Slayt 1 - vitaminfen

KONU:CANLILAR VE HAYAT
1
SINIF : 6
ÜNİTE : CANLILARDA ÜREME,BÜYÜME
VE GELİŞME
KONU : HÜCRE
GRUP : VİTAMİN
2
ÜNİTE:1
CANLILARDA ÜREME BÜYÜME VE GELİŞME
1.HÜCRE İLE İLGİLİ OLARAK ÖĞRENCİLER;
1.1.BİR HAYVAN HÜCRESİ VE BİTKİ HÜCRESİNİ
MİKROSKOPTA GÖZLEMLEYEREK ÇİZER
1.2.HÜCRENİN TEMEK KISIMLARINI LEVHA,MODEL
ÜZERİNDE GÖSTEREREK GÖREVLERİNİ
AÇIKLAR
1.3.GÖZLEMLERİ SONUCUNDA BİTKİ VE HAYVAN
HÜCRESİ ARASINDAKİ BENZERLİK VE
FARKLILIKLARI LİSTELER
3
1-Canlıların Ortak Özellikleri :
Çevremizdeki varlıklar canlı ve cansız varlıklar olarak iki grupta
toplanırlar.Cansız varlıklar katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerden oluşur.Canlı
varlıklar insanlar, hayvanlar ve bitkilerden oluşur. Canlı varlıkların tamamında
görülen özelliklere canlıların ortak özellikleri denir. Bütün canlılarda görülmeyen
özellikler ise ortak değildir. (Fotosentez yapma, yer değiştirme, iskelete sahip
olma…
4
Canlıların Ortak Özellikleri Şunlardır ;
1- Hücrelerden oluşma.
2- Beslenme.
3- Büyüme ve gelişme.
4- Hareket etme.
5- Solunum yapma.
6- Boşaltım yapma.
7- Çoğalma yani üreme.
8- İrkilme yani tepki verme.
2- Hücrenin Yapısı ve Görevleri :
Bir canlıyı oluşturan en küçük yapı birimine hücre denir. (Bir canlının
canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimine hücre denir).
Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. Canlılardan
bazıları tek bir hücreden, bazıları da çok sayıda hücreden oluşmuştur. Her
canlıyı oluşturan hücrelerin sayısı ve büyüklüğü aynı değildir. Canlıyı
oluşturan hücrelerin görevlerine göre şekli ve büyüklüğü farklı olabilir.
(Bilinen en küçük hücre, bakteridir. En büyük hücre deve kuşu yumurtasının
sarısı, en uzun hücre de yaklaşık 1 m uzunluğunda olan sinir hücreleri örnek
olarak verilebilir).
Hücre gözle görülemeyip mikroskopla incelenir.
5
Mikroskopla canlıları ilk inceleyen bilim adamı Lövenhuk’ tur.
(16.yy da terzilik yaparken büyüteçte kumaşları incelerken
mikroskobu bulmuştur). Lövenhuk incelediği göl suyunda tek
hücreli canlıları görmüştür.
Hücre ilk defa 1665 yılında İngiliz bilim adamı Robert Hook
tarafından bulunmuştur. Robert Hook şişe mantarını incelerken
gördüğü boş odacıklara (bal peteği şeklinde) hücre adını vermiştir.
6
7
a) Hücre Sayısına Göre Canlı Çeşitleri :
Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur.
Canlılardan bazıları tek bir hücreden, bazıları da çok sayıda
hücreden oluşmuştur. Bu nedenle canlılar hücre sayısına göre;
1-Tek hücreli canlılar
2-Çok hücreli canlılar
olarak iki grupta toplanırlar.
8
1- Tek Hücreli Canlılar :
Tek bir hücreden oluşan canlılara tek hücreli canlılar denir. Bakteriler,
amip, mantarlar, öglena, terliksi hayvan (paramesyum) ve mavi – yeşil
algler tek hücreli canlılardır.
2- Çok Hücreli Canlılar :
Çok sayıda hücreden oluşan canlılara çok hücreli canlılar denir.
İnsanlar, hayvanlar, bitkiler çok hücreli canlılardır. Çok hücreli canlılarda
dokular bulunur).
