toksoplazma,kadınlarda kısırlık,erkeklerde kısırlık,amenore

TOKSOPLAZMA
Toksoplazma enfeksiyonu ( Toksoplazmoz ) özellikle immun
sistemi düşük kişiler ve anne karnındaki bebekler için
tehlikeli olan paraziter bir hastalıkdır.
Toksoplazma nasıl bulaşır?
Parazit doğada yaygın olarak bulunur. Kediler taşıyıcı ve
rezervuardır. Hastalık kedi dışkısıyla bulaşmış gıdalar,
sular, eşyalar ile ağızdan bulaşır. En sık az pişmiş et ve çiğ
etler ile bulaşır.
Hamilelik sırasında bulaşır ise anne karnındaki bebeğe zarar
verir. Toksoplazmoz tekrarlayan düşüklere yol açar.
Normal insanda toksoplazma hiçbir şikayete neden olmaz ve
kendi kendine geçer. Ancak immün sistemi zayıf olan kişilerde
beyin ve gözlerde enfeksiyon yapar. Anne karnındaki bebekte
ciddi beyin hasarı, zeka geriliği, fiziksel bozukluklar ve
düşüğe neden olur. Hamilelerin ve immün sistemi zayıf
olanların hastalıktan korunmaları ve tespit edilir ise
antibiyotik tedavisi gerekir.
Toksoplazma nedir ?
Toksoplazma dünyada ve ülkemizde yaygın şekilde görülen bir
parazittir. Kediler rezervuardır. İmmun sistemi zayıf
insanlarda ve anne karnındaki bebeklerde ciddi enfeksiyonlara,
sakatlıklara ve ölüme neden olur.
Toksoplazma nerede bulunur?
Toksoplazma dünyada yaygın şekilde bulunur, normal insanlarda
hastalık kısa süreli hafif seyreder ve immün sistem paraziti
hapseder. Buna primer enfeksiyon denir. İmmün sistem zayıflar
ise parazit canlanır ve hastalık yapar buna aktivasyon denir.
Toksoplazma kimlerde görülür?
Toksoplazma her yaşta görülebilir her insan hayatı boyunca
toksoplazma ile karşılaşır ancak normal kişilerde hastalık
grip gibi belirti vermeden geçer. Ancak:
Toksoplazma hamilelik sırasında yada hamile kalmadan
birkaç ay önce bulaşır ise bebeğe zarar verir.
Doğurganlık çağına kadar gelmiş ve hiç toksoplazma
geçirmemiş olmak risk teşkil eder.
İmmün sistemi bozuk hastalarda
Kanser tedavisi görenler,
Kontrolsüz diyabetik hastalar,
Böbrek yetmezliği olan diyalize giren hastalar,
Kortizon kullanan hastalar,
Organ nakli yapılmış olan hastalar,
HIV + hastalarda
Toksoplazma ciddi enfeksiyonlara ve sakatlıklara neden olur.
Toksoplazma nasıl ve nereden bulaşır?
Toksoplazma doğada bolca bulunur ve ısıya, kuruluğa
dayanıklıdır. Kediler hastalığın rezervuarıdır. Taşıyıcı kedi
her gün milyonlarca paraziti dışkısıyla etrafa yayar, kedi
sağlıklı görünür. İnsanlar gibi doğada birçok memeli ve kuş
aynı şekilde hasta olur. Kedilerin parazit tedavisi kısa
süreliğine hastalık yaymalarına engel olur ancak bu tedavinin
düzenli aralıklar ile tekrarlanması gerekir.
Kedi dışkısı ile kontamine olmuş gıdalar,
Kontamine sular,
İyi pişmemiş etler,
Pişmemiş etlerden yapılan gıdalar,
Kirlenmiş oyuncaklar,
Bahçeler, toprak işleri,
Kum havuzlarından kolayca bulaşır.
Toksoplazma bağırsaktan vücudumuza geçerek organlarımıza
yayılır. Hamilelikte yada hamilelikten birkaç ay önce
bulaşırsa bebeğe çok zarar verir.
Toksoplazmoz belirtileri nelerdir?
Birçok hastada hiçbir şikayet olmaz. İmmun sistemi normal olan
insanlarda toksoplazma enfeksiyonu sırasında.
Hafif gripal şikayetler,
Lenf bezlerinde şişme,
Hafif kas ağrıları, dışında şikayet olmaz.
İmmün sistem paraziti hapis eder ve hasta normale döner. İmmün
yetmezliği olan hastalarda ise çok ciddi beyin, göz
enfeksiyonları ve hasarı olur.
Toksoplazma teşhisi nasıl konur?
Toksoplazma basit kan testleri ile teşhis edilir. Hastalığın
akut döneminin tespiti için geliştirilmiş son derece duyarlı
testler ile her hamilelikte toksoplazma taraması yapmak
gereklidir.
Toksoplazma tedavisi var mı?
Normal insanlarda tospolazmoz tedavisine gerek yoktur.
Hastalar birkaç haftada tamamen iyileşirler. Hamile kadınlar
ve immün sistemi zayıf olanlar için akut dönemde antibiyotik
tedavisi başlamak gerekir.
Toksoplazma nasıl önlenir?
Hamile kadınların ve immun sistemi zayıf olanların
toksoplazmaya karşı dikkatli olmaları gereklidir.
Test yaptırın
İmmun sisteminiz zayıf ise toksoplazma testinizi
yaptırın,
Test pozitif ise doktorunuz hastalığın
aktivasyonunu önleyebilir veya gerektiğinde ilaç
verebilir.
Test negatif ise toksoplazma bulaşmaması için
aşağıdaki önlemlere dikkat edebilirsiniz.
Hamile kalmayı planlıyor iseniz toksoplazma
testinizi yaptırın.
Test pozitif ise planınızı 6 ay kadar
geciktirebilirsiniz. Hamilelikten 6 ay önce
geçirilmiş toksoplazma enfeksiyonu bebeği
etkilemez.
Test negatif ise önlem alın. Toksoplazma
tekrarlayan düşüklerin en sık sebeplerinden
birisidir.
Eğer hamile iseniz Toksoplazma testinizi mutlaka
yaptırın. Bu testin ilk 3 ayda yapılması gerekir.
Hamile iseniz, hamile kalmayı planlıyor iseniz
yada immün sisteminiz zayıf ise
Önlem alın
Toprak, kum havuzu, çiçek, bahçe, saksı, kedi
beslemek vb. tüm işleri yaparken mutlaka eldiven
giyin,
Kedi dışkısı olabilecek tüm alanlarda iş yaparken
eldiven giyin,
Dış aktivitelerden sonra ellerinizi yıkayın,
Çiğ ete dokunmayın ve dokunursanız ellerinizi yıkayın,
Mutfakta lateks eldiven kullanın,
Yemek pişirdikten sonra ellerinizi, kesme tahtasını,
bıçak vb. çiğ ete dokunmuş tüm malzemeyi yıkayın, Az
pişmiş et yemeyin, çiğ et yemeyin,
Etleri ortasındaki pembelik tamamen gidinceye kadar
pişirin, etler pişmeden tatmayın,
Kedilerden uzak durun, evcil kedilerden de uzak durun,
toksoplazma çıkaran kedilerde herhangi bir sağlık
problemi görülmez,
Kedi kumunu siz değiştirmeyin yada eldiven giyin,
ellerinizi yıkayın,
Birçok evcil kedide toksoplazma tedavisi kısa süreliğine
düzelme sağlar, daha sonra doğadan bulaşan parazit
tekrar kolayca kedinin bağırsağına yerleşir.
Kediden geçişi engellemek için
Tedavi olmuş kedinizin dışarıya çıkmasına izin
vermeyin,
Düzenli aralıklar ile tedaviyi tekrarlatın,
Kedinize çiğ et vermeyin, pişmiş gıda ile
besleyin,
Dışarıda dolaşan kedilerin evinize gelmesine izin
vermeyin,
Çiğ et ile beslenen kedilerin evinize gelmesine
izin vermeyin.
Referanslar:
1. Schwartzman JD, Maguire JH. Systemic Coccidia
(Toxoplasmosis). In: Guerrant Rl, Walker DH, Weller PF,
editors. Tropical Infectious Diseases: Principals, Pathogens,
Practice. 2nd ed. Philadelphia: Churchill Livingstone;2006. p
294-300.
2. Montoya JG, Liesenfeld O. Toxoplasmosis. Lancet. 2004 Jun
12;363:1965-1976.
3. Jones JL, Lopez A, Wahlquist SP, Nadle J, Wilson M. Survey
of clinical laboratory practices for parasitic diseases. Clin
Infect Dis. 2004 Apr 15;38 Suppl 3:S198-202.
4. Holland GN. Ocular toxoplasmosis: a global reassessment.
Part II: disease manifestation and management. Am J
Ophthalmol. 2004 Jan;137(1):1-17.
5. Holland GN. Ocular toxoplasmosis: a global reassessment.
Part I: epidemiology and course of disease. Am J Ophthalmol.
2003 Dec; 136(6):973-88.
6. Jones JL, Ogunmodede F, Scheftel J, Kirkland E, Lopez A,
Schulkin J, Lynfield R. Toxoplasmosis-related knowledge and
practices among pregnant women in the United States. Infect
Dis Obstet Gynecol. 2003;11(3):139-45.
7. Jones JL, Dietz VJ, Power M, Lopez A, Wilson M, Navin TR,
et al. Survey of obstetrician-gynecologists in the United
States about toxoplasmosis. Infect Dis Obstet Gynecol.
2001;9(1):23-31.
8. Jones JL, Lopez A, Wilson M, Schulkin J, Gibbs R.
Congenital toxoplasmosis: A review. Obstet Gynecol Surv. 2001
May;56(5):296-305.
9. Frenkel JK. Fishback JL. Toxoplasmosis. Hunters Tropical
Medicine and Emerging Diseases, 8th Ed., 2000. G. Thomas
Strickland, Ed. W.B. Saunders and Company.
10. Dubey JP. Toxoplasmosis (Zoonosis Update). J Am Vet Med
Assoc. 1994 Dec 1; 205(11):1593-8
KADINLARDA KISIRLIK
İnfertilite, Kadın İnfertilitesi.
Kısırlık ne demektir?
Kısırlık bir yıl denemeyi takiben gebe kalmamaktır. Bu bir yıl
boyunca korunmasız ve düzenli cinsel teması takiben hamile
kalamamak anlamına gelmektedir. Kısırlığın nedenlerinden üçte
biri erkek, üçte biri kadın üçte biri ise hem erkek hem kadını
ilgilendiren sebeplerden kaynaklanır.
Kadınlarda Kısırlık sebepleri:
Kadınlarda gebelik birçok faktörün düzenli şekilde yan yana
gelmesine bağlıdır.
Ovülasyon olmalı: kadın overlerinden yumurtanın
çıkması,
Yumurta fallop tüplerine geçebilmeli: döllenme fallop
tüpleri içinde olur,
Yumurta sperm tarafından döllenmeli ve buradan uterus
içine gidebilmelidir,
Uterus duvarına tutunabilmelidir, burada 40 haftada
olgunlaşarak doğum gerçekleşir.
Kadınlarda kısırlık araştırmaları en sık sebebin ovülasyon
yada fallop tüplerinden kaynaklandığını göstermiştir.
kadınlarda kısırlık sebeplerinden bir çoğu tedavi ile
düzeltilebilmektedir.
Ovülasyon problemlerine bağlı kısırlık:
Overlerden yumurta salınamaması en sık görülen kısırlık
sebebidir. Kadın kısırlıklarının %40 sebebi overlerden
yumurtanın salınamamasıdır. Overlerden yumurta çıkmaması:
Hormonsal bozukluklara,
Polikistik over sendromuna,
Ovülasyon hastalıklarına,
Over kistlerine bağlı olabilir.
Fallop tüplerinden kaynaklanan kısırlık:
Fallop tüpleri zedelenmiş veya tıkalı ise yumurta döllenmek
için buraya giremez yada döllense de uterusa gidemez ve
gebelik oluşamaz. Fallop tüplerini bozan ve tıkayan en sık
sebepler şunlardır:
Pelvik inflamatuar hastalıklar ( PİD),
Endometriozis,
Fallop tüplerinin yapısını bozan ameliyat ve
operasyonlar,
Dış gebelik
Doğum defektleri nedeniyle fallop tüpleri bozulur ve
gebelik oluşamaz.
