engelliğin oluşum nedenleri

2010-2011 ÖZEL EĞİTİM SEMİNERİ
MEHMET AKİF KABAKÇI
ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENİ
İLETİŞİM: 0 543 254 43 67
[email protected]
www.musegitimuygulama.meb.k12.tr
ENGELLİĞİN
OLUŞUM
NEDENLERİ
1 – Doğum öncesi :
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kalıtım
Annenin yaşı
Annenin beslenmesi
Kullandığı ilaçlar
İçki, sigara, uyuşturucu gibi maddelerin
kullanımı
Zehirlenmeler
Radyasyona maruz kalma
Psikolojik sorunlar
Annenin geçirdiği hastalıklar (ilk aylar)
Kazalar, travmalar
Anne-bebek arasındaki kan uyuşmazlığı
Kromozom anomalileri
2 – Doğum sırası :
•
•
•
•
Erken – geç doğum
Kordon dolanması
Güç ve riskli doğum
Vakum – forseps gibi aletlerin özellikle
uzman olmayan kişilerce kullanılması
• Doğum sırası kazalar
3 – Doğum sonrası :
• Enfeksiyona maruz kalma
• Ateşli hastalıklar (menenjit, beyin
iltihabı)
• Yanlış – geç müdahale
• Kazalar – travmalar
• Beslenme bozuklukları (yetersiz ve
dengesiz beslenme)
• Fiziksel istismar ve ihmal
ZEKA SINIFLANDIRMA(MEB)
•
•
•
•
•
•
•
•
Çok ağır (0-19)
Ağır (20-34)
Orta (35-49)
Hafif (50-69)
Donuk (70-84)
Normal (85-109)
Parlak (110-129)
Üstün (130 +)
ZİHİNSEL ENGELLİLİK
DURUMLARI VE NEDEN OLAN
ETMENLER
1 – Hidrosefali :
Beyin zarı ile kafatası arasında
serebro spinal denilen sıvının fazlaca
birikmesi durumudur. Beyinin
gelişimine bu sıvının olumsuz etkisiyle
zeka geriliği görülür.
2 – Mikrosefali :
Kafatasının normalden küçük olma
durumudur. Sebebi tam bilinmemekle
birlikte kalıtsal yönünün olduğu
söylenmektedir.
3 – Fenilketanüri (PKU):
Bir metabolizma bozukluğu sonucunda
görülür.
Vücutta
biriken,
dışarı
atılamayan fenilasit beyinde birikir ve
beyinin gelişmesini olumsuz etkiler.
4 – Down sendromu (DS) :
Kromozom anomalisidir. 23 çift
kromozomun 46 olması yerine 47
olması
durumunda
ortaya
çıkar.
Belirgin fiziksel özellikleri : çekik
gözlülük, kalın dudak, büyük dil, kısa
parmaklar, kısa ve kalın boyun.
Neşelidirler ve sosyal uyumları oldukça
iyidir.
Taklit
becerileri
oldukça
gelişmiştir.
5-CEREBRAL PALSY ( Beyin Felci-CP )
Beyin zedelenmesi yada beynin
gelişiminde bir anormallik sonucunda
doğuştan ya da yaşamın ilk yıllarında
meydana gelen bir durumdur.Çocuğun
gelişimsel dönemde geçirdiği bir çok
hastalık beyin gelişimini olumsuz yöne
etkileyerek cp’ ye neden olabilir .
CP-Özellikleri
– Hareket ile ilgili bozukluklar ve
kasılmalar
– El-göz ayak koordinasyon bozukluğu
– Aşırı kas zayıflığı
– Denge bozukluğu
– Nöbetler
– Zihinsel problemler
– Algı ve duyu bozukluğu
– İşitme konuşma görme problemleri
– Öğrenme güçlüğü
– Dikkat dağınıklığı görülebilir
6-Otistik spektrum
bozukluğu
Otistik birey sosyal etkileşim, sözel
ve sözel
olmayan
iletişim,
ilgi
ve
etkinliklerdeki sınırlılığı erken çocukluk
döneminde ortaya çıkan ve bu özellikleri
nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim
hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade
eder.(meb,2006)
ÖZELLİKLERİ
1. Sosyal etkileşimde yetersizlik.
2.Göz kontağında sınırlılık.
3.Ortak ilgide sınırlılık.
4.Başkalarının yaptığını ilgisizlik
5.Diğer çocuklarla etkileşimde isteksizlik
6.Yalnızlığa yönelme
7.Başkalarının duygularını anlamada
yetersizlik.
BEŞ ALT GRUBA AYRILIR :
1.OTİZM
En temel alt gruptur. Üç yaştan önce
başladığı kabul edilmektedir.
a) Sosyal etkileşimde önemli yetersizlik.
b) İletişim ve oyunda önemli yetersizlik
c) Çeşitli takıntılarla kendini gösterir.
2.Asperger sendromu
Sosyal etkileşimde yetersizlik ve
çeşitli takıntılar ancak otizmden farklı
olarak
a) Dil ve zihin gelişiminde gerilik yoktur
b) Sözcük dağarcığı ve dilbilgisi iyidir.
c) Görsel-algısal ve görsel-devinsel
işlevlerde yetersizlik.
3. Çocukluk Disintegratif
Bozukluğu
Sosyal rastlanan bir otistik spektrum
bozukluğudur. Yaşamlarının en az ilk iki
yılında normal gelişim
gösterilir.Bozukluğun başlamasıyla daha
önce kazanılan beceriler yitirilir.
Çoğunun zihinsel becerileri ileri
derecede zihin özürlü düzeyine geriler.
4.Rett Sendromu
En az beş ay normal gelişim gösteren
çocuklarda görülür. Ve yalnızca kızlarda
ortaya çıkan genetik bir otistik
spektrum bozukluğudur. Sendromun
başlamasıyla baş büyümesi yavaşlar el
becerileri yitirilir, takıntılı el
hareketleri başlar genetik temel
belirlenmiş tek otistik spektrum
bozukluğudur.
5.Atipik Otizm
Genellikle otizm için belirlenen üç
alanlardan yalnızca birinde yetersizlik
olma durumu.Hafif otistik belirtiler
kuşkulu otizm durumudur.
Özellikler
% 10’ unda üstün yetenekli
% 80’ inde zeka geriliği
Sorulara cevap vermeme
Konuşma monoton
Ayrıntıya dikkat
Değişikliğe aşırı tepki
Espiri mecazdan anlamazlar
Ekolali konuşma
7-DEHB
Yaşına ve gelişim seviyesine uygun olmayan
dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik,
hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerini en
az iki ortamda ve altı ay süreyle gösteren,
bu özellikleri yedi yaşından önce ortaya
çıkan, özel eğitim ve destek eğitim
hizmetlerine ihtiyacı olan bireye denir.
Üç temel anlamda problem:
a) Dikkat süresi kısalığı
b) Kendini kontrol etmede güçlük çekme
c) Davranışlarda ya da düşüncelerde ataklık ve
huzursuzluk
KARŞILAŞTIRMASI
Hiperaktivite:
Hareketlilik:
Bir motor takılmış gibi sürekli
hareket
Yanındakiyle sürekli konuşma
• Davranış keyfi ve amaçsız.
• Tepkilerini kontrol altına
almalılar ve kontrolsüz
hareketlilik
• Ortam sınırlayıcı dikkatini
yoğunlaştırmak gerekiyorsa
hareketlilik artar.
• Aşırı hareketli çocuklar
heyecan verici ortamlarda
sakinleşir normal durumlarda
hareketlilik artar.
• Davranış uyumlu ve
devamlı nitelikte.
• Hareketlilik belli bir
amaca yönelik
• Ortam sınırlayıcı ve
dikkatini yoğunlaştırmak
gerekiyorsa hareket
azalır.
• Hareketlilik ortama göre
stresli durumlarda
hareketlilik artar.
(Dikkat Eksikliği Bozukluğu)
Temel Özellikler
Dikkatsizlik: Yönergeleri takip etmede
güçlük
Ders dinlerken başka bir yerde gibi
Dikkati bir noktaya toplamada zorluk
Dış uyaranlarla dikkatin kolay dağılması
Unutkanlık
Eşyalarını sık kaybetme
Sık hayallere dalma
DEHB Eşlik Eden Davranış
Özellikleri
• Düzensizlik.
• Sosyal becerilerde yetersizlik (istenmediğinde
acı çeker, kurallara uyum sağlayarak
oynayamaz.
• Saldırgan davranışlar
• Olumsuz bellik algısı:
Başarısız olacağı kaygısıyla etkinliğe katılmama
İşi uğraşmadan bırakma
Kendini yetersiz hissetme.
