Yardımla Üreme Teknikleri (ICMART) Uluslararası İzleme Komitesi

Yardımla Üreme Teknikleri (ICMART) Uluslararası İzleme Komitesi ve Dünya Sağlık
Örgütü (WHO)’nün 2009 yılı ART terminolojisi sözlüğü
Human Reproduction, Vol.24, No.11 pp. 2683–2687, 2009
F. Zegers-Hochschild1,9, G.D. Adamson2, J. de Mouzon3, O. Ishihara4,
R. Mansour5, K. Nygren6, E. Sullivan7, and S. van der Poel8 on behalf of
ICMART and WHO
Background:Yardımcı üreme teknikleri için kullanılan tanımlamaların farklı ülke ve
bölgelerde çeşitlilik
göstermesi, yapılan işlemlerin belli bir standart haline getirilmesini
zorlaştırmaktadır.İnfertilite tedavisinin dünya çapına yayılmış olması ortak bir terminoloji
oluşturulmasını
zorunlu kılmaktadır.Uluslararası kabul gören ve güncellenen tanımların
oluşturulması ile yardımla üreme tekniklerinin etkinliği, güvenilirliği dünya çapında
izlenebilecek ve uluslararası data birikimi oluşturulabilecektir.
Metod: 72 klinisyen, temel bilim adamı, epidemiolojist, aralık 2008’de İsviçre Cenevre’ de
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) adına toplanarak klinik işlemler ve prosedürler, laboratuvar
prosedürleri ve veriler başlığı altında üç ayrı çalışma grubu oluşturuldu. Her grup mevcut
ICMART sözlüğünü geliştirip, revizyonlar için tavsiyelerde bulundu ve sözlüğün
geliştirilmesi için yeni tanımlar oluşturdular.
Sonuçlar: orijinal sözlüğe 34 yeni tanım eklenerek, sayısal klinik ve laboratuar uygulamalarını
içeren 87 tanım için konsensus sağlandı. Kümülatif doğum oranları ve ART’nin güvenirliğini
ve etkinliğini tanımlayan diğer belirteçler özellikle değerlendirildi.
Özet: Standardize edilmiş terminoloji ile araştırmalar ve ART ile ilgili veriler ülkeler ve
bölgeler arasında fark olmadan değerlerndirilebilecek, ART praktiğinde ortak bir iletişim
sağlanabilecektir.
Giriş
Ulusal ve uluslararası düzeyde yardımcı üreme teknikleri (ART) sonuçlarını değerlendirmek
için standart bir tanımlama oluşturulması büyük önem taşımaktadır. ART tedavisinin dünya
çapına yayılması,
yapılan tartışmalar, oluşturulmuş veri tabanları
tüm ilgileri ART
tedavisinin üzerine çekmektedir(GD Adamson et al, 2006; J de Mouzon et al, 2004; RP
Dickey, 2007; European IVF Monitoring Consortium Report, ESHRE, 2008). Yardımla
üreme teknikleri tanımlarındaki farklı ülkelerdeki farklı tanımlar, medikal, kültürel ve dini
oluşumlardaki farklılıklara adaptasyonlardan kaynaklanmaktadır. Prosedürlerin etkinliği,
güvenilirliği ve kalitesini ölçebilmek ve araştırma yapabilmek için uluslararası data
toplanması sırasında standardizasyon gereklidir.
The International Committee for Monitoring Assisted Reproductive Technology (ICMART),
dünya genelinde oluşturulan ART datalarından sorumlu olan birim, ART üzerine yapılmış ilk
sözlüğü 2006 da yayınladı.( Zegers-Hochschild, 2006, Fertil Steril; Zegers-Hochschild, 2006,
Hum Reprod.). WHO tarafından 2001’de düzenlenen uluslararası toplantıda ‘Medical,Ethical
ve Social Aspects of Assisted Reproduction’ bu sözlüğün oluşturulması fikri doğdu.
(ICMART, The ICMART glossary, Report of aWHO meeting, 2002).
