INSPIRE ve TÜRKIYE ÇEVRESEL VERI DEĞIŞIM AĞI

TMMOB COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KONGRESĐ 2009
02-06 Kasım 2009, Đzmir
INSPIRE ve TÜRKIYE ÇEVRESEL VERI DEĞIŞIM AĞI
(TURKISH ENVIRONMENTAL INFORMATION EXCHANGE NETWORK)
TEIEN
A. Çivi1, E. Akgündüz2, D. Tezel3, E. Toru4
1
Çevre ve Orman Bakanlığı, Bilgi Đşlem Dairesi Başkanlığı, Daire Başkanı, [email protected]
2
Çevre ve Orman Bakanlığı, Coğrafi Bilgi Sistemleri Şubesi, Şube Müdürü, [email protected]
3
Çevre ve Orman Bakanlığı, Coğrafi Bilgi Sistemleri Şubesi, Harita Yüksek Mühendisi, [email protected]
4
Çevre ve Orman Bakanlığı, Coğrafi Bilgi Sistemleri Şubesi, Harita Mühendisi, [email protected]
ÖZET
Inspire Direktifi, Topluluğun çevresel politikaları ve çevre üzerinde etkisi olabilecek politikalar ya da faaliyetlere yönelik olarak,
Avrupa Topluluğu’nda Mekansal Bilgi Altyapısının kurulması için genel kuralların ortaya konmasını amaçlar. Direktif, direk ve
dolaylı olarak çevre konusunu etkileyecek olan kararların alınmasına yardımcı olmayı hedeflemektedir. INSPIRE Direktifi
Avrupa’da konumsal bilgi için altyapı kurulmasında ve çevreye doğrudan veya dolaylı etkisi olan çevresel politikalar için genel
kuralları belirlemektedir. Konumsal veri üretimi, veriye erişim ve kullanılması ile ilgili standartlar, protokoller, kurumlar arası
koordinasyon ve konumsal veri politikalarını belirleyecek bir yapıya sahip olan direktif, Avrupa Birliğine üye tüm ülkeleri, direktif
içinde yer alan teknik ve idari düzenlemelere uyma zorunluluğunu beraberinde getirmektedir. Türkiye’de ise, Başbakanlık Mevzuatı
Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü tarafından 31 Aralık 2008 tarih ve 2008/14481 karar sayısı ile yayınlanan “Avrupa Birliği
Müktesabatının Üstlenilmesine Đlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve Đzlenmesine Dair” Bakanlar
Kurulu Kararı gereğince 2007/2/AT sayılı Direktif(INSPIRE), Çevre ve Orman Bakanlığı’nca yürütülmektedir. Avrupa Birliği’nde ve
Türkiye’de yapılan çalışmalar dikkate alınarak, Direktif ekinde bulunan katman sorumlularının da katılımı ile Inspire Direktifinin
Türkiye’de uygulanması Çevre ve Orman Bakanlığı’nın sorumluluğunda sürdürülmektedir. Direktifin öngördüğü ve direktif ekinde
yayınlanan katman yapısı incelendiğinde toplam 34 katmandan; 8 adedi genel bilgiler, 14 adedi doğrudan Çevre ve Orman
Bakanlığı sorumluluğunda olan veriler olmak üzere 22 katman Çevre ve Orman Bakanlığını direk ilgilendiren çevresel verilerdir. Bu
sebeple, Inspire’ın öngördüğü katmanların %60’ı çevresel veriler olarak değerlendirilebilir. Çevre politikasının uygulanabilmesi ve
oluşturulabilmesi için mekansal bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Mekansal verinin mevcudiyeti, kalitesi, ulaşılabilirliği ve paylaşımı
hususlarında birçok kamu otoritesinde farklı problemler yaşanmaktadır. Bu problemlerin çözümü için, farklı düzeydeki kamu
otoritelerinde mekansal veri ve mekansal veri hizmetlerinin kullanımı, erişimi, paylaşımı, değişimine ilişkin gerekli düzenlemenin
yapılması gerekmektedir. Farklı kaynaklarda bulunan mekansal verilerin metadata servisleri yardımıyla keşfedilip,
değerlendirildikten sonra görme imkanını sağlayacak bir mekanizma kurulacaktır. Kullanılacak servislerin bazıları, bilgi ve
katmanların görüntülenmesi, farklı kaynaklardan gelen bilgilerin çakıştırılması, mekansal analizlerin yapılmasını sağlayacaktır.