9
b) Hücre Çeşitleri :
Hücreler gelişmişlik düzeyine göre ikiye ayrılır;
1- Prokaryot (ilkel) hücreler
2- Ökaryot (Gelişmiş) Hücreler
10
1-Prokaryot (İlkel) Hücreler

11
:
En basit yapılı hücrelerdir. Prokaryot hücrelerde çekirdek zarla
çevrilmemiştir ve kalıtsal madde (DNA) sitoplazma içinde dağınık
haldedir. Prokaryot hücrelerde hücre zarı, sitoplâzma ve zarsız organel
olan ribozom bulunur. Ribozom dışında organelleri bulunmaz.
Bakterilerin ve mavi – yeşil alglerin (su yosunlarının) hücreleri
prokaryot hücredir.
2- Ökaryot (Gelişmiş) Hücreler :
Çekirdeği ve organelleri zarla çevrilmiş olan hücrelere ökaryot
(gelişmiş) hücreler denir. Ökaryot hücreler hücre zarı, sitoplâzma ve
çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşurlar.
Bazı tek hücreli canlıların, mantarların, bitkilerin, insanların ve
hayvanların (çok hücreli canlılar) hücreleri ökaryot hücredir.
12
13
c)Hücrenin Görevleri
Canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için yaptığı beslenme,
solunum, dolaşım, boşaltım, sindirim, üreme, büyüme, gelişme,
gibi faaliyetlere yaşamsal faaliyetler denir. Canlılarda
gerçekleşen yaşamsal faaliyetlerin tamamı hücre tarafından
yapılır. Yani hücrenin görevi, yaşamsal faaliyetleri
gerçekleştirmektir.
14
d) Hücrenin Yapısı :
Hücre dıştan içe doğru
hücre zarı, sitoplâzma
ve çekirdek olmak
üzere üç kısımdan
oluşur.
15
1- Hücre Zarı :
Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran
ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarı denir.
Hücre Zarının Özellikleri :
1- Canlıdır.
2- Seçici ve geçirgendir. Hücre zarından küçük moleküller (maddeler) (su,
madensel tuzlar, vitaminler, oksijen gazı, karbondioksit gazı, glikoz, gliserin,
yağ asiti, amino asit, iyonlar) geçer ama büyük moleküller (maddeler)
(nişasta, yağ, protein, karbonhidrat) geçemez. Büyük moleküller (yapı
taşlarına kadar) parçalandıktan sonra geçerler.
3- Esnektir.
4- Saydamdır (Işığı geçirir).
5- Çift katlıdır.
6- Protein, yağ ve az miktarda karbonhidrattan oluşmuştur.
7- Akışkandır.
8- Üzerinde madde alışverişini sağlayan porlar bulunur.
16
Hücre Zarının Görevleri :
1- Hücreyi dış ortamdan
ayırır.
2- Hücreyi dış etkilere karşı
korur.
3- Hücreye madde giriş
çıkışını sağlar.
4- Hücreye şekil verir.
5- Hücreyi dağılmaktan
korur.
6- Hücrelerin birbirlerini
tanımasını sağlar.
17
HÜCRE ZARININ YAPISI:
Hücre zarı, protein, yağ ve az miktarda da karbonhidrattan
(moleküllerinden) oluşmuştur. Hücre zarında iki sıra yağ tabakası arasına
gömülmüş protein molekülleri vardır ve bunlar sürekli hareket
halindedirler. Hücre zarının bu modeline akıcı mozaik zar modeli denir.
(Karbonhidrat molekülleri yağ ve protein molekülleri arasına gömülü
haldedir.
Protein ve karbonhidratların oluşturduğu yapıya glikoprotein denir.
Glikoproteinler hücrelerin birbirini tanımasını sağlarlar).
Hücre zarının üzerinde por denilen delikler bulunur. Porlar hücrede
madde giriş çıkışını sağlarlar.
18
2- Sitoplâzma :
Hücre zarı ile çekirdek arasını
dolduran yumurta akı
kıvamındaki renksiz sıvıya
sitoplâzma denir. Sitoplâzmanın
yapısında % 90 oranında su
bulunurken geriye kalan kısmını
da protein, karbonhidrat, yağ
(asidi), vitamin, madensel
tuzlar, enzim, glikoz, salgı
(hormon) ve organeller bulunur.
( % 65–90’ ını su oluşturur ).
(Sitoplazma bozulduğunda
hücre de ölür).
