cümlecik:
Bu sözleri söylediğine inanamıyorum.
(Y.C) Dolaylı tümleç
yüklem
•
“-e, -de, -den” eki alan kelimeler “sebep,
zaman, durum” anlamı taşırsa Zarf Tümleci olur.
İleride daha iyi günler sizleri bekliyor.
Zaman(Z.T.)
tümlecidir. A’da özneve dolaylı tümleç
kullanılmıştır.
Cevap: A
2. (I) Sabahları ekinler çiğlidir. (II) Gün doğmadan
önce yaş ekinler ağırdır. (III) Yel esince ağır ağır
dalgalanır.
(IV) Gün doğup da çiğler kalkınca, ekinlerdeki
dalgalanma artar. (V) Yel, tüy gibi hafif ekinleri
toprağa değecek kadar yatırır.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangileri
öğelerinin sıralanışı yönünden benzerlik
göstermektedir?
A) I., II., IV. B) I., III., V. C) II., III., VI. D) III.,
IV
E) V., V., VI.
I, II, IV nolu cümlelerde “Zarf tümleci – Özne –
Yüklem” kullanılmıştır.
Cevap: A
Cümlede öğeleri ayırmada yapılan yanlışlıklar:
1Ayrı gösterilmesi gereken öğenin ayrı
gösterilmemesi:
Kardeşi / sinemaya / biraz sonra gidecekmiş.
2İsim ve sıfat tamlamalarını oluşturan
sözcükler aynı öğedir. Tamlamalar bir bütündür;
parçalanamaz.
Kardeşim; /zeki, çalışkan ve terbiyeli / bir
öğrenciydi.
Yüklem
Okul / müdürlerinin toplantısı / yarın / yapılacak.
Özne
Z.T. Yüklem
3Yan cümleciğin öğeleri ayrı bir öğeymiş
gibi gösterilemez.
Bugün / size / uğramasını / ona / ben /
söylemiştim.
Z.T. D.T. Yüklem
D.T. Ö.
Yüklem
Yan cümlecik (Nesne)
Temel cümle
A) I B) II
Cevap: E
C) III D) IV E) V
2“mi” soru ekinden önceki öğe.
Ahmet dün mü okuldan geç geldi.
Z.T.
3Soru olan öğe.
Dün okuldan kim geldi?
Özne
ARASÖZ:
Cümleyi söylerken sonradan akla gelerek araya
sıkıştırılan, bazen herhangi bir öğenin açıklayıcısı
bazen de cümle dışı unsur olarak kullanılan söz
gruplarına denir.
•
Açıklama durumlarında açıklanan öğeyle
aynı görevdedir.
Isparta’yı, doğduğum yeri, pek severim.
nesne
nesne
•
“ Bugün, size” öğeleri yan cümleciğin
yükleminin zarf tümleci, dolaylı tümlecidir ; ama
temel cümlenin zarf tümleci, dolaylı tümleci
değildir. Hepsi temel cümlenin nesnesidir. Çünkü
yan cümleciğin öğeleri ayrı bir öğeymiş gibi
gösterilemez.
Şu gelen yaşlı adam, Ahmet Amca, yine çocuklara
hediyeler dağıtmış.
özne
özne
•
İsim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan
arasına, herhangi bir öğe girerse o öğe, ayrıymış
gibi gösterilebilir.
•
Cümle öğesi olarak görev almazsa , cümle
dışı unsur olur.
Gelmeyen olursa, sanırım bir iki kişi gelmez,
adlarını yazın.
zarf tümleci
C.D.U.
nesne
yüklem
Babamın / çarşıda / böyle küçük bir dükkanı /
vardı.
DT
Özne
Yüklem
CÜMLEDE VURGU:
•
3 Şekilde Yapılır:
1Yüklemden önceki öğe:
Ayşe dün okuldan geldi.
Kardeşin (I) bize (II) her şeyi (III) ağlaya ağlaya
(IV) piknikte (V) anlattı. “Sözcükleri
vurgulamanın bir yolu onları yükleme
yakınlaştırmaktır.”
Yukarıdaki cümlede numaralanmış yerlerden
hangisine “dün” sözcüğü getirilirse vurgulu olur?
E) Bu uçaklar, 6 saatlik bir uçuşta 36 ton oksijen
tüketiyor.
Cevap: A
•
Arasöz iki virgül(,) veya kısa çizgi (-)
arasındaki sözdür.
Yarın, pek sanmam ya, tatil olacak.
Z.T. Cümle Dışı Unsur Özne Yüklem
KPSS 2003
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde arasöz vardır?
A) Lağım suları, ne yazık ki, kuyuların sularını
kirletti.
B) Üzümleri, bu hasırlara serpip kurutuyoruz.
C) Tüm canlılar, beslenme zinciriyle birbirine
bağlıdır.
D) Zaman içinde kaybettiği gücünü, ününü yeniden
kazandı.
Kişiyi içinde yaşadığı toplumun değer yargıları
biçimlendirir.
Bu cümlenin öğeleri aşağıdakilerden hangisinde
sırasıyla verilmiştir?
A) Özne – dolaylı tümleç – yüklem
B) Nesne – özne- yüklem
C) Nesne – dolaylı tümleç – yüklem
D) Özne – zarf tümleci – yüklem
E) Dolaylı tümleç – özne – yüklem
Cevap: B