Tekrarlı üretimle oluşan israfın önlenmesi ve üretilen konumsal verilerde kaliteyi ve standardı sağlayarak konumsal verinin kullanım
etkinliğinin artırılması amacıyla konumsal veri ve konumsal veri standartlarına ilişkin belli temel esasların kabul edilmesi direktifin
amaçları arasında yer almaktadır. Ayrıca üretilen veya üretilmiş konumsal veriler kurumlar bünyesindeki veri tabanlarından, Web
Portalları üzerinden, düzenlenecek yasal mevzuatlarla kullanıcılara sunulacaktır. Bu gerekler ve hedefler doğrultusunda Çevre ve
Orman Bakanlığı’nca yapılan ve yapılması hedeflenen tüm projelerin ve çalışmaların INSPIRE direktifi dikkate alınarak
kurgulanması ve sürdürülmesi sağlanmaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı bünyesinde gerçekleştirilen, EIONET Paylaşım Ağı, EIS –
Çevresel Bilgi Sistemi, Su Veri Tabanı, CORINE Land Cover Projesi, Hava Kalitesi Takip Sistemi, Tehlikeli Kimyasalların
Depolanması, Özel Atık Bilgi Sistemi, Natura 2000 ve Nuhun Gemisi bilgi sistemleri işler halde ve kullanımda olan bilgi
sistemleridir. Bakanlık bünyesindeki tüm bu bilgi sistemlerinin birbiriyle entegre çalışmasını ve ulusal boyutta çevresel veri değişim
ağının oluşturulmasını sağlamak üzere, Çevresel Mevzuatın ve Denetim Kapasitesinin Güçlendirilmesi, Ulusal Politika
Oluşturulması, Planlama , Çevresel Yönetim, Doğal Kaynakların Yönetimi ve sonucunda Düzenli Veri Değişimi ile Çevresel
Müktesebatın Oluşturulması(INSPIRE) hedefleriyle Aralık 2008’de Türkiye Çevresel Veri Değişim Ağı(TEIEN) Projesi
başlatılmıştır. Proje kapsamında, TEIEN alt yapısının kurulması, çevre Veri Tabanının Oluşturulması, Ulusal ihtiyaçları ve uluslar
asarı gereklilikleri karşılayan veri sözlüğünün oluşturulması, işler haldeki veya yakın gelecekte işler hale gelecek paydaşların ve
Çevre ve Orman Bakanlığı’nın veri tabanları ve bilgi sistemlerinin TEIEN’e entegrasyonu, yeni yazılım modüllerinin analizinin
yapılarak oluşturulması, Karar Destek Sistemlerinin kurulması, paydaş kurumlarla yapılan karşılıklı protokollerin revize edilmesi ve
taslak mevzuatın hazırlanması ana iş başlıkları olarak ele alınmaktadır. Proje kapsamında, Türkiye genelinde veri paylaşımı
sağlayacak veri değişim omurgası, çevre portalı, coğrafi bilgi sistemi, karar destek araçları oluşturularak Inspire direktifine
uygunluk sağlanacaktır.
Anahtar kelimeler: veri altyapısı, mekansal veri, coğrafi bilgi sistemi, veri değişim ağı, çevresel veri,
1.GĐRĐŞ
Inspire Direktifi, Topluluğun çevresel politikaları ve çevre üzerinde etkisi olabilecek politikalar ya da faaliyetlere
yönelik olarak, Avrupa Topluluğu’nda Mekansal Bilgi Altyapısının kurulması için genel kuralların ortaya konmasını
amaçlar. Direktif, direk ve dolaylı olarak çevre konusunu etkileyecek olan kararların alınmasına yardımcı olmayı
hedeflemektedir. INSPIRE Direktifi Avrupa’da konumsal bilgi için altyapı kurulmasında ve çevreye doğrudan veya
dolaylı etkisi olan çevresel politikalar için genel kuralları belirlemektedir. INSPIRE Direktifi, Avrupa Birliği
Parlamentosu tarafından 23 Temmuz 2004 tarihinde kabul edilmiş, 15 Mayıs 2007 tarihinde revize edilerek son halini
INSPIRE ve Türkiye Çevresel Veri Değişim Aği (Turkish Environmental Information Exchange Network) - TEIEN
almıştır. INSPIRE, Avrupa mekansal veri altyapısı, standartları, erişim kuralları, GIS servisleri, iştirakçileri ve
organizasyonların tümünü kapsayan bir girişimdir. Kısaca Coğrafi bilgilerin oluşumu, erişimi ve paylaşımıdır.
