Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Döküman Arşivi https://www.facebook

TIKLAYIN:
facebook:
Kpss Kaynak Arşivi
Kpss Döküman Arşivi
B aba İs h a k (B abai) İsyanı (1240)
Anadolu Selçuklu Devleti'nde II.Gıyasettin Keyhüsrev dönem inde Anadolu'da sosyal, ekonom ik ve dini nedenlerden dolayı
çıkan isyandır. Şii niteliklidir. Baba İshak isminde bir Türkm en dervişinin önderliğinde çıkan isyan, güçlükle bastırılsa da
devleti zayıflatır. Moğolların Anadolu'ya saldırm asına (1243 Kösedağ Savaşı) zem in hazırlar.
İs ta n b u l (Y e n içe ri) İsya n la rı (XVII.yy)
İstanbul'da çıkan Yeniçeri isyanlarıdır. Bazı dönem lerde ulemalarda katılmıştır. İsyanların nedenleri ulufelerin (üç ayda bir
dağıtılan yeniçeri maaşları) zam anında dağıtılm am ası, ödem elerin ayarı düşük akçelerle yapılması ve yeniçerilerin ^yönetimde
etkin olm ak istemeleridir. Yeniçeriler ilk kez 1512'de Yavuz'un tahta çıkışı esnasında devlet işlerine karışmışlardır. İsyan eden
Yeniçeriler, III.Mehm et dönem inde 1587'de dönem in defterdarını öldürürler. 1622'de Yeniçeri Ocağı'nı kaldırm ak isteyen
Genç Osman'ı 1632'de IV. Murat dönem inde Hafiz Ahm et Paşa'yı öldürürler.
V akay-ı V a k v a k iy e (Ç ın a r O layı) (1656)
Duraklam a Dönem i'nde XVII. yüzyılda IV. M ehm et zam anında ekonom inin kötüye gitm esinden sorum lu tutulan 36 devlet
adam ının Sultanahm et M eydanı'nda Yeniçerilerce öldürülm esi olayıdır.
C e la li (A n a d o lu )İs y a n la rı (XVII.yy)
Anadolu'da çıkan isyanlardır. İlk kez Yavuz zam anında Yozgat'ta isyan eden Bozoklu Celal'den ismini alır. Önemli isyanlar
Canbolatoğlu, Karayazıcı, Deli Hasan, Kalenderoğlu isyanlarıdır. İsyanların çıkm a nedenleri ekonom ik durum un kötü olması,
Anadolu halkından ağır vergilerin alınması, rüşvet ve iltimasın yaygınlaşm ası, Şiiliğe dayalı dini sorunlar, tım ar sistem inin
bozulması, devşirm e devlet adam alarının Anadolu halkına kötü davranm ası, savaşlardan firar eden Yeniçerilerin Anadolu'ya
geçmesi ve eşkiyalığın artm asıdır. Bilhassa Duraklam a dönem inde Anadolu'da etkin olan Celali isyanları asayiş ve güvenliği
bozmuştur. Tarım sal üretim azalmış ve köyden daha güvenli yerlere kentlere göçler artmıştır. Sorunların kökenine inilmediği
için aralıklarla isyanlar devam etmiştir. Kuyucu Murat Paşa, Köprülü Mehmet Paşa, iV. Murat gibi Duraklam a Dönemi
ıslahatçıları, isyanları şiddetle bastırm ıştır. Celali İsyanları, Osm anlı-İran ve O sm anlı-Avusturya Savaşları'nda olum suz etki
yapm ıştır.Devleti yıkm aya yönelik değil, yönetim e karşı tepkidir.
E yalet İs y a n la rı (XVII yy.)
Merkeze uzak olan yerlerde devlet otoritesinin zayıflaması ve yöneticilerin halka kötü davranm aları sonucunda Bağdat,
Basra, Yemen, Cezayir, Trablusgarp, Hicaz, Erdel'de çıkan ayrılıkçı faaliyetlerdir.
E d irn e O layı (1703)
Karlofça A ntlaşm ası'ndan sonra padişah olan II.Mustafa, Edirne'ye çekilerek İstanbul'da devlet işlerini Şeyhülislam Feyzullah
Efendi'ye bırakmıştır. Şeyhülislam ın tutum undan rahatsız olm alarının yanı sıra başkentin İstanbul'dan Edirne'ye taşınacağı
haberine tepki gösteren Yeniçeriler isyan eder. Ayaklanm a sonucunda padişah II. M ustafa tahttan indirilerek yerine III. Ahm et
geçirilm iştir. Şeyhülislam Feyzullah Efendi de öldürülmüştür.
P a tro n a H alil İsyanı (1730)
Lale Devri, İran savaşlarının devam etm esinin yanı sıra zevk ve eğlenceye dayalı hayat tarzının da zirvede olduğu bir dönem
olm uştur. Halk savaşlardan dolayı sıkıntı çekerken devlet adam larının zevk ve sefahat içinde olm ası ve halktan ağır vergilerin
alınması İstanbul'da Patrona Halil İsyanı'nın çıkm asında etkili olmuştur. Aslen bir hamam tellakı olan Patrona Halil ve
yandaşları isyanda başarılı olarak III. Ahm et'i tahttan indirerek yerine I. M ahm ut'u tahta çıkarm ışlardır. Damat Nevşehirli
İbrahim Paşa da öldürülm üştür. Patrona Halil İsyanı'yla Lale Devri sona ermiştir. I.Mahmut, ziyafet bahanesiyle saraya
çağırdığı Patrona Halil ve yandaşlarını ortadan kaldırm ıştır.
S ırp İsyanı (1804)
Osmanlı Devleti'nde Fransız İhtilali'nin yaydığı m illiyetçilik akımı sonucunda Sırbistan'da Kara Yorgi önderliğinde çıkan ilk
m illiyetçilik isyanıdır. İsyanın çıkm asında Rusya ve Avusturya'nın kışkırtmaları, bölgedeki Yeniçerilerin
ve Osmanlı
yöneticilerinin halka karşı olumsuz davranışları, yapılan savaşlarda bölgenin tahrip olması etkili olm uştur. Rusya'yla yapılan
1812 Bükreş Antlaşm ası'nda
önemli ayrıcalıklar kazanan Sırplar 1829 Edirne Antlaşm ası'nda özerklik 1878 Berlin
Antlaşm ası'nda ise bağım sızlık kazanmışlardır.
K abakçı M u s ta fa İsyanı (1807)
III. Selim dönem inde yapılan Nizam-ı Cedit yeniliklerine karşı yeniçerilerin çıkardığı isyandır. İsyanın çıkm asında Şeyhülislam
Topal Abdullah Efendi ve Sadaret Vekili Köse M usa'nın çalışmaları ve Yeniçerilerin çıkarlarını korum ak istemeleri etkili
olm uştur. İsyanda III. Selim öldürülerek yerine IV.M ustafa geçirilir.
Y u n a n İsyanı (1814-1829)
Avrupalı devletlerin kışkırtmaları ve m illiyetçilik akımının etkisiyle çıkar.İsyanın elebaşı Yunan prensi Alexsandr İpsilanti'dir.
1814'te Etnik-i Eterya Cem iyeti'ni kuran Rumlar, Eflak'ta (R usya'ya yakın bölgede isyan çıkararak yardım alm ak ) bir isyan
çıkarsalar da bölge halkı Rum olmadığı için destek verm ez. İsyan kısa sürede bastırılır. 1821'de unanlılara yardım ederler.
1827'de Rusya-İngiltere-Fransa donanm ası Osmanlı donanm asını A kdeniz'de Navarin Baskını'nda yakar. İsyan esnasında
yenilik girişim inde bulunan II. Mahmut, Yeniçerileri kaldırdığı için Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'dan yardım ister.
1827-29 Osmanlı - Rus Savaşı'nda Osmanlı Devleti yenilince yapılan Edirne Antlaşm ası'yla Yunanistan'a bağım sızlık verilir.
(İlk isyan eden topluluk Sırplar, ilk bağım sızlığa ulaşanlar Yunanlılardır.)
Y e zid i İsyanı (1830)
İsyan Hakkari, Revanduz ve bugün Irak'ın kuzeyinde bulunan Sincar Dağı bölgesinde çıkar. Yezidilerin yapılm ak istenen
bazı düzenlem eleri kabul etmem eleri üzerine çıkardıkları isyan 3 içinde bastırılm ıştır.
