çevre kirliliği ka ynakların in belirlenmesinde eser element

(Ulusal Kim ya Kongresi, Bursa, Çağrılı Tebliğ Özeti)
ÇEVRE KİRLİLİĞİ KA YNAKLARINİN BELİRLENMESİNDE ESER ELEMENT
ARAŞTIRMALARININ ÖNEMİ
NAMIK K A R A S
ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ,
ANKARA
Çevrenin daha güzelleşmesi, kirlilik kaynaklarının belirlenmesi ve azaltılması konusunda
pek çok çalışma yapılmaktadır. Herhangi bir yerdeki kirliliğin tayini ve bunun hangi
kaynaklardan geldiğinin belirlenmesi ve gereken önlemlerin alınması önem kazanmaktadır.
Endüstrileşmenin yaygm olduğu yerlerde, kirletici kaynaklan da çok olmaktadır. İşte bu
kaynakların bilinmesi için herhangi bir kaynağın bir "işaretleyici element"le belirlenmesi
faydalı olacaktadır.
Nötron Aktivasyon analizi, X-ışınları fluoresanh ve ICP gibi metotların geliştirilmesiyle,
herhangi bir madde içinde 30-40 elementin ppm-pbb mertebesinde tayini mümkün
olmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalarla, her hangi bir kaynak için bir veya birkaç
elementin "işaretleyici element" olduğu saptanmıştır. Örneğin kömürle çalışan elektrik
santralleri'için As, Sö, S, fuel oil ile çalışan santraller için V, Ni, La ve Sm gibi nadir toprak
elementleri, trafik için Pb, Br, Zn işaretleyici element olarak kabul edilmektedir.
Herhangi bir yerde toplanan hava fılitresi üzerinde, değişik yön, uzaklık ve kaynaklardan
g&len değişik boylarda parçacıklar bulunmaktadır. Bu fılitre kağıdı bir "alıcı ortam"
receptor olarak tarif edilebilir. îşte bu fılitre kağıtlarında ~ 30 kadar eser elementin tayin
edilip İstatistiksel metodların tatbik edilmesiyle, hangi yönden ve tür kaynaklardan
Kirleticilerin geldiği tesbit edilebilir.
Ankara için bir çalışma:
Doğal gaza tümüyle geçme sürecinde olan Ankara'da 1990 yılına kadar çoğu linyit kömürü
olmak üzere linyit + fuel oil yakıt olarak kullanılmaktaydı. Buna dizel kullanan otobüslerin
ve taksilerinde katkısı eklendiğinde, Ankara'da hava kirliliği dünya standartlarının çok
altına düşmüştür. Şehir merkezinde ve ODTÜ'de kurduğumuz istasyonlarda linyit + fuel oil
devresini temsil etmek üzere Mart-Nisan 1988 ve Eylül-Ekim 1988’de ve doğaİ gaz
devresini temsil etmek içinde 1993'de yaklaşık 200 hava numunesi toplanmış ve her birinde
28 element ve yağmurda H+, NH4 + SO4 '" , NO3 - iyon konsantrasyonları ölçülmüştür.
Bu elementlerden Pb ve Ni AAS metoduyla diğerleri ise Nötron aktivasyon analizi
metoduyla ölçülmüştür. Elde edilen yaklaşık 6000 sonuç istatiksel metodlarla tatbik edilmiş
ve yaz, kış durumları zenginleştirme faktör analizi, parçacık büyüklükleri ve ilişkileri
incelenmiştir.