INSPIRE, Avrupa'da konumsal bilgi için altyapı kurulmasında ve çevreye doğrudan veya dolaylı etkisi olan çevresel
politikalar için genel kuralları belirler.
INSPIRE’in amaçlarından biri ve en önemlisi direk ve dolaylı olarak çevre konusunu etkileyecek olan kararların
alınmasına yardımcı olmaktır. Farklı kaynaklarda bulunan mekansal verilerin metadata servisleri yardımıyla keşfedilip,
değerlendirildikten sonra görme imkanını sağlayan bir mekanizmadır. Kullanılacak servislerin bazıları, bilgi ve
katmanların görüntülenmesi, farklı kaynaklardan gelen bilgilerin çakıştırılması, mekansal analizlerin yapılmasıdır.
Hedef kitlesini, Avrupa’daki ulusal ve yerel ölçekteki karar vericiler, planlamacılar, yöneticiler, halk ve
organizasyonları oluşturur. INSPIRE’ın bileşenleri;Metadata Katalogu, Konumsal veri setleri ve servisleri uyumluluğu,
Network Servisleri, Konumsal veri ve servisleri paylaşımı politikaları, Koordinasyon ve ölçüm izlenmeleri olarak
sıralanabilir.
Konumsal veri üretimi, veriye erişim ve kullanılması ile ilgili standartlar, protokoller, kurumlar arası koordinasyon ve
konumsal veri politikalarını belirleyecek bir yapıya sahip olan direktif, Avrupa Birliğine üye tüm ülkeleri, direktif
içinde yer alan teknik ve idari düzenlemelere uyma zorunluluğunu beraberinde getirmektedir. Türkiye’de ise,
Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü tarafından 31 Aralık 2008 tarih ve 2008/14481 karar
sayısı ile yayınlanan “Avrupa Birliği Müktesabatının Üstlenilmesine Đlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması,
Koordinasyonu ve Đzlenmesine Dair” Bakanlar Kurulu Kararı gereğince 2007/2/AT sayılı Direktif(INSPIRE), Çevre ve
Orman Bakanlığı’nca yürütülmektedir. Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de yapılan çalışmalar dikkate alınarak, Direktif
ekinde bulunan katman sorumlularının da katılımı ile Inspire Direktifinin Türkiye’de uygulanması Çevre ve Orman
Bakanlığı’nın sorumluluğunda sürdürülmektedir. Direktifin öngördüğü ve direktif ekinde yayınlanan katman yapısı
incelendiğinde toplam 34 katmandan; 8 adedi genel bilgiler, 14 adedi doğrudan Çevre ve Orman Bakanlığı
sorumluluğunda olan veriler olmak üzere 22 katman Çevre ve Orman Bakanlığını direk ilgilendiren çevresel verilerdir.