• Limitleri zorlamayı sever.
Dalgınlık:
• Zaman zaman uykuya dalma
• Aynı anda iki işi yapmada sorun
• Bir kulaktan girer diğerinden çıkar.
• İpuçlarını yorumlamakta zorlanıyor.
• Aynı konuda çok soru sorar.
• Aklına geleni yapmadan duramaz.
• Tutarsızlık
Koordinasyon güçlüğü:
• Yazısı kötü
• Sık sık sakarlık yapar
DEHB NEDENLERİ
•
•
•
•
•
Beyin zedelenmesi
Genetik
Beyindeki yapısal ve işlevsel anormallik.
Biyokimyasal değişimler.
Merkezi sinir sisteminde ki yapısalişlevsel bozukluk
• Olumsuz yaşam şartları
• Aşırı beklenti
Görülme Sıklığı:
% 3-5
Erkeklerde 2-3 kat daha fazla
8.KONUŞMA BOZUKLUĞU
Konuşma Bozukluğu:
• Konuşmanın anlaşılır şekilde olmaması
• Konuşmanın duyulmasında yetersizlik olması
• Sesin bozuk ve tırmalayıcı olması
• Ses ritminin bozuk olması
• Dil yönünden kelime dağarcığı gramer
yetersizliği
• Konuşmanın bireyin yaşına fiziksel yapısına
uygun olmaması
Artikülasyon (Eklemleme)
bozukluğu
1. Dilin seslerini doğru ve anlaşılır
çıkaramaması birbirine ulayamamasıdır.
Türleri:
• Sesin düşmesi- atlanması (kap-apı, hava,ava,
saat,sat)
• Ses eklenmesi (saat, sahat, spor,sipor)
• Sesin değiştirilmesi (yüzük-yüsük)
• Sesin bozulması
Nedenleri: Yapısal işlevsel bozukluk
•
•
•
•
•
2: Gecikmiş konuşma
Konuşmanın kısıtlı oluşu
Sözcük dağarcının yetersizliği
Cümle kurmada güçlük
Sözel dil kullanma yerine vücut dilini
kullanma
Nedenleri
• Zeka geriliği
• Sağlık durumu
• İşitme kaybı
• Konuşma organlarının koordinasyonu
• Duygusal yapı ve aile çevresi
Kekemelerin Gerilimleri
1. Durumsal gerilim kürsüde konuşma
2. Sözcük yada ses gerilimi ( bazı sesleri
çıkarma surunu)
3. Otorite gerilimi
4. Belirsizlik gerilimi
5. Fiziksel gerilimi
6. Dıştan gelen gerilim
7. Hız gerilimi
2-4 yaş kekemeliğin gerilimi
1.
2.
3.
4.
Travmatik yaşantı-korku
Aile içi sorunlar
Kayıp ve ayrılık
Hatalı anne ve baba tutumu
Kişilik Özellikleri
• Anneye aşırı bağlılık (sorunlar
karşısında)
• Aşırı korku
• Cezadan korkma
• Aşırı sinirlilik içine kapanıklılık
• Kıskançlık
• Çevrecilik telaşlı yapı
• Kelime korkusu
• Afetler yaşayacağını düşünme
KEKEMELİK
Tekrarlamalar, duraklamalar, uzatmalar,ve
bunlara eşlik eden jest ve mimikler ile
konuşmanın engellenmesidir.
Erkeklerde 3-4 kat daha fazla
görülmektedir.
Neden
•
•
•
•
•
•
•
•
Genetik.
Ateşli hastalık.
Doğum travmaları
Olumsuz tutumlar
Kardeş doğumu
Şok yaşama
Okula başlama okul sorunları
Obresif kişilikler.
Dönemleri
Birincil dönem: 3-5 yaş farkında değil
İkincil dönem: Devinim, vücut dilinin
eklenmesiyle farkındalık ve kaçma
oluşur.
9.ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ
Zekası normal yada normal üstü olan
herhangi bir duygusal, nörolojik, fiziksel,
ruhsal özrü olmayan okuma yazma,
matematik, kendini ifade etme, düşünme
zaman ve mekanda yönelme alanlarından
biri veya birkaçında yetersizliğe yol açan
bir bozukluktur.
•
•
•
•
•
Beynin sağ yada sol yarım kürelerinin
gelişmediği veya az geliştiği ince ve dar
olduğu görülür. Nedenleri kesin
olamamakla beraber
Düşük kilolu doğumlar
Doğum öncesi ve sonrası yaşanan
sorunlar
Dikkat eksikliği bozuklukları
Yeme alışkanlıkları
Görsel işitsel algısal sorunların özel
öğrenme güçlüğü ile ilişkili olduğu var
sayılır.
•
•
•
•
Beynin hatalı işleyişi
Biyokimyasal bozukluklar
Kalıtım
Çevresel etmenler
GÖRÜLEN ÖZELLİKLERİ
• Çalışma becerilerini kullanma yetersizliği
• Algısal bozukluk
• Algısal devimsel ve genel eşgüdüm
problemleri
• Dikkat bozukluğu ve aşırı hareketlilik.
• Düşünme ve bellek problemleri
• Sosyal uyum
• Oran % 2 % 3
ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ
Okul Öncesi dönemde:
• Konuşmada gecikme görülebilir.
• Birbirine yakın heceli kelimelerde sesler
karıştırılır (su, bu)
• Ayakkabılarını bağlamada başarısızlık
yaşanır.
• Sağ-sol karıştırılır.
• Kullanılacak el konusunda bir seçim
yapılamaz.
• Alfabedeki ses ve harflerin
öğrenilmesinde zorluk yaşanır.
• Zaman ve yön kavramları birbirine
karıştırılır.
Okul Döneminde
•
•
•
•
•
•
•
Okuma geç ve zor öğrenilir.
Yavaş ve hatalı okunur.
Yazı bozuklukları çok görülür.
Matematikte güçlük çekilir.
Çarpım tablosunu öğrenmeme görülür
İmla ve noktalama hataları görülür.
D, b / p, b harfleri karıştırılır.
• Okuduğunu anlamada sorun yaşanır.
• Okurken sık sık harfler karıştırılır ( dağ
yerine bağ sal yerine şal)
• Harflerin sırası karıştırılır.( kız, zık, ızk
)
• Benzer kelimeler birbirine karıştırılır
(incir, zincir, en, ne )
• Ayna imaji ile ters olarak yazma
• Bazı kelimeler yanlış hecelenir hece
atlanır heceler tersten okunur yazılır.
• Sesli okumalarda vurgulamalar inişli
çıkışlı olur ve noktalama işaretleri
görülmez.
• Dil problemleri görülür.
• Sayfa yanlış düzensiz kullanılır çizgiler
arası yazma zorluğu
• Kelimeler birbirine bitişik
• Yuvarlak ve düz çizgiden oluşan harfleri
yazmada güçlük
• Aşırı düzensizlik
• Dikkat dağınıklığı veya erken unutma
• Geç ve yavaş yazılır
• Özgüven yoksunluğu yaşanır
• Problem çözme becerilerinde gerilik
• Yazılı sınavlarda sözlü sınavlara oranla
daha başarısızlık
• Zamanı kullanma kavrama ve söylemede
zorluk
• Kurulan cümlelerin sonunu getirmede
zorluk genelde kısa cümleler
• Aşırı hareketli yada aksine çok durağan
olabilir.
• Soyut kavramları algılamada zorluk
•
•
•
•
Organize etme sentez ve analizde güçlük
Uyum sorunu
Görsel ve işitsel algıda yavaşlık
Motor koordinasyon sorunları
Özel Öğrenme Güçlüğü
• Eğitimler
• 1: Eğitim yaklaşımları
A:bilişsel süreçlerin öğretimi
Örnek:okuma problemi görsel algı
probleminden kaynaklanıyorsa önce
görsel algı çalışmaları yapılmalıdır.
•
•
•
•
B:Çok duyuya dayalı öğretim
C: Bileşen davranış değiştirme
D: Davranış değiştirme
E: Yapılandırma ve uyaranların azalması
• Normal sınıfta özel öğrenim güçlüğü
gösteren çocuğu yönetimi
• 1: Öğrencinin düzeyine göre öğretim
• 2: Yönergelere açıkça yer verme
• 3: öğrencinin sınıfta yerleştirilmesi
ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLAR
• Üstün yetenekli birey: Zekâ,
yaratıcılık, sanat, spor, liderlik
kapasitesi veya özel akademik
alanlarda akranlarına göre yüksek
düzeyde performans gösteren
bireylerdir.