Aralık 2008’ de ICMART, the Low Cost IVF Foundation (LCIVFF) ve International
Federation of Fertility Societies(IFFS) desteği ile düzenlenen diğer bir WHO toplantısında ise
ulusal
WHO,‘
Assisted
Reproductive
Technologies:
Common
Tereminology and
Management in Low- Source Settings adı altında bir toplantı düzenledi. ICMART üyeleri ve
WHO, mevcut olan ‘ART terminoloji sözlüğü’ nü (Glossary on ART Terminology) tekrar
gözden geçirip geliştirdiler.
Ulusal dataların toplanabilmesini ve böylece yüksek kalitede data elde edilmesini, ART’nin
etkinliği ve güvenilirliğini ölçülebilmesini olanaklı kılan uluslararası kabul gören, ART
tanımlamalarının oluşturulması kararlaştırıldı.
WHO, organizasyon komitesiyle birlikte, American Society for Reproductive Medicinen
(ASRM), the European Society for Human Reproduction and Embryology(ESHRE), the
International Committee for Monitoring AssistedReproductive Technology (ICMART), the
Red Latino Americana deReproduccio´n Asistida (RED), the International Federation of
FertilitySocieties (IFFS), the International Federation of Gynaecology and Obstetrics (FIGO),
the Middle East Fertility Society (MEFS), the Japan Society for Reproductive Medicine
(JSRM), the Japan Society for Obstetrics and Gynaecology (JSOG), the Society of Obstetrics
and Gynaecology of Burkina (SOGOB), the Chinese Society of Reproductive Medicine, the
Indian Society for Assisted Reproduction, the Brazilian Society of Assisted Reproduction
(SBRA), the World Endometriosis Society (WES), the Fertility Society of Australia (FSA),
the International Society for Mild Approaches to Assisted Reproduction (ISMAAR), the
Russian Association of Human Reproduction (RAHR), the Asia Pacific Initiative on
Reproduction (ASPIRE), and the Low Cost IVF Foundation (LCIVFF), Fertility and Sterility
and Human Reproduction gibi ulusal ve uluslar arası yardımcı sağlık tıbbı kuruluşlarının
seçtiği konusunda uzman kişileri topladı.
Çalışma Metodu
WHO adına toplanan 72 klinisyen, bilim adamı ve epidemiolojist tarafından aralık 2008’de
İsviçre
Cenevre’ de
ICMART sözlüğü değiştirildi
ve geliştirildi. Üç çalışma grubu
oluşturuldu.
Her gruptaki profesyoneller alfabetik sırayla aşağıdaki gibiydi:
Klinik: David Adamson, Thomas D’Hooghe, Osamu Ishihara, Fernando Zegers-Hochschild.
Laboratuvar: Trevor Cooper, Outi Hovatta, Arne Sunde, Alan Trounson.
Veriler: Maryse Bonduelle, Jacques de Mouzon, Orvar Finnstro¨m, Hassan Sallam.
Bu sözlüğün, ART pratiğinin ve data sisteminin profesyoneller arasında paylaşımını
kolaylaştırmasını bekliyoruz. Standardize edilmiş terminoloji ile bölgesel ve ulusal olarak
yeni trendlerin ve verilerin değerlendirilmesine ve karşılaştırılmasına yardımcı olmalıdır.
Teşekkürler
ICMART’ın finansal olarak yardım aldığı kuruluşlar: The American Society for Reproductive
Medicine (ASRM), the Society for Assisted Reproductive Technology (SART), the European
Society for Human Reproduction and Embryology (ESHRE), the Fertility Society of Australia
(FSA), The Latin American Network of Assisted Reproduction (RED), the Japan Fertility
Society (JFS), and the Middle East Fertility Society (MEFS).
Sözlük
Assisted Hatching: In vitro olarak embriyonun zona pelüsidasının kimyasal, mekanik ya da
lazer yöntemi kullanarak inceltilmesi işlemi.
Üremeye yardımcı tedavi (ÜYTE) : Gebelik oluşturma amacı ile insan spermi, yumurtası ya
da embriyosunu içine alan tedavi ve işlemlerin bütünü. İn vitro olarak döllenme, embryo
transferi, gamet intrafallopian transferi, zigot intrafallopian transferi, tubal embryo transferi,
gamet ya da embriyo dondurulması, gebelik ve taşıyıcı annelik durumları da ÜYTE içinde yer
almakla birlikte bu terimlerle sınırlanamaz. Kadının eşi ya da sperm donöründen elde edilen
sperm ile yapılan inseminsyon işlemi ÜYTE tanımı içinde yer almaz.
Biyokimyasal Gebelik (klinik öcesi spontan kürtaj/ düşük) : Kanda ya da idrarda HCG
değerinin tespiti ile belirlenen ve klinik gebeliğe dönüşmeyen gebelik.
Blastosist: Döllenmeden 5 ya da 6 gün sonra iç hücre kitlesi, dış trofoktoderm tabakası ve içi
sıvı dolu blastösöl boşluğu ile tanımlanan embriyo.
İptal edilen siklus: Ovaryan stimülasyonu uygulanmış ama folikül aspirasyonu işlemi ya da
çözme sonrası embryo transfer işlemi gerçekleştirilmemiş siklus.
Klinik gebelik: Ultrasonda bir ya da daha fazla gebelik kesesi ya da gebeliğin klinik
belirtileri ile kendini gösteren gebelik. Ektopik gebelik te bir klinik gebelik türüdür. Not:
Çoğul gebelik keseleri bir klinik gebelik olarak sayılır.
Klinik gebelik oranı: Başlanan
her 100 siklusda, yapılan aspirasyon işleminde
ya da
transfer işlemi gerçekleştirilen her 100 hastada görülen klinik gebelik Not: Klinik gebelik
oranı verildiğinde hangi alan için verildiği de belirtilmelidir.
Kalp atışı görülen klinik gebelik oranı: En azından bir fetüs kalp atışı görülen ultrason ya
da klinik verilerle belirlenmiş gebelik .Ektopik gebelik te bu tür gebeliğe dahildir.
Konjenital anomali: Doğumda ya da neonatal dönemde görülen düşüklerdeki yapısal,
fonksiyonel ya da genetik anomalilerin tümü.
ÜYTE için kontrollü ovaryan stimülasyonu : Kadınlarda folikül aspirasyon yöntemi ile
fazla sayıda yumurta elde etmek için birden fazla folikül geliştirmeyi amaçlayan ilaç tedavisi.
ÜYTE siklusu için olmayan kontrollü ovaryan stimülasyon: Yumurtalıklardan birden
fazla yumurta elde etmek için yapılan ilaç tedavisi.
Kriyopreservasyon: Gamet, zigot, embriyo ya da gonad dokusunun dondurulması ya da
vitrifikasyonu.
En az bir canlı bebek doğumu gerçekleşen kümülatif doğum oranı: Bir indüksiyon ya da
aspirasyon gerçekleşmiş ART siklusundan sonra taze embryo transferi yapılan ve sonrasında
müteakip dondurulmuş/ çözülmüş embryo transfer işlemi yapılmış, en azından bir canlı
doğum gerçekleşen ÜYTE siklusu.
Doğum: Annenin gebeliğinin 20 haftasını tamamlamasının ardından bir ya da daha fazla
fetüs doğurması.
ÜYTE tedavisi sonrası hasta başı doğum oranı: Belli sayıda tüp bebek tedavisi görmüş
hastada görülen en az bir canlı doğum oranı.
Doğum oranı: Başlanan, aspirasyon işlemi yapılan ya da transfer işlemi yapılan her 100
hastada açıklanan gebelik oranı.Gebelik oranı açıklandığında hangi alanla ilgili olduğu da
belirtilmelidir. Bir ya da daha çok canlı ya da ölü doğum da bu tanım içinde yer alır.
Not: tekil, ikiz yada diğer çoğul gebelikler bir doğum olarak kayda geçer.
Erken neonatal ölüm: Doğumdan sonra 7 gün içinde olan bebek ölümü.
Ektopik gebelik: Uterin kavite dışında embriyonun tutunması ile gerçekleşen gebelik.
Elektif embriyo transferi: Transferi mümkün olan embriyoların arasından bir ya da daha
fazla embriyonun seçilmesi.
Embriyo: Fertilizasyon oluşmasından sonra geçen yedi haftalık süreç boyunca zigota
embriyo denir. (Parthenotes bu tanımlama içinde yer almaz).
Embriyo donasyonu: Alıcıdan ya da onun eşine ait olmayan gametlerden (sperm ya da
yumurta) oluşmuş embriyonun transferi.
Embriyo alıcı siklusu: Oluşmuş embryonun transferi.
Embriyo alıcı siklusu: Kadının donörden zigot ya da embriyo alması için başlatılan ÜYTE
siklusu.
Embriyo / fetüs redüksiyonu: Çoğul gebeliklerdeki yaşayan embriyo ya da fetüs sayısını
azaltma işlemi.
Embriyo transferi (ET): Bir ya da daha fazla embriyonun uterus ya da fallop tüplerine
yerleştirilmesi işlemi.
Embriyo transferi siklusu: Bir ya da daha fazla embriyonun uterus ya da fallop tüplerine
yerleştirilmesi için yapılan ÜYTE siklusu.
Düşük doğum ağırlığı: 1000 gramdan az doğum ağırlığı.
Erken doğum: Gebeliğin 20 ve 28. haftaları arasında gerçekleşen canlı ya da ölü doğum.
Fertilizasyon: Spermin yumurtaya penetre olması ile genetik materyallerinin kaynaşıp
zigotun ilk halini oluşturması.
Fetal ölüm(ölü doğum): Gebeliğin 20. haftasında ya da 20. haftasından sonra gerçekleşen
ölü doğum. Ölüm bebeğin soluk almaması, kalp atışı göstermemesi, kas hareketi yapamaması
ile belirlenir.
Fetüs: Fertilizasyonun oluşumunun 8.haftasından düşük ya da doğumun olmasına kadar
geçen sürede embryonik gelişme süresince embriyo fetüs.
Dondurulmuş/çözülmüş embriyo transferi siklusu (FET): Dondurulmuş ve çözülmüş
embriyo ya da embriyoların transferi için takip edilen ÜYTE siklusu.
Dondurulmuş/çözülmüş yumurta siklusu: Dondurulmuş yumurtanın çözülerek döllenmesi
ve sonrasında embriyo transferin gerçekleşmesini hedefleyen ÜYTE siklusu.
Normal zamanlı doğum: 37 ve 42. hafta arasında gerçekleşen canlı ya da ölü doğum.
Gamet İntrafallopian Transfer (GIFT): Gametlerin (sperm ve yumurta ) fallop tüplerine
transfer edilmesi işlemi.
Gestasyonel yaş: Fertilizasyondan sonraki tamamlanan haftaya 2 hafta (14 gün) eklendiğinde
ortaya çıkan embriyo ya da fetüs yaşı
Gestasyonel taşıyıcı: Taşıdığı bebeği anlaşmalı olduğu alıcı anneye verecek olan gebe kadın.
Gebelik kesesi: Gebeliğin ilk dönemlerinde, uterus içinde ya da dışında (ektopik gebelik
olduğu takdirde) görülen içi sıvı dolu yapı.
Hatching: Embriyonun blastosist aşamasında zona pelüsidadan ayrılması işlemi.
High order çoğul gebelik: Üç ya da daha fazla sayıda fetüs ya da yeni doğanlı gebelik ya da
doğum.
İmplantasyon: Fertilizasyondan sonraki beşinci günde başlayıp yedinci güne kadar olan
sürede zonadan ayrılaran blastosistin penetre olması( çoğunlukla endometriyuma ).
İmplantasyon oranı: Oluşan gebelik keselerinin, transfer edilmiş embriyoların sayısına
oranı.
In Vitro Fertilizasyon (IVF): Vücut dışında gerçekleştirilen döllenme işlemini içeren ÜYTE
tekniği.
İndüklenen düşük: Gebeliğin 20. haftasından önce embryo/fetüsün ağırlığının 400 gramdan
düşük olması durumunda gebeliğin sonlandırılması.
İnfertilite (klinik tanım): En az 12 aylık düzenli ve korunmadan girilen ilişkiye rağmen
klinik olarak gebeliğin gerçekleşmesi ile tanımlanan üreme sistemi hastalığı.
Başlanan siklus: Folikül aspirasyonunun yapılıp, yapılmasına bakmaksızın; kadının özel bir
ovaryan stimülasyonu ile ilaç tedavisi edilmesi ya da doğal siklusunun takip edilerek tedavi
edilmesi.
Intrastoplaznik Sperm Enjeksiyonu (ICSI): Oosit stoplazmasının içine bir adet
spermatozoonun bırakılması işlemi.
Canlı doğum: Fertilizasyon ürünü olan bebeğin göbek bağı ya da plesentası kesilsin ya da
kesilmesin soluk alıp verebilen, kalp atışı duyulabilen, ya da istemli kas hareketi yapabilen bir
durumda annesinden doğması.
Canlı doğum oranı: 100 adet başlanan, aspirasyonu yapılan yada embriyo transfer işlemi
yapılan siklusta görülen canlı doğum oranı.
Düşük doğum ağırlığı: 2,500 gramdan daha düşük bir kilo ile doğum.
Medikal yardımla üreme (MAR): Ovulasyon indüksiyonu, kontrollü ovaryan stimülasyonu,
ovulasyon tetikleme, ÜYTE işlemleri, hastanın eşi ya da partnerinin spermi ile yapılan
intrauterin, intraservikal ya da intravajinal inseminasyon işlemlerinin sonucunda meydana
gelen üreme.
MESA: mikrocerrahi yolla epididimal sperm aspirasyonu.
MESE: mikrocerrahi yolla epididimal sperm ekstraksiyonu.
Mikromanüplasyon: spermatozoon, yumurta, zigot ya da embriyo ile çalışmaya olanak
sağlayan micro operasyon prosedürleri.
Micro TESE: Mikrocerrahi yöntemle testiküler sperm ekstraksiyonu.
IVF için ılımlı ovaryan stümilasyonu: Yumurtalıkların gonadotrophin ve/veya diğer
bileşiklerle stümile edilerek IVF yöntemi için yediden daha az sayıda yumurta elde etmeyi
hedefleyen işlem.
Bozulmuş gebelik: Embriyo(lar) ya da fetüs(ler) in spontan olarak uterustan atılması ile
ortaya çıkan klinik düşük.
Modifiye edilmiş doğal siklus: Spontan gelişen menstrual siklus sırasında yumurtalıklardan
toplanan bir ya da daha fazla sayıdaki yumurtayla yapılan IVF işlemi. İlaçlar spontan olarak
gelişen LH artışını engellemek ve/veya son oosit maturasyonunu tamamlamak için kullanılır.
Çoğul gebelik/doğum: Birden fazla fetüs/yeni doğan doum ya da gebeliği.
Doğal IVF siklusu: Doğal menstrual siklus sırasında, ilaç kullanılmadan bir ya da daha fazla
oosit elde edilmesini sağlayan IVF işlemi.
Neonatal ölüm: Yeni doğmuş bebeğin doğumdan sonraki 28 gün içinde ölümü.
Neonatal periyod: Doğumla başlayan ve doğumdan sonraki 28 gün devam eden dönem.
Oosit donasyon siklusu: Klinik işlem ya da araştırma için donörden oosit toplanması için
yapılan siklus.
Oosit alıcı siklusu: Donörden yumurta alacak olan kadın için yapılan ÜYTE siklusu.
Ovaryan Hiper Stümülasyonu Sendromu (OHSS): Ovaryan stümülasyonuna
verilen
cevabın klinik olarak şiddetli olması. Karın şişliği, yumurtalık büyümesi, haemodinamik ve
metabolik komplikasyonlar ile açığa çıkar.