Bu sebeple, Inspire’ın öngördüğü katmanların %60’ı çevresel veriler olarak değerlendirilebilir. Çevre politikasının
uygulanabilmesi ve oluşturulabilmesi için mekansal bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Mekansal verinin mevcudiyeti,
kalitesi, ulaşılabilirliği ve paylaşımı hususlarında birçok kamu otoritesinde farklı problemler yaşanmaktadır. Bu
problemlerin çözümü için, farklı düzeydeki kamu otoritelerinde mekansal veri ve mekansal veri hizmetlerinin
kullanımı, erişimi, paylaşımı, değişimine ilişkin gerekli düzenlemenin yapılması gerekmektedir. Farklı kaynaklarda
bulunan mekansal verilerin metadata servisleri yardımıyla keşfedilip, değerlendirildikten sonra görme imkanını
sağlayacak bir mekanizma kurulacaktır. Kullanılacak servislerin bazıları, bilgi ve katmanların görüntülenmesi, farklı
kaynaklardan gelen bilgilerin çakıştırılması, mekansal analizlerin yapılmasını sağlayacaktır. Tekrarlı üretimle oluşan
israfın önlenmesi ve üretilen konumsal verilerde kaliteyi ve standardı sağlayarak konumsal verinin kullanım etkinliğinin
artırılması amacıyla konumsal veri ve konumsal veri standartlarına ilişkin belli temel esasların kabul edilmesi direktifin
amaçları arasında yer almaktadır. Ayrıca üretilen veya üretilmiş konumsal veriler kurumlar bünyesindeki veri
tabanlarından, Web Portalları üzerinden, düzenlenecek yasal mevzuatlarla kullanıcılara sunulacaktır. Bu gerekler ve
hedefler doğrultusunda Çevre ve Orman Bakanlığı’nca yapılan ve yapılması hedeflenen tüm projelerin ve çalışmaların
INSPIRE direktifi dikkate alınarak kurgulanması ve sürdürülmesi sağlanmaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı
bünyesinde gerçekleştirilen, EIONET Paylaşım Ağı, EIS – Çevresel Bilgi Sistemi, Su Veri Tabanı, CORINE Land
Cover Projesi, Hava Kalitesi Takip Sistemi, Tehlikeli Kimyasalların Depolanması, Özel Atık Bilgi Sistemi, Natura
2000 ve Nuhun Gemisi bilgi sistemleri işler halde ve kullanımda olan bilgi sistemleridir. Bakanlık bünyesindeki tüm bu
bilgi sistemlerinin birbiriyle entegre çalışmasını ve ulusal boyutta çevresel veri değişim ağının oluşturulmasını
sağlamak üzere, Çevresel Mevzuatın ve Denetim Kapasitesinin Güçlendirilmesi, Ulusal Politika Oluşturulması,
Planlama , Çevresel Yönetim, Doğal Kaynakların Yönetimi ve sonucunda Düzenli Veri Değişimi ile Çevresel
Müktesebatın Oluşturulması(INSPIRE) hedefleriyle Aralık 2008’de Türkiye Çevresel Veri Değişim Ağı(TEIEN)
Projesi başlatılmıştır.
2. TÜRKĐYE ÇEVRESEL VERĐ DEĞĐŞĐM AĞI(TEIEN) PROJESĐ
Ulusal Politika oluşturma, Planlama, Çevre Yönetimi, Tabii Kaynak Yönetimi, Düzenleyici Çerçeveler ve Çevresel
Đzleme Yetenekleri düzenli çevresel bilgi değişimi yoluyla güçlendirildi ve böylece Türkiye’de çevre mevzuatının
uygulanması hızlandırılması amaçları ile hem sözel hem de coğrafi verilerin paylaşımını öngören çok paydaşlı bir
projedir. 12 Kurum ve Kuruluşun verilerinin ortak bir platformda toplanması öngörülmektedir. Proje 30 kasım 2008
tarihinde başlamıştır. Projenin GIS ayağında, Inspire Standartları uygulanmakta,merkezi bir Metadata Servisi ile veri
paylaşımına yönelik bir çok servis geliştirilmektedir. TEIEN Çalışma Şartnamesi( Terms of referance) ana bölümü
altında işin kapsamı ( scope of work) başlıklı 4. Maddesinin 4.1.1 proje tanımı alt başlığında, “TEIEN’ deki temel
sistemlerin büyük bir kısmı yer-referanslı bilgi içermektedir. Sistemin geliştirilecek olan GIS bileşenleri AB’nin
INSPIRE direktifi ile uyumlu olacaktır.” hükmü yer almaktadır.
