besin zinciri

ENERJİ AKIŞI
Bütün canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için beslenmek
zorundadır. Çünkü canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye
ihtiyaç duyarlar. Canlılar enerji ihtiyaçlarını vücutlarına aldıkları
besinleri solunum olayında parçalayarak karşılarlar. Canlılarda
vücuda alınan besinler ayrıca; doku yapımı, onarım ve düzenleme
faaliyetlerinde de kullanılabilir.
Canlılar bulundukları ekosistemdeki cansız ve diğer bazı
canlı çeşitleriyle her an etkileşim halinde olmalıdır. Örneğin; otçul
canlılar çevresindeki bitkilerle beslenmelidir, bitkiler bulunduğu
ortamdan her an su ve mineral almalıdır.
BESİN ZİNCİRİ
Ekosistemdeki canlıların birbirini yiyerek beslenmesi bir
zincirin halkaları şeklinde gösterilebilir. Canlıların oluşturduğu
bu zincire besin zinciri denir.
BESİN AĞI
Bir ekosistemdeki bazı canlılar bu ekosistemdeki birden fazla besin
zincirinin yapısında bulunabilirler. Bu şekilde besin zincirlerinin bir
araya gelerek oluşturduğu daha karmaşık beslenme ilişkilerine
besin ağı denir.
ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ CANLILAR
Fare, yılan, kartal gibi ihtiyaç duydukları besinleri kendileri
üretemeyen, besin ihtiyaçlarını diğer canlıları yiyerek karşılayan canlılar
tüketici canlılar, bitkiler ise üretici canlılardır.
* Üreticiler: Yeşil bitkilerdir. Besinlerini fotosentez yoluyla üretirler.
Ürettikleri besinleri kendileri kullandıkları gibi fazlasını depo ederler.
* Tüketiciler: Besinlerini hazır olarak alırlar. İnsanlar, hayvanlar,
mantarlar, bakteriler, parazit canlılar bu gruba girer.
NOT: Besin ağında üretici ve tüketici canlılarla birlikte ayrıştırıcı
(çürükçül) denilen farklı bir canlı grubunun da bulunduğu görülür.
Ayrıştırıcı olarak görev alan canlılar; bazı mantarlar(küf mantarı,
şapkalı mantar vb) bazı bakterilerdir.
Besinlerini dışarıdan alan canlılar üçe ayrılır.
* Otçullar: Sadece bitkisel besinlerle beslenen canlılardır.
At, eşek, tavşan, koyun, zürafa, deve...
* Etçiller: Sadece etle beslenen canlılardır.
Aslan, kartal, kurt, çakal, tilki, kaplan...
* Hem etçil hem otçullar: Hem otla hem de etle beslenen
canlılardır.
İnsan, ayı, balık, kaplumbağa, tavuk, domuz...
YEŞİL ALGLER
YEŞİL BİTKİLER
İNSAN
SİNEKKAPAN
İBRİK OTU
FOTOSENTEZ
Besin zincirlerinin ilk halkasında her zaman bir üretici canlı
bulunur. İhtiyaç duydukları besinleri fotosentez olayıyla
kendileri üreten canlılardır. Üretici canlıların ışık enerjisini
kullanarak, karbondioksit ve suyu birleştirip basit
şekeri(glikoz)ve oksijeni oluşturması olayına fotosentez denir.
Karbon dioksit + Su
Işık enerjisi
Klorofil
Glikoz + Oksijen
FOTOSENTEZ
OLAYININ
GERÇEKLEŞME
AŞAMALARI
1 Güneş ışığı yaprak üzerine
temas ettikten sonra önce
yaprak hücrelerinin daha
sonra ise kloroplastların
içerisine girer.
2
3
Kloroplastların içerisindeki klorofiller ışık enejisini emer ve bu ışık
enerjisini bitkilerin kloroplast içinde kullanabilecekleri kimyasal
enerjiye dönüşür.
Klorofilde üretilen kimyasal enerji kullanılarak kloroplastta
karbon dioksit ve su birleştirilip glikoz ve oksijen üretilir.
Canlıların hücreleri içinde besin maddelerini parçalayarak ihtiyaç
duydukları enerjiyi üretmelerine SOLUNUM denir.
Hücre içinde bulunan çok işlevli bir nükleotittir. Fotosentez ve hücre
solunumu sırasında oluşur.
Besinler hücrede öncelikle solunum olayında parçalanırlar. Bu sırada
açığa belli bir miktar enerji çıkar. Açığa çıkan bu enerji ATP molekülünde
depolanır.
Bir ATP molekülünde 3 tane fosfat grubu vardır. Bu fosfat
gruplarının arasındaki bağların kopmasıyla enerji açığa çıkar. Bu enerji de
beslenirken, konuşurken, hareket ederken vb. kullanırız.
Bitkiler ise büyüme, besin maddelerini farklı organlara gönderme,
ışığa yönelme gibi faaliyetlerinde enerji kullanırlar.
SOLUNUM ÇEŞİTLERİ
A.OKSİJENLİ SOLUNUM
Besin maddelerinin (glikozun) hücre içinde oksijen kullanılarak parçalanıp ATP
elde edilmesine oksijenli solunum denir. Oksijenli solunumun görüldüğü canlılar;
insanlar, hayvanlar, bitkiler vb.dir.
GLİKOZ + OKSİJEN
KARBON DİOKSİT + SU + ENERJİ(ATP)
B.OKSİJENSİZ SOLUNUM
Besin maddelerinin (glikozun) hücre içinde oksijen kullanılmadan parçalanarak
ATP elde edilmesine oksijensiz solunum denir. Oksijensiz solunumun görüldüğü
canlılar; bazı bakteriler , maya mantarları, vb.dir.
GLİKOZ
KARBON DİOKSİT + SU + ENERJİ(ATP)
FOTOSENTEZ VE SOLUNUM ARASINDAKİ İLİŞKİ
GLİKOZ+OKSİJEN
KARBON DİOKSİT + SU + ENERJİ
OKSİJENLİ
SOLUNUM
IŞIK ENERJİSİ
KARBON DİOKSİT + SU
GLİKOZ + OKSİJEN
FOTOSENTEZ
KLOROFİL
Denklemler incelendiğinde fotosentezde oluşturulan glikoz ve oksijenin
oksijenli solunumda kullanıldığı; oksijenli solunumda oluşturulan karbon
dioksit ve suyun ise fotosentezde kullanıldığı görülür.
ENERJİ PİRAMİDİ
Bir besin zincirinde üreticiden tüketicilere doğru aktarılan enerji miktarı
şematik olarak gösterilirse bir enerji piramidi oluşur.
Enerji piramidi incelendiğinde bir basamaktaki canlılardan bir üst
basamaktaki canlılara enerjinin sadece %10’ unun aktarıldığı görülür. Bu
yüzden; enerji piramidinde tabandan tepeye doğru gidildikçe canlılar arasında
aktarılan enerji(besin) miktarının azaldığı görülür.
Besin zincirinin her bir halkasındaki canlıların birey sayılarının
karşılaştırılmasıyla enerji piramidi oluşur. Bu nedenle enerji piramidinin ilk
katında üreticiler ve son katında yırtıcı canlılar bulunur. Çürükçüller her bir
katla ilişki halindedir.
Enerji piramidinde,aşağıdan
yukarıya doğru her kattaki;
– Canlı sayısı azalır,
– Tür sayısı azalır,
– Toplam besin ve enerji
miktarı azalır,
– Vücutta biriken artık oranı
artar.
..
..
.
.
A- SU DÖNGÜSÜ
Su döngüsü, suyun devamlı olarak dünya yüzeyi ve hava arasında sıvı halden
gaz haline ve gazdan sıvı hale dönüşmesi olayıdır.
Dünyada su miktarı sabit olup, atmosfer dışına çıkamaz. Su molekülleri
dünyada bir ortamdan başka bir ortama çeşitli faktörlerin etkisi ile
taşınmaktadır.
Güneşin dünyayı ısıtması sonucu okyanus, deniz, göl vb. ortamlarda bulunan su molekülleri buharlaşarak atmosfere karışır. Atmosferde birleşerek
bulutları oluştururlar. Bulutlar atmosferde soğuk bir hava katmanıyla karşılaştıklarında yağmur, kar ve doluya dönüşerek yeryüzüne yağış olarak iner.
Bir bölgede su döngüsünün basamaklarından birinin örneğin; deniz, göl
ve kara ortamlarında buharlaşmanın olmadığını düşünelim. Bu durumda
atmosferde yeterli miktarda su buharı bulunamayacağı için yağmur yağışı
gerçekleşemeyecektir.Yağmur yağmaması sonucunda toprak iyice
kuruyacak ve kuraklık ortaya çıkacaktır.
..
Besinlerin yapısında yer alan
karbonun kaynağı atmosferdeki
karbondioksittir. Fotosentez ile yeşil
bitkiler karbondioksiti kullanarak
besin maddesi yaparlar. Bunun
sonucunda atmosferdeki karbon
bitkilere geçer. Bitkilerden de bitkileri
yiyen hayvanlara geçer. Canlıların
yapısına geçen karbon canlılar
öldüklerinde bakterilerin etkisiyle
bozularak tekrar atmosfere verilir.
Ölen bitki ve hayvanların bir kısmı da
derinde çürüyerek petrol ve kömürleri
oluşturur. Biz insanlar petrol ve
kömürü yakıt olarak kullanırız ve
böylece karbon tekrar atmosfere
geçer. Sonuç olarak atmosferden
alınan karbon tekrar atmosfere
verilerek devirli olarak kullanılır.
..
..
..
.. ..
Hayvanların ve basit
yapılı bitkilerin,
solunum yoluyla
aldıkları oksijen
hidrojenle birleşince
su oluşur. Bu su,
daha sonra dışarıya
atılarak doğaya
verilir. Ortamdaki
karbondioksit, algler
ve yeşil bitkiler
tarafından fotosentez
yoluyla
karbonhidratlara
dönüştürülür , yan
ürün olarak da
oksijen açığa çıkar.
..
.. ..
Havadaki azot gazı, topraktaki azot tutucu bakteriler tarafından
nitratlara dönüştürülür. Bitkiler büyümeleri için gerekli azotu
sağlamak için nitratları emerler. Hayvanlar bu bitkilerle beslenirler.
Bakteri ve mantarlar, ölü bitki ve hayvanları toprağa amonyum
bileşikleri yayarak çürütürler.Nitrat tutan bakteriler bu amonyum
bileşiklerini, daha sonra bitkilerde kullanmak için nitrata dönüşen,
nitrite dönüştürürler. Nitrat bozan bakteriler azot bileşiklerinin
yeniden azot gazına dönüşmesini sağlarlar.
1. Bir besin zincirindeki X, Y ve Z canlılarından;
- X, fotosentez yapar.
- Y, Z ile beslenir.
- Z, X ile beslenir.
Buna göre X, Y ve Z canlılarının oluşturduğu besin zinciri
aşağıdakilerden hangisidir?
A) X
B) X
C) Z
D) Y
Y Z
Z Y
Y X
X Z
2. Hangi seçenekte verilen canlıların
tamamı hem et hem de ot ile beslenir?
A) Yılan – timsah – kertenkele
B) Sincap – tavşan – yılan
C) İnsan – kaplumbağa – ayı
D) Tilki – kedi – zürafa
3. Buğday
Fare
Yılan
Kartal
Yukarıda verilen besin zincirine göre, aşağıdaki
yorumlardan hangilerine ulaşılabilir?
I. Farenin birinci dereceden tüketici olduğuna
II. Buğdayın besin zincirinin ilk halkası olduğuna
III. Enerji piramidinin en üst basamağında kartalın
bulunduğuna
A) Yalnız III
C) II ve III
B) I ve II
D) I, II ve III
4. Fotosentez, Güneş’ten gelen ışık enerjisinin bitki, ● ve
bazı ☆ türleri tarafından kimyasal enerjiye
dönüştürülmesi olayıdır.
Yukarıdaki ifadede verilen ● ve ☆ sembolleriyle
gösterilen yerlere hangi seçenekte belirtilenler
getirilebilir?
●
A)
B)
C)
D)
Hayvan
Siyanobakteri
Mantar
öglena
☆
bakteri
mantar
hayvan
bakteri
5. Besinlerimizin hücrelerimizde parçalanmasında,
aşağıdakilerden hangisi kullanılır?
I. Oksijen
II. Enzim
III. Karbondioksit
A) Yalnız I
C) II - III
B) I ve II
D) I, II ve III
6. Karanlık ortama bırakılan yeşil bitkide aşağıdakilerden
hangilerinin olması beklenir?
I. Klorofil maddesinin azalması
II. Karbondioksit kullanımının azalması
III. Karbondioksit kullanımının artması
A) Yalnız I
C) II ve III
B) I ve II
D) I, II ve III
7. Yeryüzündeki hayatın devamında
aşağıdakilerden hangisi en etkilidir?
A) Bitki çeşidinin yaygınlaştırılması
B) Bitkilerin besin maddesi üretmesi
C) Hava kirliliğinin önlenmesi
D) Kirletici yakıt kullanılmaması
8. Fotosentez ile ilgili bilgilerden hangisi
yanlıştır?
A) Oksijen açığa çıkar.
B) Karbondioksit açığa çıkar.
C) Güneş enerjisi kullanılır.
D) Klorofilli canlılarda gerçekleşir.
9. Bitki, fotosentez sırasında aşağıdakilerden
hangilerini dışarıdan alır?
I. Organik besin
II. Oksijen
III. Karbondioksit
A) Yalnız II
C) I - II
B) Yalnız III
D) I - III
10. Buğday bitkisi, solunum için dışarıdan
yaprakları ile hangisini alır?
A) Su
C) Oksijen
B) Besin
D) Karbondioksit
•
•
•
•
•
Bilgehan Seyrek
Burcu Argın
Ayşenur Çelik
Mevlüde Erdoğmuş
Büşra Ünsal