yeniçağ`da avrupa - files.eba.gov.tr

TOKAT/SULUSARAY ANADOLU LİSESİ
~1~
ONUR İŞERİ
YENİÇAĞ'DA AVRUPA
Yeniçağ;1453'te İstanbul'un fethiyle başlayıp 1789'da Fransız İhtilalı’yla kapanan dönemdir. Bu dönem
Avrupa'sında görülen önemli gelişmeler sırasıyla Coğrafi Keşifler, Rönesans ve Reform Hareketleri'dir.
Yeniçağ Avrupası'nı Hazırlayan Bilim ve Teknik Alandaki Gelişmeler
Hümanizma:
Konusu insan sevgisi ve tabiat olan düşüncedir. Ortaçağ’ın sonlarında Avrupa'da görülmeye başlayan bu
düşünce ile ilkçağ Hellen ve Roma Uygarlığı'na ait eserler incelenmeye başlanmıştır.
Tarihte ilk kez Çin'de kullanılmış olan barut, pusula, kâğıt ve matbaa Talas savaşı (751)sonrasında Türk-İslam
dünyasında kullanılmaya başlanmıştır. Haçlı Seferleri sırasında da Avrupalılar tarafından öğrenilmiştir.
Barut: Çin’de maytap ve havai fişek yapımında kullanılan barut, Ortaçağ’ın sonlarında ateşli silahlarla
kullanılmaya başlanmıştır. Bu gelişme derebeyliklerin sonunu hazırlarken, merkezi krallıkları güçlendirmiştir.
Uyarı:
İstanbul'un fethi büyük surların toplarla yıkılacağını göstermiştir.
Pusula: Çin’de mıknatıslı taşlardan yapılan pusula yön tespitinde kullanılmıştır. Pusula sapma açısından tam
olarak hesaplanması Kristof Kolomb tarafından gerçekleştirilmiştir. Pusulanın icadı Coğrafi Keşiflerin temel
etkenlerinden biri olmuştur.
Kâğıt: Çin'de İpek'ten yapılan kâğıt, Türk-İslam dünyasında ipek ve pamuktan yapılmıştır. Ortaçağ Avrupası'nda
ise paçavradan yapılmıştır. Kâğıdın selüloz (odun özü) dan yapılmaya başlanması bollaşması ve ucuzlamasına
neden olmuştur.
Matbaa: Çin’de bulunan basma matbaa, Uygur Trükleri’nde biraz geliştirerek klişe matbaaya dönüştürülmüştür.
Günümüzde kullanılan modern matbaanın mucidi ise Alman kuyumcu ustası Jan Gutenberg olmuştur.
Uyarı:
Kâğıdın bollaşması, matbaanın icadı, fikir ve düşüncelerin hızlı bir şekilde yayılmasına neden olmuştur.
COĞRAFİ KEŞİFLER
Sebepler
•
Pusulanın sapma açısından Kristof Kolomb tarafından tam olarak hesaplanması,
•
Gemicilik sanatında ilerleme, Karavela adı verilen açık denizlere dayanıklı büyük gemilerin yapılması,
•
Haçlı Seferleri sonunda İslam âlimlerine ait birçok eserin Avrupa'ya taşınması ve dünya hakkındaki
bilgi birikiminin artması,
•
Doğu'dan gelen ticari önemli büyük İpek ve baharat yollarının Türk-İslam Dünyası’nın kontrolünde
olması,
•
Doğu ülkelerinin zenginliği, Avrupa’lıların bu zenginliklere aracısız olarak ulaşma düşüncesi,
•
Hurafelere inanmayan cesur gemicilerin yetişmesi,
•
Avrupalıların Hıristiyanlığı yayma düşünceleridir.
•
Başlıca keşifler
•
1486'da Portekiz kâşif, Bartelmi Diaz, Afrika’nın güneyindeki Ümit Burnu'nu keşfetti. Fırtınalar Burnu
olarak bilinen bu bölgeye gemicilerin cesaretini kırmamak amacıyla ''ümit burnu'' denildi.
•
1498'da Wasko dö Gama, Müslüman keşif İbn-i Macit'in de yardımıyla, Ümit Burnu'nu dolaşarak Hindistan'daki
Kalküta Limanı'na ulaşmıştır. Böylece Hindistan'a giden deniz yolu bulunmuştur.