M ısır (K a va la lı M eh m e t A li Paşa) İsyanı (1833)
II. Mahmut dönem inde Mısır valisi olan M ehmet Ali Paşa, Yunan İsyanı'ndaki yardım ının karşılığı olarak Mora valiliğinin
yerine Mısır'ın yanında Suriye ve Cidde valiliğini de ister ve bu isteğinin yerine getirilm em esi üzerine isyan eder. Kavalalı
Mehmet Ali Paşa, Nizip Ovası'nda Osmanlı ordusunu yenmesi üzerine Osmanlı Devleti, denize düşen yılana sarılır
düşüncesiyle Rusya'dan yardım ister. Rusya O sm anlı'ya yardım bahanesiyle Ege Denizi'ne donanm a gönderince İngiltere ve
Fransa, Rusya'yı bölgede etkisiz hale getirm ek için O sm anlı-Kavalalı arasında arabuluculuk yapar. Taraflar arasında 1833
Kütahya Antlaşm ası im zalanır. M ısır sorunu, 1840 Londra Konferansı'nda çözüm lenir. Yönetim Kavalalı ailesine, topraklar
Osm anlıya bırakılır. Böylelikle Mısır valiliği (hidivlik) saltanata dönüşm üştür.
Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Döküman Arşivi
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
1
B o s n a S ırp İsyanı (1875)
Rusya'nın Panislavizm politikası ve sıcak denizlere inm ek istemesi sonucunda Bosnalı Sırpların çıkardığı isyandır.
O smanlı Devleti, isyanı kanlı bir şekilde bastırınca 1876 İstanbul (Tersane) Konferansı'nda Avrupalı devletler, Osmanlı
Devleti'nden azınlık haklarının genişletilm esini isterler. Azınlık hakları bahanesiyle baskı yapıldığını düşünen Osmanlı
Devleti konferansı te rk edince 1877-1878 0O sm anlı-Rus (93) Harbi çıkar.
A ra b i M eh m e t Paşa A ya kla n m a sı (1882)
Mısır'ın İngiliz işgaline ve bölgenin söm ürgeleşm esine karşı çıkan isyandır. Slogan olarak “ Mısır M ısırlılarındır”
kullanılmıştır.
B o m b a O layı (1905)
II. Abdülham it'i cum a selam lığı esnasında öldürm ek isteyen Erm enilerin II. Abdülham it'in makam aracına bomba
yerleştirm eleri olayıdır. II. Abdülham it'in gecikm esi kurtulmasını sağlar.
31 M art O layı (1909)
II. M eşrutiyet dönem inde meclisi dağıtm ak, m eşrutiyet rejimine son vererek bütün yetkileri tekrar padişah olan II.
Abdülham it'te toplam ak için Avcı Taburları'nın ve gerici halkın çıkardığı m evcut rejimi yıkm aya yönelik ilk isyandır. İsyanı
Rum eli'de İttihat Terakki tarafından kurulan Hareket O rdusu (komutanı Mahmut Şevket Paşa, kurm ay subay Mustafa
Kemal ) bastırır. İsyan sonrasında II. Abdülham it tahttan indirilerek yerine V. M ehmet Reşat geçirilir.
Bab-ı A li B askını (1913)
İttihat Terakki Partisi tarafından I.Balkan Savaşı sonrasında Londra Antlaşm ası'nı im zalayan Osmanlı hükümetine karşı
yaptığı hükümet darbesidir. (23 Ocak 1913). Kamil Paşa hükümetine son verilir. Bab-ı Ali Baskını sonrasında İttihat
Terakki m ensupları, yönetimi tam am en ele geçirerek diktatör yönetime geçerler.
K uvay-ı İn z ib a tiy e A y a k la n m a s ı (1920)
İstanbul Hükümeti, Kuvay-ı Milliye'ye karşı 18 Nisan 1920'de İngilizlerin yardım ıyla Kuvay-ı İnzibatiye'yi (H alifelik Ordusu)
kurar. İstanbul Boğazı'nı denetim altında tutm ak isteyen İngiltere, Kuvay-ı M illiye'nin Kocaeli ve Adapazarı yakınlarında
olması işine gelmediği için Kuvay-ı İnzibatiye birliklerine her türlü silah ve cephane yardım ında bulunur. 8 Mayıs 1920'de
İzm it'e gelen Kuvay-ı İnzibatiye birlikleri, Ali Fuat Paşa tarafından dağıtılmıştır.
A fy o n İsyanı (1920)
Afyon'da Çopur Musa önderliğinde Yunanlıların kışkırtm asıyla çıkan isyan Refet Paşa tarafından bastırılmıştır. Milli
birliklerin bir kısmının isyanı bastırm ak için bölgeye gönderilm esi Yunan kuvvetlerinin iç kesim lere ilerlem esine neden
olmuştur.
K o n y a A y a k la n m a s ı (1920)
2 Ekim 1920'de çıkan, Konya Çumra, Karaman, Bozkır dolaylarında etkili olan isyanı Fransızlar da destekler. İsyancıların
elebaşı Delibaş Mehmet'tir. Dini duyguları kullanarak halkı isyana teşvik eder. İsyan 15 Kasım 1920'de Refet Paşa
tarafından tam am en bastırılır.
NOT: 1920’d e bu is y a n la rd a n ba şka A li Batı (M id ya t, N u sa yb in ), Ş eyh E şre f (B a yb u rt), K o ç g iri (E rzin can , Zara),
C e m il Ç e to (S iirt ve çe v re s i), M illi A ş ire t (U rfa, V ira n ş e h ir) is y a n la rı ç ık s a da TBM M ta ra fın d a n b a stırılır.
E rm en i İsyanı (1920)
Fransızların desteği ile 10 Tem m uz 1920'de Adana'ya giren Ermeni İntikam Alayı büyük katliam lar yapmıştır. Doğu
illerindeki Erm enilerde saldırıya geçmişlerdir. Doğu Anadolu'ki Ermeni isyanlarını XV. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir
bastırır.
_
P o n tu s R um İsya n la rı (1920)
TBM M 'ye karşı Doğu Karadeniz'de Pontus Rum Devletini diriltm ek için Aralık 1920'de çıkan isyandır. Pontus Rumları,
bölgede kendilerinin çoğunlukta olduğunu iddia ederek, Anadolu'daki otorite boşluğundan yararlanarak
Yunanlıların ve İngilizlerin desteğiyle isyan ederler. TBM M 'ye karşı çıkan isyanların içinde uzun sürenidir. 6 Şubat 1923'te
düzenli ordu tarafından bastırılır.
D e m irc i M eh m e t Efe ve Ç e rkez E th e m İsya n la rı (1921)
Yunanlılara karşı başarıyla m ücadele eden ve isyanların bastırılm asında büyük emekleri dokunan Kuvay-ı Milliye birlikleri
kendi başlarına hareket ediyorlardı. Belli bir otoriteye uyma alışkanlıkları yoktu. Bu disiplinsiz hareketleri bazen isyanların
çıkm asında da etkili oluyordu.Yunan ilerleyişinin Kuvay-ı Millye birliklerince durdurulam ayacağı anlaşılınca düzenli orduya
geçiş kararı alınır.E m ir altına girm ek istemeyen bazı Kuvay-ı M illiyeciler düzenli ordunun kurulması çalışmaları başlayınca
isyan ederler. Demirci M ehmet Efe, Burdur, Dinar ve Çal dolaylarında isyan çıkarır. 1 Araklık 1920'de başlayan isyanı 30
Aralık 1920'de Refet Paşa bastırır. Çerkez Ethem 'de 27 Aralık 1920'de Kütahya, Gediz dolaylarında isyan çıkarır. I.İnönü
Savaşı'nın bitm esinden sonra bu isyanda bastırılır. Çerkez Ethem, Yunanlılara sığınır. Bu isyan, Batı Cephesi'nde
Yunanlılara karşı Türk kuvvetinin kırılmasına neden olmuştur.
N a stu ri A y a k la n m a s ı (7 A ğ u s to s -2 6 E ylü l 1924)
G üneydoğu Anadolu'da Süryanilerin bağım sızlık için başlattığı isyan hareketi. İsyan İngiltere'nin kışkırtması ile başlamış
ve İngiliz uçakları asilere yardım am acıyla Türk m evzilerine saldırm ıştır. İsyan 26 Eylül'de kesin olarak bastırıldı. Sınırı
geçerek kaçm ak zorunda kalan Nasturiler de İngiliz mandasındaki Irak'a sığındılar.
