giresun kobi`lerinin ihracat kapasitesi araştırma raporu
advertisement
Export Giresun Projesi GİRESUN KOBİ’LERİNİN İHRACAT KAPASİTESİ ARAŞTIRMA RAPORU Ocak ‘16 Bu Rapor, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı 2015 Yılı Doğrudan Faaliyet Desteği Programı Kapsamında Hazırlanmıştır. Paris Caddesi 6/7 Kavaklıdere ANKARA T: +90 312 425 59 15 F: + 90 312 425 59 14 [email protected] www.makroconsult.com.tr 1 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ ..................................................................................................................... 3 2. GİRESUN İHRACATI ................................................................................................. 4 3. EXPORT GİRESUN PROJESİNİN AMACI VE FAALİYETLERİ ........................................... 7 4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ........................................................................................ 7 5. ARAŞTIRMA SONUÇLARI .......................................................................................... 8 5.1. PAYDAŞ KURUMLARIN ANALİZİ ............................................................................. 8 5.1.1. Kurumların Profili ............................................................................................ 8 5.1.2. Kurumların KOBİ Rekabetçiliği ve İhracatın Artırılmasındaki Rolleri ...................... 9 5.1.3. Bölgedeki Mevcut İhracat Stratejileri, Destekler ve Kurumlar Arasındaki İşbirlikleri ............................................................................................................................ 10 5.1.4. İlin Rekabetçiliğini Artıran Sektörler ................................................................ 10 5.1.5. İhracatın Geliştirilmesinde Eğitim ve Danışmanlık Hizmetlerinin Katkısı, Hizmet Sağlayacak Kurumlar ve İnsan Kaynaklarının Önemi.................................................. 11 5.2. FİRMALARIN ANALİZİ ......................................................................................... 12 5.2.1. Firmaların Profili ........................................................................................... 12 5.2.2. Yönetim, İnsan Kaynakları ve Kurumsallaşma.................................................. 13 5.2.3. Finansman ................................................................................................... 15 5.2.4. Üretim ve Tedarik ......................................................................................... 15 5.2.5. Ar-Ge ve İnovasyon ...................................................................................... 17 5.2.6. Pazarlama ve İhracat .................................................................................... 19 6. SONUÇ ................................................................................................................. 23 EK 1. PAYDAŞLAR İÇİN SORU FORMU ............................................................................ 25 EK 2: KOBİ’LER İÇİN SORU FORMU ............................................................................... 27 2 1. GİRİŞ Bu araştırma raporu, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından 2015 yılı Doğrudan Faaliyet Desteği Programı çerçevesinde desteklenen “Giresun İhracat Merkezi’nin Kurulması ve KOBİ’lerin İhracata Yönlendirilmesi Projesi” kapsamında Giresun Ticaret ve Sanayi Odası için hazırlanmıştır. Proje kapsamında yürütülen saha araştırmasının detaylarına geçmeden önce, Türkiye’nin ve Giresun İlinin küreselleşmeye uyumu, ihracattaki mevcut durumu, ihracat verileri ve KOBİ’ler için ihracatın önündeki engelleri irdelemek yerinde olacaktır. Günümüzde hemen her ticari kurum küreselleşmenin doğrudan veya dolaylı olarak etkisi altında bulunmaktadır. Küreselleşme ile ülkeler ithalatta uyguladıkları vergileri gün geçtikçe düşürmekte ve yeni ürün ve teknolojiler hemen her ülkede tüketici davranışlarını etkileyerek değiştirmektedir. Küreselleşme teknolojik gelişmeyle daha da hızlanmaktadır. Özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerinin hızla gelişmesi dünyayı küçük bir köy haline getirmektedir ve dünya ticaretinde genel kabul görmüş rekabet üstünlüğü teorilerini değiştirmeye başlamıştır. Dünyada yaşanan bu gelişmeler, açık ekonomiye sahip olan ülkemizi de etkilemekte ve dolayısıyla ihracatın ülke ekonomisindeki yeri hızla önem kazanmaktadır. Ülkenin zayıf noktası olan cari açığın kapatılması için stratejik hedefler genel olarak ihracata yönelik olarak belirlenmektedir. 2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı’nda Türkiye’nin ihracatının 500 Milyar Dolara, dünya ekonomileri içinde 10. sıraya yükselmesi hedeflenmektedir. Bu hedefin gerçekleştirilmesi için son yıllarda belirli oranlarda yükseliş gösteren Türkiye’nin ihracat rakamı, 2004 yılında yaklaşık 63 Milyar Dolar iken, 2014 yılında yaklaşık 151 Milyar Dolara yükselmiştir1. Türkiye’nin 2014 ihracatının %56,5’ini gerçekleştiren2, 1-249 çalışanı bulunan küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ), ülke ekonomisinin birçok göstergesinde olduğu gibi bu gelişim sürecinin de önemli aktörlerindendir. KOBİ’ler ülkemizde toplam girişim sayısının %99,8’ini oluşturmakta; işsizliğin azaltılması ve yeni istihdam alanlarının yaratılması, dengeli ve sosyoekonomik kalkınmanın sağlanması ve sürdürülmesindeki olumlu katkıları ve piyasa koşullarında meydana gelen değişmelere hızlı uyum sağlayabilen esnek üretim yapısına sahip olmaları itibariyle ülke ekonomisinde etkili bir rol oynamaktadırlar. KOBİ’lerin ülke ihracatındaki rolü de gün geçtikçe artmaktadır, ancak KOBİ’ler bu artışın beklenen oranda gerçekleşmesini engelleyen bazı sorunlar ile karşı karşıyadır. Bu sorunlar; finansman, bürokrasi, pazar, hammadde, işgücü sorunları ve daha da önemlisi bilgi ve veri yetersizliğinden kaynaklanan sorunlardır. Giresun ilinde bulunan ihracatçı firmaların kayıtlı bulundukları merkezleri bazında 2004 yılsonu itibariyle yaklaşık 79 Milyon Dolar olan ihracat rakamı, 2014 yılsonu itibariyle yaklaşık 213 Milyon Dolara yükselmiştir (Türkiye İhracatçılar Meclisi verileri). Giresun, 213 Milyon Dolarlık ihracat rakamı ile 2014 yılında TR90 Bölgesi illeri arasında 4. Sırada, Türkiye genelinde ise 42. Sırada yer almıştır. İlde artış eğiliminde olan ihracat potansiyeli; ilin sanayi altyapısının yetersiz kalmasından dolayı ihracat yapılan ürün çeşitliğinin sağlanamaması, firmaların karşılaştığı finansal güçlükler ve uluslararası piyasalarda yaşanılan kur riskleri gibi genel nedenlerden dolayı sınırlı kalmaktadır (DOKA 2014-2023 Bölge Planı). İlin 1 2 Türkiye İhracatçılar Meclisi verileri Türkiye İstatistik Kurumu verileri 3 kalkınmasında kilit pozisyonda bulunan ve özellikle imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’leri ihracata yönlendirecek faaliyetlerin gerçekleştirilmesi, bu noktada önem arz etmektedir. Giresun Ticaret ve Sanayi Odası (Giresun TSO), ihracatın arttırılmasının, bölgenin sosyoekonomik kalkınmasının önemli etkenlerinden olduğunun bilincinde olup, tüm üye firmaların (yaklaşık 3000 üye) bu konuda farkındalığını artırma konusunda çalışmalarına ağırlık vermiş durumdadır. Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı 2015 yılı Doğrudan Faaliyet Desteği Programı çerçevesinde desteklenen “Giresun İhracat Merkezi’nin Kurulması ve KOBİ’lerin İhracata Yönlendirilmesi Projesi (EXPORT GİRESUN)” kapsamında ise, özellikle KOBİ’lerin ihracatın önemi ve getirilerinin farkına varmaları için seminerler düzenlenmiş, çoğunlukla imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren 50 KOBİ’nin ve il ihracatının geliştirilmesindeki 8 önemli paydaş kurumun katılımı ile kapsamlı saha araştırması gerçekleştirilmiştir. Projenin genel faaliyetleri ve saha araştırmasına ilişkin detaylar, sırasıyla 3., 4. ve 5. Bölümlerde incelenmiştir. 2. GİRESUN İHRACATI Giresun İlinin toplam ihracat rakamı, 2004 yılında yaklaşık 79 Milyon Dolar iken, bu rakam 2014 yılında yaklaşık 213 Milyon Dolara yükselmiştir. Ancak bu yükseliş, benzer ölçekte çoğu il ile karşılattırıldığında düşük kalmıştır; 2004 yılında 31. sırada yer alan Giresun, 2014 yılında 42. sıraya gerilemiştir. Grafik i. Giresun İli Yıllara Göre İhracat Rakamları Kaynak: Türkiye İhracatçılar Merkezi 4 Bu gerilemede, aşağıdaki grafikten görüleceği üzere, 2006 ve 2009 yılları arasındaki düşüş ve durgunluk etkili olmuştur. Bu durgunluğun sebebi il ihracatının yaklaşık çoğunluğunu oluşturan fındık ürünlerinin yetiştirilmesinde, o dönemde yaşanan çeşitli sıkıntılardan kaynaklandığı ortadadır. 2009 yılındaki küresel ekonomik kriz hızla atlatılmış ve ihracat rakamları bu tarihten itibaren devamlı yükseliş göstermiştir. Grafik ii. Giresun İli Sektörlere Göre İhracat, 2014 Kaynak: Türkiye İhracatçılar Merkezi Giresun ilinin ticari yapısı, coğrafi ve iklim koşullarının beraberinde getirdiği tarımsal üretim ve buna bağlı olarak gelişen tarıma dayalı imalat sanayi üzerine kuruludur. Nitekim, 2014 yılında Giresun’dan yapılan ihracatın sektörel dağılımına bakıldığında, %84 gibi önemli bir bölümünün Fındık ve Mamullerinden (yaklaşık 178 Milyon Dolar) oluştuğu görülmektedir. Fındık ve Mamullerini sırasıyla; %5 ile Makine ve Aksamları, %4 ile Meyve ve Sebze Mamulleri ve %3 ile Hazır Giyim ve Konfeksiyon izlemektedir. DOKA 2014-2023 Bölge Planı’nda, Giresun’da yüksek rekabet gücüne sahip olan sektörler; tarım ve hayvancılık, gıda ürünleri ve içecek, giyim eşyası, mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler olarak verilmiştir. Plan’da ilin ihracatının tek sektörden kurtulabilmesi ve ihracatın sektörel çeşitlilik açısından gelişmesi için bu sektörlerin desteklenmesi ve geliştirilmesi gereği ortaya konulmuştur. 5 Grafik iii. Giresun İli Ülkelere Göre İhracat, 2014 Kaynak: Türkiye İhracatçılar Merkezi Giresun ihracatının büyük bölümünü oluşturan Fındık ve Mamulleri Sektörü, ihracatın ülkelere göre dağılımını belirlemektedir. 2014 yılı ihracatının büyük bölümü, fındık tüketiminin çikolata tüketimine bağlı olarak yaygın olduğu, sırasıyla; Almanya, İtalya, Hollanda, İsviçre, Avusturya ve Fransa’ya yapılmaktadır. 2011 yılında Dış Ticaret Müşteşarlığı (bugünkü Ekonomi Bakanlığı) tarafından hazırlanan İl İl Dış Ticaret Potansiyeli dokümanında, Giresun’un ihracat deseni ile en çok örtüşen ithalat desenine sahip olan ülkeler hali hazırda en çok ihracat yapılan ülkelerden farklı olarak; Danimarka, Rusya ve İngiltere olarak belirlenmiştir. Aynı raporda, Giresun’un ihracat deseni, ihraç edilen ürünlerin rekabetçilik değerini belirleyen “sıradanlık” kriteri bakımından, 81 il arasında 27. sırada; ihraç edilen ürünlerin çeşitliğini belirleyen “çeşitlilik” kriteri bakımından ise 71. sırada yer almıştır. Bu değerler dahilinde Giresun; “sıradan ürünler ihraç eden çeşitliliği düşük iller” arasında gösterilmiştir. Bu durum, Giresun ihracatındaki fındık ve mamulleri üzerindeki yoğunlaşmadan kaynaklanmaktır. Rapor kapsamında Giresun’un da aralarında yer aldığı sofistikasyonu ve nitelikli sıçrama kabiliyeti Türkiye ortalamasının altında olan illere ilişkin, çok yönlü devlet yardımları ve teşvik mekanizmasının geliştirilmesi önerilmiştir. 6 3. EXPORT GİRESUN PROJESİNİN AMACI VE FAALİYETLERİ Giresun TSO, ilin ihracat potansiyelinin arttırılması ve ihracatta sektörel çeşitliliğin sağlanması için harekete geçerek, ilde faaliyet gösteren KOBİ’lerin ihracat kapasitelerini artırmak, ihracat konusunda farkındalık yaratmak, bölgesel ve ulusal ihracat desteklerinden daha fazla yararlanmayı sağlamak için gerekli projeleri hazırlamayı, desteklemeyi ve uygulamayı stratejik bir öncelik olarak belirlemiştir. Bu kapsamda geliştirilen ve Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen EXPORT GİRESUN Projesinin genel amacı, Giresun'un sosyo-ekonomik kalkınmasının önündeki en büyük engellerden olan ihracatın az gelişmişliği konusuna yöneliktir. Giresun'un imalat altyapısı ve ihracat potansiyeli gün geçtikçe gelişmesine rağmen, TR90 bölgesinde sanayisi gelişmiş durumda olan diğer illere oranla düşük ihracat değerleri, ihracattaki sektörel çeşitliliğin kısıtlı olması ve bu alanda gelişim sağlayacak işgücünün bilgi ve beceri eksikliği gibi temel sorunlara çözüm getirmek üzere tasarlanmıştır. Proje genel anlamda ve uzun vadede, Giresun ve TR90 da bölgesel kalkınmaya, rekabet gücünün ihracat odaklı olarak artırılmasına ve sosyoekonomik gelişmeye katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Projenin özel amacı ise, Giresun’da imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’lerin eğitim hizmetleri ile ihracat bilgi ve becerilerinin arttırılmasını ve bu kapasitenin sürdürülebilir olması için Giresun TSO bünyesinde İhracat Destek Merkezi’nin kurularak, bu merkezde KOBİ hizmet altyapısının geliştirilmesi ve Merkez personelinin eğitilmesidir. Projenin kısa vadedeki amaçlarından, Giresun KOBİ’lerinin mevcut ihracat potansiyellerini ve ihracata yönelik eğitim ihtiyaçlarını belirlemek üzere, KOBİ’ler ve bölgede faaliyet gösteren nihai faydalanıcılar ve paydaşların katılımı ile saha araştırması gerçekleştirilmiştir. KOBİ’lerin ihracat kapasitesinin belirlenmesi için gerçekleştirilen saha araştırmasına 50 KOBİ; bu KOBİ’ler arasından ihracat potansiyeli teşkil eden 26 tanesi eğitim ihtiyaç araştırmasına katılmıştır. İhracat kapasitenin belirlenmesi için yapılan araştırmaya 8 paydaş kurum da katılmıştır. 4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Gerçekleştirilen saha araştırması ve araştırmaya yönelik analizler üç aşamadan oluşmaktadır: 1. Bölgede faaliyet gösteren ve bölgenin ihracat alanında gelişimine katkıları olabilecek ve bu gelişimin nihai faydalanıcıları olan 8 paydaş kurum temsilcileri ile Ek 1’de verilen soru formunun kullanılarak, bu kurumların bölgedeki ihracatın geliştirilmesine yönelik katkıları ve önerilerinin analizi. 