Yumurtalık torsiyonu: Yumurtalığın vasküler sapının kısmi ya da komple olarak rotasyon
yapması sonucu yumurtalığa giden kan akışının tıkanması, bununda dokuda nekroza sebebiyet
vermesi.
Ovulasyon indüksiyonu(OI): Anovulasyon ya da oligo-ovulasyon sorunu olan kadının ilaç
tedavisi görerek normal olarak yumurtlamasının sağlanması.
Perinatal ölüm: Gebeliğin ilerleyen dönemlerinde görülen fetal ya da neonatal ölüm
(gebeliğin 20. haftası ve sonrasındaki dönem ile doğumdan sonraki 7 gün arasındaki dönem)
PESA: Perkütan epididimal sperm aspirasyonu.
Geç doğum: Gebelik döneminin tamamlanmış 42 haftasından sonra gerçekleşen ölü ya da
canlı doğum.
Preimplantasyon Genetik Tanı (PGD): Özel bir gen, yapı ve/veya kromozomal değişimleri
test etmek için yumurtadan , zigottan ya da embriyodan alınan polar body, blastomer ya da
trofoektoderm tabakası incelemesi ile yapılan analiz.
Preimplantasyon Genetik Tarama (PGS): Anöploidi, mutasyon ve / veya DNA ‘nın
yeniden düzenlenmesini görmek için yumurtadan , zigottan ya da embriyodan alınan polar
body, blastomer ya da trofoektoderm tabakası incelemesi ile yapılan analiz.
Erken doğum: Gebeliğin 20. haftası ile 37. haftası arasında gerçekleşen canlı ya da ölü
doğum.
Tekrarlayan spontan düşük: İki ya da ikiden fazla meydana gelen spontan düşük.
Reproduktif cerrahi: Teşhis koymak, korumak, düzeltmek ve/veya üreme fonksiyonunu
geliştirmek için yapılan cerrahi işlemler.
Şiddetli ovaryan hiperstimülasyon sendromu: Hastanın
hastaneye kaldırması gereken
OHSS durumu.
Gebelik yaşına göre küçük olma: İntrauterin büyüme tablosundakine göre 10 th
centileden daha küçük olan doğum ağırlığı.
Sperm alma siklusu : Donörden sperm almaya hazırlanan bir kadın için yapılan ÜYTE
siklusu.
Spontan düşük: Gebeliğin 20. haftasından önce gerçekleşen (fertilizasyondan sonraki 18
hafta) ya da gebelik yaşı bilinmiyorsa 400 gramın altında embtyo/fetüs kaybı.
TESA: Testiküler sperm aspirasyonu
TESE: Testiküler sperm ekstraksiyonu.
En az bir canlı doğumlu toplam doğum oranı: Başlanan, taze ya da dondurulmuş/çözülmüş
olarak embriyo transferlerinin yapıldığı
ÜYTE siklusları sonucunda oluşan doğumların
toplam sayısı. Bu oran tüm embriyoların taze ve/veya dondurulmuş/ çözülmüş olduğu
durumlarda kullanılır.
Kese(ler) ya da embriyo(lar)ın kaybı: Devam eden bir gebelikte bir ya da daha fazla gebelik
kesesinin yada embriyonun ultrasonla bakıldığında görülmemesi.
Çok düşük kilolu doğum:1500 gramın altında olan doğum.
Çok erken doğum: 32 haftasını tamamlamadan 20. haftadan sonra görülen ölü ya da canlı
doğum.
Vitrifikasyon: Ultra hızlı kriyoprezervasyon yöntemi ile buz kristallerinin oluşmasını
engelleyen hücre etrafının camsı sıvı bir yüzey kaplanmasını sağlayan dondurma yöntemi.
Zigot: Spermin yumurtaya girmesi ile oluşan, diploid hücre
Zigot Intra-Fallopian Transfer (ZIFT): Zigotun fallop tüplerine transferinin yapıldığı
transfer işlemi.