Şeyh S a it İsyanı ( 13 Ş u b a t 1925)
Lozan'da çözülem eyen Musul sorunu Haliç Konferansı'nda da çözülem eyince 1925 yılında Türkiye-İngiltere arasında
gerginliğe neden olur. Türkiye askeri bir harekata hazırlanır. İngiltere Musul ve Kerkük'ü ve bölgedeki petrolleri elinde
tutabilm ek için Şeyh Sait ve taraftarlarını kışkırtarak Türkiye'de bir karışıklık ortamı yaratm ak ve Türkiye'yi bölgeden
uzaklaştırm ak istemiştir. Diyarbakır'da 13 Şubat 1925'te 5000 silahlı isyancı tarafından çıkarılır ve Tunceli'de 3000,
Erzincan, Bitlis ve Ağrı 3200 isyancı ortaya çıkmıştır. Mevcut cum huriyet rejimini yıkm aya yönelik bir isyandır. Halkın dini
duygularını da kullanarak bağım sız bir Kürt devletinin kurulması amaçlanır. İsyanı bastırm ak için İsmet paşa Takrir-i
Sükun (Huzuru Sağlama) Kanunu'nu (4 Mart 1925) çıkararak bölgede olağan üstü hal ilan edilir. Diyarbakır ve Ankara'da
İstiklal Mahkemeleri kurulur. İsyancılar yargılanarak cezalandırılır. Terakkiperver Cum huriyet Fırkası isyanda rolü olduğu
gerekçesiyle kapatılır. (5 Haziran 1925) Şeyh Sait İsyanı, TBM M 'nin Kerkük ve Musul politikasını olumsuz etkilemiştir.
1926 Ankara Antlaşm ası'yla Türkiye bölge petrollerinin % 10 hak alarak bölgeyi İngiltere'ye bırakmıştır.
M enem en O layı (23 A ra lık 1930)
Türkiyenin ikinci m uhalefet partisi olan Serbest Cum huriyet Fırkasına sızan bazı laik cum huriyet ve rejim karşıtları partinin
kurucusu olan Ali Fethi Bey'nin partisini kapatılm asından sonra İzm ir'in M enem en ilçesinde olay çıkarırlar. Elebaşları olan
derviş Mehmet, halkın dini duygularını galeyana getirir. “Şeriat isteriz” sloganlarıyla M enem en sokaklarında olay çıkaranları
bastırm aya çalışan Asteğm en Kubilay (gerçek adı M ustafa Fehmi) asilerce katledilir. Koparılan kafası bir sırığa asılarak
M enem en sokaklarında gezdirilir. Şehri kuşatan jandarm a isyanı bastırır.
NOT: Ş eyh S a it ve M enem en İsya n la rı la ik c u m h u riy e ti yıkm a ya y ö n e lik g e ric i is y a n la r o lu p d e m o k ra s in in ta m
o la ra k y e rle ş m e d iğ in i g ö s te rm iş , 1946’ya ka d a r ç o k p a rtili h a ya ta g e ç ile m e m iş tir.
K p s s K a y n a k A r ş iv i - K p s s D ö k ü m a n A r ş iv i
h ttp s ://w w w .fa c e b o o k .c o m /K p s s K a y n a k A r s iv i
2
Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Döküman Arşivi
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
5 Mart 1920'de Hilal-i A hdar ismiyle kurulan cem iyetin Y e ş ila y olarak değiştirilmesi.
1920'de S a ğ lık ve S o sya l Y a rd ım B a ka n lığ ı kurulması.
1921'de öksüz ve yetim çocuklar için H im aye-i E tfal (Ç o cu k E sirg e m e ) K u ru m u kurulması.
1922'de N u m u n e H a sta n eleri kurulması.
1 Kasım 1922 S a lta n a tın K a ld ırılm a sı.
1923 te A n k a ra A rk e o lo ji M üzesi kurulması.
1923'te T ü rk H ila l-i A h m e r (K ızılay) C em iyeti'nin kurulması.
1923 H e k im le re M e cb u ri H izm et K a n u n u ’ nun çıkarılması.
1923'te S e yr-i S e fa in İd a re s i’nin_ kurulması.
29 Ekim 1923' te C u m h u riy e tin İlanı.
1924'te A n k a ra M u s ik i M u a llim C e m iy e ti’ nin kurulması.
3 Mart 1924’te H a life liğ in K a ld ırılm a sı.
3 Mart 1924'te T e vh id -i T e d ris a t K a n u n u
1925'te K ız ıla y H e m şire O k u lu ’ n un kurulması.
1925'te A n k a ra H u ku k M e k te b i’n in a çılm a sı
1925'te T ü rk Hava K u ru m u ’ nun (T ü rk T ayya re C e m iye ti) kurulması.
26 Ağustos 1924'te İş B a n ka sı’ nın kurulması.
1924'te T arım K re d i B ir lik le r i’ nin kurulması.
1925'te A ş a r v e rg is i ka ld ırılm a sı.
1925'te S a n a yi ve M aadin B ankası kurulması.
1 Tem m uz 1926'da K a b o ta j K an u n u
19 O cak 1925'te çıkarılan M ü k e lle fiy e t-i B e d e n iyye K a n u n u
25 Kasım 1925'te Ş a p ka K a n u n u ’nun çıkarılması.
30 Kasım 1925'te T ekke za viye ve tü rb e le rin ka p a tılm a sı.
26 Aralık 1925'te M ila d i ta k v im in kabulü.
22 Nisan 1925'te kethüdalıklar kaldırılarak T ic a re t ve S anayi O d a la rı’ nın K u ru lm a s ı K a n u n u ’ nun çıkarılm ası.
1926'da E m la k ve E yta m B a n ka sı kurularak yoksulların ev alm asının sağlanması.
17 Şubat 1926'da M edeni K a n u n ’un ka b u lü .
1 Mart 1926'da 1889 İtalyan Ceza M uhakem e Kanunu'ndan uyarlanan T ü rk Ceza K a n u n u kabul edilir.
2 Mart 1926 M a a rif T e ş k ila tı H a kkın d a K a nun
'22 Nisan 1926' da İsviçre'den Borçlar Kanunu'nun alınması.
1927'de İsviçre'nin Nuechatel Kantonu'ndan alınan H u k u k M u h a ke m e le ri U su lü yürürlüğü girmesi.
1927'de m o d e rn a n la m d a n ü fu s sa yım ı ya p ılm a sı.
1927'de T e ş v ik -i S anayi K a n u n u çıkarılması.
1927'de D e vle t D e m iry o lla rı İd a re si kurulması.
1927'de E tn o ğ ra fy a ve R e sim M üzesi açılması.
1927'de D e vle t D e m iry o lla rı ve L im a n la rı G enel M ü d ü rlü ğ ü kurulması.
1 Kasım 1928'de Y eni T ü rk H a rfle rin in K a b u lü .
1929'da Alm anya'dan uyarlanan Ceza M u h a ke m e le ri K a n u n u yürürlüğe girmesi.
1929'da T arım K re d i K o o p e ra tifle ri’n in açılması. T o p ra k R e fo rm u ’yla topraksız çiftçiye 20 yılda ödem ek kaydıyla toprak
dağıtılm ası.
1929'da D e n iz T ic a re ti K a n u n u (Alm anya'dan) ve İcra ve İfla s K a n u n u (İs v iç re ’den) yürürlüğe girmesi.
1933'te M illi Hava U la ştırm a T e ş k ila tı’nın kurulması.
1929'da D e n iz T ic a re ti Y a sa sı’nın çıkarılması.
30 O cak 1929 ‘da M illi İk tis a t ve T a s a rru f C e m iy e ti kurulması.
1930'da İs ta n b u l B e le d iye si K o n s e rv a tu a rı’nın ıslah edilmesi.
1930'da TC M erkez B a n ka sı’ nın kurulması ve T ü rk P arasını K o ru m a K a n u n u ’n u n çıkarılması.
1930'da K a d ın la ra B e le d iye se çm e s e ç ilm e h a kla rın ın v e rilm e s i.
1931'de P u llu k K a n u n u çıkarılarak pulluk üreticilerine faizsiz kredi verilmesi.
1 Nisan 1931'de o kka , a rşın , endaze g ib i a ğ ırlık ve u z u n lu k ö lç ü le rin in ka ld ırılm a sı.
15 Nisan 1931 'de T ü rk T arih K u ru m u ’ n un K u ru lm a sı.
19 Şubat 1932'de H a lke vle ri açılm a sı
12 Tem m uz 1932'de T ü rk D il K u ru m u ’n u n K u ru lm a sı
1934'te K a d ın la ra m ille tv e k ili se çm e s e ç ilm e haklarının tanınm ası.
1933'de _K a d ın la ra M u h ta rlık hakkının verilmesi.
1933'te İs ta n b u l Ü n iv e rs ite s i’ nin kurulması.
1933'te S ü m e rb a n k, İlle r B a n ka sı, H a lk b a n k ’ın ku ru lm a sı.
1933'te Z ira a t M e kte p le ri ve Z ira a t F a k ü lte s i ve V e te rin e r Y ü kse k O k u lu ’ n un açılması.
