EKONOMİK GELİŞMELER Kasım - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR - KASIM 2010 İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………………..…. 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)….................................................. 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ HAREKETLERİ…………………………..…… 2 İTHALAT – İHRACAT VE DIŞ TİCARET AÇIĞI……………………………………… 4 TURİZM GELİRİ ve GİDERİ……………………………………….……………………… 5 TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ (TÜFE)……………………………………………… 6 ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE)………………………………………………………… 6 DÖVİZ KURLARI……………………………………………………………………………… 7 GRAFİKLER Grafik 1 : Dış Ticaret Grafiği…………………………………………………………….. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 4 1 EKONOMİK RAPOR - KASIM 2010 Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2010 yılı ikinci döneme ilişkin hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla değeri bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla % 10.3 artış göstermiştir. Üretim yöntemi ile hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla tahmininde, 2010 yılı ikinci üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla %17.1’lik artışla 268 495 Milyon TL olmuştur. 2010 yılının ikinci üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla % 10.3’lük artışla 25 706 Milyon TL olmuştur. 2009 yılı gayri safi yurtiçi hasıla değeri cari fiyatlarla %0.2’lik artışla 952 635 Milyon TL, sabit fiyatlarla % 4.7’lik azalışla 97 144 Milyon TL olmuştur. 2009 yılında kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla değeri cari fiyatlarla 13 250 TL, ABD doları cinsinden 8 578 Dolar olarak hesaplanmıştır. İstihdam – İşsizlik ve İşgücü Hareketleri Ağustos 2010 döneminde kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus geçen yılın aynı dönemine göre 856 bin kişi artmıştır. 2010 yılı Ağustos döneminde, Türkiye'de kurumsal olmayan nüfus bir önceki yılın aynı dönemine göre 801 bin kişilik bir artış ile 71 milyon 440 bin kişiye, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus ise 856 bin kişi artarak 52 milyon 645 bin kişiye ulaşmıştır. Ağustos 2010 döneminde işgücüne katılma oranı % 49,7’dir. 2010 yılı Ağustos döneminde, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,4 puanlık artışla % 49,7 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemler için yapılan kıyaslamalara göre; erkeklerde işgücüne katılma oranı 0,2 puanlık azalışla % 71,7, kadınlarda ise 1 puanlık artışla % 28,5’tir. İşgücünün eğitim ve yaş dağılımları ise; − Toplam işgücünün % 18,2'sini 15-24 yaş grubundakiler oluşturmaktadır. − Lise altı eğitimlilerde işgücüne katılma oranı; erkekler için % 70,7, kadınlar için % 25,1’dir. − Yükseköğretim mezunu erkeklerde % 83,6 olan işgücüne katılma oranı, kadınlarda % 70,5'tir. Tarım dışı istihdam 748 bin kişi artmıştır. 2010 yılı Ağustos döneminde istihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 87 bin kişi artarak, 23 milyon 195 bin kişiye yükselmiştir. Bu dönemde, tarım sektöründe çalışan sayısı 339 bin kişi, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı 748 bin kişi artmıştır. Ağustos 2010 döneminde istihdam edilenlerin % 26,6'sı tarım, % 19,5’i sanayi, % 6,6’sı inşaat, % 47,2'si ise hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında tarım sektörünün istihdam edilenler içindeki payının 0,2 puan, sanayi sektörünün payının 1 puan, inşaat sektörünün payının ise 0,1 puan arttığı, buna karşılık hizmetler sektörünün payının 1,4 puan azaldığı görülmektedir. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 2 EKONOMİK RAPOR - KASIM 2010 Bu dönemde istihdam edilenlerin; − % 71,4'ü erkek nüfustur. − % 60'ı lise altı eğitimlidir. − % 60,3'ü ücretli, maaşlı veya yevmiyeli, % 24,7'si kendi hesabına veya işveren, % 15'i ise ücretsiz aile işçisidir. − % 59,5'i 10 kişiden az çalışanı olan işyerlerinde çalışmaktadır. − % 2,6'sının ek bir işi vardır. − % 2,8'i mevcut işini değiştirmek için veya mevcut işine ek olarak bir iş aramaktadır. − Ücretli olarak çalışanların % 87'si sürekli bir işte çalışmaktadır. Türkiye genelinde işsiz sayısı geçen yılın aynı dönemine göre 458 bin kişi azalarak 2 milyon 971 bin kişiye düşmüştür. İşsizlik oranı ise 2 puanlık azalış ile % 11,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. Kentsel yerlerde işsizlik oranı 2,5 puanlık azalışla % 14, kırsal yerlerde ise 1,2 puanlık azalışla % 6,2 olmuştur. Bu dönemde; − İşsizler sıklıkla (% 30,4) "eş-dost" vasıtasıyla iş aramaktadır. − İşsizlerin % 86,7’si (2 milyon 577 bin kişi) daha önce bir işte çalışmıştır. − Daha önce bir işte çalışmış olan işsizlerin % 52,1'i "hizmetler", % 22,7’si "sanayi", % 16,5’i "inşaat", % 6,2’si "tarım" sektöründe çalışmış, % 2,5’i ise 8 yıldan önce işinden ayrılmıştır. − İşsizlerin; % 26,8’ini çalıştığı iş geçici olup işi sona erenler, % 16,5’ini işten çıkarılanlar, % 17,6’sını kendi isteğiyle işten ayrılanlar, % 8’ini işyerini kapatan/iflas edenler, % 8,1’ini ev işleriyle meşgul olanlar, % 13’ünü öğrenimine devam eden veya yeni mezun olanlar, % 10’unu ise diğer nedenler oluşturmaktadır. Ağustos 2010 döneminde işgücü dışında olup, daha önce bir işte çalışanların % 15'i “tarım", % 11,4'ü "sanayi", % 3,1'i "inşaat", % 20,5'i "hizmetler" sektöründe çalışmış, % 50’si ise 8 yıldan önce işinden ayrılmıştır. Ağustos 2010 döneminde 1 milyon 872 bin kişi işe yeni başlamış veya iş değiştirmiş olup, bunun toplam istihdam içindeki oranı % 8,1'dir. İşe yeni başlayan veya iş değiştirenlerin % 27,1'i 25-34 yaş grubundadır. Bu dönemde işe başlayan veya iş değiştirenlerin % 19,5'i "sanayi", % 33,5'i "hizmetler", % 20,8'i "inşaat" sektöründe, % 26,2'si ise "tarım" sektöründe işe başlamıştır. Mevcut işsizlerin oluşturmaktadır. % 18,3’ünü (544 bin kişi) bu dönemde TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU işten ayrılanlar 3 EKONOMİK RAPOR - KASIM 2010 İthalat – İhracat ve Dış Ticaret Açığı 2010 Ekim ayında ithalat %55,5 artmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu ve Gümrük Müsteşarlığı işbirliği ile oluşturulan geçici dış ticaret verilerine göre; 2010 yılı Ekim ayında, 2009 yılının aynı ayına göre ihracat %8,8 artarak 10 982 milyon dolar, ithalat ise %35,5 artarak 17 310 milyon dolar olarak gerçekleşti. Aynı dönemde dış ticaret açığı 2 677 milyon dolardan 6 328 milyon dolara ulaştı. 2009 Ekim ayında %79 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2010 Ekim ayında %63,4’e geriledi. 2009 Ekim ayında %50,2 olan Avrupa Birliği’nin (AB) ihracattaki payı 2010 Ekim ayında %47,6’ya geriledi. AB’ye yapılan ihracat, 2009 yılının aynı ayına göre %3 artarak 5 222 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2010 Ekim ayında en fazla ihracat yapılan ülke Almanya oldu. Bu ülkeye yapılan ihracat 2009 Ekim ayına göre %23 artarak 1 206 milyon dolar olurken, Almanya’yı sırasıyla İngiltere (762 milyon dolar), İtalya (656 milyon dolar), Irak (557 milyon dolar) ve Fransa (524 milyon dolar) takip etti. İthalatta ise, Rusya Fedarasyonu ilk sırada yer aldı. Bu ülkeden yapılan ithalat %18,4 artarak 1 920 milyon dolar olarak gerçekleşti. Rusya Fedarasyonu’nu sırasıyla Çin (1 625 milyon dolar), Almanya (1 589 milyon dolar) ve ABD (1 038 milyon dolar) izledi. Grafik 1. Dış Ticaret Grafiği 2009-2010 Ocak -Ek im Dış Ticar eti 2009-2010 Ek im Ayı Dış Ticar eti 20 000 160 000 17 310 147 821 12 773 12 000 10 096 Milyon Dolar Milyon Dolar 16 000 10 982 8 000 4 000 113 291 120 000 83 185 92 709 80 000 40 000 2009 2010 İhracat 2009 2010 İthalat 2009 2010 İhracat 2009 2010 İthalat 2010 Ekim ayında fasıllar düzeyinde en büyük ihracat kalemi, “motorlu kara taşıtları” (1 382 milyon dolar) olurken; bu fasılı “demir ve çelik” (966 milyon dolar), “kazanlar, makine ve cihazlar, aletler ve bunların aksam-parçaları” (883 milyon dolar), “elektrikli makine ve cihazlar, bunların aksam-parçaları” (784 milyon dolar) ve “Örme giyim eşyası ve aksesuarları “ (711 milyon dolar) izledi. Ekim ayında; en yüksek ithalatı olan fasıl “mineral yakıtlar ve yağlar” (3 560 milyon dolar) oldu. Bu fasılı; “kazan makine ve cihazlar, aletler ve bunların aksamparçaları” (1 878 milyon dolar), “motorlu kara taşıtları” (1 466 milyon dolar) ve “demir ve çelik” (1 396 milyon dolar) izledi. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 4 EKONOMİK RAPOR - KASIM 2010 Turizm Geliri ve Gideri Turizm geliri geçen yılın aynı dönemine göre %10 azalmıştır. Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarından oluşan III. Dönemde turizm geliri, geçen yılın aynı dönemine göre % 10 azalarak 8 574 889 686 $ oldu. Turizm gelirinin 6 453 320 361 $’ı yabancı ziyaretçilerden, 2 121 569 325 $’ı ise yurt dışında ikamet eden vatandaş ziyaretçilerden elde edilmiştir. Ziyaretçiler, seyahatlerini kişisel veya paket tur ile gerçekleştirmektedir. Bu dönemde yapılan harcamaların 6 637 222 358 $’ını kişisel, 1 937 667 328 $’ını ise paket tur oluşturmaktadır. Yabancıların ülkemizde ortalama kalış süresi 8,8 gece, kişi başı yaptıkları ortalama harcaması ise 550 $’dır. Yurt dışında ikamet eden vatandaş ziyaretçilerin ülkemizde ortalama kalış süresi 17,9 gece, kişi başı ortalama harcaması ise 1 001 $’dır. Ziyaretçi sayısı geçen yılın aynı dönemine göre %1,2 artmıştır. 2010 yılı III. Dönemde ülkemizden çıkış yapan ziyaretçi sayısı 13 861 776 kişidir. Bunun 11 742 391 kişisini yabancı, 2 119 385 kişisini ise yurt dışında ikamet eden vatandaşlar oluşturmaktadır. Turizm gideri geçen yılın aynı dönemine göre %19 artmıştır. Yurt içinde ikamet edip başka ülkeleri ziyaret eden vatandaşlarımızın harcamalarından oluşan turizm gideri, geçen yılın aynı dönemine göre % 19 artarak 1 305 900 206 $ olmuştur. Bunun 1 239 589 768 $’ı kişisel, 66 310 438 $’ı ise paket tur harcamalarıdır. Yurt dışını ziyaret eden 1 837 126 vatandaşın kişi başı ortalama harcaması 711 $’dır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 5 EKONOMİK RAPOR - KASIM 2010 Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) TÜFE’de aylık değişim % 0,03 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı Kasım ayında 2003 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksi’nde bir önceki aya göre %0,03, bir önceki yılın Aralık ayına göre %6,72, bir önceki yılın aynı ayına göre %7,29 ve on iki aylık ortalamalara göre %8,59 artış gerçekleşmiştir. Ana harcama grupları itibariyle bir ay önceye göre en yüksek artış %3,87 ile giyim ve ayakkabı grubunda gerçekleşmiştir. Kasım ayında endekste yer alan gruplardan lokanta ve otellerde %0,87, çeşitli mal ve hizmetlerde %0,76, alkollü içecekler ve tütünde %0,61, ev eşyasında %0,61, konutta %0,58, ulaştırmada %0,45, haberleşmede %0,32, sağlıkta %0,01 artış, eğitimde %-0,14, eğlence ve kültürde %-0,81, gıda ve alkolsüz içeceklerde %-1,89 düşüş gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı ayına göre TÜFE’de en yüksek artış %24,54 ile alkollü içecekler ve tütün grubunda gerçekleşmiştir. Gıda ve alkolsüz içecekler (%12,39), lokanta ve oteller (%10,08) artışın yüksek olduğu diğer harcama gruplarıdır. Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ÜFE’de aylık değişim % -0,31 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı Kasım ayında 2003 Temel Yıllı Üretici Fiyatları Endeksi’nde bir önceki aya göre %-0,31 düşüş, bir önceki yılın Aralık ayına göre %7,47, bir önceki yılın aynı ayına göre %8,17 ve on iki aylık ortalamalara göre %8,27 artış gerçekleşmiştir. Aylık değişim tarım sektöründe %-4,25, sanayi sektöründe %0,63 olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektörü endeksinde, bir önceki yılın Aralık ayına göre %16,57, bir önceki yılın aynı ayına göre %18,78 ve on iki aylık ortalamalara göre %19,95 artış gerçekleşmiştir. Sanayi sektörü endeksinde ise bir önceki yılın Aralık ayına göre %5,59, bir önceki yılın aynı ayına göre %5,98 ve on iki aylık ortalamalara göre %5,85 artış gerçekleşmiştir. ÜFE sonuçları sanayinin alt sektörleri bazında değerlendirildiğinde en yüksek aylık artış %4,77 ile ham petrol ve doğalgaz çıkarımı alt sektöründe gerçekleşmiştir. Sanayinin üç sektöründen, imalat sanayi sektöründe %0,80, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %0,33 artış, elektrik, gaz, su sektöründe %-0,77 düşüş gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre endekslerin en fazla artış gösterdiği alt sektörler, ham petrol ve doğalgaz çıkarımı (%4,77), kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı (%3,08), metal cevheri (%2,96), tekstil ürünleri imalatı (%2,64), mobilya imalatı (%1,89) alt sektörleridir. Buna karşılık taşocakçılığı ve diğer madencilik ürünleri (%-1,55), tıbbi, hassas ve optik aletler imalatı (%-1,16), iletişim teçhizatı imalatı (%-1,08), elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı (%-0,93) bir ay önceye göre endekslerin en fazla gerilediği alt sektörler olmuştur. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 6 EKONOMİK RAPOR - KASIM 2010 01.11.2010 - 30.11.2010 TARİHLERİ ARASI DOLAR VE EURO DÖVİZ KURLARI TARİH DOLAR KASIM 2010 SATIŞ ALIŞ (TL) (TL) EURO KASIM 2010 SATIŞ TARİH ALIŞ (TL) (TL) 30.11.2010 1.4950 1.5050 30.11.2010 1.9620 1.9770 29.11.2010 1.5000 1.5100 29.11.2010 1.9630 1.9780 27.11.2010 1.4810 1.4910 27.11.2010 1.9610 1.9760 26.11.2010 1.4820 1.4920 26.11.2010 1.9620 1.9770 25.11.2010 1.4650 1.4750 25.11.2010 1.9590 1.9740 24.11.2010 1.4770 1.4890 24.11.2010 1.9680 1.9860 23.11.2010 1.4430 1.4530 23.11.2010 1.9650 1.9800 22.11.2010 1.4430 1.4530 22.11.2010 1.9650 1.9800 20.11.2010 1.4370 1.4470 20.11.2010 1.9570 1.9720 15.11.2010 1.4360 1.4460 15.11.2010 1.9570 1.9720 13.11.2010 1.4270 1.4370 13.11.2010 1.9590 1.9750 12.11.2010 1.4250 1.4350 12.11.2010 1.9490 1.9640 11.11.2010 1.4140 1.4240 11.11.2010 1.9370 1.9520 10.11.2010 1.4090 1.4190 10.11.2010 1.9410 1.9560 09.11.2010 1.3990 1.4090 09.11.2010 1.9480 1.9630 08.11.2010 1.4040 1.4140 08.11.2010 1.9530 1.9680 06.11.2010 1.3930 1.4030 06.11.2010 1.9540 1.9690 05.11.2010 1.3940 1.4040 05.11.2010 1.9560 1.9710 04.11.2010 1.3910 1.4010 04.11.2010 1.9770 1.9920 03.11.2010 1.4090 1.4190 03.11.2010 1.9720 1.9870 02.11.2010 1.4080 1.4180 02.11.2010 1.9730 1.9880 01.11.2010 1.4220 1.4320 01.11.2010 1.9730 1.9880 TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 7