ISO 14001 ÇEVRE YÖNETiM SiSTEMiNiN iŞLETMELERE

ISO 14001 Çevre Yönetim Sisteminin
SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi
•
Işlctınelerc Sağladtğı Kazançlar
i.Cilt, I.Sayt (Mart 2003)
F.Tepedelen, M.Ozdemiı••
ISO 14001 ÇEVRE YÖNETiM SiSTEMiNiN
iŞLETMELERE SAÖLADIÖI KAZANÇLAR
••
Fatih Tepedelen, Mustafa Ozdemir
Kunı lu şlar
ISO 14001; kuruluşlara, ekonoınik ve
Çe\<Teye
yönelik
amaçlarına
ulaşabilmeleri
konusunda yardımcı olmak için diğer yönetim
sistemleriyle bütünleştirilmiş olan etkin bir çevre
yönetim sistemin başlıca unsurlarını sağlamak
amacıyla düzenlenmiştir. Çevre yönetim sistemi;
stratejik bir rekabete yönelik olanlarda dahil olmak
üzere he.- çeşit meseleyi kapsamaktadır. Bu yönetim
sistemi; her tipteki ve büyüklükteki kuruluşa,değişik
coğrafi ve kültürel şartlara uygulanabilmektedir.
Gelecekte ISO 14001 global ticarette bütün
kuruluşlar için çok önemli bir konuma gelecektir.
Küresel pazarlara ulaşmak isteyen şirketler de büyüyen
Anahtar Kelimeler - ISO 14001, çevre yönetim
sistemi
sağlan1asıru yardımcı olabileceğini rahatlıkla söylemek
Özet
-
-
14001,
mal
ve
hizmet
alışverişinin
kolaylaştırılarak verimliliğin arttırılması ve rekabetin
güçlendirilmesi
için
de
standartlar
esas
teşkil
etmektedir.
işletme
rekabet
kapasitelerini
güçlerini
kontrol
altına
arttırabilmek
yönetim sist e mJ yle tanıştı]ar.
Bu
alabilnıek
ve
birçok
amacıyla
yönetim sistemleri
sayesinde en yüksek kalitede ürün yada hizmet sunma
ul aşab il diğir.i
yeteneğine
yanıltıcı
söylemek
olabilir,fakat işletnıenin faaliyetlerini
kontrol altında
tutabilir bir hale getirerek kuruluşun iyi ürün ve hizmet
mümkündür.
Abstract - ISO 14001 was intended to provide
organizations with the elen1ents of an effective
environmental management system which can be
integrated with other management requirements to
assist organizations to achieve environnıental
economic goals.Environmental system encompasses
a full range of issues including those with strategic
andcompetitivc implications.And this management
system can be applied all type and size of
organizations and
to accommodate diverse
geographical, cultures and social conditions.In
future ISO 14001 will become very important for all
kinds of organizations in global trade.
Key \Vords
ISO
managenıent system
arası
II. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ
Ekonomik
sorunlan,
kalkınma
son 30
sonucu
ortaya
çevre
çıkan
içinde giderek y ükselen
yıl
bir
tempoda tartışılmaya başlanmıştrr ve artan endüstriyel
faaliyetlere paı·alel olarak yaşadığı1111z çevrenin hızla
kirletildiği
gerçeği,
görn1ektcdir(Şekil.l).her
kanun,yönetmelik
boyutta
çeşitli
ve
bir
genel
ülke
diğer
önlemler
kabul
kendi
-�oyduğu
i1e
yaptırımlar
ulusal
uluslar
alırken,bazı
arası
anlaşmalarda (Kyoto konferansı bildirgesi v.s) bir çok
ülke
tarafından
imzalanarak
küresel
anlamda
bazı
düzenlemelere gidilınektedir.
environmental
Ekonomik yaşanun ana unsuru olan üretici kuruluşlar
da bu yönlendinnelerin ışığında çevreye etkisi daha az
I. GİRİŞ
Kürese11cşmeuin
faaliyetlerinin
olan
teknikleri
başlamışlardır.
hızla geliştiği günümüzde
de
oıtak
bir
standart
ç ıkınak tadır.
Bu
üretim
biçimlerini
yönlendirn1eler
kullanmaya
teşvik
ve cezai
önlemler olarak iki ayrı nitelikte etki etmektedirler.
endüstri
İşletme
çerçevesinde
yürüruhnesi kaçınılmaz bir gereksinme olarak
ve
malıyetlerine
duJum,yönetilmesi
oı1aya
doğrudan
gereldi
bir
etki
eden
işletme
bu
unsuru
durumuna gelmiş bulunmaktadır.'' Çevre Yönetimi'' adı
verilen b u yeni olgu için de bir sistem geliştirme
ihtiyacı doğnıuştur.