Kadın kısırlığını arttıran sebepler nelerdir?
Aşağıdaki faktörler kadınlarda kısırlık şansını arttıran
faktörlerdir;
Yaşın 35 üstünde olması: 35 yaş üstü gebe kalma şansı
düşmeye başlar,
Obezite,
Aşırı düşük kilo,
Aşırı egzersiz,
Kronik hastalıklar:
Diyabet,
Lupus eritematozus,
Artitis,
Hipertansiyon,
Astım,
Sigara,
Aşırı kafein tüketimi,
Alkol,
İş yerinde
Aşırı sıcak ortamda çalışmak,
Toksik gaz ve maddelerle karşılaşmak,
Kimyasal maddeler,
Pestisit gibi böcek – haşere ilaçlarına maruz
kalmak,
Radyasyon,
Aşırı stres,
Hastalıklar:
Pelvik İnflamatuar hastalık,
Endometriozis,
Poikistik over,
Dış gebelik,
Böbrek yetmezliği,
Siroz,
Hipofiz tümörü,
Anoreksiya nevroza,
Hipotiroidi,
Hipertiroidi,
Diyabet ( kontrolsüz diyabet ),
Uterusta bozukluklara neden olan hastalıklar ve
cerrahiler,
Pelvis ve uterus cerrahi girişimleri,
Ülseratif kolit,
Kron hastalığı,
Epilepsi,
Cushing hastalığı,
Ağır anemi,
Kan hastalıkları,
HİV enfeksiyonu,
Böbrek hastalıkları,
İlaçlar:
Asetaminfen, parasetamol,
İbuprofen,
Ağrı kesiciler,
Antibiyotikler,
Depresyon ilaçları,
Kemoterapi ilaçları,
Gebe kalmak amacı ile bir yıl korunmasız düzenli cinsel teması
takiben başarı sağlanmaz ise mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Kadın kısırlığında teşhis:
Kadın kısırlığı araştırılırken doktor muayenesi ve şikayetler
çok önemlidir, hastanın tüm bilgileri detayı ile anlatması
teşhise yardımcı olur. Kesin teşhis laboratuar testleri ve
radyolojik laparoskopik incelemeler ile konur. Hastadan şu
testler istenmelidir:
İdrar ve kan testleri: hormon düzeyleri için,
Luteinizan hormon (LH)
Follikül –stimülan hormon (FSH)
Prolaktin (PRL)
Estradiol
Progesterone
Estrojen
DHEA-S
T3, T4, TSH
Bazal vücut ısı takibi: bazal ısı ovülasyon sırasında
artar ve adetin ikinci yarısında yüksek kalır, gebelik
oluşursa tüm gebelik süresince yüksek kalır. Hastadan
her gün ateşini ölçmesi istenir.
Cinsel yolla bulaşan hastalık taraması,
Endometrial biyopsi: ovülasyon uterus içini
değiştirmelidir.
Histerosalpengografi ( HSG): uterus ve fallop tüplerini
gösteren filmdir,
Trans vajinal ultrason: pelvik organların durumunu
gösteren ultrasondur,
Laparoskopi: fallop tüpleri, overler ve uterusa bakmak
için karın içine kamera sokulmasıdır.
Kadın kısırlığında tedavi:
Kısırlık tedavisi sebebe yönelik olarak yapılır. Tedavi
genellikle uzun ve zahmetlidir.
Tedavide ilk basamak hayat tarzı değişiklikleridir:
Cinsel aktivite zamanlaması yapılmalı, bazal ısı
ölçülmeli ve ısının arttığı dönem seçilmelidir,
Kilo kontrolü sağlanmalı,
Sigara ve alkol tüketiminden kaçınılmalı,
Aşırı egzersiz yapılmamalı,
Stres azaltılmalı ve depresyon tedavi edilmelidir.
İlaç tedavisi:
Hormon tedavisi,
Altta yatan hastalıkların tedavisi amacıyla ilaç
tedavisi,
Ovülasyon sağlayıcı ilaçlar çoğul gebeliklere neden
olabilir.
Cerrahi tedavi:
Tıkalı fallop tüplerini açmak amacıyla,
Uterus anormalliklerini düzetmek,
Over kistlerini almak,
Fibroid ve yapışıklıkların
düzeltilmesi
amacıyla
cerrahi girişim yapılabilir.
Yardımcı üreme yöntemleri:
Yardımcı üreme yöntemleri yumurta ile spermin yan yana
gelmesini ve embriyo oluşmasını kolaylaştıran teknik
yöntemlerdir. Yukarıdaki önlemler gebelik sağlamak için
yetersiz kaldığında yardımcı üreme yöntemlerine baş vurulur.
a. Artifisyel inseminasyon (yapay döllenme): erkekten
alınan sperm özel bir işlemden geçirilerek direk
olarak kadının serviks yada uterusunun içine verilir,
b. İn vitro fertilizasyon ( IVF= Tüp Bebek ):
kadından alınan yumurta laboratuarda erkek spermi ile
döllenir. 2- 3 gün laboratuarda yumurtanın embriyo
hale gelmesi beklenir. Daha sonra embriyo ana rahmine
yerleştirilir.
c. Gamet yada Zigot transferi ( Gamete or Zygote
intrafallopian transfer ) = GIFT yada ZİFT denir:
anneden alınan yumurta ve sperm laboratuarda
döllenir. 2-3 gün beklenir oluşan embriyo annenin
fallop tüplerine yerleştirilir, kendisi oradan rahme
iner.
d. Blastokist tüp transferi ( blastocyst
intrafallopian transfer): anneden alınan yumurta ve
sperm laboratuar ortamında blastokist oluşana dek
büyütülür. Daha sonra ana rahmine aktarılır.
e. İntrastoplazmik sperm enjeksiyonu: tek bir yumurta
içine bir spermin enjeksiyon ile sokulmasıdır. Oluşan
embriyo daha sonra ana rahmine aktarılır.
Kadınlarda kısırlıktan korunma :
Kadınlarda kısırlıktan korunmak amacıyla aşağıdaki önlemler
alınabilir:
Sigara içmemek,
Aşırı alkol kullanmamak,
Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak,
Uygun vücut kilosunu sağlamak,
Stresten uzak durmak, her tür jinekolojik şikayette
derhal doktora gitmek kısırlıktan korunmak için
gereklidir.