19
Sitoplâzmanın Özellikleri :
1- Canlıdır.
2- Renksizdir.
3- Suda çözünmez (suya karışmaz yani kolloid yapıdadır) (Kolloid,
parçacık büyüklüğü 1–100 mm olan maddedir)
4- Hücre zarından geçemez.
5- Yarı saydamdır.
Sitoplâzmanın Görevleri :
Sitoplâzma hücredeki beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım,
üreme, sindirim gibi bütün yaşamsal faaliyetlerin (canlılık olaylarının)
gerçekleştiği yerdir. Sitoplâzmada yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren
yapılara organel (organcık) denir. Sitoplâzmada bulunan organellerin
görevleri farklıdır.
20
Sitoplâzmada Bulunan Organeller :
Sitoplâzmada farklı görevlere sahip olan;
1-Endoplazmik retikulum
2-Ribozom
3-Mitokondri
4-Lizozom
5-Golgi aygıtı (cisimciği)
6-Koful
7-Sentrozom
8-Plastitler
gibi organeller bulunur.
21
22
1- Mitokondri :
Bakteriler ve alyuvarlar denilen
kan hücresi dışında bütün
hücrelerde bulunur.
Hücre içerisine alınan besin
maddelerinin oksijen gazı ile
parçalanarak enerji üretilmesini
sağlar. (Yani hücre içerisinde
solunum olayında görevlidir).
Vücutta enerji ihtiyacı fazla olan
karaciğer, kas ve sinir (beyin)
hücrelerindeki mitokondri sayısı
diğer hücrelerdekinden daha
fazladır.
23
2- Koful :
Bitki hücrelerinde büyük ve az
sayıda, hayvan hücrelerinde
küçük ve çok sayıdadır. (Genç
bitki hücrelerinde küçük ve çok
sayıda, yaşlı bitki hücrelerinde
büyük ve az sayıdadır).
Koful, hücre içerisine alınan su
ve besinler ile hücrede oluşan
atık maddelerin depolanmasını
ve bu atık maddelerin hücre
dışına atılmasını sağlar. Bu
nedenle hücre içerisinde
depolamada ve boşaltımda
görevlidir.
24
3- Plastitler :
Hayvan hücrelerinde olmayıp sadece bitki hücrelerinde bulunur.
Görevlerine göre;
A-Kloroplast
B-Kromoplast
C-Lökoplast
olmak üzere üç çeşittir.
(Mitokondriye benzer. Fakat büyüktür. Hücre bölünmesinden bağımsız
olarak bölünüp çoğalırlar).
25
A) Kloroplast :
Bitkilerin yeşil renkli kısımlarında (yaprak ve yeşil
gövde) bulunan yeşil renkli plastitlerdir. Kloroplast,
klorofil maddesini (pigmentini) taşır ve fotosentez
olayı burada gerçekleşir. Klorofil maddesi bitkiye
yeşil renk verir ve fotosentez olayında görevlidir.
(Yeşil rengi Klorofil a ve b moleküllerinden gelir.
Başka renk molekülleri de vardır ama sayıca azdır).
26
B)Kromoplast
Bitkilerin yeşil dışındaki organlarının hücrelerinde bulunur.
Bitkilerin çiçek ve meyvelerine sarı (ksantofil=limon) kırmızı
(likopin=domates) ve turuncu (karoten=havuç) renklerini veren
plastitlerdir. Erik ve elmada başlangıçta yeşil daha sonra kırmızı
veya başka renge dönüşür. Meyve olgunlaşırken yeşil rengi
veren kloroplast daha sonra kromoplasta dönüşür.
27
C)Kromoplast:
Bitkilerin ışık görmeyen ve toprak altında bulunan kök, gövde
ve tohumlarında bulunan renksiz plastitlerdir. (Patates, turp, yer
elması, havuç, elma).
Bol miktarda nişasta (protein ve yağ) depo ederler. (
Lökoplastlar bitkilerde nişasta denilen besin maddelerini
depolarlar).
(Renk maddesi bulunmaz. Ancak ışıkta bırakılırsa lökoplastlar
kloroplasta dönüşür. Örneğin patates ışıkta bırakılırsa kabuğun
altından yeşermeye başlar).
