Mikroskop : Gözümüzle göremediğimiz çok küçük birimleri (canlıları

Mikroskop : Gözümüzle göremediğimiz çok küçük birimleri (canlıları, nesneleri
vs…) incelememize yarayan alete mikroskop denir.
Mikroskobun yapısı
Mikroskop kullanımı:
Mikroskop gereken kullanımından sonra dikkat edilmesi hususlar:
1- Mikroskop sadece gövde kolu üzerinden tutulmalı ve taşınmalıdır.
2-Objektifi tüpteki oküler ile birlikte en düşük büyütme seviyesine getirip
bırakınız.
3-Aydınlatma sistemini kapatmayı unutmayınız.
4-Toz, mikroskop ve optik aksamın en kötü düşmanıdır. Bu nedenle mikroskobun
hassas iç bölümlerine tozun girmesini engellemek için herhangi bir objektifi veya
oküleri kesinlikle mikroskop üzerinden çıkartmayınız.
5-Eğer mikroskobun gövdesi ve tablası tozlu ise, tozun silinmesi için yumuşak
pamuklu bez parçası kulanınız.
6-Tüm bu işlemlerden sonra artık mikroskobu koruma örtüsüyle örtebilirsiniz.
(veya çantasına yerleştirebilirsiniz. )
Mikroskopta bir cismi incelemek için…
Mikroskopta inceleme esnasında yapılması gerekenler şunlardır:
( Görüntünün odaklanması )
1-Preparatı ( lam ve lameli ) nesne tablasının üzerindeki sıkıştırma
klipslerinin altına yerleştirin.
2-Her zaman için en düşük büyütme seviyesi olan objektif ile çalışmaya
başlayın.
3-Kaba ayar düğmesi ile nesne tablasını en üst seviyeye çıkartıncaya kadar
tablanın kenarına bakın.
4-Daha sonra tüpe bakarak preparattaki görüntü belirinceye kadar kaba
ayar düğmesini aşağıya doğru çevirin.
5-Kaba ayar yapıldıktan sonra ince ayar düğmesi ile keskin bir görüntü
alıncaya kadar ayar yapın.
6-Büyütmeyi arttırmak için hareketli revolveri saat yönünde çevirerek ve her
objektif değişikliğinde sadece ince ayar düğmesini ayarlayarak görüntüyü
odaklayabilirsiniz.
7-Her büyütmede ışığa gereksinim artacağından iris diyafram daha fazla
açılmalıdır.
Mikroskobun yapımı ve hücrenin keşfi
Mikroskobu ilk olarak bir kumaş satıcısı olan Leenwenhoek
bulmuştur. O zamanlarda sadece mercekleri kullanıyor ve aldığı kumaşların
kalitesine bakıyordu.
Daha sonra tek mercekten oluşan bir mikroskop yaptı. Yaptığı bu mikroskopla
gölden aldığı bir su damlasını inceledi ve çok küçük canlıları gördü.
İlk olarak tek hücreli canlıların varlığı o zaman anlaşılmıştı ama o bu canlıların
ne olduğunu bilememişti.
Daha sonra Robert Hooke mikroskobunda sise mantarını incelemiş ve burada
bal peteğine benzer odacıklar görmüş ve bu odacıklara hücre demiştir.
Hücre ilk defa 1665 yılında İngiliz bilim adamı Robert Hook
tarafından bulunmuştur
Daha sonra hücrenin etrafının bir duvarla sarılı olduğunu ve içinin bir sıvıyla
dolu olduğunu fark etmiştir ama bu sıvının ne işe yaradığını bilememiştir
19. yy dan sonra merceklerin kalitesi iyi hale getirildi ve mikroskoplar daha da
kaliteli hale geldi ve daha net görüntüler elde edildi.
1940 yılında elektron mikroskobunun icadı ile hücrenin daha
ayrıntılı kısmına ulaşıldı.
Bir canlıyı oluşturan en küçük yapı birimine hücre denir.
Veya diğer bir tanımla Mikroskop yardımıyla görülebilen ve
canlıları oluşturan en küçük yapı birimine HÜCRE denir.
Tanımdan da anlaşılacağı gibi hücreler genellikle çıplak gözle görülemezler
görülebilmeleri için mikroskopa ihtiyaç vardır.