Referanslar:
1. The American College of Obstetricians and Gynecologists
http://www.acog.org/
2. American Society for Reproductive Medicine
http://www.asrm.org
3. The Hormone Foundation
http://www.hormone.org/
4. RESOLVE: The National Infertility Association
http://www.resolve.org/
5. SexualityandU.ca
http://www.sexualityandu.ca/home_e.aspx/
6. Womens Health Matters
http://www.womenshealthmatters.ca/index.cfm
7. American Medical Association website. Available at:
http://www.ama-assn.org/ .
8. Cronin M, Schellschmidt I, Dinger J. Rate of pregnancy
after using drospirenone and other progestin-containing oral
contraceptives. Obstet Gynecol . 2009;114:616-622.
9. Female Infertility Best Practice Policy Committee of the
American Urological Association; Practice Committee of the
American Society for Reproductive Medicine. A practice
committee report: optimal evaluation of the infertile female.
American Society for Reproductive Medicine . 2000;86:S264S267.
10. Infertility.
Gynecologists
American College
website.
of Obstetricians and
Available
at:
http://www.acog.org/publications/patient_education/bp137.cfm .
Published 2007. Accessed July 8, 2008.
11. Infertility. International Council on Infertility
Information
Dissemination
website.
Available
at:
http://www.inciid.org . Accessed July 8, 2008.
12. RESOLVE website. Available at: http://www.resolve.org .
Accessed July 8, 2008.
13. 6/5/2009 DynaMeds Systematic Literature Surveillance
http://www.ebscohost.com/dynamed/what.php : Luttjeboer FY,
Verhoeve HR, van Dessel HJ, et al. The value of medical
history taking as risk indicator for tuboperitoneal pathology:
a systematic review. BJOG. 2009;116:612-625
ERKEKLERDE KISIRLIK
İnfertilite; Kısırlık; Erkeklerde Kısırlık;
Kısırlık ne demektir?
Kısırlık
bir
yıllık
bir
denemeyi
takiben
çocuk
sahibi
olamamaktır. Kısırlık şikayetlerinin üçte biri erkeklerden
kaynaklanır. Üçte biri kadınlardan kalan üçte biri ise her iki
taraftan kaynaklanan problemlere bağlıdır.
Erkek kısırlığı aşağıdaki organlardan kaynaklanır:
• Hipofiz bezi ( beyinde yer alır),
• Hipotalamus ( hipofiz bezini kontrol eden beyin
bölümüdür),
• Erkek üreme organları;
o Testisler,
o Vas deferens,
o Epididim,
Bir yıllık korunmasız ve düzenli bir cinsel teması takiben
çocuk sahibi olamamak birçok faktöre bağlıdır:
Aşağıdaki durumlarda erkek kısır kabul edilir:
Sperm sayısı çok az ise,
Sperm var fakat kalitesi düşük ise,
Sperm var ve kalitesi de normal fakat ejekülasyon
problemi var ve sperm dışarı çıkamıyor ise erkek kısır
kabul edilir.
Erkek kısırlığının en sık sebebi nedir?
Sigara,
Genetik hastalıklar ( Klinifelter send. Yada Sertoli –
Leydig hücre sendromu gibi ),
İşyerinde kimyasal maddelere ve ağır metallere maruz
kalmak ( kurşun, kadminyum vb.),
Varikosel ( testislerde varis olması),
Hormonsal dengesizlik,
Enfeksiyonlar,
Fiziksel anormallikler,
Kanser,
Kemoterapi ilaçları,
İlaçlar ( anabolik steroidler vb),
Aşırı alkol tüketimi,
Kronik hastalıklar,
Obezite,
Aşırı fiziksel aktivite,
Anti sperm antikorlarnın varlığı erkeklerde en sık
rastlanan kısırlık sebepleridir.
Ancak kısırlık nedeniyle başvuran hastaların yarısında hiçbir
sebep bulunamaz.
Kısırlığın sebebi nasıl anlaşılır?
Kısırlık teşhisi hastanın şikayetleri ve laboratuar testleri
ile araştırılıp teşhis edilir. Doktorunuza ev ve iş
yaşamınızla ilgili bilgileri vermeniz gerekir. İşyerinizde
maruz kaldığınız kimyasal maddeler şikayetlerinizin sebebi
olabilir. Detaylı muayene ve incelemeler yapılmalıdır.
Kısır demeden önce yapılması gereken laboratuvar
testleri:
Kan testleri:
Testosteron,
Serbest testosteron,
LH ( luteinizan hormon ),
FSH (Follikül Stimulan Hormon ),
Prolaktin seviyesi,
Sperm testleri,
Miktarı,
Kıvamı,
Kalitesi,
Çözülme süresi,
Sperm sayısı,
Sperm hareketi,
Spermlerin şekli,
Sperm kümeleşmesi,
Semende sperm dışı maddeler,
Diğer testler
Ultrason ( testis varikosel varlığı ve anatomik
yapıyı incelemek için),
Fertilizasyon testi (spermin yumurtaya girip
giremediği test edilir),
Biyopsi: testis biyopsisi testislerden
kaynaklanan patolojilerin tespitinde gerekebilir,
Post koital test ( cinsel temas sonrası
spermlerin
ölçer )
kadın
uterusuna
girip
giremediğini
Kısırlık tedavi edilebilir mi ?
Evet erkek
planlanır.
kısırlığında
tedavi
sebebe
yönelik
olarak
1- Hayat tarzı değişiklikleri erkek kısırlıklarının
çözümünde önemli yer tutar.
1. Cinsel temas zamanlaması yapmak ( özellikle iki
adet arası günlerde cinsel temas gebelik şansını
arttırır),
2. Aşırı sıcaktan kaçınmak ( sauna, sıcak jakuzi,
oturma banyoları, hamam ve aşırı sıcak iş
ortamları gibi ortamlardan uzak durmak ),
3.
4.
5.
Aşırı dar kot ve giysiler giymemek,
Aşırı kilolardan kurtulmak,
Günlük olarak antioksidan ilaç ve E vitamini
almak,
6. Stresi azaltmak erkek kısırlığını azaltan önemli
faktörlerdir.