28
4- Endoplazmik Retikulum :
Hücre zarı ile çekirdek arasında
uzanan kanalcıklardır
(borulardır=kanalcık sistemidir).
Hücre içerisinde madde
taşınmasını (ve depolanmasını)
sağlar.
Üzerinde ribozom varsa granüllü
endoplazmik retikulum, ribozom
yoksa granülsüz endoplazmik
retikulum olarak adlandırılır.
29
5- Ribozom :
Virüsler hariç bütün hücrelerde
bulunur. Sitoplâzma içerisinde
veya endoplazmik retikulum
üzerinde yer alır.
Hücre içerisinde protein
üretiminde (sentezinde)
görevlidir. (Karaciğer gibi protein
sentezinin çokça yapıldığı
hücrelerde ribozom sayısı
normalden daha fazla olur).
(Mikroskopta parlak tanecik
olarak görünür).
30
6- Golgi Aygıtı (Cisimciği) :
Hücre içerisinde ter, süt, yağ,
gözyaşı, tükürük, sümük, gibi
salgıları (sıvıları) üreterek bunları bir
zarla çevirip paketler. (Bu salgıların
hücre dışına çıkması için paketleme
yapılır).
Vücutta salgı üreten organların
(süt bezi, ter bezi, yağ bezi, gözyaşı
bezi, sümük bezi, tükürük bezi gibi)
hücrelerinde golgi aygıtının sayısı
normalden fazladır.
31
(Üst üste yığılmış torbacık
şeklindedir. Bakteri dışında tüm
hücrelerde vardır. Ribozomda üretilen
proteinin yapısını değiştirerek salgı
maddesine çevirir. Bitkideki selülozu
golgi cisimciği salgılar. Salgılarını
depo eder).
7- Lizozom :
Genellikle hayvan hücrelerinde bulunur, bitki
hücrelerinde bulunmaz. İnsanlarda akyuvarlar,
karaciğer ve dalakta sayısı fazladır ama
alyuvarlar hücrelerinde bulunmaz.
Hücre içerisinde büyük besin maddelerinin
(moleküllerinin) parçalanmasını (sindirilmesini)
sağlar. Ayrıca hücre içerisinde yaşlanan ve
yıpranan organellerin de parçalanmasını sağlar.
(Lizozomun zar yapısı bozulursa hücre kendi
kendini sindirir, parçalar. Bu olaya otoliz denir).
(Lizozom sindirim olaylarını salgıladığı enzim
sayesinde gerçekleştirir).
(Tek zarlı torbacıklardır. En çok akyuvarda
bulunur. Golgi cisimciğindeki depolanmış
salgıları ilgili yerlere taşır. Bunlar sindirici
özellik taşır. Böylece hücre kendi kendini
sindirmesini önler).
32
8- Sentrozom (Sentrioller) :
Bitki hücrelerinde bulunmayıp
sadece hayvan hücrelerinde
bulunur.
Hücre bölünmesinde
görevlidir. (Hücre bölünmesi
sırasında homolog
kromozomların ayrılmasını ve iğ
ipliklerin oluşmasını sağlar).
(İlkel bitkilerde de bulunabilir
Hücre bölünmesinde eş
kromozomları ayıran iğ
ipliklerinin oluşturulmasını
sağlar. Bölünme esnasında her
sentriol eşlenerek yavru
hücrelere giderler. Ayrıca kamçı
ve sil (kirpiksi cisim) oluşturur.
Demet şeklinde 9 iplikçikten
oluşmuştur).
33
3- Çekirdek :
Hücrenin ortasında bulunan, bir zarla sitoplâzmadan ayrılan,
hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri (büyüme, bölünme ve
onarım) yöneten ve kontrol eden (sitoplazmadaki en büyük)
kısımdır. Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz. Kırmızı kas hücresi
ile karaciğer hücrelerinde birden fazla çekirdek varken bakteriler
ve alyuvarlar hücrelerinde çekirdek bulunmaz. (Bir zarla
sitoplâzmadan ayrılmamıştır). (Bakteri, alyuvar ve mavi yeşil
algler hariç, bütün hayvan ve bitki hücrelerinde bulunur).
Çekirdek;
A-çekirdek zarı
B-çekirdek öz suyu
C-çekirdekçik
D-kromatin iplik
olmak üzere 4 kısımdan oluşmuştur.