Canlıların en küçük yapı birimi olan hücre tıpkı oluşturduğu canlılar gibi canlıdır.
Doğada
yaşayan
canlıların
tamamı
hücreden
veya
hücrelerden
oluşmuştur. Canlılardan bazıları tek bir hücreden,(amip,bakteri,maviyeşil alg ,virüs,öglena,terliksi hayvan gibi)
bazıları da çok sayıda
hücreden oluşmuştur(insanlar,hayvanlar,bitkiler gibi).
Her canlıyı oluşturan hücrelerin sayısı ve büyüklüğü aynı değildir.Canlıyı oluşturan
hücrelerin görevlerine göre şekli ve büyüklüğü farklı olabilir.
Hücreler yapı ve şekil bakımından 2 ye ayrılır:
Hayvan hücresi
Bitki hücresi
Şimdi öncelikle bir hücrenin genel özelliklerini öğrenelim daha sonra hayvan ve
bitki hücresi arasındaki farklara bakalım:
1) Hücrenin görevi: Canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için yaptığı beslenme, solunum,
dolaşım, boşaltım, sindirim, üreme, büyüme, gelişme, gibi faaliyetlere yaşamsal faaliyetler
denir. Canlılarda gerçekleşen yaşamsal faaliyetlerin tamamı hücre tarafından yapılır. Yani
hücrenin görevi, yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirmektir.
2) Hücrenin Yapısı : Hücre dıştan içe doğru hücre zarı, sitoplâzma ve
çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Hücre Zarı
Çekirdek
Sitoplazma
Hücre Zarı
:
Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran ve hücreye şekil
veren yapıya hücre zarı denir.( hayvan ve bitki hücresinde bulunur)
12-
345678123456-
Hücre Zarının Özellikleri :
Canlıdır.
Seçici ve geçirgendir. Hücre zarından küçük moleküller (maddeler) (su,
madensel tuzlar, vitaminler, oksijen gazı, karbondioksit gazı, glikoz,
gliserin, yağ asiti, amino asit, iyonlar) geçer ama büyük moleküller
(maddeler) (nişasta, yağ, protein, karbonhidrat) geçemez. Büyük
moleküller (yapı taşlarına kadar) parçalandıktan sonra geçerler.
Esnektir.
Saydamdır (Işığı geçirir).
Çift katlıdır.
Protein, yağ ve az miktarda karbonhidrattan oluşmuştur.
Akışkandır.
Üzerinde madde alışverişini sağlayan porlar(delikler) bulunur.
Hücre Zarının Görevleri :
Hücreyi dış ortamdan ayırır.
Hücreyi dış etkilere karşı korur.
Hücreye madde giriş çıkışını sağlar.
Hücreye şekil verir.
Hücreyi dağılmaktan korur.
Hücrelerin birbirlerini tanımasını sağlar.
Çekirdek :
Sitoplazmadan çift katlı zarla ayrılan hücrenin kontrol merkezidir.
İçerisinde canlıların göz rengi , boy uzunluğu gibi kalıtsal özelliklerini taşıyan yapılar
bulunur…(kromozom)
 Hücrenin büyüme, bölünme ,yönetim ve denetim merkezidir.
 Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz.
Her hücrede çekirdek bulunmaz, ama kromozom bulunur
ve kromozomlar hücrenin sitoplazmasına yayılmış
şekildedir. Bu tip hücrelere örnek olarak bakteriler,
insanda bulunan alyuvar hücreleri,mavi-yeşil algler
verilebilir.
Bazı hücrelerde ise 2 tane çekirdek bulunabilir.
Paramesyum(terliksi hayvan) buna örnektir.
NOT: canlıda çekirdek bulunabilmesi için kromozomların etrafının
zarla çevrilip sitoplazmadan ayrılması gerekir.
Sitoplâzma
:
Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamındaki renksiz sıvıya sitoplâzma
denir. (hayvan ve bitki hücresinde bulunur)
Sitoplazma canlıdır ve hücrenin bütün
hayatsal faaliyetleri burada oluşur.
Büyük bir çoğunluğu sudan oluşan sitoplazmada,
sudan başka, organik, inorganik maddeler, organeller,
madensel tuzlar, hormonlar ve vitaminler de bulunur.
12345-
Sitoplâzmanın Özellikleri :
Canlıdır.
Renksizdir.
