onkoloji hemşireliği - Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri

ONKOLOJİ HEMŞİRELİĞİ
Öğr. Gör. Dr. Ayşegül Öztürk Birge
Ekim 2016
TANIMLAR
•
•
•
•
•
•
Neoplazi: Kontrolsüz şekilde hücre
büyümesi
Metaplazi: Olgun bir hücrenin
yerini bir başka hücre türünün
alması
Hipertrofi: Hücrenin boyutlarının
büyümesi
Hiperplazi: Hücrelerin sayıca
artması
Kanser: Yengeç anlamına gelen ve
epitel kökenli malign tümör
Kanser, hücrenin genetik olarak
transformasyonu, çoğalma hızının
artması, doğal hücre ölüm
sürecinin yavaşlaması veya ortadan
kalkması sonucunda kontrolsüz
hücre büyümesidir.
Tümör: Şişlik/ur
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Metastaz: Ana
hücreden
ayrılan hücre
ya da hücre
topluluklarının
taşındıkları
alanda
tutunup
kalarak
çoğalmasıdır.
• Lenfojen metastaz: Lenf sıvısı yoluyla kanserojen
maddenin tüm vücudu dolaşması ve lenf dokusuna
yerleşmesidir (Meme Ca).
• Hematojen metastaz: Damar intimasına kan dolaşımı
yoluyla kanserojen maddenin girmesi ve çoğalıp
yayılması sürecidir.
• İmplantasyon metastaz: Ana hücreden çoğalan
kanserojen maddenin başka hücrelere giderek
ekilmesidir.
• Kontakt metastaz: Kanserojen maddenin sağlam
dokuyla teması ile gelişen yayılmadır.
• Angiogenezis: Kanser hücresi beslenme gereksinimini
karşılamak için yeni kapiller oluşturma yeteneğine
sahiptir. Bu sürece angiogenezis denir. Tümör hücresi
bu yol ile dolaşıma girer ve kapillerde tutunarak yeni
metastazlara neden olur.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
BENİNG
MALİGN
Hücre Özelliği
Genellikle normal ve olgun
Atipik, olgunlaşmamıştır
Büyüme Modeli
Yavaş ve sınırlıdır. Nadiren
mitoz bölünmelidir, çevre
dokuya saldırmaz.
Genellikle hızlı ve sınırsızdır.
Çevre dokulara saldırır.
Yayılma
Lokalize kalır, kapsüllüdür.
Metastaz yapar.
Tekrarlama
Nadiren tekrarlar.
Sıklıkla tekrarlar.
Yaşamı tehdit etme
Prognazı iyi. Etki, büyüklüğe Yaşamı tehdit eder.
ve yerine bağlıdır. Baskı ve Prognozu erken teşhis ve
obstrüksiyona neden olur.
tedavi ile iyidir.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Tümörün Adlandırılması
* Doku ismi köküne “om”, “oma”, “kanser”, “karsinoma”,
“sarkom”, “sarkoma” kelimeleri eklenerek tümörler
adlandırılır. Kökenini epitel dokudan alır. Örneğin; adeno
karsinoma.
* Destekleyici dokulardan kökenini alan tümörler ise,
doku tipini gösteren sözcüğün arkasına sarkom ya da
sarkoma eki getirilerek isimlendirilir. Örneğin; osteo
sarkom, lenfo sarkom gibi.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Tümörün Sınıflandırılması
Hücre veya Doku Cinsi
Benign Tümör
Malign Tümör
Epitel Dokusu
Karsinoma
Cilt ve Mukoz Membran
Sguamöz hücreli karsinom
Bazal hücreli karsinom
Bezler
Polip, Adenom
Adenokarsinom
Kas dokusu
Miyom
Miyosarkom
Embriyonik Fibröz Doku
Miksoma
Miksosarkom
Fibröz Doku
Fibroma
Fibrosarkom
Kıkırdak
Kondrom
Kondrosarkom
Kemik
Osteom
Osteosarkom
Yağ Dokusu
Lipom
Liposarkom
Endotel Dokusu
Kan Damarları
Endotelioma
Hemanjiyom
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Hemanjiyosarkom
Hücre veya Doku Cinsi
Benign Tümör
Malign Tümör
Lenf Damarları
Lenfanjiom
Lenfanjiosarkom
Kemik İliği
Multipl Miyeloma
Lösemi
Lenfoid Doku
Malign lenfoma
Lenfosarkom
Retiküler hücreli sarkom
Lenfatik lösemi
Sinir Lifleri ve Tabakaları
Nöroma, Nörinoma,
Nörofibroma
Nörojenik sarkom
Ganglion hücreli
Ganglionöroma
Nöroblastoma
Glia hücreleri
Glioma
Glioblastoma
Meninksler
Meningiom
Gonadlar
Embrionel karsinoma,
sarkoma
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
EPİDEMİYOLOJİ
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Çocukluk çağı kanserlerinde lösemi en
sık görülen kanser türüdür.