34
35
a) Çekirdek Zarı :
Çekirdeği sitoplâzmadan ayıran ve hücre zarına benzeyen çift katlı
zardır. Üzerinde madde giriş çıkışını sağlayan delikler (porlar) bulunur.
b) Çekirdek Öz Suyu :
Çekirdeğin içini dolduran ve sitoplâzmaya benzeyen sıvıdır. (İçinde
organik ve inorganik maddeler ile nükleik asitler bulunur).
c) Çekirdekçik :
Çekirdek öz suyu içinde bulunan, bir veya birkaç tane olan yapıdır.
RNA (denilen nükleik asit) ve protein üretiminde (sentezinde)
görevlidir.
36
d) Kromatin İplik :
Çekirdek öz suyu içine dağılmış olan uzun, ince ve iplik şeklindeki
yapılardır. Bir hücrenin sahip olduğu özellikler ile ilgili bilgiler kromatin
ipliklerde saklıdır. (Diskete benzet).
Hücre bölünmesi sırasında kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak
kromozomları oluştururlar. Kromozomlar bir canlıya ait bütün özellikleri
taşıyan yapılardır.
Canlıya ait bütün özellikler, kromozomların üzerinde bulunan genlerde
saklıdır. Genler birleşerek DNA (Deoksiribo Nükleik Asit) molekülünü
oluştururlar. DNA molekülü bir canlıya ait bütün özellikleri (saç rengi, saç
şekli, göz rengi, kulak yapısı, boy uzunluğu, yaprak genişliği, tüy rengi
gibi) belirleyen yapıdır.
İnsandaki vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunur.
(Hücrenin kontrolü, büyüme ve gelişimi DNA tarafından yürütülür. DNA,
organik baz, şeker ve fosfattan oluşmuş çift zincirli büyük bir moleküldür.
Çekirdekli hücrelerde, DNA’lar çekirdekte, kloroplâstta ve mitokondrilerde
bulunur).
37
Hücrenin şarkısı
38
39
Ökaryotik bir hücrenin yapısı:












40

1)Çekirdekçik
2) Çekirdek
3)Ribozom
4)Vezikül
5)Granüllü (Tanecikli)Endoplazmik Retikulum
6)Golgi Aygıtı
7)Sitoiskelet
8)Granülsüz (Düz)Endoplazmik Retikulum
9)Mitokondriler
10)Koful
11)Sitoplazma
12)Lizozom
13)Sentriyoller (Sentrozom)
3- Bitki ve Hayvan Hücrelerinin Benzerlikleri
1- Çıplak gözle görülemeyip
mikroskoplarla görülürler.
2- Hücre zarı bulunur.
3- Sitolazma bulunur.
4- Çekirdek bulunur.
5- Koful bulunur.
6- Mitokondri bulunur.
7- Ribozom bulunur.
8- Endoplazmik retikulum
bulunur.
9- Golgi aygıtı (cisimciği)
bulunur.
41
BİTKİ VE HAYVAN
HÜCRESİ
ARASINDAKİ
FARKLAR
42
Bitki Hücresi
1- Hücre zarının dışında duvarı
bulunmaz.
2- Şekilleri genelde
köşelidir.
3- Plastitleri
vardır.
4- Sentrozom
bulunmaz.
5- Kofulları büyük ve az
sayıdadır.
6- Genelde lizozom
bulunmaz.
43
Hayvan Hücresi
1- Hücre zarının dışında hücre
duvarı vardır.
2- Şekilleri genelde
yuvarlaktır.
3- Plastitleri
yoktur.
4- Sentrozom bulunur.
5- Kofulları küçük ve çok
sayıdadır.
6- Genelde lizozom bulunur.
44
5- Hücre Zarından Maddelerin Geçişi :
* Hücre zarı seçici-geçirgen özelliktedir ve
her madde hücre zarından geçemez.
Hücre zarı ;
* Küçük moleküller büyük moleküllere göre,
*Nötr maddeler iyonlara göre,
* Yağda çözünenler maddeler, çözünmeyen
maddelere göre,
* (-) iyonlar, (+) iyonlara göre daha kolay
geçerler.
45
Harvard üniversitesinin hazırladığı mükemmel hücre animasyonu
46