Suda çözünmez (suya karışmaz yani kolloid yapıdadır)
Hücre zarından geçemez.
Yarı saydamdır
Sitoplâzmanın Görevleri :
Sitoplâzma hücredeki beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, üreme,
sindirim gibi bütün yaşamsal faaliyetlerin (canlılık olaylarının)
gerçekleştiği yerdir. Sitoplâzmada yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren
yapılara
organel
(organcık)
denir.
Sitoplâzmada
bulunan
organellerin görevleri farklıdır.
Organeller :Sitoplazmanın içinde yapıları ve görevleri birbirinden
farklı küçük parçacıklar vardır. Bunlara ORGANEL denir. Yani
hücrenin organlarıdırlar.
Sitoplâzmada Bulunan Organeller
:
Sitoplâzmada farklı görevlere sahip olan; endoplazmik retikulum, ribozom,
mitokondri,
lizozom,
golgi
aygıtı
(cisimciği),
koful,
sentrozom
(sentrioller), kloroplast gibi organeller bulunur. (KIS KEREM GEL aklınızda
kalması için)
Şimdi de bu organellerin görevlerini görelim:
 Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunur.
 Sitoplâzma içerisinde veya endoplazmik retikulum
üzerinde yer alır.
 Hücre içerisinde protein üretiminde (sentezinde)
görevlidir.
Hayvan ve bitki hücresinde bulunur
Mitokondri
:
Bakteriler ve alyuvarlar denilen kan hücresi dışında bütün hücrelerde bulunur.
Hücrede enerji üretim merkezidir hayvan ve bitki hücresinde bulunur
Koful
:
Koful, hücre içerisine alınan su ve besinler ile hücrede oluşan atık maddelerin
depolanmasını ve dışarı atılmasını sağlar. Bu nedenle hücre içerisinde
depolamada ve boşaltımda görevlidir.
Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok
sayıdadır. (Genç bitki hücrelerinde küçük ve çok sayıda, yaşlı bitki hücrelerinde
büyük ve az sayıdadır).
Kloroplast
:
Bitkiye yeşil renk verir ve bitkinin fotosentez yaparak besin üretmesini
sağlar.Sadece bitki hücresinde bulunur.
Endoplazmik Retikulum :
Hücre
zarı
ile
çekirdek
arasında
uzanan
kanalcıklardır
(borulardır=kanalcık sistemidir).
Hücre içerisinde madde taşınmasını sağlar. Hayvan ve bitki hücresinde
bulunur
Golgi Aygıtı (Cisimciği)
Hücre içerisinde ter, süt, yağ, gözyaşı, tükürük, sümük, gibi salgıları
(sıvıları) üreterek bunları bir zarla çevirip paketler ve gerekli yerlere
salgılar. (Bu salgıların hücre dışına çıkması için paketleme yapılır). Hayvan
ve bitki hücresinde bulunur
Üst üste yığılmış torba şeklindedir.
Lizozom :
Hücre içerisinde sindirimden sorumludur ve yaşlanmış hücreleri de sindirerek
yok eder .Hayvan ve bitki hücresinde bulunur.
Sentrozom (Sentrioller) :
Bitki hücrelerinde bulunmayıp sadece
bulunur. Hücre bölünmesinde görevlidir
hayvan
hücrelerinde
Hücre Duvarı (Çeperi)
:
Bitki hücrelerinde (bazı bakteriler, mantarlar ve bitkiler), hücre zarının
üzerinde selüloz denilen maddenin birikmesiyle oluşan yapıya hücre
duvarı (çeperi) denir.
Hücre Duvarının (Çeperinin) Özellikleri :
1Yalnız bitki hücrelerinde bulunur, hayvan hücrelerinde
bulunmaz.
2Hücre zarının dışında bulunur.
3Kalın, sert ve dayanıklıdır,hücreyi korur.
4Cansızdır. Tam geçirgendir. Üzerinde madde geçişine izin veren
delikler bulunur.
5Selüloz denilen maddeden yapılmıştır.
6Hücreye destek ve şekil verir. Bitki hücresinin köşeli olmasının
sebebi hücre duvarıdır.
Bitki ve Hayvan Hücreleri Arasındaki Benzerlikler
123456789-
Çıplak gözle görülemeyip mikroskoplarla görülürler.
Hücre zarı bulunur.