2- İlaç tedavisi:
a. Hormonsal dengesizliklerin ilaçla düzeltilmesi,
b. Var ise enfeksiyonların tedavisi,
c. Anti östrojen ilaçlar ile birlikte E vitamini
sperm sayısı ve motilitesini arttırır.
3- Cerrahi tedavi:
a. Varikosel var ise cerrahi olara düzeltilir,
b.
Anatomik
düzeltilebilir,
bozukluklar
cerrahi
olarak
c. Vasektomi ( kısırlaştırma ameliyatı ) var ise
ameliyatla geri çevrilebilir, düzeltilebilir.
Ancak her zaman başarılı olmaz.
4- Yardımcı üreme yöntemleri:
Yardımcı üreme yöntemleri yumurta ile spermin yan yana
gelmesini ve embriyo oluşmasını kolaylaştıran teknik
yöntemlerdir.
a. Artifisyel inseminasyon (yapay döllenme): erkekten
alınan sperm özel bir işlemden geçirilerek direk olarak
kadının serviks yada uterusunun içine verilir,
b. İn vitro fertilizasyon ( IVF= Tüp Bebek ): kadından
alınan yumurta laboratuarda erkek spermi ile döllenir.
2- 3 gün laboratuarda yumurtanın embriyo hale gelmesi
beklenir. Daha sonra embriyo ana rahmine yerleştirilir.
c. Gamet yada Zigot transferi ( Gamete or Zygote
intrafallopian transfer ) = GIFT yada ZİFT denir:
anneden alınan yumurta ve sperm laboratuarda döllenir.
2-3 gün beklenir oluşan embriyo annenin fallop tüplerine
yerleştirilir, kendisi oradan rahme iner.
d. Blastokist tüp transferi ( blastocyst intrafallopian
transfer): anneden alınan yumurta ve sperm laboratuar
ortamında blastokist oluşana dek büyütülür. Daha sonra
ana rahmine aktarılır.
e. İntrastoplazmik sperm enjeksiyonu: tek bir yumurta
içine bir spermin enjeksiyon ile sokulmasıdır. Oluşan
embriyo daha sonra ana rahmine aktarılır.
Erkekler için kısırlıktan korunma:
Erkekler için kısırlıktan korunmak amacıyla aşağıdaki önlemler
alınabilir:
Sigara içmemek,
Anabolik steroid ( kas yapıcı ilaçlar ) kullanmamak,
Aşırı sıcaktan kaçınmak ( sıcak banyo, sauna, jakuzi,
hamam, ve sıcak işyeri ortamlarından uzak durmak),
Aşırı alkol kullanmamak,
Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak alınması
gereken önlemlerdir.
Referanslar:
1- American Society for Reproductive Medicine
http://www.asrm.org
2- The Hormone Foundation
http://www.hormone.org/
3- RESOLVE: The National Infertility Association
http://www.resolve.org/
4- Mens Health Centre
http://www.menshealthcentre.net/
5- SexualityandU.ca
http://www.sexualityandu.ca/home_e.aspx/
6- Infertility. American College of Obstetricians and
Gynecologists
website.
Available
at:
http://www.acog.org/publications/patient_education/bp137.cfm .
Published 2007. Accessed July 8, 2008.
7- Infertility. EBSCO DynaMed website. Available at:
http://www.ebscohost.com/dynamed/what.php . Updated July 2008.
Accessed July 7, 2008
8- Jorgensen N, Carlsen E, Nermoen I, et al. East-West
gradient in semen quality in the Nordic-Baltic area: a study
of men from the general population in Denmark, Norway, Estonia
and Finland. Hum Reprod. 2002;17:2199.
9- Male risks. Protect your fertility website. Available at:
http://www.protectyourfertility.org/malerisks.html . Accessed
July 8, 2008.
10- Reproductive health. The National Institute for
Occupational Safety and Health website. Available at:
http://www.cdc.gov/niosh/homepage.html . Accessed July 8,
2008.
11- Swan SH, Brazil C, Drobnis EZ, et al. Geographic
differences in semen quality of fertile US males. Environ
Health Perspect. 2003;111:414.
12- Vasectomy. EBSCO Health Library website. Available at:
http://www.ebscohost.com/thisTopic.php?marketID=15topicID=81 .
Updated May 2008. Accessed July 8, 2008.
13- 9/2/2009 DynaMed Systematic Literature Surveillance
DynaMeds Systematic Literature Surveillance : Ghanem H, Shaeer
O, El-Segini A. Combination clomiphene citrate and antioxidant
therapy for idiopathic male infertility: a randomized
controlled trial. Fertil Steril. 2009 Mar 5. [Epub ahead of
print]
14- 2/14/2011 DynaMeds Systematic Literature Surveillance
DynaMeds Systematic Literature Surveillance: Showell M, Brown
J, Yazdani A, Stankiewicz M, Hart R. Antioxidants for male
subfertility. Cochrane Database Syst Rev. 2011;(1):CD007411
AMENORE
Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un
Kesilmesi; Adetlerin Durması;
Genç kızlarda menstruasyon 9 ila 18 yaş arasında başlar. 12
yaş averaj yaşıdır ve birçoğu bu yaşta başlar. Adetin
olmamasına amenore denir.
Menstruasyon ( adet ) nedir?
Yani adet dönemi her ay uterusun içinin gebelik için
hazırlanıp yenilendiği dönemdir. Bu dönemde uterus içi
vajinadan dışarı atılır, 2- 5 günlük bu dönemden sonra uterus
tekrar gebelik için iç yüzeyini hazırlar. Bir ay içinde gebe
kalmaz ise iç yüzeyi eskir ve uterus tekrar menstruasyon
dönemine girerek iç yüzeyini atar ve yenisini hazırlar.
Doğurganlık çağı boyunca bu işlem devam eder ve menopoz
dönemine kadar sürer. Menopoz ile birlikte uterus artık
gebelik için hazırlanmayı bırakır ve adet dönemleri kesilir.
Amenore ne demek?:
Menstrual adetlerin kesilmesi demektir.
Primer amenore:
Yeterli olgunluğa erişemediği için adetlerin başlamamasıdır.
