Behzat ŞENCAY1 Mine HALİS2 Erkan ALTINTAŞ3 GİRİŞİMCİLİK

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
Behzat ŞENCAY1
Mine HALİS2
Erkan ALTINTAŞ3
GİRİŞİMCİLİK AÇISINDAN ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMLERİ ve
İŞLETME PERFORMANSI ÜZERİNE ETKİSİ
Özet
İçinde bulunduğumuz yeni yüzyıl ulusal ve uluslararası toplumda, yasadığımız
doğal çevrenin korunması konusundaki yüksek hassasiyetleri de beraberinde
getirmektedir. Geçmişte işletmelerin girişimcilik kararlarında doğal çevresel
faktörleri göz önüne almamaları, günümüzde uygulamada olan pek çok standart ve
yasal mevzuatın oluşturulmasını zorunlu hale getirmiştir. Giderek artan çevresel
duyarlılık, çevresel değerleri koruyarak ve geliştirerek üretilen mal ve hizmetlere
karşı olan talepteki artış, çevresel standartlara uygun üretilen mal ve hizmetlerin
kalite kadar önemli bir rekabet unsuru olmasına neden olmuştur. Bu gerekçeler,
günümüzde farklı sektörlerde faaliyet gösteren pek çok işletmeyi çevre
politikalarını geliştirme ve uygulamaya yöneltmiştir. Bu politikaların çoğu ISO
14001
Çevre
Yönetim
Sistemi
(ÇYS)
Standardı
rehberliğinde
gerçekleştirilmektedir. Çevre Yönetim Sistemi Standartlarını benimseyen
işletmelere ait literatür bilgisi ve Türkiye’deki uygulamalara ait veriler, bu
standartların işletmelere sonradan entegre edilmesindense, girişimcilik aşamasında
ele alınmasının işletme performansı üzerine daha olumlu katkı sağlayacağını
göstermektedir.
Anahtar kelimeler: Girişimcilik, ISO 14001, İşletme Performansı, Temiz Üretim
THE EFFECT of ENTREPRENEURSHIP IN TERMS of
ENVIRONMENTAL MANAGEMENT SYSTEMS and BUSINESS
PERFORMANCE
Abstract
1
South Russian University, Instıtute of Management, Busıness and Law'da Doktora Öğrencisi,
[email protected]
2
Yrd. Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi, İİBF/İşletme Bölümü, [email protected]
3
South Russian University, Instıtute of Management, Busıness and Law'da Doktora Öğrencisi,
[email protected]
189
Girişimcilik Açısından Çevre Yönetim Sistemleri ve İşletme Performansı Üzerine
Etkisi
We were in the national and international community in the new century, the high
sensitivity of our laws on the protection of the natural environment brings with it.
In the past businesses that they take into account environmental factors inherent in
entrepreneurial decision today, which in practice has made many standards and the
creation of necessary legislation. Increasing environmental awareness, preserving
and enhancing environmental values against the increase in demand for
manufactured goods and services is an important element of competition until the
appropriate quality of products and services has led to the fact that environmental
standards. These justifications are today operating in different sectors has led many
businesses to environmental policy development and implementation. Many of
these policies ISO 14001 Environmental Management System (EMS) standard is
carried out in the guidance. Environmental Management System information
literature on businesses that adopt the standards and practices of data in Turkey,
rather than being integrated into existing businesses of these standards indicate that
contribute more positive on the business performance of addressing the
entrepreneurial stage.
Keywords:
Production
Entrepreneurship,
ISO
14001,
Business
Performance,
Clean
1. GIRIŞ
En genel ifade ile girişimci; kâr amacıyla riski üzerine alan kişi olarak tanımlanabilir.
Girişimci, mal ve hizmet üretiminin yapılabilmesi için, üretim faktörlerini uygun koşullar
altında bir araya getiren kişidir. Girişimcilik için en temel üç faktör; yetenek, cesaret ve bilgidir.
Günümüzde doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin tehdit altında olması ve genel çevre
sorunları, çevre yönetiminin evrensel girişimciliğin dördüncü temel faktörü olma zorunluluğunu
ortaya koymaktadır.
Endüstrileşme sürecinde çevresel değerleri hiçe sayarak üretim yapan işletmeler;
küresel ısınma, asit yağmurları, ozon tabakasının incelmesi, yeşil alanların tahrip edilmesi,
yenilenemez doğal kaynakların hızla tüketilmesi, yenilebilir kaynakların kirletilmesi ile
kullanılamaz hale getirilmesi gibi küresel çevre sorunlarının en önemli kaynağı olmuşlar,
zamanla dünyada mevcut yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemeye başlamıştır. Bu durum
karşısında, bilim adamları, sivil toplum kuruluşları, çevreci kuruluşlar, basın-yayın organları
sürdürülmekte olan üretim ve tüketim modeliyle dünyanın hızla yok olmaya doğru gittiği
uyarısında bulunmuşlardır. Böylece geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısında çevresel ortamların
korunmasına yönelik toplumsal duyarlılık oluşmaya başlamış, yüzyılın son çeyreğinde ise
küresel boyutta çevre duyarlılığının artması ile birlikte, çevre kirliliği ve doğal kaynakların
sürdürülebilirliğinin sağlanması için alınması gereken önlemler, uluslararası platformlarda en
fazla tartışma konusu haline gelmiştir.
Ulusal ve uluslararası çevre mevzuatına uyum; çevresel değerleri koruyarak ve
geliştirerek üretilen mal ve hizmetlere karşı talebin giderek artması; uzun dönemde çevresel
değerleri dikkate almayarak üretilecek mal ve hizmetlere talebin olmayacağının öngörülmesi;
çevresel normlara uygun üretilen mal ve hizmetlerin, kalite kadar önemli bir rekabet unsuru
olması gibi piyasa etkileri girişimcileri yatırım aşamasında çevreyi koruma yönünde duyarlı
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
Behzat Şencay - Mine Halis - Erkan Altıntaş
190
olmaya zorlamaktadır.
Kirliliğin kontrolü yönteminden ziyade, çevre yönetim sistemlerinin etkileri günümüzün
gerçekleri arasındadır.
Bu çalışmada çevresel konuları maliyet arttırıcı bir unsur olarak görme eğiliminde olan
yatırımcı ve genç girişimcilere, çevresel değerleri dikkate almayarak üretecekleri mal ve
hizmetlere zaman içinde talebin azalacağı, yapılan bilimsel çalışmaların rehberliğinde Çevre
Yönetim Sistemleri (ÇYS) uygulamaları ile rekabet avantajı sağlanacağı, maliyetlerde azalma
olacağı ve genel işletme performansı’nın artacağı yönünde bilinçsel bir çağrının
gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda, ISO 14001 ÇYS standardına
uyumun başlangıç sürecinde göz önüne alındığı bilinçli girişimcilikle yüksek performans
sağlanabileceği gerçeğini ortaya koymaktadır.
2. Çalışmanın Yöntemi
Bu çalışma, geçmişte çevre konularını bir maliyet unsuru olarak gören girişimcilere,
günümüzde bu anlayışlarını değiştirerek çevre odaklı stratejileri oluşturma, geliştirilme ve
uygulanmasını sağlama konularına dikkatlerini çekerek; ÇYS gibi çevre yönetim stratejilerinin
işletmelerin sosyal sorumluluk, çevre ve ekonomik performansı üzerindeki olumlu etkilerini
kapsamlı olarak tespit etmeye çalışacaktır.
Bu kapsamda, çevre sorunlarının çözümüne yönelik uluslar arası girişimler, ISO 14001
ÇYS standardının temel bileşenleri, kirliliğin kontrolü yöntemine karşılık temiz üretim
yönteminin avantajları, ISO 14001 ÇYS uygulanmalarının işletmelere sağladığı avantajlar ve
işletme performansı üzerindeki olumlu etkileri teorik bazda ele alınmaktadır. Ayrıca, Türkiye’de
TS EN ISO 14001 belgeli firmaların sektörel dağılımı ele alınmakta ve bir firmanın TS EN ISO
14001 uygulama özeti sunulmaktadır.
3. Çevre Sorunlarının Çözümüne Yönelik Uluslararası Girişimler
Geçmişten günümüze doğal çevrenin bozulması ile bu bozulma karşısında uluslararası
tepkiler ve alınmaya çalışılan önlemler konusuna kısaca değinmenin, girişimcilerin çevresel
değerlere saygılı bir biçimde faaliyetlerini sürdürmelerinde uluslararası toplum tarafından
benimsenen ÇYS’lerinin önemi ve bu sistemlerin performans üzerindeki etkilerini ortaya koyma
bakımından faydalı olacaktır.
İnsanlığın ilk yıllarından Endüstri Devrimine kadar, insanla çevre arasındaki ilişkiler bir
uyum içinde devam etmiştir. Özellikle Endüstri Devrimi ile birlikte yaşamını olduğundan daha
iyi konuma getirmek için çevreye hakimiyet ve çevre koşullarını kendi lehine çevirme çabası
içinde olan insanlık, bu uyumun bozulması sürecini başlatmıştır.
Bu sanayileşme sürecinde, hızla artan nüfusun çeşitlenen ve artan ihtiyaçlarını
karşılayabilmek için, doğaya hükmederek daha fazla doğal kaynak kullanma gereksinimi
duyulmuştur. Doğal kaynakların sınırsız olduğu düşüncesinin hakim olduğu bu dönemde,
yenilenemez doğal kaynaklar hızla tükenmeye başlanmıştır. Yenilebilir kaynaklar ise
hammadde temini sırasında, üretim süreçlerindeki işlemlerden kaynaklanan entropi ve tüketim
sonrası oluşan kirleticilerin kontrolsüz biçimde doğaya bırakılması gibi nedenlerle kendini
yenileme fırsatı bulamadan kirlenmeye başlamıştır. Zaman içerisinde su, hava ve toprakta
meydana gelen kirlenmeler ise, aşağıda özetlenen bir takım çevre sorunlarıyla insanlığı karşı
karşıya bırakmıştır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
191
Girişimcilik Açısından Çevre Yönetim Sistemleri ve İşletme Performansı Üzerine
Etkisi
Temel olarak fosil yakıtların yanması sonucunda oluşan azot oksitler ve kükürt dioksit
emisyonlarının atmosferdeki su buharı ile reaksiyona girmesi sonucu oluşan kuvvetli asidik
gazların yağışlarla yeryüzüne inmesi olayı asit yağışları olarak adlandırılmaktadır. Bu yağışlar
sucul ortamlardaki asit dengesini bozmakta, biyolojik çeşitliliğin azalmasına sebep olmakta,
bitki örtüsüne ve tarihi eserlere zarar vermektedir.
Çeşitli amaçlar için üretilen kloroflorokarbonlar (CFC) ozon tabakasını inceltmekte,
bunun sonucunda çevre ve insan sağlığı olumsuz etkilenmektedir. Ozon tabakasının incelmesi
sonucunda; UV-b radyasyonu artmakta, insanların bağışıklık sistemleri zarar görmekte, görme
bozukluğu ve deri kanseri artmaktadır (http://www.cevreorman.gov.tr).
CO2, metan, ozon ve kloroflorokarbon (CFC) gibi ısıyı tutan gazların miktarındaki
artış, atmosferin ısısının artmasına sebep olmaktadır. Bu olay da küresel ısınma olarak ifade
edilmektedir. Küresel ısınma, buzulların erimesi, okyanusların yükselmesi ve iklim değişimleri
gibi ciddi sorunları da beraberinde getirmektedir (http://www.cevreorman.gov.tr).
Hızlı endüstrileşme ve çarpık kentleşme, yapılan bilinçsiz tarımsal faaliyetler, nüfus
artışı ve artan tüketim doğal kaynakların hızla tükenmesine neden olmaktadır. Doğal
kaynakların tükenmesi yaşanabilir çevreyi oluşturan öğelerin kaybolması anlamına gelmektedir
(Mındıkoğlu, 2007:19).
Genetik çeşitlilik, tür çeşitliliği ve ekosistem çeşitliliğini kapsayan biyolojik çeşitlilik
yaşamın sürdürülebilirliğinin yegâne dayanağıdır. Aşırı tüketim, çevresel ortamların kirletilmesi
ve küresel düzeyde iklim değişikliği gibi nedenlerle biyolojik çeşitliliğin azalması, yaşamın
sürdürülebilirliğini tehdit etmeye başlamıştır.
Zehirli, patlayıcı, reaktif, korozif ve kanserojen özellikleri nedeniyle toplanması,
taşınması ve bertarafı için özel yöntemler gerektiren tehlikeli atıklar uluslarası toplumda en çok
üzerinde durulan konuların başında gelmeye başlamıştır.
Giderek artan çevre sorunları, hükümetlerin, sivil toplum kuruluşlarının,
akademisyenlerin ve işletme yöneticilerinin dikkatini çekmeye başlamıştır. 20. yüz yılın son
çeyreğine yaklaşıldığında, çevre kirliliğinin boyutu ve ciddiyetinin farkına varılması, ve
dünyanın kirlenme nedeniyle ciddi tehdit altında olduğunun anlaşılması üzerine; uluslararası
alanda çevre sorunlarına yönelik politika arayışlarının dönüm noktası olarak kabul edilen
"Birleşmiş Milletler Çevre ve İnsan Konferansı" İsveç’in başkenti Stockholm’de 1972
düzenlenmiştir. Konferansta “İnsan, onurlu ve iyi bir yaşam sürmeye olanak veren nitelikli bir
çevrede, özgürlük, eşitlik ve yeterli yaşam koşulları temel hakkına sahiptir.” ilkesi kabul
edilmiştir.
1987 yılında "Ortak Geleceğimiz ( Bruntland ) Raporu" nda, giderek ağırlaşan çevresel
sorunları karşısında, çevresel gelişme ile ekonomik kalkınma arasındaki hayati köprünün
kurulması ve gelişmenin sürdürülebilir olması, insanlığın çıkış yolu olarak kabul edilmiştir
(http://iibf.kou.edu.tr/ceko/ssk/kitap50/39.pdf). 1992’de Brezilya’nın başkenti Rio de Janerio’da
düzenlenen "Çevre ve Kalkınma Konferansı" nda, çevre ve kalkınma hedeflerine vurgu
yapılarak Gündem 21 ile yol haritası çıkarılmıştır. 1997 de kabul edilen Kyoto Protokolü’nde,
dünya ikliminde sera etkisi yaratan karbondioksit oranının düşürülmesine vurgu yapılmış, 2002
yılında Johannesburg’da ise Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda alınan kararlara ilişkin genel
değerlendirmeler yapılmıştır.
4. ISO 14001 ÇYS Standardı ve Temel Bileşenleri
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
Behzat Şencay - Mine Halis - Erkan Altıntaş
192
Hızla artan dünya nüfusu ile bu nüfusun çoğalan ve çeşitlenen ihtiyaçlarını karşılayacak
kaynakların sınırsız olmadığı, uluslararası toplumun tüm kesimlerinde kabul edilmektedir.
Kaynakların kıt olması yanında, mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinin tüm aşamalarında gerekli
önleyici tedbirlerin alınmaması durumundaki çevresel etkilerin küresel boyuta kadar ulaştığı
tüm insanlık tarafından kabul edilmektedir. Bu bilinçlenme, kurum ve kuruluşların çevresel
etkiler konusundaki önleyici tedbirleri yasal zorunluluklar nedeniyle almalarının yanında,
gönüllülük esasına dayalı ISO 14000 ÇYS Standartları serisi gibi uluslararası kabul gören
standartların rehberliğinde piyasa güçleri tarafından kontrol edilmesi ihtiyacını ortaya
çıkarmıştır.
Artan çevre krizlerini azaltmak, önlemek ve farklı çevre yönetim sistemleri nedeniyle
zorlaşan dünya ticaretini kolaylaştırmak için, uluslar arası kabul görmüş bir çevre yönetim
sistemi standardına olan ihtiyaç artmıştır (Yontar, 2006:25). Gönüllük esasına dayalı olan ISO
ÇYS standartları, işletmelerin karşılaştıkları çevre konularını belirlemede yardımcı olacak
yönetim sisteminin temel bileşenlerini tanımlayan belgeler setini içermektedir. ÇYS; amaçların
ve önceliklerin belirlenmesi, amaçlara ulaşılabilmesi için sorumluların atanması, sonuçların
ölçülmesi ve raporlanması ile taahhütlerin işletme dışından bir kuruluş tarafından
doğrulanmasını içermektedir (Yüksel, 2003). ISO tarafından geliştirilen ISO 14001 ÇYS
standardının bileşenleri;
a- Genel Şartlar: Kuruluş, bu standardın şartlarına uygun olarak bir çevre yönetim
sistemi oluşturmalı, dökümante etmeli, uygulamalı, devamlılığını sağlamalı, sürekli iyileştirmeli
ve bu şartları nasıl karşıladığını belirtmelidir. Ayrıca kendi yönetim sisteminin kapsamını
tanımlamalı ve bunu belgelendirmelidir (Yontar, 2006:25).
b- Çevre Politikası: Çevre politikası, ÇYS’nin yönünü gösteren üst yönetimin imzalı
taahhüdüdür. Kuruluşun faaliyetlerinin ve daha spesifik çevre amaç ve hedeflerinin
oluşturulabilmesi için temel teşkil etmektedir (Mındıkoğlu, 2007:108). Çevre politikası
kuruluşun toplam iş stratejisinin içine entegre edilmeli, kuruluşun faaliyetlerine, ürünlerine
hizmetlerine, ölçeğine ve çevresel etkilerine uygun olmalıdır. Bu ilke standardın her türlü
kuruluşa uygulanabilirliğini sağlamaktadır (Yontar, 2006:27-28).
c-Planlama: Kurum yada kuruluş çevre politikalarını belirledikten sonra çevre
boyutları, yasal ve diğer şartlar ile amaçlar, hedefler ve program/programları içeren plan
oluşturur.
Kuruluş, üretmekte olduğu mal ve hizmetlerin çevre üzerindeki etkilerini belirlemek
üzere usuller geliştirmelidir. Kendi faaliyet, ürün ve hizmetleri hakkında kanundan doğan veya
gönüllü olarak uymayı kabul ettiği şartları tespit etmek ve bunlara uymak üzere usuller
oluşturmalıdır. Kuruluş bünyesinde her görev için çevre amaç ve hedefleri belirlenmeli ve
bunlara erişilmesini sağlamalıdır. Çevre programları aracılığıyla da her bir yönetim kademesinin
veya görevin yetki ve sorumluluklarının tespiti, amaçlar için zaman çizelgelerinin oluşturulması
ve kaynakların dağılması söz konusudur (Nemli, 2001).
d-Uygulama ve Faaliyetler: Uygulama ve faaliyetler başlığı altında, kaynaklar, görevler,
sorumluluk ve yetki; uzmanlık, eğitim ve farkında olma; iletişim; belgelendirme; belgelerin
kontrolü; faaliyetlerin kontrolü; acil durum hazırlığı ve müdahaleler başlıkları ele alınmaktadır.
e- Kontrol Etme: Bu başlık altında, izleme ve ölçme; uygunluğun değerlendirilmesi;
uygunsuzluk, düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyet; kayıtların kontrolü; iç denetim başlıkları ele
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
193
Girişimcilik Açısından Çevre Yönetim Sistemleri ve İşletme Performansı Üzerine
Etkisi
alınmaktadır.
f-Yönetimin Gözden Geçirmesi: Kuruluşun üst yönetimi, planlanan aralıklarla,
kuruluşun çevre yönetim sisteminin uygunluğunun, yeterliliğinin ve etkinliğinin sürekliliğini
sağlamak amacıyla çevre yönetim sistemini gözden geçirmelidir. Gözden geçirmeler, çevre
politikası ile çevre amaçları ve hedefleri de dahil olmak üzere, çevre yönetim sistemine ilişkin
değişiklik ihtiyacını ve iyileştirme için fırsatların değerlendirilmesini de içermelidir.
5. ISO 14001 ÇYS’nin Faydaları ve Performans Etkileri
Çağdaş girişimcilerinin, küreselleşme, teknolojideki ve müşteri ihtiyaçlarındaki hızlı
değişimler, sürdürülebilir kalkınma anlayışı gibi faktörlerin etkisi altında stratejilerini
oluşturmaları ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu faktörlerin de etkisi altında girişimcilik tabanlı
strateji oluşturmanın literatürde genel kabul görmüş üç temel bileşeni: yenilikçilik, risk alama
eğilimi ve proaktiflik’tir. Bu bileşenlerden proaktiflik bileşeni, yeni fırsatların araştırılması ile
gelecek ihtiyaçlar konusunda öngörü ve eylemleri ifade etmekle (Li vd., 2005:39) beraber,
günümüzde çevresel değerlerin önem kazanması ile birlikte doğal çevreyi koruma ve geliştirme
anlayışını da içermektedir. Çünkü, yenilenebilir ve yenilenemez kaynakların
sürdürülebilirliğinin sağlanması ile çevresel ortamları koruması ve geliştirmesi daha girişimcilik
karalarında çevreci yaklaşımı benimseme ve bu yönde eylemlerde bulunma ile mümkün
olacaktır.
Çevresel konulardaki faaliyetlerin kurum ve kuruluşlar için bir maliyet unsuru olmadığı,
aksine yaşadığımız dünyanın sürdürülebilirliğinin sağlanması, kurumsal imajın ve güvenin
yükseltilmesi, yeni pazarlara ulaşma, yasalara uyum ve performansı arttırması gibi nedenlerle
bir gereksinim olmaya başlamıştır. Değişik ülkelerde farklı uygulamaların ortadan kaldırılması,
çevresel faaliyetlerin belli standartlar çerçevesinde yürütülmesi amacıyla ISO tarafında ÇYS
standartları geliştirilmiştir. Böylece, kurum ve kuruluşlar çevresel konulardaki faaliyetlerini,
uluslararası kabul görmüş ISO 14001 ÇYS standardı rehberliğinde yürütmeye başlamışlardır.
ISO 14001 ÇYS standardının uygulanması doğal olarak kurum ve kuruluşlara belirli bir
maliyet yüklemektedir. Bununla birlikte, literatür incelemesi sonucunda oluşturulan ve Tablo1’de özetlenen ISO 14001 ÇYS uygulamasının faydaları, maliyeti ile karşılaştırılamayacak yada
ölçülemeyecek kadar büyük ve kapsamlıdır.
Tablo 1 : ISO 14001’in İşletmelere Sağladığı Faydalara İlişkin Literatür Özeti
Fayda Grubu
Pazar payını artırır
Çalışanların moral ve
motivasyonunu yükseltir
Müşteri sadakati ve güvenini
artırır
Maliyetlerde azalma sağlar,
işlem ve süreçlerde verimliliği
artırır
Faydası
●Uluslararası pazarlara erişim ve ulusal pazar payının artırılması
(Petroni, 2001:354)
●Doğrudan rekabet pozisyonunu geliştirir (Leal vd., 2003:108).
●Pazar payını geliştirir (Tan, 2005:403).
●İşletmelerin rekabet avantajı kazanmalarında önemli fırsatlar sağlar
(Yüksel, 2003).
●Ticarette devamlılığın ve rekabetin ön koşulu haline gelmiştir
(Seymen, 2005:123).
●Çalışanların motivasyonu ile yönetim ve çalışanlar arasında
işbirliğinin gelişmesi (Petroni, 2001:354), (Sambasivan vd., 2007:9).
●Finansal kuruluşların güvenini artırır (Zutshi vd., 2004:339).
●Müşteri sadakati ve güvenini arttırır (Sambasivan vd., 2007:9).
●Müşteri tatmini sağlar (Hui vd., 2001:276).
●Çevre yönetim maliyetlerinde azalma, tekrar kullanım ve geri
dönüşüm gibi işlemlerle malzeme tasarrufu, enerji tasarrufu, sigorta
maliyetlerinde azalma sağlanır (Petroni, 2001:355).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
Behzat Şencay - Mine Halis - Erkan Altıntaş
Kuruluşların şöhretini ve
imajını artırır
Risk yönetimi uygulamalarını
geliştirir
Performans ve karlılığı artırır
194
●Atık azaltmanın sonucu olarak maliyetlerde azalma, geri dönüşüm ile
elektrik, su, gaz ve ham madde kullanımında tasarruf sağlanır
(Zutshi vd., 2004:339).
●ÇYS ile kaynaklar etkili kullanılır (Leal vd., 2003:108).
●Temiz/yeşil ve daha verimli süreçler (Tan, 2005:403).
●Maliyetlerde azalma, atık oluşumunda azalma ve kalitede artış gibi
olumlu etkiler yapmaktadır (Melnyk vd., 2003:344).
●Kaynakların etkin kullanımı ile maliyetlerde azalma (Hui vd.,
2001:276).
●Kaynak tasarrufu ve atık azatlımı sağlanır (Zeng vd., 2005:655).
●Uzun dönemde maliyetlerin düşmesini ve karlılığın artmasını sağlar
(Yüksel, 2003).
●ÇYS prosedürel ve teknolojik değişiklikleri tetikleyerek operasyon
maliyetlerini azaltabilir ve bir ürünün değerini artırabilir (Baki ve
Cengiz, 2002:159).
●Çevresel sorumlulukla birlikte firmanın imajı artmaktadır (Petroni,
2001:355).
●Çevre dostu firma imajı ile müşteriler, toplum ve diğer paydaşlar ile
daha iyi ilişkilere yol açar (Zutshi vd., 2004:339).
●İşletmelerin imajları artar (Leal vd., 2003:108).
●İşletmelerin şöhretini ve imajını geliştirir (Sambasivan vd., 2007:9).
●İşletmenin imajını geliştirir(Tan, 2005:403).
●Pazarlama için ticari imajı geliştirir (Zeng vd., 2005:655).
●ÇYS bir imaj yapıcı ve firmaların rekabet gücünü artırıcı bir işletme
stratejisi olmaya başlamıştır (Baki ve Cengiz, 2002:159).
●Risk yönetimi kabiliyetinde ve acil durum hazırlığında gelişme
sağlanır (Petroni, 2001:355).
●İşletmelerin karlılığını artırır (Sambasivan vd., 2007:9).
●Finansal performansı artırır (Gavronski vd., 2008:92).
●Operasyonel performansı olumlu etkilemektedir (Melnyk vd.,
2003:344).
ÇYS’lerin maliyeti finansal performansı olumsuz
yönde
etkilememektedir (Watson vd., 2004:628).
●Firma performansı üzerinde pozitif etkiye sahiptir. Özellikle,
ekonomik etkiler, çevresel etkiler ve müşteri tatmini konusunda önemli
performans artışları gözlenmektedir (Ann vd., 2006:90).
●İşletmelere çevresel ve işletme performanslarını geliştirme fırsatı
sağlar (Yüksel, 2003).
ISO 14001 ÇYS standardının faydalarını Govronski vd. (2008:87), operasyonel
değişimler, finansal etkiler, ticari paydaşlar ile ilişkiler ve sosyal paydaşlar ile ilişkiler şeklinde
dört kategoride ele almıştır. Sabasivan ve Fei (2007:5) ise, işletmelerin şöhretini ve imajını
geliştirme, çalışanların moral ve motivasyonunu yükseltme, karlılık ve performans artışı ile
fırsatlar, ve müşteri sadakati ve güveni şeklinde kategoriye ayırmışlardır. Bu çalışmada, ISO
14001 ÇYS standardının sağladığı yaralar ve bu yararların sonucunda işletmelerin
performansına olan olumlu etkiler; Petroni (2001:354-355), Zutshi ve Sohal (2004:339), Hui vd.
(2001:270) ve Sabasivan ve Fei (2007:5) tarafından yapılan çalışmalarından özetlenerek
aşağıdaki şekilde sunulmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Bunlar;
● Pazar payını artırır: ÇYS, uluslararası pazarlara erişimi kolaylaştırmakta ve ulusal
pazar payının artmasına neden olmaktadır. ISO 14001 belgesi çokuluslu ticari anlaşmalarda
önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca, uluslararası ticarette işletmelere çok yönlü izinlerden
muafiyet, kayıtlar ve denetimler konusunda yardımcı olabilir. Ayrıca hem yerli hem yabancı
müşteriler, firmalardan çevresel gereksinimleri karşılama beklentisi içinde olabilir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
195
Girişimcilik Açısından Çevre Yönetim Sistemleri ve İşletme Performansı Üzerine
Etkisi
● Çalışanların moral ve motivasyonunu yükseltir: ÇYS, çalışanlar arasında çevresel
konulardaki bilinçlenmeyi arttırıcı potansiyele sahiptir. Artan bilinçlenme, süreçlerdeki
gelişmeye ilave olarak çalışanların moralini yükseltebilir. ÇYS standartlarının uygulaması,
yönetim ve çalışanlar arasında güçlü işbirliği ve mutlak güveni teşvik etmektedir. ÇYS,
çalışanlarda sorumluluk bilincini artırarak ortak değerlere ulaşmaya yardımcı olur.
● Müşteri sadakati ve güvenini arttırır: ÇYS standartları öncülüğünde çevresel
konulardaki iyileşme, toplum ile iyi ilişkilerin gelişmesini ve müşterilerin güveninin artmasını
sağlanır. Bir kuruluş tarafından ISO 14001 uygulaması ile, çevre koruma konusunda paydaşlara
ve müşterilere güçlü bir mesaj iletilmiş olur. Temiz ve güvenli üretim uygulamaları,
müşterilerin belirgin olarak kuruluşa karşı sadakati ve güvenini artırır.
● Maliyetlerde azalma sağlar, işlem ve süreçlerde verimliliği artırır: ÇYS
standartlarının uygulaması ile, hammadde, enerji ve işçilik daha etkin bir şekilde kullanılarak
işletme maliyetleri azaltılır. Süreçlerde iyileşme sağlanarak emniyet artışı sağlanır. Oluşan
atıklarda azalma sağlanarak atık bertarafı maliyetlerinden tasarruf, tekrar kullanım ve geri
dönüşüm gibi işlemlerden de malzemeden tasarrufu sağlanır. Yasa ve yönetmeliklere uyma
nedeniyle, olabilecek cezalar azaltılmış olur. Ayrıca, ÇYS uygulaması sigorta maliyetlerini
önemli ölçüde azaltır.
● Kuruluşların şöhretini ve imajını artırır: ÇYS’leri işletmenin rekabetçi pozisyonunu
güçlendirmek için imaj yapıcı bir faktör olarak görülmektedir. Çevresel sorumlulukla birlikte,
işletme süreçlerinin meşruluk kazanması ile firmanın imajı artmaktadır. Çevre dostu kuruluş
imajı, müşteriler, toplum ve diğer paydaşlarla daha iyi ilişkilerin gelişmesine neden olmaktadır.
● Risk yönetimi uygulamalarını geliştirir: ÇYS, risk yönetimi kabiliyetinde gelişme,
acil durumlara daha iyi hazırlanma, özel kirlilik önleme projelerinin uygulanması, çevresel
sorumluluğa doğru tutumdaki gelişmeler ile risk yönetimi uygulamalarını geliştirir.
● Performans ve karlılığı artırır: Çevresel riskler azaltıldığı zaman, işletmeler mevcut
ve potansiyel müşteriler için daha cazip hale gelmektedir. Bazı firmalar operasyonel verimlilik,
işletme imajının yükseltilmesi, yeni ürünler ve fırsatlar geliştirmede çevresel baskıları
kullanmakta, ve böylece rekabet avantajı sağlamaktadır. ÇYS ayrıca, paydaşlara, müşterilere,
sigorta şirketlerine, finansal kuruluşlara ve devletin düzenleyici kurumlarına çevresel
performansı geliştirmek için işletmenin taahhüdü fırsatını sunar.
● ÇYS standardının uygulanması, organizasyonun performansını geliştirir, karlılığını
arttırır ve ticari ilişkilerde ISO 14001 belgesini talep eden birçok ülkede iş yapma fırsatı sunar.
● ÇYS’leri ürün parçalarının çevreye duyarlı tasarım ve imalatını gerektirir.
Mühendisler proaktif bir yaklaşımla süreçlerde çevresel etkileri en aza indirmeye çalışırlar. ÇYS
ile atık azaltma, atık geri dönüşümü, atık geri kullanımı, atık arıtma ve kaynakların
sürdürülebilir kullanımı sağlanarak çevresel performans geliştirilir.
● ÇYS’nin uygulanması kısa dönemde işletmelerde ek maliyetlere neden olmakla
birlikte, uzun dönemli düşünüldüğünde işletmelerin maliyetlerini düşürmede ve karlarını
artırmada ve işletmelerin rekabet avantajı kazanmalarında önemli fırsatlar sunmaktadır (Yüksel,
2001). ÇYS ile pazar payının artması, müşteri sadakati ve güvenin artması, maliyetlerde azalma
sağlanması, işlem ve süreçlerde verimliliğin artması, işletmelerin şöhretinin ve imajının artması
gibi faktörler işletmelerin satış cirolarını artıracaktır. Böylece işletmelerin finansal performansı
da artacaktır. Ayrıca atık azaltma ile arıtma masrafları düşecek, atık geri dönüşümü ve atık geri
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
Behzat Şencay - Mine Halis - Erkan Altıntaş
196
kullanımı ile malzeme giderlerinden tasarruf sağlanacak, çevresel performans ile muhtemel
cezalar azalacak veya tamamen ortadan kalkacaktır. Bu faktörler nedeniyle de finansal
performans artacaktır.
6. ISO 14001 ÇYS Türkiye Uygulamaları
Mart 2008 tarihinde Türk Standartları Enstitüsünden (TSE) tarafından TS EN ISO
14001 belgeli işletmelerin toplam sayısının 305 olduğu tespit edilmiştir. Bu işletmelerin sektörel
bazdaki % dağılımı internet üzerinden yapılan araştırmalar sonucunda tespit edilerek Şekil-1 de
sunulmuştur.
TSE den ayrı olarak ulusal ve uluslararası akredite olmuş kuruluşlar da işletmeleri
belgelendirme yetkisine sahiptir. Ülkemizde TSE’nin belgelendirme konusunda tercih edilme
oranı, diğer akredite kuruluşlara göre daha yüksektir. Şekil-1’de sektörel bazdaki dağılımdan,
gıda, makine, inşaat ve kimya sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin TS EN ISO 14001
belgesine olan ilgilerinin yüksek olduğu görülmektedir. Bu bilgiye ek olarak üretim
sektöründeki işletmelerin hizmet sektörüne göre TS EN ISO 14001 belgesi alma eğilimlerinin
çok yüksek olduğu görülmektedir. İşletmelerimizin küresel ekonomiye entegrasyonu ve AB
giriş sürecinde yapılan düzenlemeler ve tüketicilerdeki çevre bilincinin artması ile birlikte TS
EN IS0 14001 ve diğer kalite belgelerine sahip olma eğiliminin artması beklenmektedir.
Şekil 1: TSE’den TS EN IS0 14001 Belgeli İşletmelerin Sektörel Bazda % Dağılımı
25
% Dağılım
20
15
10
Ulaştırma
Seramik
Cam
Sağlı
Çimento
Ambalaj
Turizm
Enerji
Otomotiv
Tekstil
Metal
Elektronik
Hizmet
Diğer
Kimya
İnşaat
Makine
Gıda
0
Elek.Mal.
5
Sektör
TS EN ISO 14001’in rehberliğinde çevre yönetiminin maliyetinin yüksek olmadığının,
aksine kazanımların yüksek olduğunu göstermek amacıyla Çalık Gurubun Malatya da faaliyet
gösteren Gap Tekstil İşletmesinde yapılan ISO 14001 ÇYS çalışmalarının özeti Tablo -2’ de
verilmiştir. Tabloda TS EN ISO 14001 belgesine sahip olmak için yaptığı harcamalar ve
faydalar özet olarak görülmektedir. Tablodan açık olarak anlaşılacağı üzere, geleneksel olarak
işletme yöneticilerinin ÇYS sisteminin sağlayacağı yararlardan çok maliyetini düşünme
eğiliminde olmalarının yanlış bir tutum olduğunu, işletmelerin TS EN ISO 14001 nedeniyle
birçok fayda sağlayabilecekleri görülmektedir. Bu maliyetten ziyade faydaların daha anlamlı
olması işletmeleri TS EN ISO 14001 konusunda cesaretlendirici niteliktedir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
197
Girişimcilik Açısından Çevre Yönetim Sistemleri ve İşletme Performansı Üzerine
Etkisi
Tablo 2: Gap Tekstil TS EN ISO 14001 Uygulama Özeti
Başvuru Tarihi
Belge Alma süresi
Maliyetler
Önlemler
Faydalar
2001 yılında başvuruldu
Başvuru tarihinden sonra 7 ay sonra
-Tehlikeli atıkların gönderilmesi yıllık ortalama rakam 8-9.000 YTL
-Atık yağların gönderilmesi bedelsiz
-Belge alım işlemlerinin tamamı yıllık ortalama 5-6.000 YTL/Yıl
-Emisyon izninin alınması 5.000 YTL (özel bir firma ile çalışıldığı
için)
-Baca - gürültü- toz ölçümlerinin yıllık yaptırılması 15.000 YTL/yıl
Üretim hattında; alınan makine ve yeni kimyasallarda çevre
şartlarına uygun olanlar seçilmeye başlanmıştır. Kullanılan makine
yağları ve diğer tüm malzemelerde çevresel şartlar ön plana
alınmıştır. Fabrikanın arıtma tesisi iyi çalışması nedeniyle, herhangi
bir değişikliğe başvurulmamıştır.
İhale belgesi olarak istenmektedir. Ayrıca özel müşteriler çevre
belgesini alımlarda talep etmektedir. Çevresel performans
iyileştirilmiştir ve gurubun yeni yatırımlarında çevre koruma temel
felsefe haline gelmiştir.
7. Kirliliğin Kontrolüne Karşı Temiz Üretim Yöntemlerinin Avantajları
Temiz üretim kavramını tanımlamada, çok sayıda ülkenin temiz üretim çalışmalarında
kullandıkları UNEP’in (United Nations Environment Programme) tanımı esas alınmıştır:
Temiz üretim, verimliliği artıracak, hava, su ve toprağın kirlenmesini önleyecek, atıkları
kaynağında yok edecek ve insan ve çevre üzerindeki riskleri en aza indirecek proses ve
ürünlerin sürekli ve entegre şekilde uygulanmasıdır.
Temiz üretim, sadece üretim süreçlerine değil, ürün ve hizmetlere de uygulanmaktadır.
Üretim süreçleri için temiz üretim: Hammadde, su ve enerjinin etkin kullanımı, toksik
ve tehlikeli hammaddelerin kullanılmaması ve bütün atık ve emisyonların miktar ve
toksikliklerinin üretim prosesi esnasında azaltılmasıdır.
Ürünler için temiz üretim: Ürünlerin tasarım, üretim, kullanım ve yok edilmelerine
kadar olan tüm yaşam döngülerinde sağlığa ve çevreye olan zararlı etkilerinin azaltılması ve
ürünlerin nihai yok edilme süreçlerinde hammaddelerin ekstraksiyonunu kapsamaktadır.
Hizmetler için temiz üretim: Ürün teslimi ve bakım gibi tüm süreçlerdeki hizmetlerin
çevreye zarar vermemesidir. Kirliliğin Kontrolü ile Temiz Üretim Arasındaki Farklar Şekil 2 de
mukayeseli olarak verilmiştir (Canlı ve Uysal, 2000; UNEP, 1994).
Şekil 2: Kirliliğin Kontrolü ile Temiz Üretim Arasındaki Farklar
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
Behzat Şencay - Mine Halis - Erkan Altıntaş
Aynı sorunu çözmeye
yönelik temiz üretimin
maliyeti başlangıçta yüksek
olabilir, ancak uzun vadedeki
uygulama, işletme ve bakım
maliyetleri toplamı daha
düşük olmaktadır.
Problemin kendisi değil
sonucunda ortaya çıkan
olumsuzluklar giderilmeye
çalışılır
Kirliliğin kontrolü için
kullanılan teknolojilerin
sürekli bir maliyeti vardır ve
bu maliyet zaman içinde artış
gösterir.
Toplam kalite, müşterilerin
ihtiyaçlarına cevap verecek
ürünler üretilmesinin yanı
sıra insan sağlığı ve çevre
üzerindeki etkilerin en aza
indirilmesi şeklinde
tanımlanır
Kalite, müşterilerin
ihtiyaçlarına cevap verme
olarak tanımlanır.
198
Kirleticilerin oluşumu,
kaynağında ve
bütünleşmiş tedbirlerle
önlenir
Kirliliğin önlenmesi, süreç
ve ürün geliştirme
sürecinin ayrılmaz bir
bölümüdür, dolayısıyla
hem daha koruyucu hem
de daha etkilidir
Girişimcilik Öncesi
Ve Sonrası
Çevresel Yaklaşımlar
Çevresel iyileştirmelerin
ve temiz üretim
gereklerinin yerine
getirilmesi, tasarım ve
süreç mühendisleri de
dâhil olmak üzere
kuruluşun tüm
çalışanlarının
sorumluluğundadır
Kirlilik kontrolü, süreç ve
ürünler geliştirildikten ve
kirlilik problemi ortaya
çıktıktan sonra gündeme
gelen uygulamalardır.
Kirliliğin kontrolü ile
gerçekleştirilen çevresel
iyileştirmeler, ilave bir
maliyet faktörü olarak
görülür
Kirlilik kontrolü
teknolojilerinin
uygulanması, atık
yöneticileri vb. çevre
uzmanlarının görevidir
Atıklar, zararsız hale
getirilerek faydalı ürün ya
da yan ürünlere
dönüştürülebilecek
potansiyel kaynaklar
olarak düşünülür
Yatırım Sonrası
Yatırım Öncesi
Üretim Proseslerinde Temiz Üretim prensibini benimseyen bazı işletmelerin yaptıkları
değişiklikler Tablo-3’de özetlenmiştir. Bu tabloda ele alınan tüm değişimler temiz üretim
prensibini benimseyen işletmelerin karlılığının zamana bağlı olarak arttığı, yatırım
maliyetlerinin kısa sürede karşılandığını göstermektedir. Kirliliğin kaynağından yok edildiği
yatırımlar, geri dönüşümü olan yatırımlar şeklinde değerlendirilebilir. Teknoloji bilgisi eksikliği
hissedilen ülkelerde kirliliğin kontrolü yöntemi, kirliliği kaynakta yok etme yöntemi olarak da
isimlendirilebilecek temiz üretim prensibine tercih edilmektedir. Kirliliği oluştuktan sonra
kontrol etme prensibi anlık çözüm olarak da adlandırılabilir. Diğer tüm finanssal yatırımlarda
olduğu gibi, kötüye gidiş anındaki anlık çözümler için harcanan rakamlar çoğu zaman ve çoğu
uygulama için kirliliği kaynağından yok etme prensibi olan temiz üretim maliyetlerine göre çok
daha yüksek değerlere ulaşmaktadır.
Tablo 3: Temiz Üretim Prensibini Benimseyen İşletmelerin Karlılığı
Uygulanan
Sanayi
Deri
Tekstil
Tekstil
Tekstil
Metal
Metal
Gıda
Yapılan İşlem
Beş aşamalı krom geri kazanma işlemi uygulanması
Boyama prosesinin iyileştirilmesi ile boya, su ve enerji
kullanımının azaltılması
Pamuklu kumaşların Reaktif boyama prosesinden sonra
asetik asit ve deterjan kullanılmaması
Rejenerasyon suyunun optimize edilmesi
Elektrokaplama işleminde taşırmalı yıkamanın
değiştirilmesi
Nikelin geri kazanımı için ters osmos sistemi kurulması
(Karides ürünleri) Ürünün kontrolü için bilgisayar
sistemi kullanılması, ıslatma tankı yerine “tumpler”
Yatırım
Maliyeti
40.000 $
15.000 $
Yıllık
Kazanç
43.000 $
100.000 $
Amorti
Süresi
11 ay
2 ay
-
~ 40.000 $
-
20.000 $
36.000 $
57.680 $
193.000 $
2 ay
2 ay
1.052.000
$
21.450 $
813.500 $
1.3 yıl
200.000 $
1 ay
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
199
Girişimcilik Açısından Çevre Yönetim Sistemleri ve İşletme Performansı Üzerine
Etkisi
kullanılması
(Makarna) : Çeltiğin yıkanma prosesinde kullanılan 91.000 $
48.714 $
1.87 yıl
suyun tekrar kullanımı için tesis kurulması
1.Cleaner Production Worldwide, UNEP, 1993.
2.Case Study: Cleaner Technology Project on Promotion of Cleaner Technology in Thai Industry, 1998.
3.Canlı, G., Uysal, F., 2000, Temiz Üretim Teknolojisi, Çevre bilimi anabilim dalı bitirme tezi çalışması.
4.Government Strategies and Policies For Cleaner Production, UNEP, 1994.
Gıda
Sonuç ve Öneriler
Çevresel duyarlılık konusunda dünyadaki gelişmeler; AB çevre mevzuatına uyum;
toplam kalite yönetimi, çevre odaklı yönetim, gelecek yönetimi gibi yönetim düşüncesindeki
çağdaş gelişmeler; doğal çevrenin önemli bir rekabet unsuru olması ile topluma, doğal çevreye
ve yasalara karşı sorumluluklar nedeniyle işletmelerin faaliyetlerinde çevresel ortamlara verilen
zararı en aza indirmeleri yada tamamen ortadan kaldırmalarını zorunlu hale gelmiştir. Böylece
küreselleşen dünyada işletmelerin hayatta kalabilmesi hammadde sağlanmasında, üretim
süreçlerinde, tasarımda, pazarlamada, doğal çevreyi dikkate alan yaklaşımı benimsemeleri;
sosyal, ekonomik ve çevresel boyutları bir arada hayata geçirebilecek yönetsel stratejilerin
oluşturulması, uygulanması ve denetlemesine bağlı olduğu açık olarak ortaya çıkmaktadır.
ISO 14001 ÇYS standardının bir işletmede hayata geçirilmesi tamamen gönüllük
esasına dayanmakla beraber, iç ve dış pazardaki müşterilerde artan çevresel bilinçlenme, satın
almayı düşündükleri ürün ve hizmetlerde bu standardı görme isteklerini ortaya çıkarmıştır.
Ayrıca, çoğu ülkelerle ticari ilişkilerde, üretilen birçok mal ve hizmetlerde ISO 14001 ÇYS
standardı talep edilmektedir.
Bu sayılan gerekçelerle, girişimlerin, ISO 14001 ÇYS standardının uygulanması ile,
ticari olarak işletmelerinin sürdürülebilirliğini güvence altına alacaklarını, rekabet avantajı
sağlayacaklarını, üretecekleri mal ve hizmetlere olacak iç ve dış talebin artışıyla pazar
paylarının artacağını, pazar payı artışı ile birlikte satış cirosu artışının finansal performanslarını
artıracaklarını göz önüne almaları gerekmektedir.
Girişimciler, yönetim ve çalışanlar arasındaki işbirliğini geliştirmede, çalışanların moral
ve motivasyonlarının yükseltilmesinde; çevre dostu işletme imajı ile müşteriler, toplum ve diğer
paydaşların işletmeye karşı güven ve sadakatini artırmada, kısaca her kesimle iyi ilişkiler
kurarak faaliyetleri sürdürmede ISO 14001 ÇYS standardının uygulanmasının çok önemli bir
araç olduğunu unutmamalıdır.
Girişimciler, ISO 14001 ÇYS standardının uygulanmasının; hammadde, enerji ve
işçiliğin daha etkin kullanılarak verimliliği artıracağını; verimlilik artışıyla birlikte maliyetleri
düşüreceğini; atıkların azaltılması nedeniyle bertaraf maliyetlerini düşüreceğini, oluşan atıkların
ise geri kullanım ve geri dönüşümle tekrar süreçlerde girdi olarak kullanılmasıyla malzemeden
tasarruf sağlanacağını; muhtemel yasal cezaların ortadan kalkacağını göz önüne almalıdırlar.
Çünkü, verimlilik artışı, malzemeden tasarruf, atık giderme maliyetlerinin çok azalması ve yasal
cezaların ortadan kalması ile işletmelerin finansal performanslarının artacağı açık şekilde
görülmektedir. Ayrıca, ÇYS standartlarının, atık azatlımı, geri kullanım, geri dönüşüm ve temiz
teknolojilerin kullanımı gibi faktörler nedeniyle, işletmelerin çevre performansları üzerinde çok
olumlu etkiye sahip olduğu girişimciler tarafından açık olarak bilinmelidir.
1.
ISO 14001 ÇYS olan ilginin artırılması amacıyla, bu belgelendirme sisteminin
işletmelere faydaları ve geleceğe güvenle bakmak için, üretici ve tüketicilerin
buluştuğu bilimsel ve kültürel etkinliklerde güncel çevre sorunlarıyla birlikte
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
Behzat Şencay - Mine Halis - Erkan Altıntaş
200
etkinliğin bir parçası olarak ele alınmalıdır.
2.
ISO 14001 ÇYS belgesini edinen işletmelerde yapılan uygulama değişiklikleri ve
bunların işletme performansı üzerine sağlayabileceği olumlu katkılar bu
belgelendirme sisteminin bir parçası olarak diğer şirketleri teşvik ve cesaretlendirme
amaçlı olarak Sanayi ve Ticaret Odaları tarafından düzenli olarak duyurulmalıdır.
3.
Kirliliği kontrol etme prensibine karşı, kirliliği kaynağından yok etme prensibi olan
temiz üretim, günümüz çevre sorunları karşısında Girişimcilikte üstlenilmesi gereken
temel prensip olmalıdır.
4.
Üretmekteki temel amaç tüketicinin hizmetine ürün ya da hizmet sunmak olduğu
bilinciyle, tüketicilerin ÇYS konusunda eğitilmesi, günümüzde karşı karşıya
olduğumuz çevre sorunlarını çözümünde tamamlayıcı bir adım olacaktır.
5.
ISO 14001 ÇYS’nin mevcut yatırımları iyileştirme, yeni yapılacak yatırımların ise
başlangıç aşamasının vazgeçilmez unsuru haline getirilmesi gerekmektedir.
6.
Bu gün tüketici rolünde yaşama devam eden her bireyin, yarının girişimcisi
olabileceği düşüncesiyle cevre sorunları ve önleyici faktörler tüm ülkelerde fen
bilimleri alanında faaliyet gösteren bölüm ve programlarda seçmeli ders olarak,
sosyal bilimlere bağlı bölüm ve programlarda ise alan dışı seçmeli ders olarak
eğitimin bir parçası haline getirilmelidir.
KAYNAKLAR
ANN, G.E., Zailani, S., Wahid, N.A., (2006), "A Study on the Impact of Environmental
Management System (EMS) Certification Towards Firms’ Performance in
Malaysia", Management of Environmental Quality: An International Journal,
Vol.17, No.1, ss.73-93.
CANLI, G., Uysal, F., (2000), "Temiz Üretim Teknolojisi", Çevre Bilimi Anabilim Dalı
Bitirme Tezi Çalışması, Trakya Üniversitesi.
CASE Study: Cleaner Technology Project on Promotion of Cleaner Technology in Thai
Industry, 1998.
GAVRONSKY, I., Ferrer, G., Paiva, E.L., (2008), "ISO 14001 Certification in Brazil:
Motivations and Benefits", Journal of Cleaner Production, 16, ss.87-94.
HUI, I.K., Chan, A.H.S., Pun, K.F., (2001), "A Study of the Environmental Management
System Implementation Practices", Journal of Cleaner Production, 9, ss.369-.
LEAL, G.G., Fa, M.C., Pasola, J.V., (2003) "Using Environmental Management Systems
to Increase Firms’ Competitiveness", Corporate Social Responsibility and
.Environmental Manageemnt, 10, ss.101-110.
LI, H., Zhang, Y., Chan, T.S., (2005) "Entrepreneurship strategy making and
performance in China’s new technology venture-the contigency effect of
environments and firm competences", Journal of High Technology Management
Research, 16, ss.37-57.
MELNYK, S.A., Sroufe, R.P., Calantone, R., (2003), " Assessing the Impact of
Environmental Management Systems on Corporate and Environmental
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201
201
Girişimcilik Açısından Çevre Yönetim Sistemleri ve İşletme Performansı Üzerine
Etkisi
Performance", Journal of Operation Management, 21, ss. 329-351.
MINDIKOĞLU, B., (2007), "ISO 14001 Standardı: İşletmelerin Karşılaştıkları Problem
ve Zorluklar Üzerine Araştırma", Y.Lisans Tezi, Ankara.
NEMLI,
E.,
(2001),
"Çevreye
Duyarlı
Üretim
Anlayışı",
http://www.istanbul.edu.tr/siyasal/dergi/sayi23-24/17.htm Erişim Tarihi: 09 Mart
2008.
PETRONI,A., (2001), "Developing a methodology for analysis of benefits AND
SHORTCOMİNGS OF ıso 14001 registration: lessons from experience of a large
machinery manufacturer", Journal of Cleaner Production, 9, ss.351-364.
SAMBASIVAN, M., Fei, N.Y., (2007), "Evaluation of Critical Success of
Implementation of ISO 14001 Using Analytic Hierarchy Process (AHP): A Case
Study from Malaysia", Journal of Cleaner Production, xx, ss.1-10.
SEYMEN, D., (2005), "Dış Ticaret-Çevre İlişkilerinin Dengelenmesi: Sürdürülebilir
Ticaret, Teori ve Türkiye Değerlendirmesi", D.E.Ü. Sos.Bil.Enst.Dergisi, Cilt 7,
Sayı:3, ss.99-126.
TAN, L.P., (2005), "Implementing ISO 14001: Is it Benefical FOR Firms in Newly
Industrialized Malaysia?", Journal of Cleaner Production, 13, ss.397-404.
UNEP, (1993), Cleaner Production Worldwide,
UNEP, (1994) Government Strategies and Policies For Cleaner Production,
WATSON, K., Klingenberg, B., Polito, T., Geurts,T.G., (2004), "Impact of
Environmental Management System Implementation on Financial Performance",
Management of Environmental Quality: An International Journal, Vol.15, No.6,
ss.622-628.
YONTAR, İ.G., (2006), " ISO 14001 Çevre Yönetim Standardı ve Türkiye’de Durum
Analizi ", Y.Lisans Tezi, İzmir.
YÜKSEL, H., (2003), "İşletmelerin Çevreye Duyarlı Üretim Faaliyetlerinin Ampirik Bir
Çalışma
İle
Değerlendirilmesi",
http://www.mmo.org.tr/endustrimuhendisligi/2003_2/cevreye_duayali.htm
Erişim Tarihi: 16 Mart 2008.
ZENG, S.X., Tam, C.M., Tam, V.W.Y., Deng, Z.M., (2005), "Towards Implementation
of ISO 14001 Environmental Management Systems in Selected Industries in
China", Journal of Cleaner Production, 13, ss.645-656.
ZUTSHI, A., Sohal, A., (2004), "Environmental Management System Adaption by
Australasian Organisations: Part 1:reasons, Benefits and Impediments",
Technovation, 24, ss.335-357.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 20, Aralık 2015, s. 188-201