M Özdcmir.SAÜ Makine Mühendisliği Bölümü
F Tcpcdelen,SAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü
157
Çevre Yönetim Sistemit.:
işletmelere SalladtlJ Kazan
F.Tepedelen, M.ÖZd�
ISO 14001
SAU Fen Bilimleri Enstiti.lsü Dergisi
7 .Ci1t,
l.Sayı (Mart 2003)
ISO 140 12:Çevre Tetkikçisinin Nitelikleri
ISO 14020:Çcvre Etiketlernesi
ISO 1 4040:Hayat Çevrimi Tetkiki
Uygulamalar
-
Genel P rens ipler -
ISO 14060: Ürün Standartlan ve ÇYS
Daha sonra 1994 ve 1995 yıl1nda revize edilen ISO 14001
Eylül 1996 y ılında şu anki haliyle yayınlaşmıştır(2]. B
standaıi; şirketlerin önceden belirledikleri çevre politikası :
çevre hedeflerine uygun olarak bir çevre yönetim siste:--:
,
oluşturmalann1 ,bu sistemi geliştirmelerini ve sürek.lilı§:ı­
(*) 1996
sağlamalarını öngörmektedir. Standart bünyesind e
\'!LL,\ R
zorunlu
büyük bir olasılıkla ISO 14001 ve ISO 900 ı yönetim
sistemlerinin ortak bir çatı altında toplanması olacaktır.
baka:2.ı
uygulandığı fim1aya çevresel etkilerinin belgel en ebilir tı:r
hale getirilmesi yle sadece iyi bir imaj kazandırmanın ötesin�e
büyük bir ekonomik katkıda bulunmayacağtnı düşünmek çol
yetersiz bir kanı olur. Gerçekte, asıl düşünmemiz ve kam_
Esas olarak çevre yönetimi zannedildiği gibi yeni bir yönetim
zorunluluklan
ihtiyacı,faaJiyetlerle ilgili özel kirlilik
hakkında
bilgi
ihtiyacı
edinme
yerine
oyuna
getirme
veya
tehlike riskleri
proses
verimliliğinin
uzun
yı Hardan
kendi
beri
bünyelerj
and
içerisinde
Bu kazançların
süreden
beri
kendi
Gamb1e' Volvo
)
oluşturduldan
a)
çevre
yönetim sistemlerini uygulamaktadırlar. Uyguladıkları bu
çevre yönetin1 sistemin şirketin genel politikasının bir parçası
haline
gelnıiştir
ve
bu
kuruluşlar
yay1nlanan
çevre
kanunianna uymaktan öte,bu kanunların Ye yaptınrolann
oluştwulmasında yönlendirici olmuşlardır.
yayınlanması ise
yakJn
bir
tarihte
Proses ruhsat1 almak için uyulması gereken kanunlar:r
t)
g)
h)
7750 ilk ol�ak 1992 yılında yayınlanmış ve deneme amaçlı
olarak 200 Ingiliz firmasına uygulanmıştır[ 1].
Standardizasyon Komitesi (CEN) aralarında
uluslararası
çevre
çevre
güveninin artması
yerine geti n lmtş olmas1
Yerel endüstriyel gelişme çalışmalanna öncülük etmeı:!;;
Firmada
oluşan
çevresel
Müşterilerden
gelen
at ııdatın
çevresel
uzaklaştırrrı..:
performa;ı.:;ıa
sorulara cevap verebilme imkanı
ihn'
....
Firmanın daha uygun değerlerle sigortalaruna imkanı
Çevre ile ilgili çıkacak muhtemel kanunl ara hazırlık­
olnıa ve yerine getirilebilmesi imkanı
1993 yılında Uluslararas1 Standartlar Organizasyonu (ISO)
ve
c)
Yerel hak, yönetinı,kurum ve kuruluşların fınnaya karş!
maliyet1nin düşürülmüş olması
14001 'e temel teşkil eden ve bir İngiliz standardı olan BS
performansını
b)
e)
gerçekleşmiştir. ISO
ile Avrupa
Firnıaya yönetilen çevrese] tepkilere cevap verebilm.
ve bedelsiz reklam sağlama
Firmaların özerk yaptiarında bulunan bu çevre yönetin1
çatı altında toplanıp bir standart olarak
b azı lar ı şu şekilde sıralanabilir;
iırıkan1
d)
sistemlerinin tek
sisteminı:
11.1. IS014001 Yönetim Sis te mi nin Kullantlmasryla
Elde Edilebilecek D1ş Kazançlar
öne çıkan 3M ve Dow Chcmical'dır ki bu şirketler 20 yaldan
uzun bir
yönetim
Çevre Y öneti1n Sistemini tercih sebebi yapacağı bir gerçektn
3M gibi firmalar gösterilebilir. Bu şirketler aras1nda özellikle
daha
bu
kamuoyunun dikkatini daha çabuk çekeceği v e 1801400'
Chemical, I.C.I., Norsk
Hydro, BP He\vlett Packard,Procter
gereken
edilen maddi ve toplumsal kazançlardır. Bu kazançlaru:
oluşturdukları çevre yönetim sistemlerini uygulamaktadırlar.
Bu şirketlere örnek olarak; Dow
göstermen1iz
uygulanmasıyla çeVTesel amaç ve hedeflere ulaşırken eld;:
arttırılması ve gereksiz israfın önlenmesi amacıyla bir çok
şirket
içermemektedir[3 j.B_
Çevre Yönetim Sisteminin amaç ve hedeflerine
evreleri
Kanuni
spesıfıkasyon
rahatlıkla uygulanabilmektedirler.
Şekil ı. Son yallardaki çevre bilincinin önemli değişim
değildir.
bir
özellikleri sayesinde küçük ve büyük ölçekteki her firma:.!:
yılından sonra çevre bilincindeki en önemli gelişme
sistemi
olan
uyul;ı2S
11.2. ISO 14001Yönetim Sisteminin
yönetim
Kullanalmasiyia
Elde Edilebilecek Iç Kazançlar
�tandartlarını geliştirmek amacıyla bir anlaşma yapnuştu.
Ingiliz Standartlar Enstitüsü bu ortakhk adına aşağıda
sıralanan uluslar arası standartları yayınlayarak yoruma
a)
açmıştır.
Bu
yönetin1
sistemi
sa yesinde pazar payının
standardı kullanan
edebilme imkanı
ISO 14001 :ÇYS Kullanım Rehberi Spesifikasyonları
ISO 14004:ÇYS Genel Prensipler Rehberi
ISO 1401 O:Çevre Tetkikleri Rehberi
ISO 140 ll :ÇYS Tetkik Prosedürleri
158
ile
oluşan
yeşilci
arttırılabilmesi
rakip
fırmalarla
ima·
ve b;
rekab�­
SAC Fen Bılinueri Enstitüsü Dergisi
7.Cılt, l.Sayı (Mart 2003)
ISO 14001 Çevre Yönetim Sisteminin
•
Işletmelere Sağlad1ğ1 Kazançlar
F.Tepedelen, M.Özdemir
Kullanılan h anunadde miktarının kontrol altına
b)
alınarak gereksiz israfın önlenmesi
Daha az çevresel etkisi olan hammadde arayışı ve
c)
bu sayede kalite ve teknolojinin geliştiıilmesi
d) Daha az ambalaj kullanımı veya alternatif ambalaj
e)
1)
..ıo ....
,_..
;•
�
:;:;
düşürülmesi
Ürünlerin geri dönüşüm olanaklarının arttırılarak
,..,.
.
�...
..:.. J .J
ı
\,1
")
Wl
Dönüştürülebilir (plastik, kağıt, demir) atıklara
.•
_
,
�
..�
to'
Çevre
:h <4-• --� ••..•-•"''' . ...._
..
....,
·
Yönetim
Sistemini
belgelenmiş
r tı
( )ı·:l'l
olarak
-._
-··
' •
•
/'
'
-
.. ·-·- ·· ·
••
·--
!
� i• ·
·
-
· ·
-· ·
_j__-ı
...
.
·
ı
-
1
__
.,.,_
,
_
!
ı
•
.
! .. ..
r!
·•
-·
i
·--·· ---...
·
______
...�. .
,
. .. ......
ı
i
.. ----.
ı-
· -)-- - · --··-·- -·:
•
:
1
·
ı
-
.•
.
·
··-
,
,
ı
•
..
.
.
t
• • •:'
..
ı
O
1
,.__"'t..,_"'••• •.tHno •
•
- · ·---.. -· ---·
ı
J
..
..
1,
.
.:
-ı·
1
..
··-·· �
. : .•••· .·.:
�
1
•. •
:
...
�.,
·
:
.
ı
t ·
1 .. : ·.·
•
::
.
_:.
;
·.
:
.
.
.
.
.
•
ı
,
.. �.
1
...
.
,· ::
'
i
:
:
;
.
.
.
ı
:
•
..-·-.:
;ı
,
i
j
t
,
·
: .. .
:·
'
·
.
.
.•.
-
•
-�---�1
....
-
.
i
. . r·=
•
..
- ıE'
·
•
.
'.
.
-·
.
•··
r
.
·,,
•.
f.�.
•,� •
, ___�.
. >
.·
•- ·--- · .
.·---·- -.ı
. • ·••. ••
.. . •' -'
-;
.
·
·
,.
t
·• •
, •1
. t•
·.'
.
i
- ı, .·: �·...."'......:. ��
i
,,:·.
. .·
}
:
'
1
·
:
.
..c
.
1
' t••
.. . .. ···�·· •
• • -· . -� :..' '1...
• ı..
....
)... ... ..
· ,.. ·, • -·· ·"f"'.
...
'
•
"
..�'
'·\'•1 1' •"r
,
·.
. V"':, ., ,
<.
-o
. :ı ·
..., :• -:.:
.., ... .;;._• .. ...
• · i',t ""
. ..-� ,• '.. ,...:
.,.
,
--·
·.
., ' f
ı:
.
•
·. · � ...
.
·- .
-�
;.,�
..
•
:
�� - - - - - �
·
.
.
ı
---i
-�,
•
-·
'
-·
.. .
i
··--·
····-...
_
·
-:-J ·
-----· ..
........_
·.
1
·
1.
. •
•
. .
'
. ��··'"'t
,.._·
·
0 (�;-::.���-�;"
:� �� :-:.�{9����.-t�!�:.{;�f:: ı·9;�
;0 G� i knzanıın
Otomotiv sektöründe faaliyet g östermekte olan Tofaş­
Fıat 20 kasım 1998 tarihinden itibaren ISO 14001
Çevre
·
L -·-·
1
�
.
•
•"
,.....
,
__ . �
ı
,J -..;i,./
1�
.,., .., �.ı,.._�.
�'i
1
•
-
•
.:
.•
•
r
.......
�
firmarun, sistemi uygulamaya başlamadan önceki ve
sonraki bazı proses değerlerinin karşılaştırılmasıyla
daha iyi anlaşılmaktadır.
,
--
· ·- - ··
- ·..
- r --- -- - ·-i
·
·--·-·--r·--
_
�-·---··· .!
-·
!
) o -l'
--
Yönetim Sistemi'ni uygulamakta olan öınek bir
;ı
-
-
j
,
l )-.ı-·
1
t
:
:::�
Yukanda genel olarak sıralanan nıaddeler; ISO 140 0 1
ı
') �,t ). �:!
:
1
r�
,... ,
....
kazanç
ı
�
.
.� ·- ···-- · .. . ····-
.
.•
1
c::
-
alıcı bulunabilmesi sayesinde elde edilen maddi
ı
'
......
kayda değer bir kazanç elde edilmesi
ı..
• !
?:ı. (.) ·�:- -··
.._
;
__
- - -· ··.
.
.
. r- - - � ·
...·
:S
� 35 �
r
arayışı ve bu sayede ambalajlama maliyetlerinin
ı-·
.
.·
..••. ..
-
,
•
•
,
1
•
.
ı1
f'I.O�"'"•'- ;-a· -••-
•o-o
1
!
,
t
\.,.
..
•
ı
,• •
..1..
>
;
.
•
l
�--•...
•
.,i
.
;;:�-:·'
-.----·�-· "'-· -4
ı
.
----·�··...,- ._..,
•'
1
,�
:17
- ·-.- . J. . . - "·· -·--- -· -- · ...... ····-·· ··· -·---·····-----�
-
-
l
Yllhn
Şekil 3. Yıllara göre Tofa.ş-Fıat'daki tehlikeli atıkların geri kazanım
oranı
uygulamaya başladı ve bu tarihten itibaren de önemli
gelir artışlan elde etmeye başladı. Bunlardan bazılannı
[4];
grafikler yardımıyla ifade edilirse
,.
6ov
...
.
..
· l�?l
Fr.
·ı
i
.
-· --!-·-·- -··
· -
:,
-·
� .-71·
: rt.. "-f
1
.
.r
1
'_;
.
..
q.?
-·-ı-··-·· ---�
t
·
·-r.,-
.
. . ..
1} J .
'
1'
1
r ·- -· ·-··-· ····· 1··· ı
\
!
1
-i
. ' ' t1 ı
'
i
.
.
;.: _j 1() ·(- 1 )t:� +1'
\
! �� : ; �:€�
�.;: '. -F.�------;
� 1
ı
;
;
'
;:j
-�
,)n;.: �t·rt
[f
ı
.
1'�
t
.] 1
..
'!
:ı
:.b
....
.
iı
·ı
f - .r,:.·i ı. ..-.:f�J.� :·ı j-;"l 'ı
ı ' l - -ıl ı�
-� .
·ı n � f t•i
:
i
�
1
�' ı
·ı
�tj;:ı:.
1
;
.:; {If
\ .. ' ı· .,
.
..
"""
\.,
�
·': \ J
::
' 1 }, )
_l \
-::
....
•,
!""
.
.. 1
.
.
ı. \Jı t• 1•
(ı
..
:. ·
�:
..
:
.
ı
•ı
:
·'
.
'
i
.
1
'...
.·:
·
·
,:. ·
. ,.
.
.
,
_
ı
..
'
.
.. =ıı
.
{
.
.
·ı
i
ı•
;
1
.
.
}
ıı
ı
' ..
'
•
.ı
...
ı
:
....
.
-
-�-ı
. · · -- ·
- ·
,
r ı
.
.
__ �
-
1
1
r-
.
· .
ıiı:�-. . .
.
..
1
;·
····
ı
i
.
t ·t
�,
)
__
.
r.
i
'
'l
.,
•
.1-
l9!J()
•
:
-
i
·- ı
ı
-
_,..
•
1997
..---·
-·
�10
�
.-
-ı,
. 5-H)
_
.
...
-
-
1998
- .. -· ·
---
�
\
•
;
-'••-
-
..
-402
YıHar
--,_.,
.
..
..
t:
..N
"""
i
, ....
t
. kı:
:
.
.
.
..
�
�.c:
ı
:·: t-' t
. ·: - ı. . -. -.
·
·
· ·
lh :
· .•.•' �....
ı
1.
..
... ... ...
LJ"1--., -�·;;:;-··'.-1ı.:;_
.
.:.;...
!!
·.ı
..
'} -· · .
-1...
• · · -
'
..-
.
,·
· 1·�-�J=
:
....
-�< .......
.�
,._
/ .
...
Lo.1
1
1
�"'
,
.;... f
•
.
--"'
.
.
_J . ;.: .�
:
• .ı>Jooo.a- · ...-4 Jı.
�- .... :.·
.�_..:__.:.,;:;;·,.""':
·...:: ·.:·- __:.�(.
•
-·-... ··�
--':"-· ... �-· --·
:
.
!f,
�
··· · · - -,
�::ı
[
�·
..
· ı
· . t.:.· -�- -i
i . : ' t''·l
.
·ı-·
.
-
-
•
-
. �-
.
.
.
...
.
____
i.'
..
-
:
.
_J
____ ___ ______
-
·- .
391
su
'' .,
.� ·
,,o
<'
\'
\l
..
'
ı
ı
:
t
)- - ··----·-·y ··---- - -·-- --+----·----�1
ı·
:
.
.
:
ı
ioıi..:!i�m:mıııııOrl\lll
- ·-- 4
.•
-
·
-
-
-·- - · · ..
...
ı
'
. ·ı
•
. ı
1
--,
.
-�:;ııı
,...
�·
f:;_i
·ı
·
· ı-,. -r-- ·-·
·1
·.
;- i
..
·ı
.__,
-r-·
: ... .t . .;ı
:
.
:
r.:.:--··
-i_:l
·f
}r �
1
'i·
r ···. ı:
' ' ..-: .;-'•
: t,:.-:--r-1
.. --....
- ·
·.ı ·- ·· ·- · ·-· -·····t - · ·-
,.
:
•
-···1
i
·
. ;-,- : ·-
:f
•
'-'· -·
ı.·i
·•
i
·
.. r�•
.
,. r· .ı --- -,
'
-ı;: ·r
�· ·
n
--i ·. ..;t._l -- ı
'.j
·:. -ı.""t "·� ' � ;; t :•:ı :
.
: ·fi
ı .. . .
,r�;_._r J . . f·· · r
t
'
<
l
f
)
t.(
J
.
ı
ı_ �r ; ' .7 :
ı
.
.ı .... (1
·
.
ı�
'
. 1 .
. ..__ 1.:.....-.:... '
ı1
,
.
/
, ı
l-ig -11
"
.
· ,
----· - -· -·-·-
/.:.:.-?.
1··:
!
·
t c-"
!
.. -·--· · ,l.--------·- ··--··--· ·- ..ıt
·
·
;
:ı
.
.( .
;
,____
,
!
r· -- ----·-·· ı
,
• •'
•
ı .·
·. ,
ı
.
1
•
'
1
,..,
..
�
} .
..
·
... 'i
•
. .
��-:;oı
.
L .
:
_
.
:
#(ı
, ·: ..
.
� _ ,.. !.�':.1
'ı
!
.·
ı
.
.
•
•
.
.
•
•
•
.
!
•
r
1
f :
••
t
A
ı
•
·
.
1
i\
.
·.
1
,
-
.
·
•!
�::l----·-··1 ·.
·
.
·
., __,,
ı
..
1
- .....ı
i
. .:,
. . � . ;·: ' ;,
..
.
··-f.
••
::
'
:·.
ı
1
'•
1
. t' ..y
.
•
•
�
1
_..
'---
•
,
- · .,.e .
ö<.i
--·-
•
J
1 :':
'
' '....
.
._
•
ı
.
..
.. ..
.
.
r
�
.
..
•
••
•
.�
r
•
..
·.
•'•
•
.
--
Yıllar
'
·
'
r�'
-1
' '·•!
ı= · ;
r. :
. rı
,f
-
..
.
;ı
�1
. . . :•"'
,}
.
.
.-
:.
.
•7
.
..
o
.
j
,!
'1
•
..
·
.--
.. ..
.
.. "'•
·
"t
'
;
!
;.
ı
.
J:;ıJ
1
-.�
�·
,_,J;�
• •
i.
a
�
.._
_
..
�
...
.•
.. ..
l �··�··
..
,
'
1
•
.. .. �
_
.
--
.
.
• • c:;..• �
•
•0•
,• ...
•,• _,• ... ..
.a..::ıı.
·
-_
;..ı -� -""!
:-- � ... �. , ..
ı.,. . ..
..
:ol
_
·
iı
·
� - - --- -· 1
..
..- ·- :1
. .. �
·
.
ı . . . �::�
,_ : : .� �:
i
ı
'. .. .- �- :
.
r:J�
•
�
1
l
�� 1
J�� .J
'
.
.
•
,.-.o
..
:•"
·
i
•
. l
88,�:)
! S�.��
i
-- ----..1 - -··- ..
.. ··-··· - ..·-1- ... --·
.
.
�
'
..--:o
..ı
>"•.
.
•
,
, -·-··- --·
:ü
·· ·:.; --:
....
.
·
,
:
; ·
:
.
.' �
;
• ...
:l
i·
..
. .: ·;
· - , • ?.'n
:
f.-;
':
�
:1
-_
- -'1
•
..
ı
.
-
.. --i
.::
:
...
:,.- :
�-1
.. . · .
. . :
·-·.
..
.' ·
•
ı
..
; -:. � ·
:
•
;
ı
"
.. _, . ,
L
-�
:· •.. - ....
.�.c-\..,�-- ...... .J..
�. :·
- . : ·�···n. .
. .....•... .
.
t.Lc.
.......
.
J·ı-.
-1·�.4- - � �· - -·
'" · ··r·
ı')\·
� ;
i
ı nu
c'
ı �11_1..:
·,
..., • t)
· ' ',
t·-·- .... . ··-· ---�. ...--... . . .....
�...
· -·-·- . . - ..ı .. - - ..---..--.-- -. l..... ... ...
.......... ..
·- . ·
·
.
i
miktan (Atık
.
1•1
.•
--
H9
1
..
ı
a • •- ·-·-- -··--·· ·r·-- ·---- · -- -··,
ı
·--·-- ..
'
!
ı
-
-
·ı
ı
ft ı
\
J
-----·
_
_____
____
.1 •
1
- ı.
)
{
. '
4)
·
.
o
\ 1:)99
ı
-.
Şekil 2. Yıl1ara göre Tofaş-Fıat'ın anttığı
maliyeti)
.
_
L. -
..
..
·
: -·: < - �
.
•
ı..
�;
E
..,
ı-:
•
·
•
c
i
�
· --
!
1
;,·
. ·
.
1
-
·
�
:� · "' ..:_.
-· l1ı .. ..
. . .. . -·:_ ı ··
.. - . .;:._
..=
. · .�.·�;l
·
i ·.
:i
:.
l. .. --.. � .
� .-
....
· ·-
..
�
''i
.
.
.
ı
•
�
..
· ·
. ı-:
.!
1
•
.
·
c i ı T _:�rı
. .
- .. � - .
•
- ..
.
.
...
":
•
o
�ı
·
,
1
,-ı
·
,, .-
, ..•
• ....
,
.u J-.
,
..-.. 1.
ı
�11... . ----·
,_
.
--.....!_________
.
.
•
...-,.a.
su
Şekil 4.
oranı
159
Yıllara göre Tofaş-Fıat'daki genel atıkların geri kazanım
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistem.inı:..
işletmelere Sa�ladıitı K•u•dı­
SAU Fen Bi1imleri Enstitüsü Dergısi
7.Ci1t, l .Sayı (Mart 2003)
F. Tepedelen,
ı
- ·· r:.:
;.
.
.
-·-
.
; ;...
,11..�
'.
,,
- -
" -.!
.
,,
� ..
.
,.
. ·., :
.
' • . • J" .. •
;) : t
:; • 1; ;ı
'
•
-. �-�...
'
o
.
•
•
. .
,....
'
!
...
•• �
,1:
'ı;"tC\t,; -tt..•t�._.
ut
�., ·' • ı• r;,.-..j ı'ı
... .. . ,,., . . . ... .
.-ı
....
•• •
.·
. :\
•
":r
•
'..
,•;·
';
•
'
,... .,....
.
.. , '... :r
..
•
.
.. ;.:�'·
•
.ı: ,. •
•
.
·-·
1....
··c:-�
•
.
.•
..
._ ..
... . :;�
. , .. ".
-'
. •• ' . ·<1�
\"ıl�
••
o
.... r..�·
_;�_�,�-
.
'""
1
f.. <:•'
" \ . .
..
.
.
.
.
. ....
'\ ' J,
, .... . . - ..�., •"!1"'
'
... . J,..... "' .
- , . ...
(.; .�
'
.
•
. .... .... .
. . ,, .
Şekil S, Yıllara göre Tofaş-Fiat'daki toplam atık miktannın dağtlım
oranları
.. .
--
..
�:...:.,:
. , '-'
:.'..�
.
··-
.
.: ,.
..
••
...
/J
..
1\f.Özda:.
1
.
o
. ..,
.
..
;·
ı
Şekil 7, ıso 9001 ve ISO 14001
Yönetim SistemJeri,nin genel
uygulama sebeplerinin karşılaştınlması
ol2J-c·
Ş eki1 7 'ye bakarak ilk görüşte ISO ı 400 ı 'i uygulayan br
firınanın ISO 9001 'i uygulam as ına gerek yoktur son:ıc�
çıkarılınamal ıdır. Burada açıklanan TSO 1400 I 'in uygulanm:
sebeplerinin ISO 9001 'den daha fazla oldu ğudur Ancak ş.
ISG
söyl enebi1i r ki ISO ı 4001 Çevre Yönetim Sistemi
9001 'in eksik kalan yönlerini tamamlamakta ve beraber �i:
bütün oluşturmaktadırlar. Bu durum aşağıdaki şeki]de daJıa
1yi ifade cdilebili r; (Şekil 8)
.
--�
(OM
C�-ira(*)
i"nıd"'tt-
tof.\0
�
Ufü)tt
,
Şekil 6, 1998-1999 yılJannda Tofaş-Fiat' daki elektrik enerjisi
tüketimi.
III. ISO 9001 ve ISO 14001 YONETil\1
SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞ TIRILMASI
••
•
�- -�
.-..-::c:- :.:-�
1. - (iof'A . .,..,_. .'
.! . . . .
.'OJ
-lo
��
.
.
.
�
.
r
.�
·
;,
"" ::..�J ."-.ni" -<• ....
lfJN���
';'!J,- r
,.,.
,-�...�-
1,·
-:; }�(t
.
kullandıklan yönetim sistemlerinden
biri olan ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi'nin asıl amacı;
kuruluşun faaliyetl erini kontrol altında tutarak, müşterinin
istediği
vermeyi
hizmet
yada
üriln
nitelikte
amaçlamaktadu[S]. Buna karşılık Çevre Yönetim Sistemi
olan ISO 14001 ise kuruluşu faaliyetlerini kontrol altında
tutarak üretimde taraf olan çevreye verdikleri delaylı­
dolaysız tüm etkilerin mininıize ederek uzun vadeli
etmeyi
elde
biçimini
işletme
sürdüiiilebilir
bir
amaçlamaktadır. Bu iki sistemi şirketler için gerekli kılan ana
faktörleri ise genel olarak Şekil 7'deki gibi gösterebiliriz.
Günümtizde firma]ann
o
o
,
• .•
0
.
•...
ot -
,/.
'.... ·...:
' ··�ı
,• .
' '· -�
.
•
.
...
•
,.
•1
......
.
.. .
�.,.
..
-J.-
d!CC
E
'·
Şekil 8, Firmalara uygulanabilecek iyi bir yönetim şekli
İlk bakışta Çevre Yönetim Sjstemi ISO 14001 ·in Kalite
Yönctiın Sistemlerinde farklı bir amaca hizmet ettiği sanı)sE
da bu sisternın ISO 900 ı serisi yönetim standartlarıyla tam
u yu ı nl u hale getiritınesine gayret gösterilmiştir. Bu uyum
ortaya çıkarabilmek için birkaç örnek verilebilir.
a)
160
Her iki standartta da üst yönetimin taahhüdü
sistemin uygulanma aşamasındaki en önemli adınt
teşkil etmektedir
ISO 14001 Çevre Yönetiın Sisteminin
S:\U Fen Bilimleri Enstitüsü D ergisi
•
Işletmelere Sağladığı Kazançlar
7.Cilt, l.Sayı (Mart2003)
b)
d)
f)
-ı .·.-.,�
:, _
.
�
ISO 9001 Kalite
-
.:::1
'-J
·
·
-·
ı�>.;�. - --:,
1
·
· · - ı ·:.
�
-
• .
•
.
1 .
�ı
�
ı :
�
�.
_. ___
.
-·-
--·
·
ı
-.
. ..
;
.
.
.
.
.
.
.
.
.
..
..
:i
1
�
.
.
...
-
-
.
-
:
.
- ·-·
l
.
··
.
.
..
·
··•
..
···-
.
.
.
·-· ··-·
--
--
--
.
...
·
.
Her ürün ve hi zmet
•
ı
.�
s·, ·} ·1-i\uı.·)J
. ..·
...
·
·
-
···
-
--
--
r-
.: �
..· ·: ;)ı
��- �;:.-.���� ·:ı
.
r
-·.. ı
....
...
.
s
t
· ..
!··-- · -
1
.
.
:•....:.. "'
..,
·
�� �
. . ... . .·
.
:
.
. ..
.
·
-
-
: ··.·.
·
:
•
-
·
· -
-·
•···.
•..
-
.
--ı
··:· ,:--· · ..
-
-- ·
-- ·- - · · --
� .
'.ı
I �'()
nr·r't
) . /11.1
-
-
·-
-
Bünyesınde herhanfi
bir
yaptın m lar bulunmakta
yaptırım bulunnıamakta
Bazı özel sektörler (Tıp,
Zaman içerisinde
Otomotiv, vb.. )için gerekli
değişen yaptJnmlara ve
gerekliJiklere göre
şekillendirilmesi daha
olan istek ve beklentileri
kapsayacak uygularnalara
kolaydır.
rabatlıkJa getirilecek
yapıya sahip dağil.
Mevcut diğer standartiara
Mevcut diğer
uyması zordur.
standartıara uyması
Sisteınin uygu lann1as1
Daha düşük maliyet ile
kolaydır
büyük bir maliyet
uygu lanabi lir.
Kullanımı kolay olmayıp
Ku11anrmı dah kolay
dön1nOştürülmesi zordur
yapısma sahip
içermektedir.
anlaşılması
ve
olup, açtk bir dil
old u ğund an anlaş1 lması
Herha11gi bir maddi teşvik
1çermemektedir
t'
.,.
1' ere ı j. one n n
\"
.
uygulanıyor
Telekominikasyon,
Y�rcl Jla lk
.
sektörüne rahatlıkla
Bünyesinde çeşitli
-· ·- - ----- - - r'
,. evrccı G' nı pl ar
-· ·
Her ürün ve hizmet
sektörOne rahathkla
uygul anamıyor
.
•
. l ...;
_
....
-----· -,--•
.___
ı
.
. -ı ·
·
.
·-
· -.
�
.
.
- · -
- ·--
ı
j.-·._.:-ı
..
.
-
r .
Şekil
·
..
·
- L �. ·._ ·j
,
-
-
ISO 14001 Çevre
Yönetim Sistemi
Yönetim Sistemi
Sistemindeki
Yönetim
"denetim
Çevre
gereklilikleri" ile Kalite Yönetim Sisteminin
istekler
�'denretim
gereklilikleri"
benz�r
içermektedir
Çevre yönetim prograrrıının oluşturulması; Kalite
tasanın kontrolu ve
Yönetim Sisteminde
sözleşmenin gerekliliklerinin değerlendirilmesi
maddeleriyle benzer özellik göstermektedir. Çevre
yönetimi programınm bunlardan tek farkı amaç ve
hedeflere yönelik hazırlanmasıdır.
Sistenindeki
Kalite
Yönetim
"sözleşmenin
gereklilıkleri" maddesi ile, Çevre Yönteim
Sistemindeki "an1aç ve hedefler" benzerlik
göstermektedir. Ancak ilgili taraf Çevre Yönetim
Sisteminde çok daha geniştir (Şe k il 3)
e)
rv'
.. ' '
Tablo ı. ISO 9001 'm uygulam zorluklannın ISO 14001 ile
karşı ı aşttn ı mas ı.
Çevre politikası ile kalite politikası benzer
özellikler taşır.
yetki
ve
içindeki
sorumlulukların
Finna
standardında
belirlenmesi
her
iki
uygulanabilmesinde çok önemlidir.
c)
i-- t-l
....J
·-
F.Tepedelen, M.Özdemir
kolaydır
genişletmek için maddi
teşvik içern1ektedir.
_
(*) Çevre
l)cnı.;tinı
çevrenin
*Uygulama alanını
Genel Müdürlüğünce ç evre kirlillğinin önlenmesi ve
daha
iyi
bir
hale
getirebilmesi
amacıyla Çevre
Kirliliğini Önleme Fonu'ndan;
.
11.
li usten
.
ıvt
-· .
,
1-
Arıtma tesisinin yapımını desteklemek(en fazla 20 y1l
2-
Çevre kirli1iğinin önlenmesi ve çevrenin iyi1eştirilmesi
vadeli ve i lk 5 yıla kadar geti ödemesiz olabilir).
için yapılac ak faaliyet ve tesisleri desteklemek(en fazla 10
y1l vadeli ve
--
.
3 yıla kadar geri ödemesiz olabnir).
Amac1yla 2 ayn kredi imkanı sunmuştur. Bu krediler uygun
görülen tesis maliyetinin %45 kadar olabilir ve fa1z mik tarı da her
yılın ocak ayında geçerli olan zirai kredi faiz oranlarının üzerinden
9, ISO 9001 ve ISO 1400 I 'in ilgililer topluluğunun_,
hesaplamr.[6J
karşı laştınlması.
g)
III. SONUÇ
Her iki standaltta da "yönetim sisteıninin gözden
özellikleri
roadciaesi
geçirilmesi"
bezer
taşımaktadır. Çevre Yönetim Sisten1İnin farkı;
yönetim ssteminin gözden geçirilmesi esnasında
çevre politikası, amaç ve hedefler de dikkate alınır.
Ülke ekonomilerinin büyük bir kısmt küçük ve orta
gerçekleştirilen
büyüklükteki
işletmeler
tarafından
ürctiınlerle
şekillenmektedir.
Bu
yüzden
kaynak,uzmanlık,beceri ve kültür sorunlan gibi sebeplerle
,esnek bir sistemin oluşturulması ve
standartların
pratik,kullanılabilir,yararh
ve
anlaşılc:�ilir,her
kolay
büyüklükteki ürün ve hizmet sektörüne rahatlıkla
uygulanabilecek
bir
gerekmektedir.
yapıda
olması
Sistem;kuruluşun kaynakları üzerinde aşındırıcı etki
yapmamahdır. Bütün bunlara ek olarak,çok uluslu şirketlerin
ihtiyaçlarını karşılayabilecek derecede ileri bir yapı da
göstermelidir. ISO 1400 I Çevre Yönetim Sistemi tüm bu
özellikleri bünyesinde bulundurduğu için giderek artan bir
hızla firmalar için tercih sebebi olmaktadır.
Yukanda
saydığımız bu benzerlikler sayesinde
IS014001 Kalite Yönetim Sistemi'ni uygulayan bir
tirmaya ISO 1400 ı çok rahat bir şekilde adapte
edilebilmektedir. Ancak ISO 14001 :i uygulamaleta olan
bir firmaya ISO 9001 'i uygulamak bukadar kolay
oln1ayacaktır. Bunun sebebi ise ISO 9001,in yapısında
bulnan uygulama zorluklarıdır. Bu zorluklardan bir
kaçını Tablo l 'de görebiljriz.
Çevre Yönetim Standartları;uluslararası standartlaşınanın
stratejik önemini arttırmaya devam edecek ve global ticaret
mekanizmasının bir parçası olacaktır.
161
ISO 14001
SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi
Çevre Yönetim Sistemm
i
işletmelere Sağladığı Kazan.çlt
F.Tepedelen, M.Özdem:.·
7.Cilt, l.Sayı (Mart 2003)
Gelişmiş bir çevre performansı sağlamalan sayesinde de
tüketiciye yarar sağlama işlenıine katkıda bulunmayı
sürdüreceklerdir. Son yıllarda hız kazanan çevre koruyucu
trendler artık durdurulamayacak bi r seviyeye gelnıi ştir. Bu
trendler global iş yaşamının tüm yönlerini etkileyeceklerdir.
Bu gün ISO 9001 ticaret yapılırken uyulan bir standarthr.
Önümüzdeki bir kaç yıl içinde de ISO 14001 'in aynı konunıa
yükselmesi tesadüf olmayacaktır.
KAYNAKLAR
[1) ARBOR Ann , NSF International;
"Environmental
Management Systems: An Implementation Guide For Sma11
And ��edium Sized Organizations") NSF Inteınationa1,
Michigan, Kasım, 1996
[2] TS ISO 14001, "Çevre Yönetim Sistemleri- Özellikler ve
KulJanım Kılavuzu", TSE, Nisan 1996
[3) PURJ Subhash C., "Stepping Up To ISO 14001 ,
Productivity Press, Oregon, 1996
"
141 "Tofaş ve Çevre" Dergisi, 2000
[5] KOBU Bülent) "Üretim Yönetimi'\ I. Ü. İşletme Fakültesi
LI. Ens. Yayını, İstanbul, 1 994
[6] Türkiye Çevre Vakfı, "Türk Çevre Mevzuat1", Cilt I-II,
TÇV Yayın No: 134, Önder Matbaa, Ankara, 1999
[7] TS ISO 9001, "Kalite Sistem1eri - Tasarım, Geliştirme,
Üretim, Tesis ve Serviste Kalite Güvencesi Modeli",
TSE,1994.
[8] CASCIO Joseph, WOODSIDE Gale, MITCHELL Philip,
"ISO 14000 Guide", McGraw-H111, USA, I 996
162