•
1492'de Kristof Kolomb, orta Amerika'daki Antil adalarına ulaşmıştır. Ancak buranın yeni bir kıta
olduğunu anlayamamış, Hindistan’ın batısındaki adalar olduğunu zannetmiştir. Kolomb bu bölgeye
bundan sonra üç sefer daha düzenlemiştir.
•
1507'de bölgeye ulaşan Ameriko Dö Vespuci bölgenin yeni bir kıta olduğunu anladı. Bu kâşifin
isminden dolayı da kıtaya Amerika denilmiştir.
•
1519-1522 yılları arasında Dünyanın yuvarlıklığı Macellan ve Del Kano tarafından ispatlandı. Sürekli
batıya gidildiğinde aynı noktaya gelineceğini belirten Macellan, Filipinlere ulaştığında buradaki yerli
halkla yapılan mücadelede ölmüştür. Del Kano seyahati tamamlamıştır.(1522).
Coğrafi keşiflerin sonuçları:
~2~
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Yeni kıtalar, yeni yollar keşfedildi.
Keşfedilen kıtalardaki birçok ürün tanındı (Tütün, kakao, vanilya, patates, domates gibi).
Keşfedilen kıtalarda Avrupa'dan göçler başladı. Sömürge imparatorlukları kuruldu.
Keşfedilen kıtalardaki altın, gümüş, bakır gibi madenler Avrupa'ya taşındı. Avrupa’da büyük bir
sermaye birikimi oldu.
Akdeniz limanları önemini kaybetti. Akdeniz ticareti sönükleşti. Atlas Okyanusu limanları önem
kazandı.
Ticaretle uğraşan Burjuva sınıfı güçlendi.
Ekonomik refahın yükselmesi Rönesans'ın doğuşunu da etkiledi.
Papa ve diğer din adamlarının söylediklerinin tersinin uygulamalı olarak ispatlanması din adamları ve
kiliseye olan güveni sarstı.
Hristiyanlık Avrupa kıtası dışında, keşfedilen bölgelerde de yayıldı.
Türk-İslam dünyası Coğrafi Keşiflerden olumsuz yönde etkilendi. Gümrük gelirleri azaldı. Avrupa’da
altın ve gümüş madenlerinin artması Osmanlı para birimi Akçenin de değer kaybetmesine neden oldu.
Uyarı:
Coğrafi Keşiflerin öncüleri İspanyollar ve Portekizlerdir.Daha sonraki dönemlerde okyanuslardaki üstünlük
İngiltere,Fransa ve Hollanda'ya geçmiştir.
RÖNESANS
Rönesans, kelime anlamlı itibariyle ''Yeniden doğuş'' demektir. Yeniden doğuş denmesindeki neden Yeniçağ
Avrupası’nda, Antik kültürün yeniden canlandırılmasıdır.
Geniş anlamıyla Rönesans,15. ve 16. yy.da Avrupa'da meydana gelen bilim ve sanattaki gelişmelerin
tümüdür.
Rönesans Hareketlerinin Sebepleri:
•
•
•
•
•
•
•
Ortaçağ'ın sonlarına doğru kültür ve sanat alanında belirli bir birikiminin oluşması,
Kâğıdın bollaşması ve matbaanın icadı ile fikir ve düşüncelerin hızlı bir şekilde yayılması, okur-yazar
oranının artması,
Coğrafi Keşiflerle zenginleşen halkın, bilime ve sanata yönelmesi,
Mesen adı verilen sanata ilgi duyan, sanatkârları ve sanat eserlerini koruyan bir sınıfın doğması,
Büyük sanatkârların yetişmesi.
İlkçağ Hellen ve Roma dönemine ait birçok eserin incelenerek tekrar üniversitelerde okutulmaya
başlanması,
İstanbul'un Türkler tarafından fethinden sonra İtalya'ya giden Bizanslı bilginlerin yaptıkları
çalışmalardır. Yukarıda belirtilen sebeplerden dolayı Rönesans Hareketi ilk olarak edebiyatta
Hümanizma akımıyla İtalya'da başlamıştır.
Rönesans'ın İtalya'da Başlama Sebepleri:
•
•
•
•
İtalya'nın coğrafi konumu nedeniyle Akdeniz uygarlığına ve İslam dünyasına yakınlığı.
Haçlı seferleri sonunda Akdeniz ticaretinin canlanmasına paralel olarak, İtalya’da birçok liman kentinin
zenginleşmesi,
Siyasi birlikten yoksun olan İtalya’da Cumhuriyetleri andıran devletlerin bulunması, bu devletlerde
diğer Avrupa ülkelerine göre daha serbest bir düşünce ortamının bulunması
İtalya'nın dini merkez olması papa'yı ve Vatikan kilisesini ziyarete gelenlerin bol miktarda bağış
yapmaları, ekonomik refahın yükselmesinde etkili olmuştur.
•
Rönesans hareketleri önce İtalya'da başlamış, daha sonraki dönem de Fransa, Almanya, İspanya ve
Hollanda da görülmüş.
Rönesans'ın İtalya Dışında Yayılma Nedenleri:
•
İtalya'nın dini, eğitim, kültür ve ekonomik merkez olması.
İtalya Veraset savaşları nedeniyle birçok kralın bu ülkeye gelmesi ve buradaki gelişmeleri kendi ülkelerinde
uygulamak istemeleridir.
~3~
Rönesans'ın Sonuçları:
•
•
•
•
Skolâstik düşünce etkisini yitirerek yerine Hümanizma ve pozitif bilimlere bıraktı.
Bilim ve sanatta önemli gelişmeler başladı, ölümsüz eserler meydana getirildi.
Düşünen, araştıran insan tipi ortaya çıktı. Bu da Reform hareketlerine zemin hazırladı.
Toplumda; Edebiyattan ve sanattan zevk alan ve bunlarla uğraşan sınıf (Mesenler) ile sanata ilgi
duymasına rağmen sanatla uğraşmayan fakir sınıf belirgin olarak birbirinden ayrıldı.
İhtiyarlamış Avrupa, Rönesans’ın makyajı ile güzelleşmiş ve daha cazip hale gelmiştir.
Uyarı:
Coğrafi keşifler sonunda biriken sermaye, Rönesans sonunda bilim ve teknikteki gelişmelerle birleşince ileriki
dönemde Sanayi İnkılabı’nın meydana gelmesinde temel etken olmuştur.
REFORM
Reform, ıslah etme, düzeltme anlamındadır.
Reformun Sebepleri:
•
•
•
•
•
Kağıdın bollaşması ve matbaanın kullanılmasıyla okur yazar oranının artması,
İncil, Tevrat gibi kutsal kitapların Latinceden milli dillere çevrilmesi, çok sayıda basılması ve bunları
okuyup anlayanların sayısının artması,
Coğrafi keşifler ve Rönesans hareketleri sonucunda din adamlarına olan güveninin sarsılması.
Kilisenin Aforoz, Enterdi ve Endülüjans uygulamalarının halktan tepki almaya başlaması,
Din adamlarının ve Kilise'nin zenginliği karşısında köylülerin yoksulluk içerisinde bulunmasıdır.
Reform'un Başlaması ve Yayılması:
Reform hareketleri Martin Luther önderliğinde Almanyada başlamıştır. Bir Teoloji(ilahiyat) bilgini olan
Martin Luther, İncil’de yazılanlara kilise uygulamalarının aynı olmadığını görmüş ve bunu protesto etmek
amacıyla 95 maddeden oluşan bir bildiri hazırlayarak Wittenberg Kilisesi’nin kapsına asmıştır.(1517).Papa
Luther'i Aforoz etmiştir. Tutuklanması içinde Alman imparatoru Şarlken'den yardım istemiştir. Luther, Worms
imparatorluk Meclisi'nde yargılanırken, Saksonya Elektörü tarafından kaçırılarak Wartburg Şatosunda korumaya
alınmıştır. Martin Luther, burada kaldığı bir yıl içerisinde İncil’i Latinceden Almancaya çevirmiştir. İncil’in
Almanca olarak basılıp çoğaltılmasıyla Luther taraftarları çoğalmıştır. Bu gelişmeler sonunda Protestanlar ile
Katolik kilise mensupları arasında mücadeleler başladı.
Nitekim Protestan Alman Prensleri ile Katolik Alman İmparatoru arasında 1555'de Ogsburg Antlaşması
imzalandı. Böylece Protestanlık mezhebi tanınmış oldu.
Halk bağlı olduğu prensin benimsediği mezhebe girmek zorunda bırakıldı.
Uyarı:
Protestan adı, Papa ve Katolik kilisesinin uygulamalarının Protesto edilmesinden gelmektedir.
Reform Hareketleri, Fransa'da Kalven'in önderliğinde başlamıştır. Kalvenizm Fransa'da 1598'de Nant Fermanı
ile serbest bırakılmıştır.
İngiltere'de Reform Hareketleri, diğer Avrupa ülkelerinden farklı olarak yönetenin önderliğinde başlamıştır. Kral
VIII. Henry önderliğinde başlayan hareketler sonunda Anglikanizm mezhebi doğmuştur.
Fransa’da Reform Hareketleri sonunda Kalvenizm mezhep olarak benimsenmiştir. Bu mezhep İskoçya’da
Presbiteryen olarak tanınmıştır.
Reform Hareketleri zamanla diğer Avrupa ülkelerinde'de etkili oldu. İsveç, Norveç, Danimarka’da Protestanlığı
kabul etmiştir.
Reformun Sonuçları:
•
•
•
•
Katolik kilisesindeki birlik bozuldu yeni mezhepler ortaya çıktı.
Kiliseye ve din adamlarına olan güven iyice azaldı.
Katolik kilisesine bağlı din eğitimi veren okulların yanında laik esaslara dayalı eğitim veren yeni
Okullar açıldı. Böylece eğitimde laikleşme süreci başladı.
Kilise döneminde bulunan topraklarla köylüler el koydu. Kiliseye ait mallar yağmalandı.
~4~
•
•
Bilimin üzerindeki din baskıları kalktı. Bilim Rönesans’ı doğdu.
Katolik kilisesi kendisini düzeltme ve koruma yoluna gitti. Engizisyon mahkemeleri yoğun bir biçimde
çalıştı. Cizvit tarikatı kuruldu.
Uyarı:
Osmanlı devleti Reform Hareketleri'ni yakından takip etmiş; Kanuni özellikle Almanya'da Şarlken`e karşı
mücadele eden Protestanlara destek vermiştir.
Reform Hareketleri'nin Avrupa'da mezhep birliğini bozması, Osmanlı Devleti’nin Avrupa içinde ilerlemesini
kolaylaştırmıştır.
Uyarı:
Yeni Çağ Avrupa'sında meydana gelen coğrafi keşifler, Rönesans ve Reform hareketlerinin ortak sonucu
gelişmeyi engelleyen uygulamaların ortadan kalkmasıdır. Böylece Avrupa'da “aydınlanma çağı” başlamıştır.
30 Yıl Savaşları (1618-1648):
Reform Hareketlerinin sonuçlarına bağlı olarak doğmuştur. Katolik Alman İmparotorluğu ile Protestan Alman
Prensleri arasında başlayan savaşlara, İsveç, Fransa, Danimarka ve İspanya'da katılmıştır. Fransa Katolik
olmasına rağmen Almanya'nın güçlenmesini önlemek için Almanya'nın karşısında yer almıştır. İspanya ise bu
savaşlar sırasında müttefiki Almanya ile birlikte hareket etmiştir. Bu savaşlar sonunda Katolik Alman
İmparotorluğu yenilmiştir.
1648 Westfalya Antlaşması ile 30 yıl savaşları sona ermiştir.
Bu Antlaşmaya Göre;
•
Protestanlık Almanya'da tamamen serbest bırakıldı.
•
Almanya, Prusya Dukalığı çevresinde birçok Prensliğe bölündü.
•
Alsas-Loren bölgesi Fransa'ya bırakıldı.
•
1609,da kurulmuş olan Hollanda'nın bağımsızlığı onayladı.
•
İspanya ile de 1639'da Pirene Antlaşması yapılmıştır.
•
İsviçre bağımsızlığını kazandı
VERASET SAVAŞLARI
1-1702-1714 arası İspanya veraset savaşları
2-1733-1738 atası Lehistan Veraset savaşları
3-1740-1748 arası Avusturya veraset savaşları Ekslaşepel Antlaşması ile son buldu.
Bu savaşlardan Fransızlar üstün çıkmıştır.