yardımcı üreme teknikleri

YARDIMCI ÜREME
TEKNİKLERİ
• Her zenaatkar işini o işin
yapılması gerektiği gibi
yapmalıdır.
Sir Anthony Fitzherbert, 1534.
ETİK
• Etik doğrular ve yanlışların ahlaki
değerlerimiz açısından belli kurallar ışığında
irdelenmesi olarak tarif edilir, örneğin,
-Neleri yapmalıyız ve neleri yapmamalıyız ?
- İyi ve kötü huylar (erdemler ve zaaflar)
etik’te en önemli sorgu “ahlak nedir ?”
sorusudur.
• Sağlık Fiziksel, Ruhsal ve Sosyal açıdan
tam bir iyilik halidir.
• Ve bu iyilik hali sadece hasta ve sakat
olmamakla değil başka nedenlerle de
bozulabilir.
•
WHO 1948
•
•
•
•
•
Yasalar
Dini inançlar
Toplumsal değerler
Çıkarlar
Beklentiler
•
PRIMUM NON NOCERE
HİPOKRAT
• Hastalıklar karşısında iki alışkanlık edinin,
yardım et veya en azından zarar verme.
Epidemiks-Hipokrat
•
Famous Professor of Physchiatry
New York
Hekim önce bir vatandaştır.
Vatandaş olarak ülkesinin :
• Anayasasına
• Medeni ve
• Ceza yasalarına uymak zorundadır.
Hekim ülkesinin, yöresinin ve yakın çevresinin ;
• Etik kurallarına,
• Deontoloji prensiplerine,
• Bağlı olduğu meslek kuruluşunun
prensiplerine bağlıdır.
Hekim mesleği gereği özel yasalara bağlıdır.
• Hekimliği düzenleyen
- Yasalar
- Tüzükler
- Tamimler
- Yönetmelikler
• Hastane kuralları (Hastanede çalışıyorsa)
• Memurluğu düzenleyen yasalar
(Devlet memuru ise)
Ayrıca hastasının ve hasta
yakınlarının anlayışına bağlıdır.
HEKİMİN SORUMLULUKLARI
•
•
•
•
•
•
•
Çalıştığı Kuruma
Hastaya
Hastanın Ailesine
Hastanın masraflarını ödeyen
organizasyona
Hastanın çalıştığı yere
Hekimin kendine
TÜM İNSANLIĞA
ART KİMLERE ETKİ EDER ?
•
•
•
•
Şahıs
Aile
Yakın çevre
Toplum ve tüm insanlık
6 ANA ETİK KURAL
•
•
•
•
•
•
Bağımsızlık ve Özgürlüğe Saygı
Yararlı Olma
Sır Saklama
Doğruyu Söyleme
Beceri
Karar
Bir işlemden asıl amaçlanan sağlık
sorununa bağlı yaşam kalitesini
artırmaktır.
Çoğu kez hekim ölçülebilen geçici ve
bir yerde şaşırtıcı bulgularla buna karar
verir.
(Surrogate endpoint)
• 1950 ‘li Yıllarda Tıp...
•
5 Duyu
• High- Tech Tıp
• Robotik Cerrahi
• Computerize Tanı Yöntemleri ve
cerrahi
Gen Tedavi
Kloning.... ????
• Ancak yeni bir teknoloji uygularken:
- İnsan onuruna saygılı olmalı,
- İnsan genetik materyalinin güvenliği
sağlanmalı,
- Kişilik haklarına saygı duyulmalı,
- Kişinin arzusu dışında herhangi bir şey
yapılmamlı,
- Servis ve hizmet mutlaka kaliteli bir şekilde
verilmelidir.
DERECE
A
B
C
D
GPP
NICE TA
KANIT GÜCÜ
1.DERECE KANITA DAYALI
2.DERECE KANITA DAYALI
3.DERECE KANITA DAYALI
4.DERECE KANITA DAYALI
UZMAN GÖRÜŞLERİNE BAĞLI ÖNERİLER
NATIONAL INSTITUTE FOR CLINICAL
EXCELLENCE ÖNERİLERİ
HEKİM HATALARI
• İhmal (negligence)
• Bilgisizlik (malpractice)
• Beceriksizlik (malefficiency)
1794 yılında Connecticut’ta Mr. Cross,
Dr. Guthrey’i, meme ameliyatı sırasında hekimin
ihmali sonucu eşi öldü diye dava etmiş ve hekim 40
pound cezaya çarptırılmıştır.
Procedure
Reason
Expectation
Preference
Alternatives
Risks
Expenses
Decisions
: Yapılacak işlem
: Endikasyon
: Beklentiler (Yarar ve Başarısızlık)
: Tercihler
: Diğer Alternatif Yöntemler
: Potansiyel Zararlar
: İşlem maliyeti ve işgücü kaybı
: Tam bilgilendirme ve Seçim
Kaliteyi Devamlı Artırma
(Continuous Quality Improvement)
•
•
•
•
Ne yapıyorum ?
Niçin yapıyorum ?
Nasıl yapıyorum ?
Daha iyi nasıl yaparım ?
W.Edwards Deming
ve
Joseph Juran
DOĞUM HEKİMLİĞİ ve ETİK
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Anne-bebek çıkar çatışması
İnsan yaşamı ne zaman başlar ?
Yasalar,deontoloji ve etik ilişkisi
Yardımla üreme ve etik
Ultrasonografi ve etik
Reprodüktif Genetik ve etik
Gebeliğin sonlandırılması ve fetus
sayısının azaltılması
3.trimesterde fetal anomali
Anensefali ve organ bağışı
İnsan embriyosu ve araştırma
Üreme etiği
ART VE İNFERTİLİTEDE ETİK
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
İnfertil çifti kim tedavi etmeli ?
Bilgilendirme ve eğitim.
Başarı oranı ne kadar ?
İnfertil çifti nasıl yönlendirmeli ?
Hangi tanı ve tedavi yöntemleri hangi sıra ile uygulanmalı ?
IVF konusunda dinbilimciler, filozoflar, hukukçular,
bilimadamları, sanatkarlar diğer bir deyişle tüm toplum
katmanları ne düşünüyor ?
Yabancı gamet kullanımında ortaya çıkabilecek sorunlar.
Kiralık anne.
Kriopreservasyonun etik ve hukuksal yönleri.
Fetoredüksiyon etik midir ?
• İnfertilitede kötü tanı ve tedavi sonuçları hasta çift
ve diğer kişiler tarafından kolay farkedilmez. Bu
nedenle İnfertil çifti tedavi eden ve yönlendiren
hekimin omuzlarında ahlaki açıdan çok ciddi bir
yük vardır. Ve hekimler bir üst düzey kuruma
hastayı sevk etmeden önce yaptıkları ve
yapmadıkları ile hastaya zarar vermemelidir.
Jones Jr. H.W.
-No more children
-Marry a non-carrier partner
-Keep the first wife, and marry a non - carrier partner
-Continue to have children and take chance
-Pre-implantion diagnosis with in vitro fertilization (IVF)
Değişik Ülkelerde ART ile ilgili çok
değişik kurallar ve yasalar var, hatta bu
yasalar ve kurallar coğrafik ve kültürel
açıdan birbirine son derece yakın
İskandinav Ülkelerinde
bile çok farklıdır.
Finlandiya’da ART ile ilgili herhangi bir yasa yok,
buna karşın Danimarka, Norveç ve İsveç’te var.
Donör spermi kullanmaya Danimarka ve Finlandiya’da
yasalar karşı değil ama etik kurallar karşı.
İsveç’te doğan bebek, spermin kimin tarafından
bağışlandığını bilme hakkına sahip.
Oocyt dondurmak Danimarka ve İsveç’te serbest,
Norveç’te yasak.
Oocyt donation Danimarka’da yasak.
Jones ve Cohen/San Fransisco Kongresi
• Yanlış yaşam
• Yanlış doğum
• Bir kadın çocuk doğurmak için sevgi, yani
özellikle cinsel ilişkiyle gebe kalmalıdır.