1934'te S o ya d ı K a n u n u ’n u n çıka rılm a sı.
1934-39 yılları arası I. B e ş Y ıllık K a lkın m a P la n ı’nın uygulanması.
1934'te A n ka ra H u ku k F a k ü lte s i’nin açılması.
■ 1934'te Kadınlara m illetvekili seçme seçilm e haklarının verilmesi.
1935'te maden arama ve işletme çalışmaları için M TA’ nın (M aden T e tk ik A ra m a ) kurulması.
1936'da A n ka ra M illi M u siki ve T e m sil A k a d e m is i (D e vle t K o n s e rv a tu a rı), E ğ itm e n K u rs la rı’ nın ku ru lm a sı.
1937’de K ö y E ğ itim Y u rtla rı ile D o lm a b a h çe S a ra yı’n da R e sim ve H e y k e lc ilik M üzesi açılması.
1935'te Tarım S a tış K o o p e ra tifle ri’n in kurulması.
1937'de Denizyollarını güçlendirm ek için D e n izb a n k’ın kurulması.
1938'de T o p ra k M a h s u lle ri O fis i’n in kurulması.
1939'da ilk büyük ağır sanayi olan K a ra b ü k D e m ir- Ç e lik F a b rik a s ı’nın açılması.
3
Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Döküman Arşivi
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
OSMANLI DEVLETİ’NDE ÖNEMLİ KİŞİLER
A
Ş
^
Q
^
_
X
<
^
~
A d lî (II. B a ye zit / 15.- 16-yy) M istik bir yapıya sahip olan II. Bayezid'in 125 Türkçe ve 3 Farsça gazelden oluşan
divanı vardır. Kardeşi Cem 'e yazdığı beyitleri de önemlidir.
Ahm ed
(II. A h m e t/17 . yy)
1691-1695 yılları arasım da hüküm ranlık sürm üştür. Mahlas yerine kendi adını
kullanmıştır. Zam anım ıza ulaşan şiiri azdır.
A v n î (II. M eh m e t/ 15.yy) Fatih'in şiirlerinde kullandığı m ahlastır. Küçük bir divanı vardır. Bu divançenin te k nüshası
İstanbul'daki Millet Kütüphanesi'ndedir. Bu eserde 68 gazel, 1 muham mes, 1 kıta bulunmaktadır.
B a h ti (I. A h m e t/17 . yy) 1603-1617 yıllarında hüküm sürm üştür. Divanı vardır. Divanında 5 münacaat, 1 naat, 1 tercii
bend, 36 kıta, 17 gazel, 3 şarkı, 2 tarih m anzum esi vardır.
F a ris î (II. O sm a n / 17.yy) 1618-1622 yıllarında hüküm sürm üştür. Yeniçerilerce genç yaşta öldürülm üştür. Divanı
yoktur.
İlh a m î (III. S e lim / 18. yy) 1789-1808 yılları arası hüküm sürm üştür. Hem şair hem bestekardır. Divanı vardır. Kendi
şiirlerine bestelerde yapmıştır. Kafes hayatını anlatan kafes gazeli önemli eseridir.
M u h ib b î (K a n u n i S u lta n S ü le ym a n / 16.yy): En çok gazel yazan padişahım ızdır. Divanında 2799 gazel, 1 terci-i
bent, 30 murabba, 18 muham mes, 56 kıta, 217 beyit türünde şiir vardır.
M urad (II. M ura t/ 15.yy: Gazel, kıta ve beyit türünde eserler vermiştir.
M u ra d î (III. M ura t/ 16.yy): Divanından başka Esrarnam e ve Fütuh-u Siyam adlı eserleri de vardır.
N e cib (III. A h m e t/ 18.yy): Lale Devri hükümdarıdır. Sade ve samimi bir dille gazel ve şarkılar yazmıştır.
S e lim (II. S e lim / 16.yy): Şiirleri Yahya Kemal Beyatlı tarafından ilgi görm üştür. Gazelleri vardır.
S e lim î (Y avuz S u lta n S e lim / 16.yy) Usta bir şair olan Yavuz'un Türkçe şiirlerinden başka Farsça bir divanı vardır.
Y ıld ırım (I. B ayezit) (15.yy): Güçlü bir edebi yönü olduğu devrin eserlerinde bildirilmektedir. Günüm üze ulaşan tek
gazeli vardır.
B a ş m im a r A h m e t A ğ a (18. yy): Lale Devri'nde III. Ahm et Çeşm esi'ni yapan kişidir.
B a ş m im a r M usta fa A ğa: (18. yy): I. Mahmut ve III. Osm an devri m imarıdır. Nurusm aniye Cam ii'ni yapmıştır.
Hacı İvaz Paşa: Bursa'daki Yeşil Türbe ve C am ii'nin mimarıdır.
H oca B in M usa (14.yy): Bursa Ulu Cam iinin m imarıdır. I, Murat zam anında yapım ına başlamış, Yıldırım zam anında
devam etmiş, Çelebi Mehmet zam anında bitirmiştir. Bursa'nın en büyük cami olan Ulu camii iki minarelidir.
K a sım A ğ a (17.yy): IV. Murat devrinde Revan ve Bağdat Köşklerini yapan mimardır.
M eh m e t T a h ir A ğ a (18. yy): III. M ustafa devrinde 1759-1763 yılları arasında Laleli Cam ii'ni yapmıştır.
M ih ra n A zaryan(19. -20. yy): 1876'da doğm uş 1952'de ölm üş Osmanlı Ermenisidir. İzm it'in Bahçecik (Bardizag)
kasabasında doğm uştur.1894 İstanbul deprem inden sonra İzmit ve Bahçecikte bazı devlet binalarının yapımını
üstlenmiştir. İzmir Saat kulesi ve Büyük Ada V apur İskelesi en önemli eserleridir.Erm eni olm asına rağm en Türk milli
m im arisinin öncü isimleri arasında sayılmaktadır.
M im a r D avut A ğ a (17.yy): 1597'de Yeni Cam ii'nin tem elini atan m imardır. Camiyi yaptıran Safiye Sultan ve oğlu III.
Mehm et'tir.
M im a r H a yre ttin (15.yy): II. Bayezit devrinde önemli m im ariler inşa eder. Üslup bakım ından mimariye yenilikler
getirm iştir. Başlıca eserleri kendi adına yaptırdığı mescit ve II. Bayezid Külliyesi'dir.
M im a r K e m a le d d in (20.yy): Son dönem Osmanlı ve Cum huriyet dönem i m imarlarındandır. 1870'te İstanbul'da
doğar, 1927'de Ankara'da ölür. I. ulusal m im arlık akımının öncülerindendir.^ 1908' de M im arlar ve M ühendisler
O dası'nın ilk kurcusudur. İstanbul, Edirne ve Sofya garlarının projesi ile İstanbul Ticaret Lisesi'nin projelerini
hazırlamıştır.
M im a r A tik S in a n (15.yy): Doğum tarihi bilinm emektedir. 1471'de ölm üştür. Fatih devrinde İstanbul'un fethinden
sonra şehrin yeniden inşasında görev almıştır. Azadlı Sinan olarak ta bilinir. Fatih Camii ve Külliyesi'nin mimarıdır.
Kendi adına yaptırdığı A tik Sinan Mescidi de günüm üzde Kumrulu Mescit olarak anılmaktadır.
M im a r S in a n (16.yy): Kayseri'nin Ağırnas Köyü'nde doğmuş, Yavuz zam anında devşirm e olarak İstanbul'a getirilmiş
Ermeni kökenli m imardır. 1588'de ölm üştür. Cum huriyet dönem inde mezarında yapılan incelem ede kafatasının
olm adığı saptanm ıştır. Osmanlı m im arlarının en büyüğü ve en saygınıdır. I. Süleyman, I. Selim ve III. Murat
dönem lerinde 50 yıl başm im arlık yapmıştır. Halep'te Hüsreviye Külliyesi, G ebze'de Çoban Mustafa Külliyesi,
İstanbul'da Hürrem Sultan adına Haseki Külliyesi'ni yapmıştır. Şehzade C am ii'ni çıraklık, Süleym aniye camii'ni
kalfalık, Edirne'deki Selim iye Cam ii'ni ustalık eseri olarak tanım lam ıştır. Toplam da 92 cam i,52 m escit,57 medrese, 7
daru'l kura, 22 türbe, 17 im arethane, 5 su yolu, 8 köprü, 20 kervansaray, 36 saray, 8 m ahzen ve 48 hamam olarak
üzere 375 eser vermiştir.
M im a r M ehm ed T a h ir A ğ a (18. yy): Doğum ve ölüm tarihleri bilinm em ektedir. I. M ahmut devrinde daha 12
yaşındayken babası ile birlikte Rusya ve Avusturya seferlerine katılır. Mart 1770'te m im ar başı olarak tayin edilen
M ehmed Tahir Ağa, üç kez görevden alınarak tekrar görevine geri getirildi. Özellikle III. M ustafa devrinde İstanbul'da
başlatılan büyük im ar faaliyeti sırasında m im arbaşı-olarak önemli birçok yapıda hizmeti m evcuttur. Başlıca eserleri
Ayazm a Camii, Laleli Külliyesi (Laleli Camii, III.Mustafa Türbesi), Beylerbeyi Camii, Zeynep Sultan Camii'dir.
1766 deprem inde yıkılan Fatih Camii 1771'de Mimar Mehmed Tahir Ağa tarafından son haline getirilmiştir.
M im a r M u z a ffe r B e y (19-20. yy): Son dönem Osmanlı m imarlarındandır.1881-1921 yılları arası yaşamıştır.
İstanbul'da Postane ve T elgraf Nezareti Binası, Hürriyet Abidesi, Konya'da Erkek ve Kız Öğretm en Okullarının
binasını yaptı. M evlana Müzesi yanındaki II. Selim Cam ii'nin tam ir ve restorasyon işlerinde bulundu.
S e d e fk a r M eh m e t A ğ a (16-17.yy): II. Selim dönem inde devlet mimarı olm uştur. Mimar Sinan'ın öğrencisidir. Önce su
işlerinden sorum lu olm uş sonra da m imarbaşı olm uştur. Sultan Ahm et Cam ii'nin mimarıdır. 1609'da başlam ış 1616'da
bitirmiştir.
4
Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Döküman Arşivi
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
<
Q
<
I—
A le m d a r M u sta fa Paşa (18-19. yy): 1755'te Lehistan'ın Hotin kentinde doğdu. 1808'de İstanbul'da öldü. Üç aylık
sadrazam lık dönem i vardır. III. Selim 'in Kabakçı Mustafa İsyanı'yla tahttan indirilmesi üzerine İstanbul'a gelerek
tekrar tahta çıkarm ak istese de III. Selim Yeniçerilerce öldürülür. Alem dar, II. M ahm ut'u yeniçerilerden kurtararak
tahta çıkarır. II. Mahmut padişah olunca Alem dar'ı sadrazam yaptı. A lem dar'ın teşviki sonucu ayanlarla Sened-i
İttifak'ı imzaladı. Alem dar'ın Sekban-ı Cedit'i kurması, Yeniçeri ocaklarında yolsuzluk tespiti yapmaya
kalkm asından dolayı bu kesim in tepkisini çekti. Alem dar Vakası denilen Yeniçeri isyanının ilk gününde çıkan
yangında ölm üştür.
B a rb a ro s H a yre ttin Paşa (16.yy): 1475-1546 yılları arasında yaşayan en ünlü donanm a komutanıdır. 1533'te
O smanlı hizm etine giren Hızır Reis, Barbaros(Kızıl sakalından dolayı Avrupalıların taktığı ad) Hayrettin Paşa
ism iyle Kaptan-ı derya oldu. 1538 Preveze Deniz Savaşı'nda Andrea Doria'yı yenilgiye uğratarak A kdeniz'i Türk
gölü haline getirdi. 1543'te Fransa kralı I. François'in yardım isteği üzerine Fransa'ya gönderildi. Fransız
donanm asıyla birleşerek Kutsal Roma G erm en İm paratorluğu'ndan Nice kentini aldı.
C em al Paşa (19.yy): Son dönem Osmanlı asker ve politikacılarından olup Tttihat Terakki'nin kurcularındandır.
1872'de M idilli'de doğdu 1922'de G ürcistan'ın başkenti Tiflis'te Erm enilerce öldürüldü. I. Dünya Savaşı esnasında
iç ve dış politikada etkin rol oynamıştır. Filistin Cephesi'nin komutanı olarak görev yapmıştır. Savaştan yenik
çıkılm ası üzerine Mondros M ütarekesi sonrasında Berlin'e gider. Rusya üzerinden Tiflis' geçer. Turancı fikre
sahiptir. 1922'de Karakin Lalayan ve Sego Vartanyan adlı komitacı Erm eniler tarafından öldürülm üştür. Naaşı
Doğu Cephesi komutanı Kazım Karabekir tarafından Erzurum 'daki Karskapı Şehitliği'ne defnedilm iştir.
D am at N e v ş e h irli İb ra h im Paşa(18.yy): 1670'de Nevşehir'de doğm uş 1730'da Patrona Halil İsyanı esnasında
öldürülm üştür. Lale Devri sadrazam ıdır. Darü's Saade yazıcılığından sadrazam lığa yükselm iştir. III. A hm et'in kızı
Fatma sultan'la evlenerek sarayın damadı oldu. Lale, Sadabat ve Çırağan saraylarında helva sohbetleri, m atbaanın
kurulması bu dönem de olm uştur. İstanbul'un çeşitli yerlerinde hayır kurumları yaptırdı. Doğduğu yer olan
M uşkara'yı başka yerlerden insanları göç ettirerek Nevşehir ism iyle kaza yaptı. Sohbet ve eğlencelerden dolayı
halkın tepkisini çeken paşa, Patrona Halil İsyanı esnasında isyancılar tarafından öldürülm üştür.
E n v e r Paşa (20.yy): Son dönem Osmanlı asker ve siyaset adamıdır. İttihat Terakki C em iyeti'nin kurulması, II.
M eşrutiyetin ilanı, II. Abdülham it'in tahttan indirilmesi, Trablusgarp Savaşı ve 1913 Bab-ı Ali baskınlarında etkin rol
oynamıştır. Turancı politikaya sahiptir. V. Mehmet Reşad'ın kızı Naciye Sultan'la evlenerek önce sarayın damadı,
Bab-ı Ali Baskını sonrasında da Harbiye Nazırı olur. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girm esinde ve
Alm anya'yla ittifak kurm asında etkilidir. Kendi emriyle açılan Kafkas C ephesi'nde Sarıkam ış Faciası'ndan dolayı
başarısız olur. 1918'de Ermeni ve Rus ordularının A zerbaycan'dan çıkarılm asında etkilidir. M ondros Mütarekesi'nin
ardından Alm anya ve Rusya üzerinden Türkistan'a geçer. Rusya'ya karşı m ücadele eden Orta Asya Türklerinin
kurduğu Basmacı Hareketi'nin başına geçer. Rus birliklerinden Duşanbe'yi alır. 1922'de Kurban Bayramı sırasında
Ruslarca öldürülür. Naaşı 1996'da Tacikistan'dan getirilerek Abide-i Hürriyet Şehitliği'nde Talat Paşa'nın yanına
gömülm üştür.
H a lil H a m it Paşa (18.yy): I. Abdülham it devri ıslahatçı sadrazam larındandır. Ispartalıdır. Katiplikten yükselmiştir.
Yeniçeri Ocağı'nı ıslah etme ve gücünü kısıtlama yönünde çalışm alarda bulundu. Fransa'yla ilişkileri geliştirerek
askeri reform yapm ak için gerekli personeli davet etti. Muhaliflerinin etkisinde kalan I. Abdülham it tarafından
yolsuzlukla suçlanarak G elibolu'ya sürüldü. Birkaç gün sonra da başı kesildi. Vücudu Bozcaada'ya defnedilirken
kesilen başı İstanbul'a gönderildi.
K a va la lı M eh m e t A li Paşa (19.yy):
1769- 1849 yılları arasında yaşamıştır. Yunanistan'ın Kavala kentinde
doğmuştur. Napolyon'un Mısır'ı işgali sonrasında bölgeye gönderilm iştir. M ısır'da güçlü bir yapı kurmuş, reformlar
yapm ak için Fransa'dan uzm anlar getirm iştir. A rabistan'daki Vahhabi ayaklanm asını bastırmış, M em lük kalıntısı
hanedanlara son verm iştir. Fransız tarzı güçlü bir ordu ve donanm a kurmuştur. Kendisinin okum a yazması
olm adığı halde M ısır'da Arapça-Fransızca gazete çıkartm ıştır. Yunan İsyanı esnasında padişah II. M ahm ut'a Mora
ve Girit valiliğinin verilm esi şartıyla destek verm iştir. Buraların kaybedilm esi üzerine Suriye ve Cidde valliklerini
isteyince padişah kabul etm eyince Kavalı isyan eder, Anadolu'ya gelir. Avrupalıların arabuluculuğu üzerine
Kütahya Antlaşm ası im zalanır. Her iki tarafta antlaşm adan hoşnut olm ayınca iki ordu A ntep'in Nizip ovasında tekrar
karşı karşıya gelir, Kavalalı yine galip gelir. 1840 Londra Konferası'nda M ısır sorunu çözüm e kavuşur. Mısır
O sm anlı'da kalacak, bölgenin yönetimi hidiv unvanıyla Kavalalı sülalesine bırakılacaktı.
K o ca R agıp Paşa (18.yy): III. M ustafa devri ıslahatçı sadrazam larındandır. 1699'da İstanbul'da doğdu, 1763'te
vefat etti. İran Safevi Devleti'yle yapılan görüşm elerde m üzakerecilik yaptı. Daha sonra reisülküttaplık, Mısır valiliği
ve vezir-i ^azam lık yaptı. Padişahın kardeşi Saliha Sultan'la evlenerek sarayın damadı oldu. Sadrazamlığı sırasında
Sakarya-İzm it Kanalı Projesi, savaş gemileri ve Laleli Cam ii'nin inşası, yeni top döküm ü ve ordunun ıslahı
çalışmalarını yaptı. Avrupa'daki çalkantılardan Osmanlı'yı uzak tutm aya çalıştı. Siyasetçi kişiliğinin yanında şairliği
de vardır ki edebiyatçılar tarafından Nedim ve Şeyh G alip'ten sonra devrin en iyi üçüncü şairi kabul edilir.
Köprülü Fazıl Ahm et Paşa (17.yy): Köprülü Mehmet Paşa'nın oğludur. 1635'te doğdu,1676'da öldü. Babasının
vasiyeti üzerine padişah IV. M ehm et tarafından sadrazam lığa getirildi. 15 yıl görev yaptı. Döneminde Girit alındı.
Lehistan'la Bucaş Antlaşm ası yapılarak Ukrayna ve Podolya Osmanlı topraklarına katıldı. Osmanlı batıda en geniş
sınırlara ulaştı.
K ö p rü lü M eh m e t Paşa (16.-17. yy): Osmanlı tarihinde ilk kez şartlı göreve gelen sadrazam dır. IV. M ehm et'in
annesi Valide Kösem Turhan Sultan'ın isteği üzerine sadrazam lığı kabul etmiştir. Sarayın devlet işlerine
karışmaması, atama ve görevden alm a işlem lerinin kendine bırakılması, hakkında bir dedikodu çıkarsa önce
kendisine danışılm ası şartlarını koşmuştur. Amacı çalışm ak için uygun bir ortam ve can güvenliğini sağlamaktır.
G öreve geldikten sonra orduyu zorbalardan tem izlem iş, Celali isyanlarını bastırmış, yeniçeri kıyafeti giydirerek
M üslüm an halka zarar veren Rum patriğini idam ettirmiştir. Döneminde düzen büyük ölçüde sağlanm ıştır
K u y u c u M ura t Paşa (16-17.yy) Aslen Hırvat devşirm esi olup Duraklam a dönem inin ıslahatçıların olm akla birlikte
Celali isyanlarını baskı ve şiddetle bastırmıştır.
T a la t Paşa (20.yy): Son dönem Osmanlı siyasetçilerinden ve İttihat Terakki'nin kurucularındandır. Edirnelidir.
1874'te Hasköy'de doğdu 1921'de Berlin'de Erm enilerce öldürüldü. Meclis-i Mebusan vekilliği, dahiliye nazırlığı,
posta vekilliği ve 1917'de de sadrazam lık yapmıştır. I. Dünya Savaşı esnasında Erm enilerin göç ettirilm esiyle ilgili
Tehcir Kanunu'nun çıkarılm asında etkin rol oynamıştır.
5
ÎIJ
L
^
Sj
^
M
^
(O
ûj
_
IÇ
I—
A
LIJ
û£
L
uy
L e vn i (18. yy): Doğum tarihi bilinm emekte, 1732'de ölmüştür. Lale Devri'nin ünlü minyatürcüsüdür. Resim lerinde
m ekanın perspektif derinliğine yer verm iştir. Devrin kıyafetlerini en iyi resm eden odur. 137 m inyatürden oluşan Vehbi
Surnam esi en önemli eseridir.
M u s ta fa Rakım E fe n d i (18.yy): 1757-1828 yılları arasında yaşam ış III. Selim devrinde sarayda itibar kazanm ış hattat
ve şairdir. III. Selim 'in portresini yapmıştır. Sikkelere padişahın resmini yapan ve tuğralara biçim güzelliğini getiren
kişidir.
M atra kçı N asuh (16.yy): Türk m inyatür sanatının en önemli ustalarındandır. Silah kullanm a ve m atem atik alanında
da gelişm iştir. Tuhfetü'l Guzza adlı eserinde bazı silahların nasıl kullanılacağını izah etmiş, m inyatürlerini de kendisi
çizmiştir.
N akkaş O sm an (1 6 .yy): III. Murat zam anında yaşayan m inyatür ustasıdır. Doğum ve ölüm tarihleri bilinm emektedir.
Devler resmi törenleri ve saray yaşamı ile ilgili iki ciltlik Hünernam e adlı m inyatür eseri vardır.
O sm an H am di B e y (19.yy): 1842-1910 yılları arasında yaşamıştır. Paris'te 12 yıl kalmış, hukuk eğitimi de alm ıştır.
Ecole des Besux-Arts (Güzel Sanatlar O kulu)'na girmiş, resim ve arkeoloji dersleri alm ıştır.Türkiye'de ilk resim eğitim
kurum unu ve arkeoloji müzesini kurdu. Oxford başta olm ak üzere bazı Avrupa üniversiteler, başarılarından dolayı
fahri doktora verm iştir. 1867'de Paris'te açılan resim sergisine bir eseri katılmış ve m adalya almıştır. Liverpool
M üzesi'nde bir eseri vardır. Kaplum bağa Terbiyecisi en bilindik eseridir.
Ş e k e r A h m e t Paşa (19.-20. yy): 1841'de İstanbul'da doğdu. 1907'de öldü. Tıbbiyeyi bitirse de doktorlu yapmadı,
Harbiye'de resim dersleri verdi. Alanında gelişm esi için Abdülaziz tarafından Paris'e gönderildi. 1873'te ilk resim
sergisini açtı. Sarayda teşrifatçıbaşı denilen yabancı konukları ağırlam a görevine getirildi. Batı resim anlayışını kendi
sanatına özgün bir şekilde yansıtan ressamdır.
A h m e d î (14.yy): G erm iyanoğlu Ahm edi, Türkçe'yi kullanan en büyük şairdir. Germ iyanoğlulları, Aydınoğulları ve en
son O sm aoğullarında I. M urat'ın sevgisini kazanmıştır. Tasavvufu iyi bilen ama din dışı konuları da işleyen, bir şair ve
aynı zam anda tarihçidir. Divanı olm akla birlikte en önemli eseri Makedonyalı İskender'in hayatını konu aldığı
iskendernam e'dir.
A h m e t C e vd e t Paşa (19. yy): 1822-1895 yılları arasında yaşam ış devlet adamı, alim ve tarihçidir. İlk medeni kanun
kabul edilen M ecelle'yi hazırlamıştır. İçişleri, dışişleri, adalet, eğitim bakanlıkları, m üderrislik görevleri de yapmıştır.
Sade bir Türk dili kullanır. Başlıca eserleri Tarih-i Cevdet (1774 Küçük Kaynarca Antlaşm ası'ndan 1826'ya kadar olan
olayları anlatır.), Kavaid-i Osm aniye ve Medhal-i Kavaid-i Türkiye'dir. (Osm anlıca ve Türkçenin kurallarını anlatır.)
A h m e t Paşa (15.yy): Doğum tarihi bilinm em ektedir. Edirne'de doğm uş 1497'de Bursa'da ölmüştür. Fatihin
hocalarındandır. Kazaskerlik ve vezirlik yapmıştır. G özden düşünce Yedikule Zindanları'na atılsa da sonra
affedilmiştir. Gazel, kıt'a ve m urabbalarıyla devrin ünlüleri arasındadır.
A h m e t V e fik Paşa (19.yy): 1823-1891 yılları arasında yaşadı. İstanbulludur. Yurtdışında bazı görevlerde
bulunmuştur. I. M eşrutiyet'te meclis başkanlığı yapmıştır. Başlıca eseri Lehçe-i Osm ani'dir. Anadolu Türkçesinin ilk
sözlüğü olarak bilinir. Ebu'l Gazi Bahadir Han'nın Şecere-i Türk adlı eserini Çağatayca aslından devrin Türkçesine
çevirir.
A li S u a vi (19.yy): 1838-1878 yılları arasında yaşam ış devrin milliyetçi yazarlarındandır. İstanbulludur. Muhbir
Gazetesi'ni çıkardı. Sürgün edildiği Kastam onu yerine Paris'e kaçtı. 1876'da yurda döndüğünde G alatasaray Lisesi
m üdürlüğüne getirildi. Abdülham it'i tahttan indirm ek için düzenlenen Çırağan Baskını esnasında öldürüldü.
A ş ık Paşa (14.yy): Kırşehirlidir. Dedesi Babai tarikatının kurucusu Baba İlyas'dır. T asavvuf ehli bir şairdir. Başlıca
eseri halkı eğitm ek amacıyla yazdığı G aripnam e'dir. Aydınların Farsça ve Arapça konuşmasına tepki gösterdiği için
milliyetçi yönü ağır basmaktadır.
A ş ık p a şa za d e (15.yy): 1393'te Am asya'da doğdu 1481'de öldü. Devrin ünlü tarihçisidir. Tevarih-i Ali Osm an adlı
eserinde O sm anlı'nın kuruluşundan Yıldırım devrine kadar olayları anlatır.
B a ğ d a tlı R uhi (17. yy): Doğum tarihi bilinm emektedir. 1605'te ölmüştür. Divan edebiyatının en büyük terkib-i bent
ş airlerindendir.
B aki (16.yy): Divan edebiyatının en büyük bilinir. Bundan dolayı Sultanü'ş Şuara denilir. Kanuni devrinde ün
kazanm ıştır ve divanı vardır.
E rz u ru m lu E m rah (19.yy): Doğum tarihi bilinm em ektedir. 1854'te ölm üştür. A nadolu'nun bir çok yerini görm üş
gezgin bir şairdir.
E rz u ru m lu İb ra h im Hakkı (18. yy): 1703-1772 yılları arasında yaşamıştır. Kadiri şeyhi İsmail Fakirullah'ın yerine
ş eyh olm uştur.Tekke şairlerindendir. M arifernam e adlı dini içerikli eseri meşhurdur.
Enderunlu Fazıl (18. yy): Doğum tarihi bilinm emektedir. 1810'da ölm üştür. Divanı vardır. Hubname adlı eserinde
çeşitli m illetlerin erkek güzellerini ve Zenannam e adlı eserinde farklı m illetlerin kadın güzellerini konu edinmiştir.
E n d e ru n lu V a sıf: (19.yy): Şiirde Nedim tarzını benimsem iştir. Nedim'i taklitte aşırılığa kapmış, laubali bir üslup
kullanmıştır. İstanbul'daki çeşitli züm relerin konuşm a ve eğlenm e tarzlarını konu edinmiştir.
E v liy a Ç e le b i (17. yy): 1611-1682 yılları arasında yaşamıştır. İyi bir eğitim almıştır. Devrin Osmanlı coğrafyasının bir
çoğunu gezmiştir. Seyahatnam e adlı eserinde şehirlerin sosyokültürel ve diğer özellikleriyle ilgili bilgiler vermektedir.
Abartılı bir üslubu vardır.
F ıtn a t H anım : (18. yy): 1780'de ölm üştür. Kaside gazel ve şarkılarıyla bilinm ektedir. III. M ustafa devrinde Koca
Ragıp Paşa'nın him ayesinde sarayda yaşamıştır.
F u z u li (16.yy): 16. yüzyılda Bağdat'ta yaşamış Azeri Türkçesiyle şiirler yazm ış büyük divan şairlerindendir.
Şikayetnam e adlı şiiri ve Leyla ile M ecnun adlı eseri başlıca yapıtlarıdır.
G ü lş e h ri (14.yy): Kırşehir'de M evleviliği tanıtm ak için bir tekke kurmuştur. Tekke şairlerindendir. İranlı sufi şair
A ttar'ın M antıku't Tayr adlı eserini Farsçadan devrin Türkçesine çevirmiştir. Feleknam e adlı Farsça eserinde ise
hayat, tasavvuf ve ölüm konularını işlemiştir.
H oca S a d e ttin E fe n d i (16.yy): Yavuz'un yakın adamı olan Hasan Can'ın oğludur. 1536'da İstanbul'da doğar.
1599'da ölür. III. M urat'ın hocasıdır. Padişahın Eğri Seferi ve Haçova Savaşı'na çıkm asında etkisi büyüktür. Tacü't
Tevarih adlı eserinde devrinde m eydana gelen olayları anlatır.
K a ra c a o ğ la n (16-17 yy.): Halk edebiyatının en önemli tem silcisi olup doğum ve ölüm tarihi tam olarak
bilinm em ektedir. Güney Anadolulu bir Türkm en olduğu ve Toroslarda yaşadığı bilinmektedir.
K a tip Ç e le b i (17.yy): 1609-1654 yılları arasında yaşamıştır. İstanbul'da doğan pozitif ve hür düşünceyi savunan
edebiyatçıdır. Coğrafya, denizcilik alanında eserler verm iştir. Önemli eserleri Cihannuma, Fezleke, Tuhfetü'l Ahyar,
Keşfü'z Zünun'dur.
Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Döküman Arşivi
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
6
^
^
|_
^
^
'q 2
Ijj
Q
UJ
R
UJ
R o
(/>
K a y g u s u z A b d a l (14.yy): Asıl adı Alaaddin G aybî olan Kaygusuz Abdal XIV. Ve XV. yüzyılda yaşamıştır. Yunus
Em re'den sonra halk tasavvuf edebiyatının en güçlü tem silcisidir. Alaiye (Alanya) sancağının beyinin oğludur.
Yunus gibi şeyhinin dergahında 40 yıl hizm et etttikten sonra Bektaşi büyükleri arasına katılır. Başlıca eserleri
sosyal ve tasavvuf içerikli Budalaname, Gevhernam e ve Saraynam e'dir.
K ayıkçı K ul M u sta fa (17. yy) Aslen levend olduğu için kayıkçı denm ektedir. Genç O sm an'ın katline, IV. Murat'ın
Bağdat seferine dair destanlar ve şiirler yazmıştır.
K e ç e ciza d e İzzet: (19.yy): 1789-1829 yılları arasında yaşamıştır. Konyalı Tanzim at Devri sadrazam larından
Keçecizade Fuat Paşa'nın babasıdır. Kırım Savaşı'na karşı çıktığı için Sivas'a sürülm üştür. Başlıca eserleri Bahar­
ı Efkar ve Hazan-ı A sar adlı divanlarıdır.
K o ç i B e y (17 yy): Doğum ve ölüm tarihleri tam olarak bilinm emektedir. Arnavut kökenlidir. IV. Murat zam anında
padişahın isteği üzerine devletin duraklam asının nedenlerini araştırm ış Koçi Bey Risalesi adını verdiğim iz raporu
padişaha iletmiştir.
L ü tfi Paşa (16.yy): 1488'de doğan Avlonya'dan devşirilen Lütfi Paşa 1563'te ölm üştür. Devlet adamı ve tarihçidir.
Tevarih-i Ali Osm an (Lütfi Paşa Tarihi) adlı eserinde devletin kuruluşundan 1554 tarihine kadar olan olayları kaleme
alır.
M e rc im e k A h m e t (15.yy): Sade bir Türkçe kullanan yazar II. M urat'ın ilgisini kazanmış, padişahın isteği üzerine
Farsça yazılm ış bir ahlak ve siyaset kitabı olan Kabusnam e'yi Türkçeye çevirmiştir.
M ü te rc im A sım : (19. yy): 1755-1819 yılları arasında yaşamıştır. Anteplidir. Divan katipliği ve vakanüvislik
yapmıştır. Farsça- Türkçe, Arapça- Farsça sözlükleri vardır. Asım Tarihi adlı eserinde II. M ahm ut'a kadar olan
olaylar anlatılır.
Nabi (17.yy): 1642-1712 yılları arasında yaşamıştır. Divan edebiyatının en toplum cu, ahlakçı şairidir. Aslen
Urfalıdır. Tuhfetü'l Harameyn adlı eserinde Hicaz seyahatinde gördüklerini anlatır.^
N aim a: (17-18. yy): 1655-1716 yılları arasında yaşamıştır. Halep doğum ludur. Önce divan-ı hüm ayun katipliğine
sonra da vakanüvisliğe (devlet tarihçiliği) getirilmiştir. Naima Tarihi adlı eserinde 1574'ten 1659'a kadar olan
olayları konu edinmiştir.
N am ık Kem al (19. yy): 1840-1888 yılları arasında yaşamıştır. Tekirdağlıdır.Vatan şairi olarak bilinm ektedir. Ziya
Paşa'yla birlikte Hürriyet Gazetesi'ni çıkarırlar. Vatan Yahut Siliste adlı tiyatrosu İstanbul'da büyük yankı uyandırır.
500'den fazla gösterim yapmıştır. Halkın sonra sokaklara dökülmesi üzerine Nam ık Kemal, Abdülaziz tarafından
Kıbrıs'ın M agosa şehrine sürülm üştür. V. Murat tahta çıkınca serbest kalır. II. Abdülham it devrinde Kanun-i
Esasi'nin hazırlanm asında bulunur. Fakat padişahla ters düşünce Midilli M utasarrıflığına sürülür.
N edim : (1 8.yy) 1681-1730 yılları arasında yaşamıştır. İstanbulludur. İyi bir eğitim almıştır. Lale Devri'nin şairi
olarak bilinm ektedir. Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın özel kütüphanesinin m üdürüdür. Z arif nükteleriyle saray
büyüklerince sevilen ve aranan bir şair olm uştur. Şarkılarıyla ünlüdür. Patrona Halil İsyanı sonrasında ölm üştür.
S ü le y m a n Ç e le b i (14. -15.yy) 1351-1422 yılları arasında yaşamıştır. Bursalıdır. Vesiletü'n Necat (Mevlid) adlı
eseri peyg am bere övgü niteliğindedir. Bir papazla giriştiği Hz. İsa mı yoksa Hz. Muham met mi daha büyüktür
iddiası üze rine yazdığı söylenir.
Nefi (17. yy): I. Ahmet, II. Osman, I. M ustafa ve IV. Murat devrinde yaşamıştır. En fazla IV. Murat dönem inde itibar
görm üştür. Hicviyeleriyle meşhurdur. Bütün devlet adamlarını hicvederek düşmanlıklarını kazanmıştır. Siham-ı
Kaza (Alınyazısı Okları) adlı eseri vardır. IV. M urat'ın huzurunda hicviyesini okurken yıldırım düşm esini padişah
uğursuzluk sayar ve hicviye yazmasını yasaklasa da daha sonra Bayram Paşa hakkında yazdığı hicviye yüzünden
boğdurulm uştur.
N eşri (15.yy): Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Tarihçi olan Neşri'nin eserine verdiği ad Cihannum a'dır ama
günüm üzde Neşri Tarihi olarak bilinm ektedir. Eserinde Osm anlının başlangıcından II. Bayezit devrine kadar geçen
l a y l a r ı anlatır.
O ru ç Beg (15.yy): Hayatı hakkında bilgiler azdır. Fatih ve II. Bayezid zam anında yaşam ış tarihçidir. Oruç Beg
Tarihi(Tevarih-i Ali Osm an) adlı eserinde XV. Yüzyılın sonlarına doğru m eydana gelen olayları kaleme alır.
Peçevi İb ra h im E fe n d i: XVII. yüzyılın en büyük tarihçilerindedir. Sade bir dil kullanan yazar, Peçevi Tarihi adlı
eserinde Kanuni'nin tahta çıkışından 1640'a kadar olan olayları kaleme alır.
P iri Reis (15.yy): 1465'te doğmuştur. II. Hint Seferi esnasında donanm ayı Portekizlilerin baskısıyla Basra
Körfezi'nde m ahsur bıraktığı için dedikodular sonucunda Kanuni tarafından 1555'te Mısır'da idam ettirilmiştir.
Denizci, coğrafyacı, tarihçidir. Kitab-ı Bahriye (Denizcilik Kitabı) adlı coğrafya alanında yazdığı eseri vardır.
R esm î A h m e t E fe n d i (18. yy): 1700-1783 yılları arasında yaşam ış ve III. M ustafa'nın desteğini görm üştür. Prusya
Sefaretnam esi adlı eserinde İstanbul'dan Berlin'e gidişinde gördüklerini kaleme alm ıştır.
S e yd i A li Reis (15.yy): Bu devrin ünlü denizcilerindendir. IV. Hint Seferi'nin komutanı olup gördüğü yerleri M iratü'l
M em alik (M em leketlerin Aynası) adlı eserinde kaleme alm ıştır.
S in a n Paşa (15.yy): 1440-1486 yılları arasında yaşamıştır. Nasrettin Hoca'nın soyundan gelm ektedir. Fatih'in
ilgisini kazanm ış ve bu sayede Ali Kuşçu'dan ders almıştır. A şk konusunu ele aldığı Tazarrunam e ve İslam ahlakı
üzerine durduğu Maarifname adlı eserleri önemlidir.
Ş e yh i (15.yy): I. M ehm et ve II. Murat dönem lerinde sarayda yer alm ıştır. Divanı vardır. Hicviyelerden oluşan
Harnam e ve Farsça'dan tercüm e Husrev-u Şirin adlı eserleri vardır.
Y a z ıc ıo ğ lu A li (15.yy): Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. M em lük sultanlarının yanında Osmanlı elçisi olarak
görev yaptığı bilinen tarihçidir. Tevarih-i Ali Selçuk veya Selçuknam e adlı bilinen eserini II. M urat'ın em riyle
yazmıştır.
Y irm is e k iz Ç e le b i M eh m e t E fe n d i (18.yy): Doğum tarihi bilinm emektedir. 1732'de ölmüştür. Edirnelidir. Yeniçeri
O cağı'nda 28. ortaya kaydedildiği için bu unvan verilm iştir. İyi bir eğitim almıştır. Lale Devri'nde 1720'de III. Ahm et
tarafından Paris'e büyükelçi olarak gönderilm iştir. Fransa'ya gönderilen ilk elçidir. Sefaretnam e-i Fransa” adlı
eserinde Avrupa'da gördüklerini kalem e alm ıştır.
Z iy a Paşa (19. yy): Yazılarının birçoğunda Ali Paşa'yı eleştirdiği için Londra'ya kaçmıştır. Kanuni Esasi'yi
hazırlayan kom isyona katılır. Konya ve Suriye valilikleri yapar. Harabat (doğu edebiyatı içerikli), Rüya (Ali Paşa'yı
yerdiği yazılar) önemli eserleri olup Molliere ve J.J. Russoeau'dan çeviriler yapmıştır.
Kpss Kaynak Arşivi - Kpss Döküman Arşivi
https://www.facebook.com/KpssKaynakArsivi
7
!5
<
5c
Uj
I—
[jj
B
Hafız O sm an (17.yy): II. M ustafa'nın hocası olan hat ustasıdır. Onun tek harflik (Vav) çalışması bile tablo olarak
sayılıyordu.
Hafız O sm an (17.yy): 1602-1698 yılları arasında İstanbul'da yaşadı. Babası Haseki Cam ii'nin müezzinidir.
O sm anlı'nın en m eşhur hattatı olan Şeyh Ham dullah Efendi'den yüz sene sonra yeni bir çığır açtığı için şeyh-i sani
(ikinci şeyh )olarak tanınır.
Ş eyh H a m d u lla h E fe n d i (15.yy): O sm anlılarda en m eşhur hattattır.1456'da Am asya'da doğdu, 1526'da İstanbul'da
öldü. Sühreverdiye tarikatının şeyhlerinden M ustafa Dede Efendi'nin oğludur. II. Bayezit'in hocalarındandır. Bayezit
tahta çıktıktan sonra hocasını İstanbul'a getirerek saray m uallimi görevi verm iştir. Hat sanatında yeni bir çığır açm ış
yazdığı tarz Kıbletü'l Küttap olarak anılmıştır.
Ş e y h ü lis la m V e liiy ü d d in E fe n d i (18.yy): Lale devrinin ünlü hattatıdır.
Dede E fe n d i (19. yy): 1778-1846 yılları arasında yaşamıştır. Devrinde Ham am izade İsmail Dede Efendi olarak
bilinen bestekar, Itri'den sonra en büyük bestekar olarak bilinir. Türk m üziğinin geleneklerine bağlı kalmıştır.
Hafız P o st (17. yy): 1630-1694 yılları arasında yaşamıştır. Asıl adı Mehm et'tir. Tanburi hanende ve bestekar olarak
ün kazanır. Aynı zam anda hattat ve şairdir.
Itri (17. yy): 1640-1712 yılları arasında yaşam ıştır.Yalnız XVII. Yüzyılın değil bütün zam anların en büyük bestekarı
olarak sayılan Itri'nin asıl adı Mustafa'dır. Padişah IV. M ehm et'in takdirini kazanmıştır. Enderunda m üzik dersleri
verm iştir. Devrin eserlerinde binden fazla eseri olduğu söylenmekte, günüm üze ulaşanı 40 kadardır.
E b u b e k ir A ğ a (18.yy): 1685-1759 yılları arasında yaşam ış bestekardır. Lale Devri'nin coşkun havasını yansıtır.
Nedim 'in şiirlerine besteler yapmıştır.
TIKLAYIN:
facebook:
Kpss Kaynak Arşivi
Kpss Doküman Arşivi
8
7