Normalde genç kızlarda adet 16 yaş civarında başlamaz ise buna
primer amenore denir. Bu durumda muayene ve gerekirse tedavi
yapılmalıdır. Bazı doğumsal anormallikler, kromozom
anormallikleri, hormonal bozukluklar, uterus, vajina yokluğu
ve üreme organlarının gelişemediği durumlarda adet görülmez.
Buna Primer amenore denir. Önemli ve incelenmesi gereken bir
durumdur.
Sekonder amenore:
Normal giden adetlerin kesilmesi demektir. En az 3 ve daha
fazla adet döneminin atlanması anlamına gelir. Kadınların % 2
ila 5 inde yaşamları boyunca amenore şikayeti görülür.
Sekonder amenore yani düzenli adetlerin kesilmesinin en sık
sebebi gebeliktir. Gebelik dönemi boyunca adetler kesilir. Bu
normal bir durumdur. Ancak gebe olmayan kadınlarda adetlerin
kesilmesi birçok sebebe bağlı olabilir. En sık görülen
sebepler:
Tiroid hastalıkları,
Hipofiz bezi tümörleri,
Prolaktinoma,
Ani kilo değişiklikleri,
Obezite,
Aşırı zayıflık;
Özellikle çok sıkı diyetler,
Yeme bozuklukları,
Kusma alışkanlığı ( Blumia ),
Anoreksiya,
Aşırı egzersiz programları, ( olimpiyat sporcuları,
atletler, maraton koşucuları, jimlastikciler vb: ),
Kötü ve dengesiz beslenme,
Bazı hastalıklar;
Cushing hastalığı,
Kistik fibroz,
Polikistik Over Sendromu,
Psikolojik stres ( hormonal dengesizliğe ve amenoreye
neden olur),
İlaçlar:
Depresyon ilaçları,
Kemoterapi ilaçları,
Kortizon ve
Bazı kontraseptif ( gebelik önleyici ) ilaçlar,
Uterus hasarı yapan sebepler adetlerin kesilmesine
neden olur.
Gebelik dışında
araştırılmalıdır.
üreme
döneminde
adet
kesilmesi
mutlaka
Amenore için risk faktörleri ve riskli davranışlar
nelerdir:
Tedavi edilmeyen tiroid hastalıkları,
Tedavi edilmeyen prolaktinoma hastalığı,
Yeterli kalori alınmadan yapılan diyetler,
Aşırı egzersiz,
Aşırı stres ve depresyon kadınlarda amenoreye neden
olmaktadır.
Amenore şikayetleri nelerdir:
Primer amenore 16 yaş üstü genç kızlarda adet görülmemesi
durumudur.
Sekonder amenore ise normal bir kadında en az 3 adet atlanması
durumudur. Sekonder amenorenin en büyük sebebi gebeliktir.
Gebelik dışındaki sebeplerin araştırılması gerekir.
Amenore teşhisi:
Hastanın şikayetleri ve muayene bulguları teşhise yardımcı
olur. Amenore şikayeti ile gelen hastalara aşağıdaki
incelemelerin yapılması gerekebilir:
Gebelik testi,
Kan hormon düzeyleri;
LH ( Luteinizan Hormon),
FSH ( Follikül Stimülan Hormon),
E2 (Estradiol),
Prolaktin,
Ultrason
Kromozom testleri ( anormallik varsa ),
İdrar testi,
Progestin testi: 7 – 10 gün verilen progesteron adeti
başlatırsa amenore estrojen eksikliğindendir.
Beyin tomografisi: hipofiz tümörü araştırması için,
Amenore tedavisi:
Amenore tedavisi sebebe yönelik yapılır.
Doğumsal anormalliklere bağlı primer amenore
vakalarının bir kısmı ameliyat ile düzeltilebilir.
Hipofiz tümörlerine bağlı amenoreler, ilaç, operasyon
ve radyo terapi ile tedavi edilebilirler,
Hormon düzensizliklerine bağlı amenore ler hormon
replasmanı ve doğum kontrol hapları ile düzelebilir,
Kilo problemlerine bağlı amenore düzenli beslenme ve
kilo kontrolu ile düzelebilir,
Aşırı 3 egzersize bağlı adet kesilmeleri genellikle
aşırı egzersiz bırakılınca normale girer,
İlaçlara bağlı adet kesilmelerinin bir kısmı ilaçlar
bırakılınca düzelir,
Stres ve depresyon kaynaklı amenoreler tedavi ile
düzelirler,
Tiroid hastalıkları, Cushing ve prolaktinoma ya bağlı
amenoreler hastalık tedavi edilince düzelir.
Amenore önemli bir metabolik sinyaldir. 16 yaşında adet
görmemek ve normal bir kadında hamilelik dışında 3 ay adet
görmemek önemli ve araştırılması gereken bir durumdur.
Referanslar:
1. The American Congress of Obstetricians and Gynecologists
http://www.acog.org/publications/patient_education/
2. National Womens Health Information Center
http://www.womenshealth.gov/
3. United States National Library of Medicine
http://www.nlm.nih.gov/
4. Health Canada
http://www.hc-sc.gc.ca/index-eng.php/
5. The Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada
(SOGC)
http://www.sogc.org/index_e.asp/
6. Amenorrhea. Epigee Womens Health website.
Available
at:
http://www.epigee.org/menstruation/amenorrhea.html. Accessed
September 14, 2006.
7. Amenorrhea: What you should know. American Academy of
Family
Physicians
website.
Available
at:
http://familydoctor.org/885.xml. Accessed September 14, 2006.
8. Laufer, MR, Floor, AE, Parsons, KE, et al. Hormone testing
in women with adult-onset amenorrhea. Gynecol Obstet Invest .
1995; 40:200.
9. Perkins, RB, Hall, JE, Martin, KA. Neuroendocrine
abnormalities in hypothalamic amenorrhea: spectrum, stability,
and response to neurotransmitter modulation. J Clin Endocrinol
Metab . 1999; 84:1905.
10. Reindollar, RH, Novak, M, Tho, SP, McDonough, PG. Adultonset amenorrhea: a study of 262 patients. Am J Obstet Gynecol
. 1986; 155:53
PROGESTERON
Progesteron hormonu beyinden gelen uyarıcı hormon olan LH
sayesinde overler den salgılanır. Etkisini kadın cinsel
organları üzerinde gösterir. Östrojenin etkisini azaltır, eğer
döllenme olduysa bunun uterusa tutunmasını kolaylaştırıcı
ortamı hazırlar, gebeliğin başlamasını ve sürmesini sağlar,
meme dokusunu geliştirir süt salınımına hazırlar.