Genel hedef ‘Ulusal Politika oluşturmaktır. Planlama, Çevre Yönetimi, Tabii Kaynak Yönetimi, Düzenleyici Çerçeveler
ve Çevresel Đzleme Yetenekleri, düzenli çevresel bilgi değişimi yoluyla güçlendirilmiştir ve böylece Türkiye’de çevre
Çivi, Akgündüz, Tezel ve Toru
mevzuatının uygulanması hızlandırılacaktır.Projenin donanım ve yazılım altyapısı projenin teslimat sözleşmesi yoluyla
sağlanacaktır. Teslimat sözleşmesi ağ bağlantısı tesis etmek için donanım ve yazılım paketlerinde bir standart
sağlayacaktır. Ek olarak, bir Çevresel Bilgi Sistemi (ÇBS) kurmayı amaçlamış önceki taban projeler; ‘Kurumsal Yapı
ve Çevre Bilgisine Giriş’ ve ‘Su Veritabanı’, ‘CORINE Arazi Örtüsü’, ‘Hava Kalitesi Đzleme Sistemi’, ‘Tehlikeli
Kimyasallar Deposu’, ‘Özel Atık Bilgi Sistemi’ , ‘Natura 2000 ve Nuhun Gemisi’ ve ‘Türkiye’deki Kuş (79/409/ EEC)
ve Doğal Ortam direktiflerini (82/72/EEC) uygulama ve yürürlüğe koyma’, ‘CITES Sözleşmesi ve ilgili AB
mevzuatının uygulanması (EEC/362/82,EEC/3418/83 ve EEC/338/97) (3.2)’, ‘Kimyasallar alanında kurumsal yapı ve
kapasiteyi güçlendirme’, ‘Seveso II Direktifinin Uygulanması’ gibi projeler bu sözleşme kapsamında bağlayıcı bir bilgi
ağı kurmaya yeterli altyapıyı hazırladılar. Bunun da ötesinde, ‘Kurumsal Yapılanma ve Çevre Bilgisi’ projesi
kapsamında paydaşlar ve Çevre ve Orman Bakanlığı arasında paydaşların projeye verdiği önemi gösteren ikili
protokoller imzalandı. Önceki projeler üzerine dayanan Türkiye Çevresel Veri Değişim Ağı (TEIEN)’nin temel yapıları
hazır ve TEIEN direkt olarak bu projeler üzerine temellenecektir.
3.TEIEN PROJESĐNĐN HEDEFĐ
TEIEN Projesi; Çevresel Mevzuatın ve Denetim Kapasitesinin Güçlendirilmesi, Ulusal Politika Oluşturulması,
Planlama, Çevresel Yönetim, Doğal Kaynakların Yönetimi, Düzenli Veri Değişimi ile Çevresel Müktesebatın
Oluşturulması hedeflenmekte olup Çevre ve Orman Bakanlığı, Bağlı Đl Müdürlükleri ve Paydaşlar arasında bilgi
paylaşım platformunun kurulması, Ulusal ihtiyaçların karşılanması, uluslar arası gerekliliklerin yerine getirilmesi,Çevre
ve Orman Bakanlığı ve Paydaşların üst düzey yöneticilerine karar destek mekanizmalarının oluşturulması, Bilginin
Çevre ve Orman Bakanlığı ve Paydaşlar arasında kesintisiz sunulması, AB Müktesebatına Uyum Çerçevesinde Çevresel
Kriterlerin Belirlenmesi ve Ulusal Programın Şekillendirilmesi amaçlanmaktadır.
ÇOB ve paydaşları aynı ağda birleştirmenin sonucunda, Çevresel Bilgiyi aralarında, zamanında ve güvenli bir yolla,
paylaşabilecek, her biri kendi uzmanlık alanında, kurumsal, ulusal ve uluslar arası ihtiyaçlara hizmet edecek raporlar
hazırlayıp yayınlayabilecek, bu kurumların mevcut ulusal EIONET yapısına etkin bir şekilde dahil edilmesi AÇA’ya
zamanında ve düzgün raporlama için temin edilmiş olacaktır.
TEIEN ulusal ihtiyaçlara hizmet veren ulusal bir ağdır ve çeşitli kurumlara uluslar arası raporlama zorunluluklarını
kolaylaştırma imkanı vermesinin yanı sıra objektif, güvenilir ve bağıntılı bilgiye genel erişimi destekler. Buna ek
olarak, ÇOB’un ve paydaşların üst düzey yöneticilerine, daha iyi planlama ve karar alma faaliyetleri için Karar Destek
Mekanizması sağlanacaktır.ÇOB ve paydaşların veriye dayalı hükümleri Ağın kullanılıcılarına her an ulaşılabilir olması
için açık olacaktır. Diğer bir deyişle, ÇOB ve paydaşların imkanları ve servis kalitesi Ağ üzerinden bilgiye hızlı erişim
yoluyla artırılmış olacaktır. TEIEN platformu yukarıda sayılan avantajları sağlamanın yanı sıra Türkiye Cumhuriyeti
Hükümeti’ne Avrupa Birliği’nin bilgiye erişim gereklilikleri bağlamında Ulusal Program (NPAA)’da belirtilmiş
çevresel kriterleri karşılamada yardımcı olacaktır.
4.YÖNTEM
TEIEN Projesi;
-
-
TEIEN alt yapısının kurulması
Çevre Veri Tabanının Oluşturulması
Ulusal ihtiyaçları ve uluslar asarı gereklilikleri karşılayan veri sözlüğü oluşturulması
Đşler haldeki veya yakın gelecekte işler hale gelecek paydaşların ve ÇOB’nın veri tabanları ve bilgi
sistemlerinin TEIEN’e entegrasyonu
Yeni yazılım modüllerinin analizinin yapılarak oluşturulması
Karar Destek Sistemlerinin kurulması
Paydaş kurumlarla yapılan karşılıklı protokollerin revize edilmesi ve taslak mevzuat hazırlanması
Đş adımları ile gerçekleştirilecek olup proje kapsamında, Türkiye Genelinde Veri Paylaşımı Sağlayacak Veri Değişim
Omurgası, Çevre Portalı, Coğrafi Bilgi Sistemi, Karar Destek Araçları, INSPIRE ve Diğer AB Standartlarına ve
Direktiflerine Uygunluk Ana Yazılım Bileşenleri dikkate alınacaktır. Çevre ve Orman Bakanlığı bünyesinde mevcut,
EIONET Paylaşım Ağı, EIS – Çevresel Bilgi Sistemi, Su Veri Tabanı, CORINE Land Cover Projesi, Hava Kalitesi
Takip Sistemi, Tehlikeli Kimyasalların Depolanması, Özel Atık Bilgi Sistemi, Natura 2000 ve Nuhun Gemisi gibi işler
haldeki bilgi sistemlerinin TEIEN projesine entegrasyonu sağlanacaktır.Proje kapsamında, 5 tane yeni yazılım modülü
geliştirilecektir:
- Çevresel Değerler ve Kirlilik Haritaları Üzerine Modül
- Çevresel Raporlama Modülünün Durumu
- Çevresel Problemler ve Öncelikler Raporlama Modülü
INSPIRE ve Türkiye Çevresel Veri Değişim Aği (Turkish Environmental Information Exchange Network) - TEIEN
- Çevresel Etki Değerlendirme Modülü
- Đzleme ve Denetleme Modülü
Ayrıca; 6 adet Karar Destek Aracı geliştirilecektir:
- Nehir havzalarına ve bölgelere dayanan, 1/50.000 ve 1/100.000 bölgesel planların hazırlanması için bir
KDS aracı oluşturulması
- Nehir havzalarına ve bölgelere dayanan 1/50.000 ve 1/100.000 bölgesel planların uygulanmasının
izlenmesi ve planlama alanı içerisindeki veri değişiminin takip edilmesi için bir KDS aracı
oluşturulması
- Arazi doldurma uygulamaları için saha seçimini destekleyebilecek bir Katı atık yönetimi KDS aracı
oluşturulması
- Göl yönetimi ve ötrofikasyon değerlendirme için kullanılacak su kalitesi modeli oluşturulması
- Karada ve denizde kirlilik izleme ölçüm ve analizinin sonuçlarının değerlendirilmesi ve raporlanması
- Çevre Etki Değerlendirilmesi Prosedürü için KDS aracı
4. SĐSTEM MĐMARĐSĐ TASARIMI
TEIEN, sistem mimarisini tesis etmek için, özellikle 5 bileşen üzerinde duruyor. Metaveri, birlikte çalışabilirlik ve
mekansal verinin uyumu ve seçilen konular için servisler, ağ servisleri ve teknolojileri, mekansal veri paylaşımı ile ilgili
tedbirler ve servisler; koordinasyon ve izleme tedbirleri.
Ağ servisleri ÇOB ve onun kurumlarının farklı kademeleri arasında çevresel verinin paylaşılması için gereklidir. Bu
servisler için, birlikte çalışabilirlik direktif tarafından istenir ki bu da servislerin etkileşimi ihtimalini ortaya çıkarır.
TEIEN Ağı ve Veri Servisleri Mimarisiyle ilgili genel bir bakış verir. Mimarinin merkezinde Portal, Bulgu, Görüntü,
Đndirme, Dönüşüm, Tetikleme ve Kayıt servisleri gibi TEIEN Servis çeşitleri vardır.
Ağ servisleri kamu otoritesinin farklı kademelerinde mekansal verinin paylaşımı için gereklidir. Bu ağ servisleri
mekansal veriyi bulmak, dönüştürmek, görüntülemek ve indirmeyi mümkün kılmalı ve mekansal veri ve e-ticaret
servislerini çalıştırmalıdır.
TEIEN, tüm veri ve metaveri erişimi ve işlemesinin web servisleri kullanılarak yapıldığını varsayacaktır. Tüm servisler
servis tanımları tarafından tanımlanır ve kişilere ve yazılım uygulamalarına, altyapıda özel servis oluşumlarını
keşfetmeleri ve onları otomatik olarak çalıştırmalarını sağlayacaktır.
Şekil1: Inspire ve TEIEN teknik mimarisi
Çivi, Akgündüz, Tezel ve Toru
TEIEN Portalı, ÇOB ve ÇOB’un kurumları, paydaşlar, halk, EIONET ve diğer uluslar arası çevresel ajanslar tarafından
istenen servislere erişim sağlayan bir internet sitesi ve dengidir. Bu onu INSPIRE Direktifinin kapsamında mekansal
veri servislerine TEIEN Internet erişim noktası haline getirir.
TEIEN Portalı, ÇOB, ÇOB’un kurumları ve paydaşlar tarafından oluşturulan çevresel bilginin altyapısı üzerine
temellenmiştir. Bu gibi altyapılar, çevresel verinin bir araya getirilmesi, hazır bulunması ve en uygun seviyede devam
ettirilmesini temin etmek için tasarlanmıştır. Çevresel verinin Topluluk içinde faklı kaynaklardan tutarlı bir şekilde
birleştirilmesini ve birçok kullanıcı ve uygulama arasında paylaşılmasını mümkün kılar. Portal aynı zamanda, kamu
otoritesinin bir seviyesinde toplanan çevresel verinin, diğer kamu otoriteleri arasında da paylaşılmasını sağlar.
TEIEN portalı aşağıdaki servislerden oluşacaktır:
•
Bulgu servisleri – metaveriyle uyuşan içeriğe dayanarak mekansal veri aygıtları ve servislerini araştırmak;
•
Görüntü servisleri – mekansal veri aygıtlarını görüntüleme, idare etmek, yaklaştırıp uzaklaştırmak (zoom
in/out), yatay/dikey kaydırmak (pan), veya yer paylaşmak (overlay) ve açıklamalı bilgileri ve metaverinin ilgili
içeriğini göstermek ;
•
Đndirme servisleri, tamamlanmış mekansal veri aygıtlarının veya bunun gibi aygıtların parçalarının, indirilmek
ve uygulanabilir olan yerlerde direkt erişilmesi için kopyalanmasını sağlar,
•
Dönüşüm servisleri, birlikte çalışılabilirliği elde etmek için mekansal veri aygıtlarının dönüştürülmesini sağlar.
•
Mekansal veri servislerinin çalıştırılmasını sağlayan servisler.
TEIEN Portalı çevresel veri üreticilerini ve kullanıcılarını, çevresel bilgi kaynakları üreticilerinin, metaveri kayıtlarını
oluşturup göndermelerini, metaveri kayıtlarını araştırıp bulmalarını ve nerede, nasıl ve kimin bilgi kaynaklarının
kullanıldığını önemsemeksizin geri almalarını sağlayarak, birleştirecektir.
TEIEN Portal yalnızca tarafları ve bilgiyi birleştirmek için bir mekanizma değil, aynı zamanda, temelde bulunan
yapıları önemsemeksizin, bilgi kaynaklarının postalama, buluş ve erişimini sağlamak amaçlı birlikte çalışabilirliği
gerektiren teknik çeşitliliğin kesişim noktasıdır. Bir kısım standart tabanlı metaveri formatları ve Web iletişim
protokolleri desteklenmeli ve TEIEN Portalı içinde çoğu haritalama formatları ve oranlamaları görünebilir ve grafiksel
açıdan birleştirilebilir olacaktır.
TEIEN veri ve servis paylaşımı için Servise Dayalı Mimari (Service Oriented Architecture) temelli çalışacaktır.
Kullanıcılar, semantik olarak varlıkbilimle zenginleştirilmiş bir dağıtık katalog servisini sorgulayabilecektir. WS-GIS
dağıtık katalogda mekansal araştırmayı mümkün kılacaktır.
TEIEN kullanıcıya, ÇOB, kurumları ve paydaşların iş faktörlerine göre çalışan uygulamaları birleştirme (integrate)
imkanı verecektir. Bu uygulamalar DSS Araçları veya Raporlama Modülleri olabilir. Bunlar aynı zamanda Servise
Dayalı Mimari (SOA) Yaklaşımı üzerine temellenmiş şekilde çalışabilirler.
ÇOB, TEIEN Mimarisinin merkezi olacaktır. TEIEN’in tüm gerekli bileşenlerini muhafaza edecektir. Portal, ÇOB’dan
dağıtılacak ve ana donanım sunucuları burada tutulacaktır. Portal veri ve servisleri bulması adımından sonra kullanıcı
ihtiyaçlarını anlayacaktır. Bu ihtiyaçları referans olan kurum ve paydaşlara bir servis olarak isteyecektir. Bu istekler
Web Özellikleri Servisi (Web Feature Service), Web Kaplamı Servisi (Web Coverage Service), Web Harita Servisi
(Web Map Service) veya bir harita olabilir. Kurumlar veya paydaşlar Portale bir servis vermeye karar verdiklerinde,
Portal veriyi dönüştürecek ve tek bir harita görüntüleyicide farklı kaynaklardan gelen her tür mekansal, çizgisel, ve
rapor verilerini gösterecektir.
5.SONUÇ
TEIEN Projesinin GIS ayağı INSPIRE Direktifine göre 2009 yılı sonu itibari ile gerçekleştirilecektir. Inspire
Direktifinin uyumlaştırılması ve uygulanması görevi Bakanlar Kurulu Kararı ile Bakanlığımıza verilmesi sebebiyle,
TEIEN Projesi Inspire Direktifinin uygulanacağı ilk projedir. Bakanlığımızla birlikte 13 Kurumun verilerini kapsayan
ulusal ölçekte ilk GIS uygulaması Inspire Direktifi kapsamında TEIEN Projesinde gerçekleştirilmektedir. Ayrıca
Inspire Direktifinin ülkemizde uygulanmasına yönelik 3 Milyon Avro AB yardımı da alınmıştır. Bu yardım 2011 yılına
kadar istenilen anda kullanılabilir. Ulusal Coğrafi Veri Altyapısının ülkemizde kurulması sorumluğu Bakanlığımıza
verildiği takdirde, iç bütçeden hiçbir surette kamu kaynağı kullanılmadan Ülkemizin CBS altyapısı kurulmuş olacaktır.
Merkezi yapı ile yukarıda bahsedilen 13 Kurumun CBS altyapısı TEIEN projesi ile 2009 yılı sonuna kadar
gerçekleştirilecek, Inspire Direktifinin AB yardımı ile 2011 yılı sonuna kadar ise, her bir katman için kurumlarda alt
sistem entegrasyonu gerçekleştirilecektir.