Gençlerde ise (15-24 yaş grubu)
erkeklerde testis kanseri ve kemik
kanserleri, kadınlarda ise Tiroid ve
Hodgkin hastalığı en sık karşılaşılan
kanser türleridir.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Dünya’da Tanılanan Kanser Vakaları
ve Ölümler
Kaynak: http://www.cancer.org/acs/groups/content/@epidemiologysurveilance/documents/document/acspc-031941.pdf
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
ETİYOLOJİ
Kanserin
etiyolojisinde
birden fazla
etken rol
oynamaktadır.
Bu etkenler;
Virüsler, bakteriler ve parazitler
Fiziksel faktörler
Sigara ve kimyasal faktörler
Cinsel sağlık ve doğurganlık
Genetik ve ailesel özellikler
Diyet faktörü
Hormonal faktörler
İmmünolojik faktörlerdir.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Sık Görülen Kanserlerde Önemli Risk Faktörleri:
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Kanserin Yedi Kardinal Belirtisi
(Amerikan Kanser Derneği)
1. Bağırsak ya da mesane alışkanlıklarında değişim,
2. İyileşmeyen yaralar,
3. Herhangi bir vücut açıklığından anormal kanama
ya da akıntı,
4. Meme ya da başka bir yerde kabartı ya da kitle,
5. Hazımsızlık ya da yutma güçlüğü, açıklanamayan
kilo kaybı,
6. Bir siğil ya da bende anormal değişim,
7. Israrcı öksürük ya da ses kısıklığı.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
KANSERDE TANI YÖNTEMLERİ
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Kanserde Tanı Yöntemleri
•
•
•
•
•
•
•
Anamnez (yaş, cinsiyet, çalışma koşulları, aile öyküsü alınır)
Fizik muayene(lenfadenopati, karın için kitle, hepatomegali)
Tam kan sayımı
Akciğer grafisi
Tümör markerleri
Mamografi
Laparoskopi (Abdomende umblikus altından küçük bir kesi yapılarak
batına girilmesi ve gözle incelenmesidir.)
• Endoskopi, larengeskopi, rektoskopi, bronkoskopi
• PET-CT /Positron Emission Tomography-Computes Tomography)
• Görüntüleme yöntemleri (tomografi, ultrason, manyetik rezonans
(MR).
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
PET/CT
* Tümörlü hücrelerin
belirlenmesinde
kullanılmaktadır.
* PET CT teknolojisinde
görüntüleme damara verilen
FDG(Florodeoksiglikoz) adı
verilen radyoaktif özellikli bir
şeker sayesinde yapılır.
* Kana verilen FDG’nin
kanserli hücrelere
yerleşebilmesi için bir saat
kadar beklendikten sonra
yaklaşık yirmi-yirmi beş
dakika süren bir görüntüleme
yapılır.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Tümör Markerleri
• Tümör markerleri tümör tarafından yapılan
veya en azından tümörün varlığı ile yakından
ilgili olan sonuçlardır.
• Tümör markerleri, kanser hücreleri tarafından
ya da konağın kanserli dokuya yanıtı ile
sentezlenip salınan biyolojik maddeler olarak
da tanımlanabilir.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Tümör markerleri:
– Kanda
– Tümör tarafından yapılan veya tümörle birlikte bulunan
vücut sıvılarında
– Tümör dokusunda ölçülebilir.