Progesteron için normal Değerler:
Erkek: 0.1-1 ng/ml
Kadın:
Faliküler Faz: 0.2-1.4 ng/ml
Luteal Faz: 4-25 ng/ml
Menopoz: 0.1-1 ng/ml.
Progesteronu arttıran sebepler
Gebelik,
Böbreküstü bezi tümörleri ve hastalıkları,
Bazı over tümörleri.
Progesteronu azaltan sebepler
Kalıtsal , genetik hastalıklar,
Over metabolizmasının bozulduğu düzensiz adetler,
Beyin hipofiz hipotalamus hstalıkları,
Tiroid hastalıkları progesteron miktarını düşürür.
LUTEİNİZAN HORMON (LH)
LH; Luteinizan Hormon ;
Beynin hipofiz bölgesinden salgılanır. Erkekte : sperm yapımı
ve testesteron salgılanmasını sağlar, kadında : kadınlık
hormonlarının üretimi ve yumurta olgunlaşmasını sağlar. Adet
sırasında yumurtlamadan hemen önce en yüksek değere çıkar (
ovulasyon dönemi ).
LH için normal değerler:
Erkek: 1.1_7.0 mlu/ml
Kadın:
Ovulasyon : 9.6_ 80 mlu/ml
Faliküler faz:1.5 _ 8.0 mlu/ml
Luteal faz : 0.2 _ 6.5 mlu/ ml
Menopoz: 8_33 mlu/ml
LH seviyesini arttıran sebepler:
Menopoz
Genetik kalıtsal hastalıklar,
Gonadal yetmezlik,
Kısırlaştırma,
Polikistik Over Sendromu ,
Böbrek üstü bezi hastalıkları,
Testiküler yetmezlik Luteinizan Hormon seviyesini
yükseltir.
LH seviyesini azaltan sebepler :
Genetik kalıtsal hastalıklar,
Hipotalamik supresyon,
Beynin hipofiz, hipotalamus bölgesi hastalıkları,
Yeme bozuklukları,
Hiper prolaktinemi,
Gonadotropin supresyon tedavisi Luteinizan Hormon
seviyesini düşürür.
KREATİNİN
Kreatinin protein metabolizmasının atık ürünüdür. Vücuttaki
kas kitlesi ne kadar fazlaysa kreatinin de o kadar çok
üretilir. Tamamı idrarla atılır.
Kan kreatinin miktarı
metabolizma ve böbrek fonksiyonları hakkında çok önemli
bilgiler sunar.
Aşağıdaki ilaçlar kan kreatinin seviyesini etkiler:
Aminoglikozid gurubu antibiyotikler,
Cimetidin ( mide ilacı )
Kemoterapi ilaçları,
Sefalosporinler gibi böbreğe zarar veren ilaçlar,
Ağrı kesiciler,
Trimetoprim kullanımı sırasında kreatinin seviyesi
etkilenir.
Kreatinin testi ne için istenir?
Kreatinin testi böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek amacıyla
istenir. Kreatinin tamamen böbrekten atılır, eğer böbrek
fonksiyonları bozulursa artmaya başlar, idrardaki miktarı da
düşmeye başlar.
Kreatinin normal değeri:
Kreatinin erkekte 0,7 ila 1,3 mg/dL , kadında 0,6 ila 1,1
mg/dL arasında dır. Kadınlarda düşük olmasının sebebi kas
kitlesinin daha az olmasından kaynaklanır.
Kreatinin seviyesini arttıran sebepler:
Akut tübüler nekroz,
Dehidratasyon ( susuz kalma),
Diyabetik nefropati ( şeker hastalığına bağlı böbrek
hasarı),
Eklampsi ( gebelik zehirlenmesi),
Glomerülonefrit,
Böbrek yetmezliği,
Kas hastalıkları,
Piyelonefrit ( böbrek iltihabı),
Şok, kalp yetmezliği ve buna benzer sebepler dolayısı
ile böbrek kan akımının azaldığı durumlar,
Rabdomyoliz,,
İdrar yollarında tıkanma,
Kan kratinin seviyesini düşüren sebepler:
Kas hastalıkları ( kas kitlesini eriten hastalıklar),
Myasteniya gravis,
Referanslar:
Landry DW, Bazari H. Approach to the patient with renal
disease. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th
ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 116.
FSH
FSH, Follikül Stimulan Hormon
Beynin Hipofiz bölgesinden salgılanır, LH hormonuyla beraber
erkeklerde testislerin, spermin, kadınlarda overlerin
olgunlaşmasını ve cinsel karakterlerin belirlenmesini sağlayan
hormonları salgılatır.
FSH için normal değerler:
Erkek: 1.7_12mlu/ml
Kadın:
Ovulasyon: 6.3_24 mlu/ml
Faliküler faz: 2.9_12 mlu/ml
Luteal faz: 1.5_ 7.0 mlu/ml
Menopoz: 17_95 mlu/ml
FSH’ın Arttığı Durumlar:
• Menopoz
• Kalıtsal genetik hastalıklar.
FSH’ın Azaldığı Durumlar:
• Ergenlik öncesi,
• Beynin hipofiz hipotalamus bölgesi hastalıklarında FSH
düşer.
EVDE OVÜLASYON TESTİ
Ovulation home test; Luteinizing hormone urine test (home
test); Ovulation prediction test; Urinary LH immunoassays; Athome ovulation prediction test; LH urine test;
Evde ovülasyon testi nedir?
Gebe kalmak için en uygun zamanın tespit edilmesi amacıyla
evde yapılan testdir.
İdrardaki Lüteinizan Hormon (LH) miktarını ölçerek en uygun
zamanı gösterir. LH miktarı ovülasyon olduğu zaman artar. Bu
artış overlerin bir yumurtayı döllenmek üzere serbest
bıraktığını gebelik için en uygun zaman olduğunu gösterir.
Evde ovülasyon testi nasıl yapılır?
Bu test kitleri eczanelerden temin edilir. Bu bir laboratuvar
testi değildir.