Sitoplazma bulunur.
Çekirdek bulunur.
Koful bulunur.
Mitokondri bulunur.
Ribozom bulunur.
Endoplazmik retikulum bulunur.
Golgi aygıtı (cisimciği) bulunur.
Bitki ve Hayvan Hücreleri Arasındaki Farklılıklar :
Bitki Hücresi
Hayvan Hücresi
1-Hücre zarının dışında hücre 1 -Hücre zarının dışında hücre duvarı
vardır.
duvarı bulunmaz.
2-Şekilleri genelde köşelidir.
2-Şekilleri genelde yuvarlaktır.
3- Plastitleri vardır.
3-Plastitleri yoktur.
4-Sentrozom bulunmaz.
4-Sentrozom bulunur.
5- Kofulları büyük ve az sayıdadır
5-Kofulları küçük ve çok sayıdadır.
Yukarıdaki 1. farkta bir ifade yer almaktadır hücre duvarı şimdi bunu tanıyalım
HÜCREDEN ORGANİZMAYA(canlı)
Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, üreme gibi
yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirirler. Çok hücreli canlılarda yaşamsal faaliyetler tek bir hücre
tarafından değil hücre toplulukları tarafından gerçekleştirilir.
Çok hücreli canlıları oluşturan hücrelerin hepsi aynı yapıda ve görevde değildirler. Canlı
vücudunu oluşturan hücreler görevlerine göre farklı özellikler kazanmışlardır. Canlı vücudunu
oluşturan hücrelerden bazıları birleşerek üreme görevini, bazıları birleşerek destek ve hareket
görevini, bazıları birleşerek besinleri veya çeşitli gazları (oksijen ve karbondioksit) taşıma
görevini, bazıları da birleşerek koruma görevini yerine getirirler.
Çok hücreli canlılarda yapı ve görevleri aynı olan hücrelerin oluşturduğu hücre topluluklarına
doku denir. Bitki ve hayvanlarda bulunan dokular birbirlerinden farklıdır. Bitkilerin yapısında
bulunan dokulara bitkisel dokular, hayvanların yapısında bulunan dokulara hayvansal
dokular denir.
Çok hücreli canlılarda dokuların oluşmasıyla dokular arasında işbölümü ortaya çıkmıştır.
İnsan vücudunda kan, kas, kemik, sinir, yağ, destek, salgı, epitel doku gibi çeşitli dokular
bulunur. Her dokuyu oluşturan hücrelerin şekli, görevi, yapısı, büyüklüğü ve dizilişi o dokuya
özgüdür. Bir dokunun hücresi ile başka bir dokunun hücresinin şekli, görevi, yapısı,
büyüklüğü ve dizilişi farklıdır.
Çok hücreli canlılarda aynı yapı ve görevdeki hücreler birleşerek DOKULARI, dokular
birleşerek ORGANLARI, organlar birleşerek SİSTEMLERİ, sistemler de birleşerek
CANLI ORGANİZMAYI (CANLI VÜCUDUNU) oluştururlar.
HÜCRE → DOKU → ORGAN → SİSTEM → CANLI ORGANİZMA(CANLI
VÜCUDU)
ÖRNEK :
•
•
•
•
•
•
İnsanda, kemik hücreleri birleşerek kemik dokusunu, kemik dokusu
birleşerek vücudun değişik yerlerindeki kemikleri, vücuttaki bütün
kemikler de birleşerek iskelet sistemini oluştururlar.
İnsanda, kas hücreleri birleşerek kas dokusunu, kas dokusu birleşerek
vücudun değişik yerlerindeki kasları, vücuttaki bütün kaslar da
birleşerek kas sistemini oluştururlar.
İnsan vücudunda bu şekilde oluşan kas, solunum, dolaşım, boşaltım,
sindirim, sinir, üreme gibi sistemler de birleşerek canlı vücudunu
oluştururlar.
SİSTEM
HÜCRE
DOKU
ORGAN
Kas
Kemik
Akciğer
Soluk Borusu
Burun
ORGANİZMA
Kas
Kemik
Akciğer
Soluk Borusu
Burun
Kaslar
Kas
Kemikler
İskelet
Akciğer
Soluk Borusu Solunum
Burun
www.fenveteknolojidersim.tr.gg
CANLI
Yasin ANAYURT
FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRT.