Varlığı iki başlıkta inceleyebiliriz: Varlık Felsefesinin alanları: Varlığa iki farklı yaklaşım: Bilim Felsefe • Varlığın var olduğunu kabul eder. • “Varlık var mıdır?” sorusunu sorar. • Varlığı parçalara ayırır. • Varlığı bütün olarak ele alır. • Bilimsel yöntemi kullanır. • Akıl yürütmeyi kullanır. • Sebep-sonuç ilişkilerini araştırır. • Varlığın özünü araştırır. • Metafizikle ilgilenmez. • Metafiziği de kapsar. Varlık üzerine felsefi sorular: Varlık var mıdır? Yoktur Vardır NİHİLİZM(HİÇÇİLİK) REALİZM(GERÇEKÇİLİK) Gorgias Nietzsche Lao Tse (Taoizm) Monizm (Tekçilik) Sonraki Slayt » Düalizm (İkicilik) Nicelik Plüralizm (Çokçuluk) Nitelik Varlık oluştur Varlık ideadır Varlık maddedir Madde ve İdeadır Herakleitos Platon Demokritos A.N.Whitehead Aristoteles T.Hobbes Farabi La Mettrie Spinoza G.W.F.Hegel Diyalektik İdealizm Karl Marx Diyalektik Materyalizm Leibniz G.Berkeley Descartes Varlık fenomendir E.Husserl Gorgias MÖ. 483-376 Geri Hiçbir şey yoktur. Var olsa da bilinemez. Bilinse bile bir başkasına bildirilemez. Friedrich Wilhelm Nietzsche 1844-1900 Geri Toplumsal normları ve değerleri yok sayar. Evrendeki nesnel düzen yanılsamadır. İnsanın, Tanrı tarafından yaratılmış özel bir varlık olduğu fikrinin masaldan başka bir şey olmadığını ileri sürer. Lao Tse (Taoizm) MÖ. 6. yy. Geri Taoculuğa göre dış dünyadaki varlıklar veya nesneler gerçekte var olmayan görünüşlerdir. Tao, evrenin düzenidir, bütün olayların kendinden çıktığı “sonsuz öz” dür. “TAO” dışında gerçek varlık kabul etmemesiyle nihilizme yakındır. MONİZM (Tekçilik) Var olan her şeyin tek bir gerçeklikten oluştuğunu savunan görüştür. Geri Örn: Platon (idealar öğretisi) DÜALİZM (İkicilik) Gerçekliğin iki ayrı tözden meydana geldiğini savunan görüştür. Geri Örn: Descartes (madde-ruh) PLÜRALİZM (Çokçuluk) Gerçekliği birden çok unsurla açıklayan görüştür. Geri Örn: Empedokles (su-ateş-toprak-hava) Herakleitos MÖ. 540-480 Geri • • • • • • • • • • Ana madde “ateş”tir. Evrende durağan hiçbir şey yoktur. Her şey sürekli bir “oluş” içindedir. - Zıtlıkların çatışması (tez-antitez) - Zıtlıkların uzlaşması (sentez) - Çatışma olmasaydı evrende nesneler olmazdı. - Yaşam “dişi” ile “erkek”ten gelir. Evrendeki değişme gelişigüzel değildir. Değişimi düzenleyen yasaya “logos(akıl)” der. İnsan aklı bu “genel aklın” bir parçasıdır. Alfred North Whitehead 1861-1947 • • • • • • Geri • Durağan varlık anlayışına karşı çıkar. Evren mekanik değil, canlı bir “oluş”tur. - Doğadaki her şey birbiriyle ilişkilidir. - Hiçbir şey tek başına var olamaz. - Her varlık varlığını bir başka varlığa borçludur. Yaratıcı bir Tanrı vardır ve evrende canlı bir oluş olarak varlığını sürdürür. “Yaratıcılık” ve “Süreklilik” Tanrı’nın özellikleridir. Platon MÖ. 427-342 • • Geri • • • İdealar öğretisini geliştirmiştir. Buna göre iki evren vardır. -İdealar dünyası ve nesneler dünyası İdealar gerçek, nesneler sahtedir. Gerçek varlıklar, ideal varlıklardır. İdeaların en üstünde “iyi” ideası vardır. Aristoteles MÖ. 384-322 • Geri • • • • • Varlıklar iki öğeden meydana gelmiştir. -Madde(beden) ve form(idea) Form(idea) nesnelerin özüdür. Heykelin maddesi toprak, formu ise şeklidir. Heykeli heykel yapan maddesi değil formudur. Madde; toprak, su, hava, ateş biçimindedir. Bitki(canlı), hayvan(duygulu), insan(akıllı) Farabi 870-950 • Geri • • • • • • Farabi’ye göre varlıklar ikiye ayrılır: -Zorunlu varlık ve mümkün varlık Zorunlu varlık Tanrı’dır. Diğer tüm varlıklar mümkün varlıklardır. Tanrı’nın doğrudan ilk yarattığı varlık akıldır. Akıllar arasında en önemlisi etkin akıldır. Etkin akıl, insanla Tanrı arasında bir köprüdür. Tanrı’ya en yakın olan “akıl”, en uzak olan “madde”dir. George Wilhelm Friedrich Hegel 1770-1831 • • • • Geri Diyalektik İdealizm Düşünce Madde «Her akli olan gerçektir, her gerçek olan da aklidir.» Var olanların temelinde Geist vardır. Geist, mutlak akıl ya da zihindir. Hegel varlıkları diyalektik yöntemle açıklar: -Karşıtların savaşı: Tez - Antitez -Karşıtların birliği : Sentez (Geist doğayı yarattı, sonra kendisine döndü.) Geist[Tez] – Doğa[Antitez] Kendine dönmesi[Sentez] George Berkeley 1685-1753 • • • Geri • • Maddenin varlığını reddeder(inmateryalizm). Nesnelerin bilincimiz dışında varlıkları olduğunu kabul etmek bir çelişmedir. Dışarıdaki nesnelerin varlıklarını ne kadar düşünürsek düşünelim, incelediğimiz hep kendi idelerimizdir. Var olan her şey ya bizim ya da Tanrı’nın aklındadır. Var olmak algılanmış olmaktır. Demokritos M.Ö. 460-370 • • • • Geri Evren atomlardan meydana gelmiştir. Atomlar maddi, hareketli, sonsuz ve bölünemezdir. Evren atomların hareketi sonucunda gerçekleşir. Her şey rastlantısal değil, atomların birbirine çarpması sonucunda mekanik bir zorunlulukla oluşur. Thomas Hobbes 1588-1679 Geri • • • • • • • Maddeden ayrı bir ruhun varlığını reddeder. Ruh ve diğer her varlık, cisimlerden oluşur. Gerçekten var olan yer kaplayan cisimdir. Cisimlerin en önemli ve ortak özelliği harekettir. Evrende hiçbir şey rastlantısal değildir. Her şey hareket yasalarına göre mekanik olarak ortaya çıkar. Zihinsel faaliyetler, düşünceler, duygular bile fiziksel süreçlerdir. Julien Offray De La Mettrie 1709-1751 Geri • • • • • • Gerçekten var olan sadece maddedir. İnsan ile diğer varlıklar madde bakımından aynıdır. Doğanın yasaları tüm varlıklar için aynıdır. Maddeden ayrı, bağımsız bir insan ruhunu reddeder. İnsanın da makine olduğunu söyler(“Makine İnsan”). Diğer canlılardan farkı, daha karmaşık olmasıdır. Karl Marx 1818-1883 Diyalektik Materyalizm Madde Düşünce • • • • Geri Materyalizmin(Maddeciliğin) temsilcisi olmuştur. Evrendeki değişme mekanik değil, diyalektiktir. Hegel’in diyalektiğini tersine çevirir. -Düşünce maddeyi değil, madde düşünceyi yaratır. -Gerçekten var olan hareket halindeki maddedir. Düşünce de ileri derecede gelişmiş maddenin, beynin ürünüdür. DİYALEKTİK Geri İDEALİZM MATERYALİZM Hegel Marx Düşünce Madde Madde Düşünce Rene Descartes 1596-1650 • • • • • • Düalist(İkici) varlık görüşüne sahiptir. Varlık, ruh ve madde gibi iki cevherden meydana gelir. Madde yer kaplar, ruh düşünür. Kuşkuyu metot olarak kullanmıştır(Metodik şüphe). Sonlu ve sonsuz tözler vardır. Madde ve ruh sonludur, var olmak için sonsuz olan Tanrı’ya muhtaçtır. Varlık (Töz) Sonsuz Töz (Tanrı) Geri Sonlu Töz Madde (Yer kaplama) Ruh (Düşünme) Baruch Spinoza 1632-1677 • • • • • Geri Panteist(Tümtanrıcı) bir filozoftur. Descartes beden ve zihni birbirinden ayırırken, Spinoza bu ikisini tek bir gerçeklikte birleştirir: -Beden ve zihin, tek gerçekliğin iki ayrı görüntüsüdür. -Beden ve zihin, Tanrı’nın öznitelikleridir. Bütün varlıklar Tanrı’dan zorunlu bir düzen içinde doğmuşlardır. Var olmak için başka şeye ihtiyacı olmayan tek varlık Tanrı’dır. Gottfried Wilhelm Leibniz 1646-1716 Geri • • • • • • Descartes’ın töz kavramından hareket eder. Varlıkların temelinde “monad”lar vardır. Monadlar hareket edebilen, algılayabilen varlıklardır. Monadlar maddesel değil ruhsaldır(idealist atomculuk), Önceden belirlenmiş bir düzen içinde bulunurlar. Dünya, olabilecek dünyaların en mükemmelidir. Edmund Husserl 1859-1938 • • • • • Geri Özün bilinebileceğini öne sürer. Öz deney, duyu ve akıl yoluyla bilinemez. Bilinç nesnelerin somut özelliklerini ayıklayarak özünü kavrayabilir. Fenomenolojinin konusu, duyu organlarımızla algıladığımız varlıklar değildir. Bu varlıkların arkasında bulunan değişmez “öz”lerdir. “Ağaç”tan dal, gövde, yaprak gibi algılarımızı değil, düşünsel olarak kavradığımız ağaç özünü anlar. Çağdaş Varlık Felsefesi ÇAĞDAŞ VARLIK FELSEFESİ Yeni Ontoloji Pragmatizm (Faydacılık) Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk) Yeni Ontoloji Nicolai Hartmann Dört katmanlı realite: İdeal varlıklar Tinsel varlıklar(Değerler) İnsanın ürettikleri / FELSEFE Ruhsal varlıklar(Bilinçli varlıklar) Üretkenlik / PSİKOLOJİ Reel varlıklar Organik varlıklar(Canlılar) Büyüme - gelişme / BİYOLOJİ İnorganik varlıklar(Cansız cisimler) Zaman - mekan / FİZİK Geri Özgürleşir ve etki gücü artar Bu yaklaşıma göre varlık, bilinçten bağımsız olarak vardır. Alt katmanın, varolmak için üst katmana ihtiyacı yoktur. Fakat üst katmanın varolmak için alt katmana ihtiyacı vardır. Varlık aşağıdan yukarıya doğru gittikçe özgürleşir ve etki gücü artar. Pragmatizm(Faydacılık) William James – John Dewey Eylem Söylemden Deneyim Sözde evrensel ilkelerden üstündür. Düşünceler; anlamlarını sonuçlarından, doğruluklarını işe yararlılıklarından alırlar. Bireye ve topluma fayda sağlayan; bir uygulama doğru, bir davranış iyi, bir nesne gerçek, bir bilgi hakikattir. Varlığın "sabit ve belirlenmiş" bir doğası olmadığından, tüm spekülatif tartışmalar anlamsızdır. Öyleyse söylenmesi gereken şudur: Geri - Tartışmayı bırak, işine bak! Egzistansiyalizm(Varoluşçuluk) Søren Kierkegaard – Jean Paul Sartre Diğer varlıklarda "Öz", "Varoluş"tan önce gelir. İnsan ise önce var olur, sonra kendi özünü kendisi belirler. Geri
