KARACİĞER FONKSİYON TESTLERİ

KARACİĞER TESTLERİ
Prof.Dr. Ümit Türkoğlu
1
Karaciğer organizmanın en büyük ve en kompleks organıdır,
yaklaşık olarak 1,200 – 1, 500 g.
Bu kompleks organ, vücuttaki birçok kimyasal maddenin
düzenlenmesinden – pıhtılaşma faktörlerinin sentezine kadar
birçok yaşamsal işlevi üstlenmiştir.
2
başlıca 4 sistemden oluşur
•
Hepatosit (karaciğer hücresi): başlıca metabolik
süreçlerden sorumlu birim
•
Safra kanalları sistemi; Bilirubin ve safra tuzları
metabolizması
•
Retikülo-endotelial sistem
•
Kan dolaşım sistemi; Bu kan akımının ¾’ü portal
kaynaklı, ¼ ise hepatik arter (sistemik dolaşım)
kaynaklıdır
3
Karaciğer testleri
(Karaciğer fonksiyon testleri)
• testler ;
a) Hepatosellüler zedelenme ve nekroz
b) Karaciğerin sentez işlevi
c) Hastalık etyolojisine yönelik testler
d) İntra veya ekstrahepatik bilier obstruksiyon
veya
e) Karaciğerin infiltratif hastalıklarının,
tanısında ve tedaviye yanıtın takibinde
kullanılır.
4
Laboratuvar Testleri ile Neleri
Değerlendirebiliriz ?
Kolestatik-Parankimal ayrımı
KC hasarının derecesi (prognoz)
Hastalığın seyri
Tedaviye yanıt
I- Karaciğer de bir hasarın varlığını gösteren testler
• 1-Aktif KC hasarı
• AST, ALT, GGT, ALP, Bilb, LDH
• 2-Kolestaz
Bilb, GGT, ALP, 5’-Nükleotidaz
• 3-Fibrozis
• PIIIP (prokollagen tip-III N-terminal peptid),
• Tip-IV Kollagen,
• TGF-b1 (fibrojenik sitokin)
6
Transaminazlar-I
• Amino asitlerle keto asitlerin birbirine dönüşümünü katalizleyen
enzimlerdir.
• Klinik önemi olan transaminazlar;
• aspartat transaminaz (AST)
• alanin transaminazdır (ALT).
 Etyoloji ne olursa olsun, KC hücrelerinin hasarlanması sonucu serum
transaminazları yükselir
 Hepatositlerde yer alan bu enzimler, hepatosit hasarı sonucu ortama
salınacaktır
7
Aspartat Aminotransferaz
• Aspartat ve a-ketoasit arasındaki -NH2 grubu transferini sağlar.
• Serum glutamik-oksaloasetat transaminaz SGOT, GOT olarak da
bilinir
• Vücutta yaygın dağılım gösterir; Kalp kası, KC ve iskelet kası en çok,
böbrek, pankreas, eritrositler daha az bulunduğu organlardır
8
AST-II
• Klinik kullanımı genellikle iskelet kası , Kalp kası ve
KC hastalıkları ile ilgilidir
• AMI, Pulmoner emboli, Kalp yetmezliğinde artabilir.
• En yüksek düzeylerine “Akut hepatosellüler”
olaylarda ulaşır.
9
AST
• AST, hücre stp ve mt de yerleşimli olmak üzere iki izoenzime sahiptir
• Serumda bulunan başlıca izoenzim, stp’mik olanıdır
• Hücresel nekroz gelişimi sonrası, mt izoenzimi serumda belirgin
olarak artar.
• Referans değerler: < 40 U/L
10
Alanin Aminotransferaz
• ALT, alanin ve a-ketoglutarat arasında
–NH2 grubu transferinden sorumludur.
• Serum glutamik-pirüvik transaminaz; SGPT
• Vücutta yaygın olarak bulunmasına karşın, KC dışındaki
konsantrasyonu düşük olduğundan, KC enzimi olarak anılır
11
ALT
• Klinik olarak KC hastalıkları tanısı için kullanılır
• Akut KC inflamasyonlarında ALT düzeyleri AST den daha yüksek olup,
daha uzun süre yüksek olarak kalır.
• AST yarı ömrü 16, ALT 24 saat
• Referans aralığı: < 40 U/L
12
Alkalen fosfataz
• Alkali ortamda (pH 9) fosfat esterlerinin hidrolizini
katalizleyen enzimdir.
• Barsak, Karaciğer, Kemik, Böbrek, Plasenta ve dalak,
en yüksek konsantrasyonlarda bulunduğu
organlardır
• KC’de sinusoidal ve safra kanalikül membranında
• Kemikte, osteoblastlarda yerleşiktir
13
ALP
• Çeşitli izoenzimleri bulunur;
• Karaciğer, Kemik, Barsak ve Plasenta
• Elektroforetik göçleri (en yavaştan-hızlıya);
• Plasenta, barsak, kemik, KC
• Isıya dayanıklılık; 56 oC de 10 dk
• Total aktivitenin %20 sinden fazla ise KC
• % 20 den az ise Kemik
• Plasenta en dayanıklıdır, barsak, KC, Kemik
14
ALP-I
• Klinikte özellikle hepatobiliyer hastalıklar ve kemik
hastalıklarının tanısında kullanılır
• Safra kanalı tıkanmalarındaki artış, hepatosellüler
artıştan daha fazladır
• Safra kanal tıkanıklıklarında 3-10 kat artış gösterir.
• KC, hepatosellüler hasarındaki artış 3 katı geçmez.
• Referans aralığı: 50-120 U/L (yas, cinsiyet, gebelik)
15
• İzole ALP artışlarında ayırıcı tanı için:
• 5'-NT (5'-Nükleotidaz)
• GGT (g-Glutamil transferase)
16
g-Glutamil transferase
• g-glutamil peptitlerden, g-glutamil grubunun
aa’lere, küçük peptitlere transferini sağlar.
• Başlıca; böbrek, beyin, prostat, pankreas ve KC’de
bulunur.
• Klinik kullanımı; KC ve safra kanalı hastalıkları tanı
ve takibi içindir.
• KC’de, hepatik kanalikül ve safra kanal epitel
hücrelerinde lokalizedir.
17
GGT
• ALP artışlarının ayırıcı tanısında kullanılır.
• Referans aralığı:
• Kadınlarda: 5-30 U/L
• Erkeklerde: 6-45 U/L
18
5'-Nükleotidaz (5'-NT)
• 5'-NT, AMP gibi nükleozid-5'-fosfatlara etki eden bir
fosfatazdır.
• 5'-NT ALP artışlarının KC kaynaklı olduğunun
doğrulanması için kullanılır.
• Hepatobiliyer hastalıklarda ALP artışı ile paralel
artış gösterir.
19
Laktat dehidrogenaz (LDH)
• LDH, anaerobik glikolizin son enzimi olup pirüvatın laktata
dönüşümünü katalize eder.
• LDH, özellikle kalp kası, eritrositler, böbrek, iskelet kası,
karaciğer ve akciğerde yaygın olarak bulunur.
• LDH’ın, beş izoenzimi vardır.
• LDH1 (HHHH), LDH2 (HHHM), en çok kalp kası, eritrosit ve böbrekte
bulunur.
• LDH3 (HHMM); AC, Lenfosit, Dalak, Pankreas
• LDH4 (HMMM) ve LDH5 (MMMM) , en çok iskelet kası ve
karaciğerde bulunur.
• LDH-X (LDH-6) adı verilen yeni bir izoenzimi tanımlanmıştır. “alkol
dehidrojenaz”
20
LDH
• KC hastalıklarında tek başına tanısal değeri yoktur.
• Artmış LDH varlığında, izoenzim analizi artış
nedenini gösterebilir. LDH-5 özellikle kas ve KC
kaynaklıdır
• Akut viral hepatitler ve sirozda LDH düzeylerinde
artış orta derecede iken, safra yolu hastalıklarında
ki artış daha azdır
21
• Özellikle akut viral hepatit ve iskemik hepatitin ayırıcı tanısında
destekleyicidir.
• Akut viral hepatitde ALT/LDH >1.5 iken iskemik ve asetaminofen
toksisitesine bağlı durumlarda < 1.5’dur.
• Uzamış LDH artışı ve ALP artışı malignite göstergesi olabilir
22
II-) KC fonksiyonel kapasitesini göstermeye yönelik
testler
• Karbonhidrat metabolizması; diğer organlarda
sentezlediğinden özgün değildir ve ciddi hasar
göstergesidir
• Glikoz tolerans testi
• Galaktoz tolerans testi
• Karaciğer glikojen reservinin gösterilmesi
• Lipid metabolizması
•
•
•
•
Total kolesterol
HDL-kolesterol
Trigliserid
Lipoprotein-X (bilier obstruksyon)
23
II-KC-fonksiyon kapasitesi-II
Protein metabolizması
• Albumin : Albümin sentezi sadece hepatositlerde gerçekleşir
• Hızlı turnoverı olan proteinler
-
Albümin yarılanma ömrü 19-21 gün (3 hafta) olduğundan KC hasarını
göstermede yetersiz kalmaktadır.
-
Çeşitli globülinlerin yarılanma ömrü saatler- günler arasındadır; Prealbümin, a1asit-glikoprotein, hemopeksin, transferrin, akut faz reaktanları; a1-antitripsin,
seruloplazmin,
• Koagülasyon faktörleri (Sentez)
• Faktörlerin yarı ömürleri kısadır bu nedenle koagülasyon testleri
hızla etkilenir (FVII 6 sa)
- Faktör VIII hariç sentez yerleri KC’dir
- INR, PT, APTT, (II,VII, X K vit bağımlı)
- Fibrinojen
24
III-) Etyolojiye yönelik testler
1-Hepatit markerları
HAV, HBV, HCV, HDV, HEV, HGV, CMV, EBV...
2-Tumor belirtiçleri
AFP, AFP-L3, Isoenzymes, PIVKA-II, CEA, CA19-9
3-Bilirubin
4-Seruloplasmin, serum bakır düzeyi, idrar bakır
düzeyi
5-Serum ferritin, transferrin saturasyonu, demir
6-Alpha-1-antitripsin
25
IV-) KC’in atılım fonksiyonu
• Eksojen maddeler
• BSF ve ICG
• Endojen maddeler
• Safra asitleri
• Bilirubin (detoksifikasyon)
26
Bilirubin
• Bilirubin, sarı renkli, lipofilik bir ara üründür.
• Membranlardan geçerek dokularda hasar oluşturabilir.
• Vücuttan uzaklaştırılması KC-safra yolları aracılığı ile olur.
27
Serum ve İdrarda bilirubin
• erişkinde total bilb 0,1-1,0 mg/dL
• 0.2-0.8 mg/dL İndirekt bilb
• Yenidoğan %0,4-4,0 mg
• prematüre bebekte < %8 mg
• Postnatal üç gün sonra %1,0-10,0 mg
• prematüre bebekte < %12 mg
• İdrarda bilirubin yoktur
28
• Serum total bilirubin düzeyinin normalden yüksek olması
hiperbilirubinemi olarak tanımlanır.
• 1-2,0 mg/dL arasında hiperbilirubinemi subikter ile birliktedir.
• 2-2.5 mg/dL’nin üzerinde hiperbilirubinemi klinikte belirgin ikter (sarılık)
ile tanınır.
29
Sarılıklar
SARILIKLAR
Unkonjuge Bilirubin
Yapım
artışı
Uptake
azalması
Konjuge Bilirubin
Bozulmuş
Genetik atılım
konjugasyon bozuklukları
İntrahepatik
kolestaz
Hepatobiliyer
bozukluk
Hepatosellüler
Ekstrahepatik
30
Bilirubin tayini
• Bütün bilirubin analiz metodlarında ana prensip; bilirubinin
diazo reaktifi ile verdiği renkli bileşiklerin renk şiddetinin
tayinidir.
• Bu renk, nötral ortamda kırmızı, şiddetli asit veya alkali
ortamda ise mavi görünür.
• İndirekt bilirubin; Van den Bergh reaksiyonunda “diazo
reaktifi” ile direkt reaksiyon vermez;
– ancak %50 etanol, kafein veya üre ile işlemden sonra reaksiyon
verir.
• Direkt bilirubin; diazo reaktifi ile direkt reaksiyon verir
31
Artan
Prehehatik Hepatosellüler Posthepatik
Total
N/
Unkonjuge
N/
Konjuge
N
İdrar-Ürobilino
N
İdrar-Bilirubin
N
N
32
Amonyak
• Amonyak başlıca KC ve böbrek olmak üzere bütün
dokularda oluşur.
• Protein metabolizmasının son ürünü üre sentezi KC’de
gerçekleşir.
• aa’ler azotu uzaklaştırmak ve C- iskeletinden
yararlanmak için a-ketoasitlere dönüşürler
• Amonyak şeklinde uzaklaştırılan azot zehirsizleştirilerek
atılır.
• Böbrekte oluşan amonyak idrarla atılır
• Diğer dokularda oluşan amonyak ise KC’e taşınır.
33
Üre sentezi
34
Amonyak artışı;
Beyin metabolizması ile interfere olur:
Glutamik asit, a-ketoglutarat ve ATP harcanması
Beyin kan akımı baskılanması ve oksijen tüketiminin artışı
sonucu:
Beyin glutamat düzeylerinde azalma,
Enerji üretimi,
Nörotransmisyon etkilenecektir.
35
KC Testlerinin Yorumu
AST ALT LD
ALP TP
Alb
Bilb NH3
Hepatit
H
H
H
H
N
N
H
N
Siroz
N
N
N
N/H
L
L
H
H
Bilier
Obstruksyon
N
N
N
H
N
N
H
N
Yer kaplayıcı
Lezyon
N/H
N/H
H
H
N
N
N/H
N
Konjesyon
slH
slH
slH
N/slH
N
N
N/slH
N
Fulminant
yetmezlik
HH
H
H
H
L
L
H
H
36