2. Giresun’da imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren 50 KOBİ ile Ek 2’de verilen soru formunun kullanılarak, firmaların; sektörel bilgi, üretim, tedarik, Ar-Ge ve inovasyon, insan kaynakları, yönetim, finansman, pazarlama, ihracat ve işbirlikleri alanlarında mevcut durumlarının belirlenmesi, bölgede ihracata yönelik sorunların analizi ve çözüm önerilerinin geliştirilmesi. 3. İlk aşamada görüşülen 50 firma arasından ihracat potansiyeli teşkil eden ve eğitim ihtiyacına sahip olan 26 firma ile bu firmaların ihtiyaç duyduğu ihracat eğitim 7 başlıklarının belirlenmesi. Bu analiz, Giresun KOBİ’lerinin İhracat Eğitim İhtiyacı Araştırma Raporu adı altında ayrı bir rapora yansıtılmıştır. Firmaların seçimi için belirlenen kriterler; • • Birincisi, firmaların, Resmi Gazete’nin 4 Kasım 2012 tarihli sayısında yayımlanan KOBİ tanımına3 uygun olarak olarak seçilmeleridir. KOBİ’lerin seçimindeki amaç; ilde faaliyet gösteren firmalar arasında KOBİ’lerin yoğun olarak bulunması, hem geneli yansıtabilmeleri hem de yukarıda değinildiği üzere sosyo-ekonomik kalkınmanın kilit yapıları olmalarıdır. İkinci önemli kriter ise firmaların imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteriyor olmalarıdır. Bu kriter, firmaların ihracat potansiyeli ve kapasitesinin varlığı açısından en önemli kriterdir. Giresun’da imalat sanayi sektöründe yaklaşık olarak 155 firma faaliyet göstermektedir ve bunlardan yaklaşık 133 tanesi KOBİ niteliğindedir. Bu sayı arasından seçilen 50 KOBİ’den oluşan örneklem, geneli en iyi şekilde yansıtması açısından yeterli görülmüştür. Firma görüşmelerinin önemli bir bölümü ve paydaş görüşmelerinin tamamı, belirlenen kurumların temsilcileri ile, her biri yaklaşık iki saat süren, birebir görüşmeler yoluyla gerçekleştirilmiştir. 5. ARAŞTIRMA SONUÇLARI Saha araştırması sonuçları, paydaş kurumların analizi ve firmaların analizi olarak 2 ana bölümde incelenmiştir. 5.1. PAYDAŞ KURUMLARIN ANALİZİ Paydaş kurumlar ile yapılan görüşmelerden elde edilen nitel veriler 5 bölümde incelenmiştir. İlk bölümde kurumların isimleri ve amaçları özetlenmiş, diğer bölümlerde sırasıyla; kurumların il rekabetçiliği ve ihracatın geliştirilmesindeki rolleri, ilde ihracata yönelik stratejiler, destekler ve işbirlikleri, rekabetçi sektörler ve geliştirilmesi gereken alanlar incelenmiştir. 5.1.1. Kurumların Profili Giresun’da bölgesel kalkınmanın ve ilde ihracatın geliştirilmesine doğrudan ve/veya dolaylı yollardan katkı sağlayan kurumlar ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu kurumlar aşağıdaki gibidir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı, Giresun Yatırım Destek Ofisi (DOKA Giresun) KOSGEB İl Müdürlüğü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İl Müdürlüğü Ticaret İl Müdürlüğü İŞKUR İl Müdürlüğü Giresun Ticaret Borsası (GTB) 3 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve net satış hasılatı veya mali bilançosunun herhangi biri 40 milyon TL’yi aşmayan ekonomik birimler ve girişimler KOBİ olarak tanımlanmaktadır. 8 7. Giresun 2. Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü (2. OSB) 8. Türkiye Ekonomi Bankası, Giresun Şubesi (TEB Giresun) Bir kurum hariç tümünde, kurumun yapısına bağlı olarak üst düzeyde bulunan birer yetkili kişi ile görüşülmüş, bir kurumda ise iki ayrı yetkili ile görüşme imkânı elde edilmiştir. Genel olarak; müdürler, müdür yardımcıları veya vekilleri, genel sekreterler ve ilgili birim müdürleri paydaş analizi soru formunu cevaplandırmışlardır. Bu kurumların yapıları ve amaçları ayrı ayrı incelendiğinde farklılık gösterse de, tümü Giresun’daki ihracat kapasite ve potansiyelinin geliştirilmesi için doğrudan veya dolaylı yollardan katkı sağlamaktadır. Kurumların bu kapsamda yukarıdaki sırayla amaçları aşağıda gibidir: 1. İlin sürdürülebilir rekabet edebilirliğini ve uluslararası tanınırlığını arttırmak, 2. İlde faaliyet gösteren KOBİ’lerin rekabet güçlerini geliştirmeye yönelik nitelikli hizmet ve destekler sunarak, KOBİ’lerin bölge ekonomisi ve sosyal kalkınmadaki paylarını artırmak, 3. İlde kamu-üniversite-sanayi işbirliği yapılanmasına destek olarak sanayi KOBİ’lerinin ulusal ve uluslararası alanda rekabet edebilirliğine katkı sağlamak, 4. İlin ticari yapısını düzenlemek, 5. Özel sektörün ihtiyaçlarına yönelik istihdam ve işgücü eğitim desteği sağlamak, 6. Alıcı ve satıcıyı bir araya getirerek fiyatların serbest rekabet ortamında oluşmasını sağlamak, 7. İlin sanayisinin gelişmesi için uygun altyapı sunmak, 8. İhracatçı KOBİ’lere finansal olanaklar sağlamak. 5.1.2. Kurumların KOBİ Rekabetçiliği ve İhracatın Artırılmasındaki Rolleri Kurumların çoğu KOBİ’lerin rekabet edebilirliğine doğrudan katkı sağlayan faaliyetlerde bulunmalarına karşın, ihracat faaliyetlerinin geliştirilmesine yönelik doğrudan katkıları bulunmamakta ancak bazı dolaylı katkılar sağlamaktadırlar. KOBİ’lerin rekabetçiliğine yönelik faaliyetlerden bazıları; KOSGEB’in sağladığı girişimcilik destekleri, İl Ticaret Müdürlüğü’nün anonim şirketlerin genel kurullarında bulunarak yönlendirmede bulunması, İŞKUR’un işgücü destekleri, 2. OSB Müdürlüğü’nün altyapı hizmetleri, TEB’in sağladığı finansal araçlar. Bu hizmet ve destek faaliyetleri KOBİ’lerin rekabet edebilirliğini genel anlamda artırırken ihracat faaliyetlerine başlayabilmelerine de dolaylı yollardan katkı sağlamaktadır. KOBİ’lerin ihracata yönlendirilmesine yönelik doğrudan faaliyetler ise, DOKA’nın ilgili kurumlara sağladığı Doğrudan Faaliyet ve Teknik Destek Programları (Giresun TSO tarafından yürütülen ‘EXPORT GİRESUN’ Projesi gibi) ve TEB’in firmaların ihracat faaliyetlerini gerçekleştirirken çeşitli dokümantasyon işlemlerine doğrudan katkıları şeklinde özetlenebilir. 9 5.1.3. Bölgedeki Mevcut İhracat Stratejileri, Destekler ve Kurumlar Arasındaki İşbirlikleri Kurumlar, genel olarak, Giresun’da KOBİ’lerin ihracata yönlendirilmesine yönelik belirli bir stratejinin olmadığını öne sürmektedirler. Mevcut stratejiler, DOKA Bölge Planı’ndaki Giresun ile ilgili bölüm ve Karadeniz İhracatçı Birlikleri’nin bazı çalışmalarıyla kısıtlıdır. Mevcut stratejilerin tüm paydaşların bir araya getirilmesi yoluyla gözden geçirilmesi, potansiyel sektörlere yönelik olarak yeniden geliştirilmesi gereği ortadadır. İhracata yönelik destekler ise, daha önce de belirtildiği gibi, genellikle ihracatı doğrudan değil dolaylı yollardan desteklemektedir. “KOSGEB’in 2015 yılında teması “Kurumsallaşma ve Markalaşma” idi. Bu iki tema, doğrudan ihracat desteği sağlamasa da firmaları dolaylı olarak ihracata yönlendirir. Firma önce kurumsallaşacak ki, ihracat yapabilsin. Maalesef işletmelerimiz kurumsal değil. Bu nedenle, ihracattan önce kurumsallaşma ve markalaşmanın desteklenmesi doğru bir yaklaşım olabilir.” İlde ihracat üzerine etkili rol oynayabilecek kurumların başında; Giresun TSO, Karadeniz İhracatçı Birlikleri, DOKA, KOSGEB, İl Sanayi, Ticaret ve Gümrük Müdürlükleri işaret edilmektedir. Ek olarak, Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği ve Fındık Tanıtım Grubu da etkili olabilecek kurumlar arasında gösterilmektedir. Kurumlar arasındaki işbirliği mekanizması sorgulandığında, kurumların çoğu belirli bir amaç çerçevesinde birbirleri ile birebir ve devamlı işbirliği kurmasa bile genellikle birbirlerinin hangi alanlarda çalıştıklarından haberdardır. Bu durum ilin küçük bir ölçeğe sahip olması ile yakından ilişkilidir. Bunun yanında, ilde, özellikle ihracat konusunda işbirliğinin sağlanması ve ilgili kurumları bir araya getirerek ortak çalışmaların gerçekleştirilmesi konusunda en büyük görevin Giresun TSO’ya düştüğü öne sürülmüştür. Kurumlardan bazıları, ilin kalkınmasına yönelik gerçekleştirilen faaliyetlerin birbirinden bağımsız yürütüldüğünü ve ortak çalışmaların kısıtlılığı sorununu gündeme getirmişlerdir. “Burada her kurum birbirinden habersiz bir proje yapıyor. İşbirliklerini geliştirmeye ihtiyacımız var.” 5.1.4. İlin Rekabetçiliğini Artıran Sektörler İlde öne çıkan en önemli sektör fındık ve mamulleri olmasına rağmen, ilin rekabetçiliğine ihracat dahil olmak üzere çeşitli açılardan katkıda bulunabilecek imalat sektörleri sırasıyla; mobilya, maden, asansör, giyim eşyası, havalandırma ve su ürünleri olarak ifade edilmektedir. Bu sektörlerin ilde gelişmekte olduğu, ancak özellikle işlenerek katma değeri artırılabilecek maden, su ürünleri gibi ürünlerin işlenerek satışının/ihracatının gerçekleştirilmesi, bu sektörlerdeki rekabeti artıran önemli bir faktör olarak görülmektedir. Bu görüşlerin yanı sıra, fındığa olan yoğunlaşmanın da olumlu etkilerinin olabileceği yönünde görüşler mevcuttur. Bu kapsamda, yine fındığın işlenmemiş olarak ihraç edilmesinden öte, 10 fındığa dayalı farklı tüketim ürünlerinin üretilmesi ve markalaşmanın sağlanması yoluyla ilin fındık açısından rekabetçiliğini artırabileceği ifade edilmektedir. “Fındık Giresun’un olmazsa olmazı… Fındığı buradan işlemeden göndermeyelim; geliştirelim, çeşitlendirelim… Örneğin çikolata işine girebiliriz, fındığı burada değerlendirip satabiliriz.” Gelişim potansiyeli olan sektörler rekabetçilik açısından belirli bir program çerçevesinde henüz desteklenmemektedir. Ancak, altyapının sağlanması açısından, Bulancak’ta kurulmakta olan 2. OSB asansör ve benzer sektörlere imalat altyapısı sunmaktadır. İmalat sanayi KOBİ’lerinin rekabet avantajlarının artırılması ve ihracata yönlendirilmesi için verilen öneriler, genellikle; KOBİ’ler daha fazla bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmeli. Öncelikli olarak KOBİ’lerin kurumsallaşması yönünde çalışmalar yapılmalı, daha sonra ihracata yönelik destekler geliştirilmeli. İlde, Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Programı (URGE) çerçevesinde belirli sektörlere yoğunlaşılarak bu sektörlerden yapılan ihracat sürdürülebilir olarak artırılmalı. Firmalar kaliteli eğitimler almalı. İmalat için hedef bir sektöre ve ihracat için hedef bir ülkeye yoğunlaşılmalı. 5.1.5. İhracatın Geliştirilmesinde Eğitim ve Danışmanlık Hizmetlerinin Katkısı, Hizmet Sağlayacak Kurumlar ve İnsan Kaynaklarının Önemi Kurumların tamamı ilde faaliyet gösteren KOBİ’lerin işveren ve çalışanlarına yönelik sürekli eğitim ve danışmanlık hizmetleri sağlanması yoluyla, firmaların ihracat yapma/ihracata yönelme kapasitesinin artacağına inanmaktadır. Ancak, aşağıdaki şartlara bağlı olarak bu gelişimin sağlanacağı düşünülmektedir: Sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi açısından, sadece insan kaynaklarının bu alanda geliştirilmesi değil, kurumsal yetkinliğin kazandırılması gerekir. İşveren ve çalışanların yetkinlik ve eksikliklerinin bilincinde olması gerekir. Yabancı dil bil bilgisinin de beraberinde kazandırılması gerekir. Giresun’da fındık sektörü hali hazırda ihracat yoğun olan tek sektör olduğundan, bu hizmetlerin bu sektöre yönelik olmaması gerekir. Farklı potansiyel sektörlere yoğunlaşmak gerekir. Üretim kalitesinin artırılması gerekir. KOBİ’lere yönelik bu eğitim ve danışmanlık hizmetlerini sağlaması gereken doğru kurumun Giresun TSO olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca, kurumlar, Giresun TSO önderliğinde başlatılacak her türlü ortak çalışmaya açık ve istekli olduklarının bir kez daha altını çizmişlerdir. İlde faaliyet gösteren KOBİ’lerin özellikle ihracat alanındaki insan kaynakları kalite düzeyi konusunda, kurumların tamamı kalitenin oldukça düşük olduğunu düşünmektedirler. Bunun 11 temel nedeni olarak, firmaların neredeyse tamamının aile işletmesi olması ve bunun kurumsallaşma ve insan kaynaklarına olumsuz etkileri gösterilmektedir. 5.2. FİRMALARIN ANALİZİ Firma görüşmelerinden elde edilen nicel ve nitel veriler 6 bölümde incelenmiş olup, ilk bölümde firmaların kuruluş yılları, sektörleri, büyüklükleri incelenmiş; ikinci bölümde kurumsallaşa düzeyleri ve insan kaynakları hakkında bilgiler, sonraki bölümlerde ise finansman, üretim ve tedarik, Ar-Ge ve inovasyon ve son olarak pazarlama ihracat verileri incelenmiştir. 5.2.1. Firmaların Profili Grafik 1. Kuruluş Yılları Katılımcı firmaların yarısından fazlası (30 firma) 2000 yılı ve sonrasında kurulmuştur. Bu firmaların yaklaşık %30 gibi önemli bir kısmı ise 2010 ve sonrasında kurulmuştur. 2000 yılı öncesinde kurulmuş olan firmalardan 12’si 1990 ve 2000 yılları arasında; 5’i 1970 ve 1990 yılları arasında ve yalnızca 3’ü 1970 ve öncesince kurulmuştur. Bu durum, Giresun’da faaliyet gösteren imalat sanayi KOBİ’lerinin genel olarak genç bir profile sahip olduğunu göstermektedir. Grafik 2. Sektörel Dağılım İlin imalat sanayi profili Fındık ve Mamulleri sektöründe yoğunlaşmaktadır. Katılımcı firmalardan 12’si bu sektörde faaliyet gösterirken; 7’şer firma Makine ve Ekipmanları ve İnşaat ve İnşaat Malzemeleri sektörlerinde; 6’şar firma ise Asansör ve Mobilya sektörlerinde faaliyet göstermektedir. 3 firma ise, ilde son yıllarda öne çıkan Hazır Giyim ve Konfeksiyon sektöründe yer almaktadır. Bu genel dağılım ildeki mevcut genel sektörel dağılımı en iyi şekilde yansıtmaktadır. Diğer kategorisi altında yer alan firmalar ise; Madencilik, İçecek, Unlu Mamuller, Taşımacılık ve Silah ve Mühimmat İmalatı ile uğraşmaktadır. 12 Grafik 3. Çalışan Sayıları Firmaların yaklaşık yarısı (24 firma), 10-49 arası çalışana sahip olup küçük işletme ölçeğinde olup; kalan firmalar arasından 50249 çalışanla orta ölçeğe sahip 13 firma, 1-9 çalışanla mikro ölçeğe sahip 9 firma bulunmaktadır. 