• Bu markerler ya tümör dokusunun kendisi tarafından
ya da tümör dokusunun neden olduğu metabolik
değişiminin sonucu olarak vücut sıvılarına salgılanırlar.
• Ölçülen bu değerler malign bir oluşumun göstergesi
olabilir ancak kesin sebebi değildir. Bunlar inflamatuar
enfeksiyonlar gibi tamamen bening sebeplerle de
salınabilirler.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
En sık ölçülen tümör markerları:
– AFP(Alfa feto protein); karaciğer tümörleri
– CEA(Karsino embriyonejik antijen); kolon, meme,
akciğer tümörleri
– PSA(Prostat spesifik antijen); prostat
– Ca15-3; meme
– Ca19-9; pankreas, safra kesesi ve kanalı tümörleri
– Ca125; over
– Ca50; pankreas, safra yolları tümörleri
– Ca72-4; mide ve over tümörleri
– hCG (Human Chorionic Gonadatropin): Erkek ya da
gebe olmayan kadınlarda varlığı kanser göstergesidir.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Tümör markerlerinin (belirteçlerinin) klinik
kullanım amaçları:
• Neoplazi taranması
• Kanser tanısı
• Kanserin sınıflandırılması
• Prognozun belirlenmesi
• Tedavi takibi
• Rekürrens takibi
• Metastaz takibi
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
BİYOPSİ
• Biyopsi: Dokudan parça
alınarak incelenmesi
yöntemidir. İç organlardan
biyopsi alınması
endoskopik yöntemlerle
gerçekleştirilir.
– Alınan parça hemen
dondurularak inceleme
şeklinde ise frozen kesit,
parafin içinde 24 saat
bekletildikten sonra
incelenmesine parafil kesit
denir.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
BİYOPSİ üç şekilde gerçekleştirilir.
• Eksizyonel biyopsi: 3
cm altındaki tümörün
çıkarılması
• İnsizyonel biyopsi: 3
cm’den büyük kanser
dokusundan alınan
parça
• İnce iğne aspirasyonu:
iğne ile kitleden aspire
edilen maddenin
incelenmesidir.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Endoskopik Biyopsi
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Kanserin Etkileri ve Belirtileri
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Tümör Evreleri
EVRE 1: Lokalize.
Genellikle köken aldığı
dokuyla sınırlıdır.
EVRE 2: Bölgesel. Köken
aldığı dokunun
çevresindeki lenf
bezlerine yayılım
gösterir.
EVRE 3: Yayılmış. Köken
aldığı dokudan kan ve
lenf yolu ile yayılmıştır.
EVRE 4: Çok yaygın.
Sıklıkla kemik iliğini ve
uzak organlara
yayılmıştır.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
KANSER TEDAVİSİ
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Kanser tedavisinde
iki temel amaç
vardır.
Birincisi; kanser
semptomlarının tümüyle
yok edilmesi ve başarılı
tedavisi,
ikincisi; semptomlarının
azaltılması, yaşam süresinin
bir miktar uzatılması ve
daha kaliteli bir yaşam için
semptomatik ya da
palyatif tedavidir.
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Kanser tedavi
yöntemleri;
• Kemoterapi
• Radyoterapi
• Cerrahi Tedavi
• Hormon tedavisi
• Alternatif tedaviler
• Kemik İliği Transplantasyonu ve Kök Hücre Nakli
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Kemoterapi ve Radyoterapinin Yan Etkileri
Kemoterapi
ve/veya
Radyoterapi
Hastalık Süreci
Kemik İliği Depresyonu
Trombositopeni + Lökopeni + Eritrositopeni
Kanama
Enfeksiyon
PANSİTOPENİ
Anemi
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Kemik İliği Transplantasyonu (KİT)
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Kök Hücre Nakli
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
KANSERLİ
HASTADA
SEMPTOM YÖNETİMİ
VE
HEMŞİRELİK BAKIMI
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Kanserde Sık Görülen Semptomlar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Alopesia
Deri bütünlüğünde bozulma
Yorgunluk
Anemi
Nötropeni
Trombositopeni
Stomatit
Diyare
Konstipasyon
Bulantı-kusma
İştahsızlık
Ağrı
Anksiyete veya depresyon
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
ONKOLOJİK ACİLLER
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü