Document 831918

TURAN ŞAHİN
BAKANLIK FORMATÖRÜ
[email protected]
0536 240 0412
ENGELLİĞİN
OLUŞUM NEDENLERİ
1 – Doğum öncesi :












Kalıtım
Annenin yaşı
Annenin beslenmesi
Kullandığı ilaçlar
İçki, sigara, uyuşturucu gibi maddelerin
kullanımı
Zehirlenmeler
Radyasyona maruz kalma
Psikolojik sorunlar
Annenin geçirdiği hastalıklar (ilk aylar)
Kazalar, travmalar
Anne-bebek arasındaki kan uyuşmazlığı
Kromozom anomalileri
2 – Doğum sırası :





Erken – geç doğum
Kordon dolanması
Güç ve riskli doğum
Vakum – forseps gibi aletlerin özellikle
uzman olmayan kişilerce kullanılması
Doğum sırası kazalar
3 – Doğum sonrası :






Enfeksiyona maruz kalma
Ateşli hastalıklar (menenjit, beyin
iltihabı)
Yanlış – geç müdahale
Kazalar – travmalar
Beslenme bozuklukları (yetersiz ve
dengesiz beslenme)
Fiziksel istismar ve ihmal
Zihinsel yetersizliği olan
birey:
Zihinsel işlevler bakımından ortalamanın
iki standart sapma altında farklılık
gösteren, buna bağlı olarak kavramsal,
sosyal ve pratik uyum becerilerinde
eksiklikleri ya da sınırlılıkları olan, bu
özellikleri 18 yaşından önceki gelişim
döneminde ortaya çıkan ve özel eğitim ile
destek eğitim hizmetlerine ihtiyaç duyan
bireyi tanımlar.
Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği
olan birey:
Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik
uyum becerilerinde hafif düzeydeki yetersizliği
nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim
hizmetlerine sınırlı düzeyde ihtiyaç duyan bireyi
tanımlar.
Orta düzeyde zihinsel yetersizliği
olan birey:
Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik
uyum becerilerindeki sınırlılık nedeniyle temel
akademik, günlük yaşam ve iş becerilerinin
kazanılmasında özel eğitim ile destek eğitim
hizmetlerine yoğun şekilde ihtiyaç duyan bireyi
ifade eder.
Ağır düzeyde zihinsel yetersizliği
olan birey:
Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve
pratik uyum becerilerindeki eksiklikleri nedeniyle
öz bakım becerilerinin öğretimi de dahil olmak
üzere yaşam boyu süren, yaşamın her alanında
tutarlı ve yoğun özel eğitim ve destek eğitim
hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade eder.
Çok ağır düzeyde zihinsel
yetersizliği olan birey
Bireyin zihinsel yetersizliği yanında başka
yetersizlikleri bulunması nedeniyle öz bakım,
günlük yaşam ve temel akademik becerileri
kazanamaması nedeniyle yaşam boyu bakım ve
gözetime ihtiyacı olan (klinik)bireyi ifade eder.
Çizelge 1.2: Kavramsal, Sosyal ve Pratik Uyumsal Beceri Örnekleri
Luckasson ve diğerleri, 2002, s. 42’den uyarlandı.
11
Şekil 2.1: Zeka Geriliği Tanımının Genel Yapısı
Luckasson ve diğerleri, 1992, s. 10’dan alındı.
ZEKA SINIFLANDIRMA(MEB)








Çok ağır (0-19)
Ağır (20-34)
Orta (35-49)
Hafif (50-69)
Donuk (70-84)
Normal (85-109)
Parlak (110-129)
Üstün (130 +)
ZİHİNSEL ENGELLİLİK
DURUMLARI VE NEDEN OLAN
ETMENLER
1 – Hidrosefali :
Beyin zarı ile kafatası arasında
serebro spinal denilen sıvının fazlaca
birikmesi durumudur. Beyinin
gelişimine bu sıvının olumsuz etkisiyle
zeka geriliği görülür.
2 – Mikrosefali :
Kafatasının normalden küçük olma
durumudur. Sebebi tam bilinmemekle
birlikte kalıtsal yönünün olduğu
söylenmektedir.
3 – Fenilketanüri (PKU):
Bir metabolizma bozukluğu sonucunda
görülür.
Vücutta
biriken,
dışarı
atılamayan fenilasit beyinde birikir ve
beyinin gelişmesini olumsuz etkiler.
4 – Down sendromu (DS) :
Kromozom anomalisidir. 23 çift
kromozomun 46 olması yerine 47
olması
durumunda
ortaya
çıkar.
Belirgin fiziksel özellikleri : çekik
gözlülük, kalın dudak, büyük dil, kısa
parmaklar, kısa ve kalın boyun.
Neşelidirler ve sosyal uyumları oldukça
iyidir.
Taklit
becerileri
oldukça
gelişmiştir.
5-CEREBRAL PALSY ( Beyin Felci-CP )
Beyin zedelenmesi yada beynin
gelişiminde bir anormallik sonucunda
doğuştan ya da yaşamın ilk yıllarında
meydana gelen bir durumdur.Çocuğun
gelişimsel dönemde geçirdiği bir çok
hastalık beyin gelişimini olumsuz yöne
etkileyerek cp’ ye neden olabilir .
CP-Özellikleri
Hareket ile ilgili bozukluklar ve
kasılmalar
 El-göz ayak koordinasyon bozukluğu
 Aşırı kas zayıflığı
 Denge bozukluğu
 Nöbetler
 Zihinsel problemler
 Algı ve duyu bozukluğu
 İşitme konuşma görme problemleri
 Öğrenme güçlüğü
 Dikkat dağınıklığı görülebilir

6-Otistik spektrum bozukluğu
Otistik birey sosyal etkileşim, sözel
ve sözel
olmayan
iletişim,
ilgi
ve
etkinliklerdeki sınırlılığı erken çocukluk
döneminde ortaya çıkan ve bu özellikleri
nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim
hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade
eder.(meb,2006)
ÖZELLİKLERİ
1. Sosyal etkileşimde yetersizlik.
2.Göz kontağında sınırlılık.
3.Ortak ilgide sınırlılık.
4.Başkalarının yaptığını ilgisizlik
5.Diğer çocuklarla etkileşimde isteksizlik
6.Yalnızlığa yönelme
7.Başkalarının duygularını anlamada
yetersizlik.
BEŞ ALT GRUBA AYRILIR :
1.OTİZM
a)
b)
c)
En temel alt gruptur. Üç yaştan önce
başladığı kabul edilmektedir.
Sosyal etkileşimde önemli yetersizlik.
İletişim ve oyunda önemli yetersizlik
Çeşitli takıntılarla kendini gösterir.
2.Asperger sendromu
a)
b)
c)
Sosyal etkileşimde yetersizlik ve
çeşitli takıntılar ancak otizmden farklı
olarak
Dil ve zihin gelişiminde gerilik yoktur
Sözcük dağarcığı ve dilbilgisi iyidir.
Görsel-algısal ve görsel-devinsel
işlevlerde yetersizlik.
3. Çocukluk Disintegratif
Bozukluğu
Çok az rastlanan bir otistik spektrum
bozukluğudur. Yaşamlarının en az ilk iki
yılında normal gelişim
gösterilir.Bozukluğun başlamasıyla daha
önce kazanılan beceriler yitirilir.
Çoğunun zihinsel becerileri ileri
derecede zihin özürlü düzeyine geriler.
4.Rett Sendromu
En az beş ay normal gelişim görülür.
Ve yalnızca kızlarda ortaya çıkan genetik
bir otistik spektrum bozukluğudur.
Sendromun başlamasıyla baş büyümesi
yavaşlar el becerileri yitirilir, takıntılı el
hareketleri başlar genetik temel
belirlenmiş tek otistik spektrum
bozukluğudur.
5.Atipik Otizm
Genellikle otizm için belirlenen üç
alanlardan yalnızca birinde yetersizlik
olma durumu.Hafif otistik belirtiler
kuşkulu otizm durumudur.
Özellikler
% 10’ unda üstün yetenekli
% 80’ inde zeka geriliği
Sorulara cevap vermeme
Konuşma monoton
Ayrıntıya dikkat
Değişikliğe aşırı tepki
Espiri mecazdan anlamazlar
Ekolali konuşma
7-DEHB
a)
b)
c)
Yaşına ve gelişim seviyesine uygun olmayan
dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik,
hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerini en
az iki ortamda ve altı ay süreyle gösteren,
bu özellikleri yedi yaşından önce ortaya
çıkan, özel eğitim ve destek eğitim
hizmetlerine ihtiyacı olan bireye denir.
Üç temel anlamda problem:
Dikkat süresi kısalığı
Kendini kontrol etmede güçlük çekme
Davranışlarda ya da düşüncelerde ataklık ve
huzursuzluk
KARŞILAŞTIRMASI
Hiperaktivite:
Bir motor takılmış gibi sürekli
hareket
Yanındakiyle sürekli konuşma
 Davranış keyfi ve amaçsız.
 Tepkilerini kontrol altına
alamama ve kontrolsüz
hareketlilik
 Ortam sınırlayıcı dikkatini
yoğunlaştırmak gerekiyorsa
hareketlilik artar.
 Aşırı hareketli çocuklar
heyecan verici ortamlarda
sakinleşir normal durumlarda
hareketlilik artar.
Hareketlilik:




Davranış uyumlu ve
devamlı nitelikte.
Hareketlilik belli bir
amaca yönelik
Ortam sınırlayıcı ve
dikkatini yoğunlaştırmak
gerekiyorsa hareket
azalır.
Hareketlilik ortama göre
stresli durumlarda
hareketlilik artar.
ATAKLIK



Yapacağı işin sonucunu düşünmeden
hareket
Aklına geleni hemen yapar.
Sırasını bırakmada zorluk
(Dikkat Eksikliği Bozukluğu)
Temel Özellikler
Dikkatsizlik: Yönergeleri takip etmede
güçlük
Ders dinlerken başka bir yerde gibi
Dikkati bir noktaya toplamada zorluk
Dış uyaranlarla dikkatin kolay dağılması
Unutkanlık
Eşyalarını sık kaybetme
Sık hayallere dalma
DEHB Eşlik Eden Davranış
Özellikleri
Düzensizlik.
 Sosyal becerilerde yetersizlik (istenmediğinde
acı çeker, kurallara uyum sağlayarak
oynayamaz.
 Saldırgan davranışlar
 Olumsuz bellik algısı:
Başarısız olacağı kaygısıyla etkinliğe katılmama
İşi uğraşmadan bırakma
Kendini yetersiz hissetme.

DEVAM
Limitleri zorlamayı sever.
Dalgınlık:
 Zaman zaman uykuya dalma
 Aynı anda iki işi yapmada sorun
 Bir kulaktan girer diğerinden çıkar.
 İpuçlarını yorumlamakta zorlanıyor.
 Aynı konuda çok soru sorar.
 Aklına geleni yapmadan duramaz.
 Tutarsızlık
Koordinasyon güçlüğü:
 Yazısı kötü
 Sık sık sakarlık yapar

DEHB NEDENLERİ







Beyin zedelenmesi
Genetik
Beyindeki yapısal ve işlevsel anormallik.
Biyokimyasal değişimler.
Merkezi sinir sisteminde ki yapısalişlevsel bozukluk
Olumsuz yaşam şartları
Aşırı beklenti
DEVAM
Görülme Sıklığı:
% 3-5
Erkeklerde 2-3 kat daha fazla
Sınıf Ortamının Düzenlenmesi






Öğrenci sayısı 30’u aşmamalı.
Kapı ve pencereden uzak öğretmene ve
işbirliğine yatkın çocuklarla oturmalı.
Sınıf kuralları bir yerde asılmalı.
Önemli bilgilere dikkat dikkat çekmek
için renkli kalem kullanma.
Sınıf öncesi özet yapılmalı.
Olumlu davranışlar üzerinde
odaklanılmalı.
DEVAM




Kurallar basit, kısa olumlu şekilde
belirtilmeli.
Uygulanabilecek kurallar belirlenmeli
Kurallar teker teker kazandırılmalı
Kurallara uyanlar ödüllendirilmeli.
8.KONUŞMA BOZUKLUĞU
Konuşma Bozukluğu:
 Konuşmanın anlaşılır şekilde olmaması
 Konuşmanın duyulmasında yetersizlik olması
 Sesin bozuk ve tırmalayıcı olması
 Ses ritminin bozuk olması
 Dil yönünden kelime dağarcığı gramer
yetersizliği
 Konuşmanın bireyin yaşına fiziksel yapısına
uygun olmaması
Artikülasyon (Eklemleme)
bozukluğu
1. Dilin seslerini doğru ve anlaşılır
çıkaramaması birbirine ulayamamasıdır.
Türleri:
 Sesin düşmesi- atlanması (kap-apı, hava,ava,
saat,sat)
 Ses eklenmesi (saat, sahat, spor,sipor)
 Sesin değiştirilmesi (yüzük-yüsük)
 Sesin bozulması
Nedenleri: Yapısal işlevsel bozukluk
DEVAM





2: Gecikmiş konuşma
Konuşmanın kısıtlı oluşu
Sözcük dağarcının yetersizliği
Cümle kurmada güçlük
Sözel dil kullanma yerine vücut dilini
kullanma
DEVAM
Nedenleri
 Zeka geriliği
 Sağlık durumu
 İşitme kaybı
 Konuşma organlarının koordinasyonu
 Duygusal yapı ve aile çevresi
KEKEMELİK
Tekrarlamalar, duraklamalar, uzatmalar,ve
bunlara eşlik eden jest ve mimikler ile
konuşmanın engellenmesidir.
Erkeklerde 3-4 kat daha fazla
görülmektedir.
Kekemelerin Gerilimleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Durumsal gerilim kürsüde konuşma
Sözcük yada ses gerilimi ( bazı sesleri
çıkarma surunu)
Otorite gerilimi
Belirsizlik gerilimi
Fiziksel gerilimi
Dıştan gelen gerilim
Hız gerilimi
2-4 yaş kekemeliğin gerilimi
1.
2.
3.
4.
Travmatik yaşantı-korku
Aile içi sorunlar
Kayıp ve ayrılık
Hatalı anne ve baba tutumu
Kişilik Özellikleri








Anneye aşırı bağlılık (sorunlar
karşısında)
Aşırı korku
Cezadan korkma
Aşırı sinirlilik içine kapanıklılık
Kıskançlık
Çevrecilik telaşlı yapı
Kelime korkusu
Afetler yaşayacağını düşünme
Neden








Genetik.
Ateşli hastalık.
Doğum travmaları
Olumsuz tutumlar
Kardeş doğumu
Şok yaşama
Okula başlama okul sorunları
Obresif kişilikler.
Dönemleri
Birincil dönem: 3-5 yaş farkında değil
İkincil dönem: Devinim, vücut dilinin
eklenmesiyle farkındalık ve kaçma
oluşur.
KEKEME ÖĞRENCİNİN
ÖĞRETMENİNE ÖNERİLER




Çocuğun sınıfta sorumluluklarını yerine
getirmesine fırsat verin
Çocuğu istemediği bir çalışmaya
katılmaya zorlamayın
Çocuğun söylemekten korktuğu
sözcüklerden kaçınmasını desteklemeyin
söylemesi için zorlayın
Sözcükleri çocuğun kendisinin seçmesine
izin verin.
DEVAM




Kekeleyen çocuğa sakinleş, rahatla
konuşmadan önce bir düşün vb gibi
önerilerde bulunmayın.
Çocuğun nasıl konuştuğuna değil ne
söylediğine odaklanın.
Çocuğu kekeme diye damgalamayın.
Çocuğun konuşması üzerinde titizlik
göstermeyin. Endişeden uzak olun çocuk
bir şey söylemek istediğinde acele ve
telaşa kapılmadan söyleyebileceği kadar
zaman verin.
DEVAM



Çocuğu konuşmada acele etirmeyin.
Çocuğa dur, acele etme, yeniden başla,
önce derin bir nefes al gibi uyarılarda
bulunmayın. Çünkü bu uyarılar dikkatin
konuşma üzerinde yoğunlaşmasına neden
olur.
Çocuk konuşurken dudak hareketlerine
değil gözüne bakın.
DEVAM





Sınıfta hızlı konuşmaktan ve emir
vermekten kaçının
Sıkı disiplinden kaçının
Çocukla samimi candan ilgilenin
Çocuktan çok fazla bir şey beklemeyin.
Sınıf içinde çocuğun güven ve mutluluk
duymasını sağlayın.
DEVAM



Sınıfın kekeme çocuğa karşı olan tavrını
kontrol edin çocuk sınıfta yokken
gülmeleri ve alay etmeleri konusunda
öğrenciler uyarılmalı.
Sınıfta şiir okuma ve sözel anlatımlarda
önlemler alınmalı kısa çalışmalar
verilmeli.
Koro ve ritm çalışmaları bu çocuklar için
faydalıdır.
DEVAM






Çocuğun yanında başkalarıyla çocuğun
kusurları hakkında konuşmayın.
Aileyi tanıyıp iş birliği yapın.
Kekeme kekemelik terimlerini
kullanmaktan sakının.
Onun konuşmasını olduğu gibi kabul edin
Çocuğun en az kekelediği durumları
saptayın
Çocuk kekelemediği zaman onu takdir
edin(aferin çok güzel çok iyi şeklinde)
DEVAM



Çocuğun takıldığı sesleri tamamlamak
için yardım etmeyin.
Çocuk kekelediğinde onun dikkatini
başka yönlere çekin.
Çocuğun yanında iki dil kullanılmamalı.
9.ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ
Zekası normal yada normal üstü olan
herhangi bir duygusal, nörolojik, fiziksel,
ruhsal özrü olmayan okuma yazma,
matematik, kendini ifade etme, düşünme
zaman ve mekanda yönelme alanlarından
biri veya birkaçında yetersizliğe yol açan
bir bozukluktur.
NEDENİ

Beynin sağ yada sol yarım kürelerinin
gelişmediği veya az geliştiği ince ve dar
olduğu görülür. Nedenleri kesin
olamamakla beraber





Düşük kilolu doğumlar
Doğum öncesi ve sonrası yaşanan
sorunlar
Dikkat eksikliği bozuklukları
Yeme alışkanlıkları
Görsel işitsel algısal sorunların özel
öğrenme güçlüğü ile ilişkili olduğu var
sayılır.
DEVAM




Beynin hatalı işleyişi
Biyokimyasal bozukluklar
Kalıtım
Çevresel etmenler
GÖRÜLEN ÖZELLİKLERİ







Çalışma becerilerini kullanma yetersizliği
Algısal bozukluk
Algısal devimsel ve genel eşgüdüm
problemleri
Dikkat bozukluğu ve aşırı hareketlilik.
Düşünme ve bellek problemleri
Sosyal uyum
Oran % 2- 3
DEVAM
ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ
Okul Öncesi dönemde:
 Konuşmada gecikme görülebilir.
 Birbirine yakın heceli kelimelerde sesler
karıştırılır (su, bu)
 Ayakkabılarını bağlamada başarısızlık
yaşanır.
 Sağ-sol karıştırılır.
DEVAM



Kullanılacak el konusunda bir seçim
yapılamaz.
Alfabedeki ses ve harflerin
öğrenilmesinde zorluk yaşanır.
Zaman ve yön kavramları birbirine
karıştırılır.
Okul Döneminde







Okuma geç ve zor öğrenilir.
Yavaş ve hatalı okunur.
Yazı bozuklukları çok görülür.
Matematikte güçlük çekilir.
Çarpım tablosunu öğrenmeme görülür
İmla ve noktalama hataları görülür.
d, b / p, b harfleri karıştırılır.
DEVAM





Okuduğunu anlamada sorun yaşanır.
Okurken sık sık harfler karıştırılır ( dağ
yerine bağ sal yerine şal)
Harflerin sırası karıştırılır.( kız, zık, ızk
)
Benzer kelimeler birbirine karıştırılır
(incir, zincir, en, ne )
Ayna imaji ile ters olarak yazma
DEVAM




Bazı kelimeler yanlış hecelenir hece
atlanır heceler tersten okunur yazılır.
Sesli okumalarda vurgulamalar inişli
çıkışlı olur ve noktalama işaretleri
görülmez.
Dil problemleri görülür.
Sayfa yanlış düzensiz kullanılır çizgiler
arası yazma zorluğu
DEVAM







Kelimeler birbirine bitişik
Yuvarlak ve düz çizgiden oluşan harfleri
yazmada güçlük
Aşırı düzensizlik
Dikkat dağınıklığı veya erken unutma
Geç ve yavaş yazılır
Özgüven yoksunluğu yaşanır
Problem çözme becerilerinde gerilik
DEVAM





Yazılı sınavlarda sözlü sınavlara oranla
daha başarısızlık
Zamanı kullanma kavrama ve söylemede
zorluk
Kurulan cümlelerin sonunu getirmede
zorluk genelde kısa cümleler
Aşırı hareketli yada aksine çok durağan
olabilir.
Soyut kavramları algılamada zorluk
DEVAM




Organize etme sentez ve analizde güçlük
Uyum sorunu
Görsel ve işitsel algıda yavaşlık
Motor koordinasyon sorunları
Özel Öğrenme Güçlüğü
Eğitimler
 1: Eğitim yaklaşımları
A:bilişsel süreçlerin öğretimi
Örnek:okuma problemi görsel algı
probleminden kaynaklanıyorsa önce
görsel algı çalışmaları yapılmalıdır.

DEVAM




B:Çok duyuya dayalı öğretim
C: Bileşen davranış değiştirme
D: Davranış değiştirme
E: Yapılandırma ve uyaranların azalması
DEVAM




Normal sınıfta özel öğrenim güçlüğü
gösteren çocuğu yönetimi
1: Öğrencinin düzeyine göre öğretim
2: Yönergelere açıkça yer verme
3: öğrencinin sınıfta yerleştirilmesi
Öğretmenlere Öneriler




Çocukların mekan analizini geliştirmek
çok önemlidir.
Çocuğa sağını solunu öğretmek önemlidir.
Örneğin saat taktığı kolun sol yazı
yazdığı elin sağ olduğu gibi.
Noktaları birleştirme çalışmaları yapılır.
d ve b ile karnı bu tarafta diğer tarafta
vb gibi ifadeler.
DEVAM





Okuma yazmadaki sorunlar karşısında
öğretmen sabırlı olmalı.
Kolay anlayabilecekleri kısa kelimelerden
basit cümleler yazdırılmalı
Grup içinde çalışırken başarabileceği
görevler verilmeli
Resimli kitaplar daha çok kullanılmalı
Her öğrenciyle birebir ilgilenmeli ve
öğretmenin görebileceği yere
oturtulmalı
DEVAM



Çabalar ödüllendirilmeli
Eğitime en başarılı olduğu yerden
başlamalı tam başarılı olmadan başka bir
çalışmaya geçilmemeli.
Çocuğun ilk tercihi tespit edilip sağ-sol
ayrımına bakılmalı değişik etkinlikler
yaptırarak başat el belirlenmeli.





Okuma alıştırmaları günde 2-3 kez 5-10
dak yüksek sesle yaptırılmalı.
2-3 cümlelik çocuğun ilgi duyduğu
parçalar üzerinde çalışılmalı okuduğu
anlattırılmalı.
Çocuğun yaptığı imla hataları kendisinin
bulması sağlanmalı.
Sözcük kullanarak sözcük dağarcığı
geliştirlmeli.
Sınavlar sözlü veya test olarak
uygulanmalıdır.
TEŞEKÜRLER