Bu test kutusu içinde 5 yada 7 test çubuğu çıkar. Normalde 28
günde bir adet gören kişilerde yumurtlama ( ovülasyon ) son
adet tarihinden itibaren 11 ila 14. günler arasında olur. Bu
gebelik için en uygun zamandır. Adet düzensizliklerinde yada
bu dönemin tahmin edilemediği durumlarda evde ovülasyon takibi
ile gebelik için en uygun zaman tespit edilir.
Bu amaçla test çubukları adetin 11. Gününden itibaren birkaç
gün arayla idrara daldırılarak uygun zaman yakalanmaya
çalışılır. Test LH miktarının arttığı zamanı yakalar.
Test ya test çubuğunun üzerine işeyerek ya da temiz bir kaba
yapılan idrarın içine batırılarak yapılmalıdır. Test çubukları
renk değişikliği ile uygun zamanı gösterir. Pozitif sonuç (
yani LH da artış ) 24- 36 saat sonra ovülasyon olacak anlamına
gelir.
Düzensiz adetlerde bu artışı yakalamak zor olabilir. Test
süresince aşırı su içilmemelidir. LH miktarını düşüren ilaçlar
kesilmelidir.
LH miktarını düşüren ilaçlar:
Östrojen,
Progesteron,
Testosteron.
Östrojen ve progesteron doğum kontrol haplarında ve hormon
replasman tedavileri içinde bulunabilir.
Klomifen sitrat LH miktarını arttıran ovülasyonu tetikleyen
bir ilaçtır. Bu ilaç kullanılıyor ise evde ovülasyon testleri
ilaç kesildikten 3 gün sonra yapılmalıdır.
Evde ovülasyon testleri büyük doğrulukla ovülasyon zamanını ve
gebe kalmak için en uygun tarihi söyler.
Evde Ovülasyon testi için normal değerler:
Testin pozitif olması önümüzdeki 24 -36 saat içinde ovülasyon
olacağını gösterir.
Evde ovülasyon testi pozitif olmuyor ise ya da bu teste rağmen
aylarca gebe kalma şansınız olmadı ise mutlaka doktorunuza
danışınız.
Evde ovülasyon testleri evde fertilite monitörleri ile aynı
şey değildir. Evde fertilite monitörleri tükürükteki
elektrolitler, idrardaki LH miktarı ve bazal ateş ölçerek
değerlendirme yaparlar.
Referanslar:
1. Falcone T. Women’s health. In: Carey WD, ed. Cleveland
Clinic: Current Clinical Medicine 2010. 2nd ed. Philadelphia,
Pa: Saunders Elsevier; 2010:section 14.
2. Fritz MA, Speroff L. Induction of ovulation. Speroff L,
Fritz MA, eds. Clinical Gynecologic Endocrinology and
Infertility. 8th ed. Philadelphia, Pa: Lippincott Williams &
Wilkins; 2011:chap 31
ESTRADİOL
Estradiol testi; E2; Estradiol, Östradiol,
Kanda bulunan estradiol miktarını gösteren laboratuvar
testidir.
Estradiol ( ÖSTRADİOL ) en aktif kadınlık hormonlarından
biridir. Kadınlık özelliklerini sağlayan ana hormondur, dişi
cinsel organlarının gelişimi ve cinsel olgunluğa erişmesini
sağlar. Beyinden gelen uyarıcı hormonlar (LH- FSH) sayesinde
over ler den yani yumurtalıklardan, böbrek üstü bezlerinden ve
gebelik sırasında plasentadan salgılanır. Gebelikte estradiol
uterusun ve bebeğin gelişiminde önemli rol oynar. Kadınlarda
progesteron hormonuyla birlikte yumurtlama ve adetleri
düzenler, uterus, overler, meme dokusu ve dış genital
organların gelişmesini sağlar. Erkekte testislerden az
miktarda salgılanır ve prostat ile meme dokusunun gelişmesinde
rol alır. Estradiol yağ dokusunun kadın tipi gelişmesini
sağlayan hormondur. Kadın tipi yağlanmayı estradiol sağlar.
Estrojen terapisi, estrojen içeren ilaçlar ve doğum kontrol
ilaçları estrojen seviyesini değiştirir laboratuvar testi
sonucu nu etkilerler.
Estrojen miktarına neden bakılır?
Gebelik sırasında plasentanın durumunu görmek için,
Over ler, böbrek üstü bezleri ve beyin arasındaki
hormonsal döngünün nasıl çalıştığını görmek amacıyla,
Over tümörlerinin teşhisinde,
Kadın ve erkekte beklenen vücut karakterlerinin
olgunlaşmadığı durumlarda,
Adet kesilmesinin sebebini araştırmakta,
Menopoz – pre menopoz tespitinde,
Tüp bebek uygulamalarının takibinde,
Kısırlık araştırmasında estradiol miktarına bakılır.
Estradiol normal değeri nedir ?
Kadınlarda adet süresince estradiol miktarı değişir.
Erkek: <62 pg/ml
Kadın:
Folüküler Faz: 1-147 pgr/ml
Ovülasyon: 93-404 pg/ml
Luteal Faz: 29-318 pg/ml
Menopoz: <58 pg/ml
Estradiol miktarını yükselten sebepler:
Beklenenden yüksek estradiol over tümörünün belirtisi
olabilir,
Follikül kistleri,
Endometriyozis sırasında estradiol artar.
Estradiol miktarını düşüren sebepler:
Menopoz, Over yetmezliği,
Genetik, kalıtsal hastalıklar, Turner sendromu,
Beyin, hipofiz, hipotalamus hastalıkları
Kronik böbrek hastalıkları,
Tiroid hastalıkları,
Şeker hastalığı.
Hızlı kilo kaybı yada aşırı zayıf kişilerde esrojen
seviyesi beklenenden düşük bulunur.
Referanslar:
Webster RA. Reproductive function and pregnancy. In: McPherson
RA, Pincus MR, eds. Henry’s Clinical Diagnosis and Management
by Laboratory Methods. 21st ed. Philadelphia, Pa: Saunders
Elsevier; 2006:chap 25.
Ferri FF. Laboratory tests and interpretation of results. In:
Ferri FF, ed. Ferri’s Clinical Advisor 2012. 1st ed.
Philadelphia, Pa: Mosby Elsevier; 2011:section IV.