Donum Vitae
• Katolik, Ortodoks ve Protestan’lık gibi üç
ana Hırıstiyanlık öğretisinde, genetik madde
hibe etmek yasaklanmıştır.
İv Psalti
Tüpteki bebek
Musevi Yasaları ve ART
• Adem’e Allah’ın birinci emri;
“Meyveli ol ve çoğal”.
• Musevi dini kiralık anneliği yasaklamaz.
• Talmud’a ve Musevi yasalarına göre AID
yasaklanmamıştır ve yapılabilir.
• Musevi yasalarına göre oosit bağışlamak
yasak değil.
Ancak anne kim ?
Oositi veren mi, yoksa bebeği taşıyan mı ?
Sorunun cevabı: Doğumu yapan kadın
bebeğin annesidir.
• Doğrusu, biz insanı karışım olan bir
(ovum ile) sperm’den yarattık
El İnsan Suresi
• İnfertilite araştırmaları için İslam görüşü:
Eğer Yardımla Üreme Tekniklerinin
doğacak çocuğa zarar vereceği inancı varsa
uygulanamaz.
• Ayrıca İnfertilite için gerekli tedavi
yöntemlerinin uygulanması yasaklanmadığı
gibi teşvik edilmiştir.
• İslam Fıkıh Akademisi, Cidde
• Dünya Sağlık teşkilatının resmi bölgesel ofisi,
İskenderiye
• İslam Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu ‘nun
müşterek hazırladığı 1998 yılında Küveyt’te toplanan
bilimsel heyetin aldığı kararlar.
• Toplantıya katılanlar:İslam Bilim Adamları, Doktorlar
Eczacılar, İslam Hukukçuları, Biologlar ve diğer
insanla ilgili bilim dalları vardı.
• Her çocuğun İslam düzeni içinde meşru
olarak doğması evlilik kuralları içinde
güvenceye alınmıştır ve her çocuk anne ve
babasının meşru çocuğu olma hakkına
sahiptir.
2. Kuran’da belirtildiği üzere İslam dini bilgi ve ilim
dinidir.
Zumur Suresi 39/9
Öyleyse bilimsel araştırmalara destek olmalıdır.
Bu iki görüş birleştirildiğinde Allah tarafından
verilmiş Genetik yapıyı değiştirmediği sürece
Genetik bilimi ve buna ilişkin tüm araştırmalar ve
bilgiler İslam dini tarafından teşvik edilir ve
desteklenir.
• Embriyo dondurularak saklanabilir. Ancak
bu embriyo başka bir kişiye verilemeyeceği
gibi eğer bu arada eşler boşanır ise imha
edilir ve transfer yapılamaz.
• İslama göre genlerin karışması önlenmeli ve
genlerin saflığı sağlanmalıdır. Her çocuğun
bilinen bir annesi ve babası olmalıdır.
• Eğer kadının eşi ölmüşse eşinin
dondurularak saklanmış spermini daha
sonra gebelik için kullanamaz.
3. Kuran’da belirtildiği gibi insan kendi sağlığını
korumalı ve ona zarar veren tüm eylemlerden
kaçınmalıdır.
Bakara suresi 2 / 195
Daha da öte eğer bir hastalık varsa bu hastalık
ister sonradan olma bir hastalık, isterse kalıtımsal
bir hastalık olsun mutlak tedavi edilmelidir. Bu
Allah’ın öğretileriyle asla ters düşmez.
4. Genetik yapısı ne olursa olsun her insanın
onuruna ve haklarına saygı duyulmalıdır.
• Sperm donation, oosit donation, embriyo
donation ve kiralık uterus-anne kabul
edilmez.
Etik Olarak Kabul Edilmeyen
Yöntemler
• Kloning: Genetik olarak birden çok fetus
oluşturma.
• Şimera: Fertilize oosit içine başka bir
genetik bilgi yerleştirme.
• Hibrid: Genetik olarak farklı yapıda iki türü
çaprazlama (Örneğin: İnsan-Hayvan).
TC SAĞLIK BAKANLIĞI
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ
YÖNETMELİĞİ
5. BÖLÜM
Yasaklar- MADDE 17
Kendilerine ÜYTE uygulanacak adaylardan alınan
yumurta ve spermler ile elde edilen embriyoların bir
başka maksatla veya başka adaylarda, aday
olmayanlardan alınanların da adaylarda kullanılması
ve uygulanması ve bu yönetmelikte belirtilenlerin
dışında her ne maksatla olursa olsun bulundurulması,
kullanılması, nakledilmesi, satılması yasaktır.
TC SAĞLIK BAKANLIĞI
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ
YÖNETMELİĞİ
5. BÖLÜM
Yasaklar- MADDE 17
Adaylardan fazla embriyo alınması durumunda eşlerden her
ikisinin rızası alınarak embriyolar dondurulmak suretiyle
saklanabilir. Beş yılı geçmemek şartıyla, merkez tarafından tespit
edilecek süre içinde her iki eşin rızası alınarak aynı adayda
kullanılabilir. Bu süre sonunda veya eşlerden birinin ölümü veya
eşlerin birlikte talebi veya boşanmanın hükmen sabit olması
halinde, bu süreden önce saklanan embriyolar derhal imha edilir.
Saklama, kullanma ve imha bilgileri Komisyon tarafından
belirlenen sürelerde Bakanlığa bildirilir. Saklama ve imha
işlemlerinin yapılmasında Ek 3’deki Embriyo Saklama Bilgi Fişi
ve Embriyo İmha Bilgi Fişi ile ÜYTE Uygulanacak Çiftlere Ait
İzin Belgesi doldurulur.
TC SAĞLIK BAKANLIĞI
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ
YÖNETMELİĞİ
5. BÖLÜM
Yasaklar- MADDE 17
Üreme hücreleri ve gonad dokularının saklanması
yasaktır. Ancak tıbbî zorunluluk hallerinde üreme
hücreleri ve gonad dokuları saklanabilir. Saklanan
üreme hücreleri ve gonad dokuları evlilik dışında ve
başka şahıslar için kullanılamaz. Dondurulan üreme
hücreleri ve gonad dokuları alınan kişinin isteğine göre
imha edilebilir.
TC SAĞLIK BAKANLIĞI
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ
YÖNETMELİĞİ
5. BÖLÜM
Yasaklar- MADDE 17
Yardımcı üreme tekniklerinin uygulandığı merkezlerde
üçten fazla embriyo transfer edilmemesi esastır. Yaş
faktörü, embriyo kalitesi ve benzeri tıbbî zorunluluk
hallerinde üçten fazla embriyo transfer edilmesi
durumunda uygulamayı yapan tabip gerekçesini
belgelendirmek zorundadır.
Hekimlik şifa veremediği durumlarda bile
teselli etmeyi bilmelidir.
Hasta bozuk bir makine olmadığı gibi bizde
onları tamir eden teknisyenler değiliz.
Bilim “Manolya” gibidir. Daha koklarken solmaya
başlar. Birçok alanda bugünün gerçeği, yarının
yanlışı olabilir.
V. GOMEL
TC SAĞLIK BAKANLIĞI
ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ
YÖNETMELİĞİ
5. BÖLÜM
Yasaklar- MADDE 17
Üreme hücreleri ve gonad dokularının saklanmasını
gerektiren tıbbî zorunluluk hallerinin nelerden ibaret
olduğu, üreme hücreleri ve gonad dokuları
saklanmasına ilişkin diğer usül ve esaslar Bakanlıkça
yayımlanacak tebliğle belirlenir.
Medeni Yasamızın 27. Maddesi:
“Şahsiyet, çocuğun sağ olarak tamamıyla
doğduğu andan başlar”.
CONCLUSION
If a method is being used in one
country it must be allowed in all countries.
Otherwise there will be big discrimination
since only the rich couple can easily travel
and use this fascility.
O.KADAYIFÇI