5.2.2. Yönetim, İnsan Kaynakları ve Kurumsallaşma Grafik 4. Yönetim Yapısı Türkiye genelinde olduğu gibi, Giresun’da faaliyet gösteren KOBİ’lerin de neredeyse tamamı aile işletmesi niteliğindedir. Katılımcı firmaların yönetim yapısı bu durumu en iyi şekilde yansıtmaktadır. Firmaların büyük çoğunluğu (38 firma) aile üyeleri ve kurucu şahıslar tarafından yönetilmektedir. Profesyonel yöneticiler tarafından yönetilen firmalar da diğer illerin durumuna oranla önemli bir oran teşkil etmektedir. Bu firmalar genellikle orta ve büyük ölçekli firmalardır. Firmaların çoğunluğunda (38 firma), firmanın büyüme hedefleri ile ilgili stratejilerin yer aldığı yazılı iş planları bulunmamaktadır. Bu durum firmaların aile işletmesi olup, kurumsallaşma konusunda diğer firmalara oranda daha yavaş ilerlemelerinden kaynaklanmaktadır. İş planına sahip olan firmaları incelediğimizde, bu firmaların genellikle profesyonel yöneticiler istihdam eden ve orta ölçekli firmalar olduğunu görmekteyiz. Bu durum, bize firma ölçeği büyüdükçe yönetimde profesyonelleşmenin ve kurumsallaşmanın gerçekleştiğini göstermektedir. Grafik 5. İş Planı Grafik 6. Görev Tanımları 13 Yazılı iş planına sahip olan firmaların iş planlarındaki büyüme hedefleri, genel olarak; pazar payının kademeli olarak artırılması, daha fazla sayıda ülkeye ihracat (ihracat yapan firmalarda), ürün kalitesinin artırılması, müşteri memnuniyetinin artırılması ve bu konuda istikrar sağlanması ve yeni üretim teknolojilerine yatırım yapmak olarak belirlenmiştir. Firmaların önemli bir kısmı (31 firma) ise, ölçeklerinden bağımsız olarak, çalışanlara yönelik iş tanımlarının var olduğunu ifade etmişlerdir. Grafik 7. Sistem ve Ürün Belgeleri Firmaların büyük çoğunluğu (37 firma) Türk Standartları Enstitüsü tarafından sağlanan ürün ve sistem belgelerine sahiptir. Sektör farkı gözetmeksizin en çok sahip olunan sistem belgesi ISO 9001 Kalite Belgesidir. Yine sektör farkı gözetmeksizin en çok sahip olunan ürün belgeleri ise; Türk Standartlarına Uygunluk Belgesi (TSE Markası) ve ürünlerin AB Direktiflerine uygunluğunu gösteren CE İşaretidir. CE işaretine sahip firmaların önemli bir kısmının ihracat faaliyetlerinde bulunmuyor olması dikkat çekmekte ve bu durum bu firmaların ihracat için potansiyel teşkil ettiklerine işaret etmektedir. Fındık ve Mamulleri üreten bazı firmalar ise HELAL Gıda Belgesine sahiptir. Grafik 8. Vasıflı İşgücü Temininde Sorun Yaşıyor musunuz? Firmaların yarısından fazlası bölgelerinde ve sektörlerinde vasıflı işgücü temininde sorun yaşadıklarını belirtmişlerdir. Firmalar bu soruna çözüm olarak vasıfsız işgücü istihdam etmekte ve bu işgücünü kendileri yetiştirmektedirler. Bazı firmalar, ilde yalnızca vasıflı değil vasıfsız işgücü kaynağının da kısıtlı olduğundan bahsetmişlerdir. 14 5.2.3. Finansman Grafik 9. Ticari Kredi Kullanımı Firmaların çoğunluğu ticari banka kaynaklı krediler kullanmakta ve ihracat faaliyetlerinde bulunan biri ise Eximbank İhracat Kredisi kullanmaktadır. Kullanılan kredilerin firmaların 2014 yılı cirosuna oranı ise ortalama %17’dir. Grafik 10. Devlet Destekleri Kullanımı Firmaların yarısı (25 firma), çeşitli amaçlar için devlet desteklerinden faydalanmaktadır. Faydalanılan destekler, genel olarak KOSGEB, DOKA ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı kaynaklıdır. KOSGEB ve DOKA kaynaklı destekler imalat sektörüne özel nitelikte değildir. Firmaların yoğunluk sırasına göre faydalanmakta olduğu KOSGEB kaynaklı destekler, sırasıyla; Nitelikli Eleman Desteği, Katalog Desteği, Girişimci Kredisi ve (bir kadın işveren tarafından faydalanılan) Kadın Girişimci Desteğidir. DOKA kaynaklı destekler ise genellikle makine ekipman yatırımları için kullanılmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı kaynaklı destekler, Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamında Fındık ve Mamulleri üreten firmalar tarafından kullanılmaktadır. 5.2.4. Üretim ve Tedarik Grafik 11. Üretim Kapasiteleri Katılımcılardan, firmalarının üretim kapasitelerini sektörde faaliyet gösteren diğer firmalar ile karşılaştırarak ölçeklendirmelerini istediğimizde, çoğunluğu orta kapasitede üretim yaptıklarını belirtmişlerdir. Bunu sırasıyla, küçük, mikro ve büyük ölçekli kapasiteler izlemektedir. 15 Grafik 12. Kapasite Kullanım Oranları Firmaların kapasite kullanım oranları, son üç yıl için ortalama bazda yaklaşık %62’dir. Firmaların kapasite kullanım oranlarında sektöre bağlı farklar gözlenmezken; ortalama oran 2013 yılında yükseliş göstermiş, 2014 yılında ise son üç yılın en düşük oranı gözlenmiştir. Grafik 13. Üretim Teknolojileri Katılımcılardan, kullanmakta oldukları üretim teknolojilerini, sektördeki genel kullanım ve yeni uygulamaları göz önünde bulundurarak değerlendirmeleri istenildiğinde, yarısından fazlası orta seviyede teknoloji ile üretim yaptıklarını belirtmiştir. %41’lik önemli bir kesim ise yüksek teknoloji kullandıklarını belirtmiştir. Düşük seviyede teknoloji kullandığını belirten firma sayısı yalnızca 4’tür. Katılımcıların neredeyse tamamı, firmalarında kullanılan çoğunluğu orta ve yüksek seviyedeki üretim teknolojilerinin maliyet avantajı sağladığını ve ürün kalitesini artırdığını belirtmişlerdir. Firmaların çoğunluğu kullandıkları teknolojilerin aynı zamanda iş gücünden tasarruf sağladığını ifade ederken; mobilya, makine, asansör ve giyim eşyası üreten firmaların çoğunluğu kullandıkları teknolojilerin iş gücü ihtiyacına etkisinin olmadığını düşünmektedir. Sayılan sektörlerin emek-yoğun sektörler olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu durum oldukça tutarlıdır. Tedarik konusunda ise, çoğu firma, üretimde kullandıkları ana hammaddeleri genellikle yerli imalatçı ve toptancılardan, az sayıda firma ise ithalatçılardan temin ettiğini ifade etmiştir. Tedarik ve Üretim Sorunları Firmalardan bazıları tedarik ve üretim süreçlerinde belirgin sorunlar yaşamadıklarını ifade ederken, büyük bir bölümü ise üç önemli sorunu gündeme getirmişlerdir. Bu sorunlar, sırasıyla aşağıdaki gibidir: 1. İşgücünün vasıfsız olması 2. Hammadde kalitesinin yetersizliği ve fiyatlarının yüksek olması 3. Konum itibariyle lojistik sorunlar Bu üç sorun, üretim sürecinde aksamalara yol açarak maliyetleri artırmakta ve nihai ürün kalitesini olumsuz etkilemektedir. 16 5.2.5. Ar-Ge ve İnovasyon Grafik 14-15. Sınai Mülkiyet Hakları Firmaların büyük çoğunluğu (37 firma) sınai mülkiyet haklarına sahiptir ve bu firmalardan çoğunluğu ise ürünlerini markalandırmıştır. Ancak patent, tasarım ve faydalı model sahibi firma sayısı oldukça azdır. Patent sahibi toplam 7 firmanın firmaların sektörlerine bakıldığında, bu firmaların makine, silah ile fındık ve mamulleri üreten firmalar olduğu görülmektedir. Faydalı model sahibi 4 firma; makine ve silah üretmekte, endüstriyel tasarım sahibi 2 firma ise yine aynı sektörlerde faaliyet gösterirken diğer 2 firma ise içecek ve fındık ve mamulleri üretmektedir. Grafik 16. Ar-Ge’ye Yatırım Firmaların, yeni ürün ve süreçlerin geliştirilmesine yönelik Ar-Ge yatırımları sorgulandığında çoğu Ar-Ge’ye yatırım yapmadıklarını belirtmiştir. Ar-Ge ile uğraşan toplam 16 firma ise bu yatırımlarını genellikle mevcut ürünlerde yenilikler ve yeni ürün geliştirmeleri üzerine yapmaktadır. Bu faaliyetlere örnek olarak; fındık ve mamulleri üreten firmanın şekersiz fındık ezmesi geliştirmesi ve fındık üreticilerine özel makine imalatı yapan bir firmanın ise yeni toplama kırma makinesi tasarımı verilmiştir. 17 Grafik 17. Ar-Ge Desteklerinden Faydalanma Ar-Ge faaliyetlerinde bulunan toplam 16 firmanın yalnızca 2’si bu faaliyetlerinin finansmanı için devlet desteklerinden faydalandıklarını ifade etmiştir. Bu firmalardan biri, yukarıda verilen sınai mülkiyet haklarının tamamına sahiptir ve KOSGEB tarafından sağlanan Ar-Ge ve İnovasyon Desteğinden faydalanmıştır. Grafik 18. Firmanızın İnovatif Olduğunu Düşünüyor musunuz? Ar-Ge faaliyetlerinde bulunan firmaların tamamı ve bulunmayanların yarısından fazlası, firmalarının inovatif olduğunu düşünmektedir. Firmaların neden ve hangi faaliyetleri dolayısıyla inovatif olduğu sorgulandığında, ürün geliştirme çalışmaları dışında verilen örnekler, genellikle; üretim süreçlerinde yenilikler ve yeni pazarlama tekniklerinin geliştirilmesi ve uygulanması şeklindedir. Bu durum, firmaların çoğunlukla, inovasyon teriminin yalnızca Ar-Ge’ye dayalı faaliyetleri içermediğinin; aynı zamanda süreç ve pazarlama yeniliklerinin de inovasyon olarak nitelendirildiğinin bilincinde olduklarını göstermektedir. Grafik 19. Teknolojik Gelişmeleri Takip Grafik 20. Teknolojik Gelişmelere Uyum Firmaların neredeyse tamamı, Ar-Ge faaliyetlerinde bulunma ve inovatif olmaktan bağımsız olarak, imalat sektörlerindeki genel teknolojik gelişmeleri takip ettiklerini ve bu firmalardan birkaçı hariç diğerleri, bu gelişmelere uyum sağladıklarını ifade etmişlerdir. 18 5.2.6. Pazarlama ve İhracat Grafik 21. Piyasadaki Rekabet Şartları Sektör farkı gözetmeksizin, tüm firmalar imalat sektörlerindeki rekabet şartlarının, öncelikli olarak; yüksek kalite, düşük fiyat ve gelişmiş pazarlama stratejisine bağlı olduğunu düşünmektedir. İleri teknoloji ile üretim ve yenilikçi tasarım bu şartlardan sonra gelmektedir. Firmalardan, pazarlama stratejileri hakkında bilgi vermeleri istendiğinde, yarısına yakını belirli bir pazarlama stratejisinin olmadığını, firmaların kuruluşundan beri geçerliliğini sürdüren geleneksel yöntemler ile pazarlamaya devam ettiklerini ifade etmişlerdir. Firmaların yarısının ise önümüzdeki dönem için belirli bir pazarlama stratejisi mevcuttur. Bu stratejilerden, sektör farkı gözetmeksizin, öne çıkanlar; mevcut pazar payını koruyarak fiyat ve kalite avantajı oluşturmak ve müşteri memnuniyetini artırmak. Daha az sayıda, bölgede ve ülke genelinde pazar payının artırılması yönünde stratejiler mevcuttur. Oldukça sınırlı sayıda firma ise, ihracat odaklı pazar payının artırılması yönünde stratejilerden bahsetmektedir. Grafik 22. Pazarlama Sorunları Firmaların %36’sı pazarlama konusunda sorun yaşamadıklarını belirtmiştir. Sektör farkı gözetmeksizin, tüm firmaların pazarlama sürecinde yaşadıkları temel sorunlar, yetersiz talep ve yetersiz tanıtım ve reklam olarak öne çıkmaktadır. Yetersiz üretim kapasitesi ve pazarlara erişim zorlukları daha az sayıda firma tarafından ifade edilen sorunlardır. Grafik 23. Sektörün Uluslararası Pazarlarda Rekabet Şansı Yine sektör farkı gözetmeksizin, katılımcı firmaların neredeyse tamamı, faaliyet göstermekte oldukları sektörün uluslararası pazarlarda rekabet etme şansının olduğunu düşünmektedir. Sektörlerinin dış pazarlarda rekabet şansının olmadığını düşünen 5 firma; kereste, asansör ve mermerit üretmektedir. 19 Firmalara bölgesel ve ülke genelinde faaliyet gösterdikleri sektörde ihracat başarısı sergileyen firmalar sorulduğunda, genellikle fındık ve mamulleri ve asansör üreticileri firma isimleri vermiştir. Fındık ve mamulleri üreten firmalar, genellikle aynı rekabetçi firmaları işaret etmiştir ve ismi geçen firmalar Giresun’da faaliyet göstermektedir. Grafik 24. İhracatta Başarılı Firmaların Rekabet Avantajları Piyasadaki ihracat başarısı sergileyen bu firmaların rekabet avantajlarının en başında pazarlama stratejileri anılmıştır. Sektördeki genel rekabet şartları ile uyumlu olarak kalite ve fiyat avantajının yanında üretim teknolojileri ve üretim kapasitesi de birer avantaj olarak gösterilmiştir. Bulundukları bölge itibariyle dış pazarlara erişim sorunları yaşayan firmalar, genellikle İstanbul’da bulunan rekabet avantajına sahip firmaları işaret ederek, pazara yakınlık ve lojistik imkânların önemli bir rekabet avantajı olduğunu belirtmişlerdir. Grafik 25. İhracat Yapıyor musunuz? Firmaların yarısına yakını (23 firma) ihracat faaliyetlerinde bulunmaktadır. Grafik 26’dan görüldüğü gibi, ihracat yapan firmaların yarısından fazlası, düzenli, yani belirli bir strateji çerçevesinde gerçekleştirmektedir. Diğer ihracatçı firmalar ise, çoğunlukla düzensiz ihracat faaliyetinde bulunmakta ve az sayıda firma sınırlı sayıda ihracat faaliyeti gerçekleştirmiş durumdadır. Araştırmaya katılan ve düzenli ihracat faaliyetinde bulunan fındık ve mamulleri üreticisi firmalardan ikisi Giresun’un toplam güncel ihracatının yaklaşık %66’sını gerçekleştirmektedir. Bu durum, Giresun’un tek sektöre yoğunlaşmış olmasının araştırma kapsamında da doğrulamaktadır. 20 Grafik 26. İhracat Sıklığı Grafik 27. İhracat Şekli Grafik 27’den görüldüğü gibi, ihracatlarını doğrudan gerçekleştiren firma sayısı çoğunluktadır. Bu firmalardan bazıları aracı firmalar ile de çalışırken, sadece aracı firma ile ihracat yapan birkaç firma mevcuttur. İhracat yapan firmalardan 8’i, ihracat faaliyetleri için devlet desteklerinden faydalanmaktadır. Bu destekler, genellikle Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlanan fuarlara katılım üzerinedir. Desteklerden faydalanan firmalar, ihracatlarını doğrudan ve düzenli olarak gerçekleştirmektedir. Firmaların ihracat yaptıkları ülkeler, sektör farkı olmadan, başta Almanya olmak üzere genellikle Avrupa Ülkeleridir. Bu durum, Giresun’un ihracat genel ihracat profili ile tutarlıdır. Grafik 28. Daha Önce İhracat Yapmak İçin Girişiminiz Oldu mu? İhracat yapmayan firmalara, daha önce ihracat için herhangi bir girişimde bulunup bulunmadıkları sorulduğunda, yalnız 5’i böyle bir girişimde bulunduklarını ancak çeşitli nedenlerle başarılı olamadıklarından bahsetmişlerdir. Bu nedenler; mevcut üretim kapasitesinin talebi karşılamaya yetmemesi, müşterilere güvensizlik, gümrük vergilerinin yüksekliği ve lojistik engellerdir. 21 Grafik 29. İhracatın Önündeki Engeller İhracat yapmayan firmalara, ihracatın önündeki engelleri sorduğumuzda genellikle, ihracat uygulamaları hakkında bilgi eksikliği ve kapasite yetersizliği cevabı alınmıştır. Vasıflı işgücü yetersizliği, yabancı dil eksikliği, finansman yetersizliği ve pazar hakkında bilgi eksikliği de öne çıkan diğer sorunlardır. İhracat yapan firmalar da dahil olmak üzere tüm firmaların %68’inde yabancı dil bilen ve ihracat konusunda bilgi ve beceri sahibi personel bulunmamaktadır. Grafik 30. Tanıtım Araçlarından Yabancı Dilde Olanlar İhracat yapan veya yapmayan firmaların önemli bir bölümünde (29 firma) tanıtım araçlarından web sitelerinin Türkçe’nin yanında en az bir yabancı dilde daha mevcut olduğunu belirtmişlerdir. Yine çoğu firmanın yabancı dilde broşür veya kataloğu bulunmaktadır. 22 Grafik 31. Fuarlara Katılım İhracat yapan veya yapmayan firmaların önemli bir bölümü (37 firma) sektörleri ile ilgili fuarlara genellikle ziyaretçi olarak katılım sağlamaktadırlar. Fuarlara katılan firmalardan %62’si yalnızca yurtiçi fuarlara katılırken, %38’i yurtiçi ve yurtdışı fuarlara katılmaktadır. Yurtdışı fuarlara katılan firmalar genellikle ihracat faaliyetlerinde bulunanlardır. 6. SONUÇ Yapılan saha araştırması sonucunda elde edilen verilerin analizi, paydaş kurumların analizi ve firmaların analizi olarak iki ana bölümde değerlendirilmiştir. Paydaş kurumlardan elde edilen veriler ile kurumların profili çizilmiş ve sırasıyla; Kurumların KOBİ rekabetçiliği ve ihracatın artırılmasındaki rolleri, Bölgedeki mevcut ihracat stratejileri, destekler ve kurumlar arasındaki işbirlikleri, İlin rekabetçiliğini artıran sektörler, İhracatın geliştirilmesinde eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin katkısı, hizmet sağlayacak kurumlar ve insan kaynaklarının önemi irdelenmiştir. Kurumların tamamı ilin rekabet edebilirliği ile yakından ilişkili olup; belirli bir düzeye kadar ilin ihracat kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunabilecek kurumlardır. Kurumlar, genel olarak, ilde tüm paydaşların bir araya getirilerek potansiyel arz eden sektörlere yönelik olarak ihracat stratejilerinin geliştirilmesi gereğini ortaya koymaktadır. Paydaşları bu amaç doğrultusunda bir araya getirme görevinin ise Giresun TSO’ya düştüğünün altı çizilmiştir. Giresun’da faaliyet gösteren imalat sanayi KOBİ’lerinin rekabet avantajlarının artırılması ve ihracata yönlendirilmesi için verilen öneriler, genellikle; KOBİ’lerin ihracat konusunda bilgilendirilmesi ve bilgilendirilmesine yöneliktir. KOBİ’lerin eğitim ihtiyacına yönelik yorumlar, Giresun KOBİ’lerinin İhracat Eğitim İhtiyacı Araştırma Raporu’nda detaylı olarak incelenmiştir. Firmalardan elde edilen verilerin analizi ise 6 bölümde değerlendirilmiştir, bunlar; Firmaların profili Yönetim, insan kaynakları ve kurumsallaşma Finansman Üretim ve tedarik Ar-Ge ve inovasyon Pazarlama ve ihracat 23 Firmaların bu başlıklar altında detaylı analizi, ihracata yatkınlıklar konusunda önemli ipuçları sunmaktadır. Yönetim yapıları özetlenecek olursa; katılımcı firmaların hemen hepsi KOBİ boyutlarında olan genç aile işletmeleridir. Kurucu aile bireyi veya üyeleri firma yönetimini üstlenmiş olup, genellikle aile üyesi olmayan yöneticiler istihdam edilmemektedir. Firmaların çok azında yazılı iş planları bulunurken, çoğunda ürün ve sistem belgeleri bulunmaktadır. Firmaların yarısından fazlası vasıflı işgücü temininde sorun yaşamaktadırlar. Firmalar, üretim süreçlerinde bazı önemli sorunlar yaşamaktadır. Üretim ile ilgili sorunlarının ortadan kaldırılması ve yüksek kapasite kullanım oranlarına ulaşarak kârlılıklarının artırılması için; finansal kapasitelerinin geliştirilmesi ve işletme sermayelerinin arttırılması için farkındalık yaratılması faydalı faaliyetler arasında gösterilebilir. Firmaların çoğu Ar-Ge faaliyetlerinde bulunmamasına rağmen, üretim süreçlerinde yeniliklere önem vermekte ve teknolojik gelişmeleri takip ederek uyum sağlamaktadır. Bu konudaki motivasyonlarının yüksek olması, rekabet güçlerini ve ihracata yatkınlıklarını artıran önemli bir faktördür. Yenilikçi firmaların toplam satışlarda, üretim, finansal performans ve ihracatta diğer firmalara göre daha başarılı oldukları da birçok araştırmaya göre kanıtlanmış ve genel kabul görmüş bir gerçektir. Firmalar; yönetim, üretim ve pazarlama gibi konularda genel bir sorun olarak “vasıflı işgücü eksikliği” konusundan şikâyet etmektedirler. Yine, ihracatın önündeki engeller arasında bu sorun yer almaktadır. Firmalar, dışarıdan sağlanacak yeterli ve yerinde destek ile mevcut işgücünü geliştirerek bu engelleri aşma imkânına sahiptir. İhracata yatkınlık konusunda; firmaların faaliyet gösterdikleri sektörlerin dış pazarlarda rekabet şansı olduğunu düşünmeleri ve bu alanda rekabet edebilmek için ne gibi avantajlara sahip olmaları gerektiğinin bilincinde olmaları firmaların ihracat konusunda motivasyonlarının yüksek olduğunu göstermektedir. Firmaların yalnızca yarısına yakını genellikle düzenli olarak ihracat faaliyetlerinde bulunuyor olmalarına rağmen; fuarlara katılım ve yabancı dilde tanıtım araçlarının öneminin farkındadır. Ancak, ihracat yapmalarının önündeki engellerin başında, ihracat uygulamaları hakkında bilgi eksikliği gelmektedir. Bu sorun, eğitim ihtiyacını ortaya çıkarmakta olup, soruna yönelik çözümler Giresun KOBİ’lerinin İhracat Eğitim İhtiyacı Araştırma Raporunda incelenmiştir. Giresun TSO, 3. Bölümde detayları verilen EXPORT GİRESUN Projesi kapsamında yürütülecek kısa ve uzun vadeli hedefler ve faaliyetler ile ilde ihracatın önündeki engellerin aşılmasını hedeflemektedir. Bu rapor kapsamında ve Giresun KOBİ’lerinin İhracat Eğitim İhtiyacı Araştırma Raporu kapsamındaki sonuçlardan hareketle, Giresun TSO önümüzdeki dönemde ilde faaliyet gösteren imalat sanayi KOBİ’lerinin ihracata yönlendirilmesi konusunda eğitim ve danışmanlık hizmetlerine ağırlık verecek ve geliştirilecek kapasitenin sürdürülebilir olması için Giresun TSO bünyesinde İhracat Destek Merkezi kurarak, bu merkezde KOBİ hizmet altyapısının geliştirilmesi ve Merkez personelinin gerekli eğitimleri almasını sağlayacaktır. Özetle, Giresun TSO, saha araştırmasının bir parçası olduğu, yukarıda bahsedilen ihracat modelini bu firmaların ve saha araştırmasına katılmayıp istekli olan firmaların, özellikle ihracat faaliyetlerinde karşılaştıkları engelleri aşmalarına ve ihracat faaliyetlerine aktif olarak başlamalarına kadar her süreçte yardımcı olmak üzere hayata geçirecektir. 24 EK 1. PAYDAŞLAR İÇİN SORU FORMU 1. Kurum ve Görüşme Yapılanın Adı/Görevi: 2. Kurumuzun mevcut durumu ve kurumsal yapısı nedir? 3. Kurumunuzun bölgeye özel amaçları nelerdir? 4. Kurumunuzun Giresun ili iş ortamının gelişmesi ile KOBİ’ler ve KOBİ’lerin rekabet gücünün artırılması; ihracata yönlenebilmesi konularıyla olan ilgisi, rolü ve etkisi nelerdir? 5. Kurumunuz bu işlerle ilgili nasıl ve ne ölçekte bir kaynağa (İK, bilgi birikimi) sahip bulunmaktadır? 6. Giresun’da KOBİ’lerin ihracata yönlendirilmesini destekleyen bir ulusal/bölgesel strateji var mı? Bu stratejiyi hangi kurumlar hazırlıyor? Nasıl? 7. KOBİ’lerin ihracata yönelmesi amacıyla bir bölgesel destek uygulamasından haberdar mısınız? Haberdar iseniz nedir bu destek? 8. Kurumunuzun KOBİ’lerin rekabetçi olabilmelerini teşvik eden bir uygulaması var mı? Varsa, ne şekilde? 9. Sizce; sizden başka hangi kurumlar Giresun ili ihracatı üzerinde etkili rol oynayan paydaşlar olabilir? 25 10. Bu saydığınız kurumlarla aktif olarak işbirliği yapıyor musunuz? Birkaç örnek verir misiniz? 11. Hangi endüstriyel sektörlerin veya imalat dallarının desteklenmesi Giresun’un daha fazla rekabetçi olmasını sağlar? 12. Giresun ilinde bu sektörler ve imalat dalları ulusal ya da bölgesel araçlarla daha fazla destekleniyor mu? 13. Giresun ili firmalarının rekabet avantajlarını artırmak, ihracata yönlendirmek için mevcut yapılanlardan başka ne tür şeyler yapılmalıdır? 14. Sizce Giresun’da yerleşik firmaların insan kaynakları kalitesi düzeyi nedir? Özellikle ihracat açısından bakarsak, yeterli donanıma sahip insan kaynakları var mıdır? 15. İşveren ve çalışanlara sürekli eğitim ve danışmanlık hizmeti sağlanmasıyla firmaların ihracat yapma / ihracata yönelme kapasitesi artar mı? Bunun Giresun ihracatında önemli bir katkısı olacağına inanıyor musunuz? 16. İnanıyorsanız, hangi kurum bu hizmetleri vermelidir? 26 EK 2: KOBİ’LER İÇİN SORU FORMU FİRMANIZIN: Ünvanı : ……………………………. Web sitesi : …………………………… Yetkili Adı : …………………………… Kuruluş Yılı : …………………………… SEKTÖREL BİLGİ, ÜRETİM VE TEDARİK 1. Faaliyet Sektörünüz: 2. Ürünleriniz: 3. Üretim kapasitenizi, sektörde faaliyet gösteren diğer üreticiler ile karşılaştırarak ölçeklendiriniz: 4. Son üç yıldaki ortalama kapasite kullanım oranınızı belirtiniz: 2012: (% ) ...... 2013: (% ) ...... 2014: (% ) ...... 5. Kullanmakta olduğunuz üretim teknolojilerinizi, sektördeki genel kullanım ve yeni uygulamaları göz önünde bulundurarak değerlendiriniz: 6. Kullandığınız üretim teknolojileri aşağıda verilen faktörleri nasıl etkilemektedir? Etkisi yok yok 7. Firmanızın ve/veya ürünlerinizin sahip olduğu sertifikalar varsa lütfen belirtiniz (örn. TSEK, CE, ISO vb.): .……………………………………………………………………………………………… 8. Sizce sektörün uluslararası pazarlarda rekabet etme şansı var mı? 9. İhracatta başarılı olan bölgesel ve ulusal firmalardan örnek verebilir misiniz? 27 Firma 1:……………………………… Firma 2:……………………………….. Firma 3:……………………………… Firma 4:……………………………….. 10. Yukarıda belirttiğiniz firmaların rekabet avantajları nelerdir? (Birden fazla işaretleyebilirsiniz.) si 11. Üretimde karşılaştığınız sorunlardan (eğer varsa) en fazla üçünü aşağıda kısaca belirtir misiniz? Sorun 1:……………………………… Sorun 3:……………………………… Sorun 2:……………………………….. 12. Ana hammaddelerin tedarik kaynakları nelerdir? (Birden fazla işaretleyebilirsiniz.) 13. Tedarik sürecinde karşılaştığınız sorunlardan (eğer varsa) en fazla üçünü aşağıda kısaca belirtir misiniz? Sorun 1:……………………………… Sorun 3:……………………………… Sorun 2:……………………………….. AR-GE VE İNOVASYON 1. Ar-Ge'ye yatırım yapıyor musunuz? 1.1 Evet ise; Ar-Ge faaliyetlerinizi kısaca tanımlar mısınız? ............................................................................................................................. Ar-Ge'ye ayrılan bütçenizin son üç yıldaki toplam bütçenize oranını yüzde (%) olarak belirtiniz. a fazla:% ....... Ar-Ge yatırımlarınız için devlet desteklerinden faydalanıyor musunuz? 28 Evet ise; hangi desteklerden faydalandığınız ve projeleriniz hakkında kısaca bilgi verir misiniz? ............................................................................................................................. 2. Firmanızın sınai mülkiyet hakları var mı? 2.1 Evet ise; aşağıdakilerden hangileri? 3. Firmanızın inovatif olduğunu düşünüyor musunuz? 3.1 Evet ise neden inovatif olduğunuzu birkaç maddede belirtiniz: ............................................................................................................................. 4. İmalat alanınızdaki küresel teknolojik gelişmeleri izliyor musunuz? 4.1 Evet ise; bu değişimlere ayak uydurabiliyor musunuz? İNSAN KAYNAKLARI 1. Aşağıdaki birimlerde çalışan sayılarını belirtir misiniz? İdari: .............. İmalat: ............... 2. İşgücü maliyetlerinin toplam giderler içindeki payı: %............. 3. Bölgenizde vasıflı işgücü temininde sorun yaşıyor musunuz? YÖNETİM 1. Firmanızın yönetim yapısı nasıldır? tim 2. Firmanızda ihracat departmanı var mı? 29 3. Çalışanlara yönelik görev tanımları var mı? 4. Firmanızın yazılı iş planı var mı? ır 4.1 Evet ise, iş planında yer alan hedeflerden en önemli ikisini kısaca belirtiniz: Hedef 1:………………………………………………………………………………… Hedef 2:………………………………………………………………………………… FİNANSMAN 1. Firmanın son üç yıldaki cirosunu belirtiniz: 2012: ............. 2013: .............. 2014: ................. 2. Ticari kredi kullanıyor musunuz? 2.1 Evet ise, kullanılan kredilerin son yıl cirosuna oranı: % ........ 3. Bölgesel ve/veya ulusal devlet destelerinden faydalanıyor musunuz? (örn. KOSGEB, Bölgesel Kalkınma Ajansları destekleri vb.)? 3.1 Evet ise; hangi desteklerden faydalandığınız ve projeleriniz hakkında kısaca bilgi verir misiniz? ........................................................................................................................................ PAZARLAMA VE İHRACAT 1. Sizce sektördeki rekabet şartları nelerdir? 2. Pazarlama stratejiniz hakkında kısaca bilgi verir misiniz? ........................................................................................................................................ 3. Pazarlamada karşılaşılan sorunlar (varsa) nelerdir? 30 4. Ürünlerinizi kime satıyorsunuz? (Birden fazla işaretleyebilirsiniz.) 5. İhracat yapıyor musunuz? 5.1 Evet ise; Hangi sıklıkta ihracat yapıyorsunuz? İhracatınızı nasıl gerçekleştiriyorsunuz? Bugüne kadar hangi ülkelere ihracat yaptınız? 5.2 Hayır ise, daha önce herhangi bir girişiminiz oldu mu? 5.2. soruya cevabınız ‘Evet’ ise, ne tür bir girişimde bulunduğunuzu ve sonucunu belirtiniz. .................................................................................................................. 5.2. soruya cevabınız ‘Hayır’ ise, sizce neden ihracat yapamıyorsunuz veya ihracatın önündeki engeller nelerdir? Aşağıdaki listeden uygun olanları işaretleyiniz. Eleman yetersizliği Ürün kalitesinin yetersizliği Müşteri bulamama Kapasite yetersizliği Yabancı dil eksikliği Girdi maliyetlerinin yüksekliği Finansman yetersizliği Pazar hakkında bilgi eksikliği Fiyat Yüksekliği İhracat uygulamaları hakkında bilgi eksikliği 31 6. Ekonomi Bakanlığı, KOSGEB, vb. kurumların KOBİ’lere yönelik ihracat teşviklerinden yararlandınız mı/yararlanıyor musunuz? 6.1 Evet ise, hangileri olduğunu lütfen belirtiniz. ....................................................................................................................... 7. İhracat planlaması ve pazarlaması, pazar araştırması konularında tam zamanlı görevlendirebileceğiniz, bilgi/eğitim düzeyi yeterli olan ve yabancı dil bilen personeliniz var mı? 8. Aşağıdaki tanıtım araçlarından yabancı dilde mevcut olanları işaretleyiniz. 9. Bugüne kadar sektörünüzle ilgili yurt içi ve/veya yurtdışı fuarlara katıldınız mı? 9.1 Evet ise, hangileri olduğunu lütfen belirtiniz. ....................................................................................................................... 10. Daha önce ihracat ile ilgili toplantı ve/veya seminerlere katıldınız mı? –2 kez – katılmadım 10.1 Evet ise, son birkaç yıl içerisinde katıldığınız toplantı ve/veya seminerleri lütfen belirtiniz. ....................................................................................................................... İŞBİRLİKLERİ 1. Sektörünüzdeki başka firmalarla işbirliği yapıyor musunuz? 2. Evet ise; hangi alanda? Örneklendirebilir misiniz? ....................................................................................................................... 3. Evet ise; hangi düzeyde? z oldu. 32
