ceza hukuku book.indb
advertisement
kpss ve kurum sınavları için kpss özgün konular ve özgün sorulardan oluşan tek kitap 2014 ceza hukuku İdari Hakimlik Sayıştay Gelir Uzmanlığı Kamu İhale Kurumu Kontrolörlük Denetmenlik Uzmanlık özgür demirci Özgür DEMİRCİ CEZA HUKUKU ISBN 978-605-364-614-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 3. Baskı: Ekim 2013, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Seda Demiralp Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: [email protected] SUNU Bu kitap, KPSS başta olmak üzere, ÖSYM tarafından hazırlanan diğer iş sınavları ve ayrıca kurumların kendi açtıkları sınavlarda siz değerli arkadaşlarımıza anlaşılabilir ve sade bir kaynak oluşturmak amacı ile hazırlanmıştır. Kitapta konular temel hatları ile işlenmiş, ayrıntıya girmekten ve teorik nitelikteki tartışmalara girmekten özellikle kaçınılmıştır. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için günlük olaylara değinilmiş ve her bölümün sonunda başta KPSS olmak üzere adli - idari yargı hakimlik sınavı ve kurum sınavlarında çıkmış sorular ve cevaplı testler konularak konuların pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Her ne kadar son yıllarda hukuk dersleri ile ilgili olarak sınav sisteminde her hangi bir değişiklik yapılmamış olsa bile, özellikle mevzuatın değişmesiyle ve 3. yargı paketi olarak bilinen yargı hizmetlerinin etkinleştirilmesini amaçlayan kanunla birlikte bir çok yenilik hukuk alanında yapılmış ve bu yeniliklere de kitap içerisinde olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içerisinde derslerde öğrencilerde gördüğümüz temel yanlışlar özellikle vurgulanarak sorular üzerinde bu yanlışlara düşmemeleri ve bu ayrıntılara geldiklerinde zihinlerinin açık kalmasını sağlamak için özgün bir takım uyarılar ve hoca notlarına da yer verilmiştir. Kitabın ümit edilen amacına ulaşması ve öğrenci arkadaşlarımıza fayda sağlanması amacı ile yapacağınız öneri, eleştiri ya da takdirinizi [email protected] aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Elinizde bulunan bu kitabın ortaya çıkmasında en büyük paya sahip olan Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem ailesi’ne, dizgi aşamasında vaktini ve emeğini esirgemeyen değerli dizgi ekibimiz ve dizgicimiz Ahmet KAYMAKÇI ya, kitabın hazırlanma aşamasında bana yardımlarını esirgemeyen Devrim TOKLUCU ve Kadir ALGIN’a, hayatımın her aşamasında maddi ve manevi desteklerini benden hiç esirgemeyen annem ve babama teşekkürlerimi sunarım. Özgür Demirci İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Ceza Genel Hukuku Ceza Hukukuna Giriş ve Ceza Kanununun Uygulanma Alanı......................................1 Ceza Hukukuna Giriş ..............................................................................................1 Ceza Hukukunun Temel İlkeleri ..............................................................................2 Ceza Kanununun Bağlayıcılığı İlkesi ........................................................................2 Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi ......................................................................2 Kusur İlkesi ...............................................................................................................3 Ümanizm İlkesi .........................................................................................................3 Hukuk Devleti İlkesi ..................................................................................................3 Kanunilik İlkesi ..........................................................................................................4 Ceza Kanununun Uygulanma Alanı........................................................................5 Tanım ........................................................................................................................5 Zaman Bakımından Uygulanma ...............................................................................6 Kişi Bakımından Uygulanma ....................................................................................7 Yer Bakımından Uygulanma ....................................................................................9 Çıkmış Sorular ............................................................................................................14 Çözümler ....................................................................................................................18 Cevaplı Test ................................................................................................................22 2. BÖLÜM Suç ve Suçun Unsurları Suçun Tanımı ve Suçla İlgili Bazı Tanımlar.........................................................................27 Suçun Tanımı................................................................................................................27 Suçla İlgili Çeşitli Kavramlar .........................................................................................27 Suçun Unsurları ............................................................................................................28 Tanım ......................................................................................................................28 Suçun Maddi Unsurları ...........................................................................................29 Suçun Manevi Unsurları .........................................................................................37 Hukuka Aykırılık Unsuru .........................................................................................53 Tipiklik Unsuru ........................................................................................................61 Çıkmış Sorular ............................................................................................................62 Çözümler ....................................................................................................................67 Cevaplı Test ................................................................................................................73 PEGEM AKADEMİ 3. BÖLÜM vi Suçun Ortaya Çıkış Biçimleri Suça Teşebbüs ...........................................................................................................77 Teşebbüsün Tanımı ...............................................................................................77 Teşebbüsün Ne Zaman Varsayılacağı Sorunu......................................................77 Teşebbüs Olarak Nitelendirilemeyecek Durumlar .................................................78 İşlenemez Suç.................................................................................................79 Sözde(Mefruz, hayal) Suç ...............................................................................80 Gönüllü Vazgeçme ..........................................................................................80 Çeşitli Suçlar Yönünden Teşebbüsün Değerlendirilmesi ......................................83 Suça İştirak .................................................................................................................84 İştirakin Tanımı ......................................................................................................84 İştirakin Unsurları ..................................................................................................84 İştirak Türleri .........................................................................................................86 İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Gönüllü Vazgeçme ............................................89 Özgü Suçlara İştirak .............................................................................................90 İştirakte Kararlaştırılandan Faklı Bir Suçun İşlenmesi ..........................................90 Suçların İçtimaı (Birleşmesi) .......................................................................................91 İçtimanın Tanımı ...................................................................................................91 Bileşik Suç.......................................................................................................91 Zincirleme Suç ................................................................................................92 Fikri İçtima .......................................................................................................94 Geçitli Suç .......................................................................................................95 Çıkmış Sorular ............................................................................................................96 Çözümler ..................................................................................................................102 Cevaplı Test ..............................................................................................................107 4. BÖLÜM Ceza Hukukunda Yaptırım ve Davayı Düşüren Haller Ceza Hukukunda Yaptırımlar............................................................................................ 111 Yaptırımın Tanımı ....................................................................................................... 111 Ceza Hukukunda Yaptırımlar...................................................................................... 111 Cezalar .......................................................................................................... 111 Davayı ve Cezayı Düşüren Haller ....................................................................................120 Sanığın veya Hükümlünün Ölümü ..............................................................................120 Af ................................................................................................................................121 Genel Af ........................................................................................................121 Özel Af ..........................................................................................................121 Zaman Aşımı ..............................................................................................................122 Tanımı ...................................................................................................................122 vii PEGEM AKADEMİ Dava Zaman Aşımı ...............................................................................................123 Ceza Zaman Aşımı ...............................................................................................124 Müsadere Zaman Aşımı .......................................................................................125 Şikayete Bağlı Suçlarda Şikayetten Vazgeçme ............................................................... 125 Ön Ödeme ........................................................................................................................125 Uzlaşma............................................................................................................................126 Tanım ..........................................................................................................................126 Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar...................................................................................126 Uzlaşmanın Yapılış Biçimi ..........................................................................................126 Çıkmış Sorular ..........................................................................................................128 Çözümler ..................................................................................................................132 Cevaplı Test ..............................................................................................................136 CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU 1. BÖLÜM Ceza Muhakemesi Hukukuna Giriş ve Ceza Muhakemesinde Makamlar Ceza Muhakemesine Giriş .......................................................................................141 Ceza Muhakemesinin Tanımı .............................................................................141 Ceza Muhakemesine Hakim Olan İlkeler ............................................................141 Ceza Muhakemesinde Yer Alan Bazı Tanımlar...................................................143 Ceza Muhakemesinde Makamlar .......................................................................144 İddia Makamı ........................................................................................................145 Savunma Makamı.................................................................................................146 Yargılama Makamı................................................................................................147 2. BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Görev ve Yetki Görev(Madde Yönünden Yetki) ................................................................................153 Görev(Madde Yönünden Yetki) Tanımı ...............................................................153 Mahkemelerin Görevleri ................................................................................153 Görevsizlik İtirazı ve Süresi ...........................................................................154 Görevde Uyuşmazlık ve Bağlantılı Davalar...................................................155 Yetki (Yer Yönünden) ................................................................................................156 Yer Yönünden Yetkinin Tanımı ............................................................................156 Yetkinin Tespit Edilmesi ......................................................................................156 Türkiye’de İşlenen Suçlarda Yetki .................................................................156 PEGEM AKADEMİ viii PEGEM AKADEMİ Yabancı Ülkede İşlenen Suçlarda Yetki.........................................................157 Deniz, Hava, Demiryolu Taşıtlarında veya Bu Taşıtlarla İşlenen Suçlarda Yetki ..............................................................158 Basın Yayın Aracı İle İşlenen Suçlarda Yetki ................................................158 Bağlantılı Suçlarda Yetki ...............................................................................159 Yetkisizlik İddiası ...........................................................................................160 Yetkide Uyuşmazlık .......................................................................................160 Yetkinin İstisnaları .........................................................................................160 Çıkmış Sorular ..........................................................................................................164 Çözümler ..................................................................................................................168 Cevaplı Test ..............................................................................................................172 3. BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Yargılama Şartları, Deliller ve Koruma Tedbirleri Yargılama (Dava) Şartları .........................................................................................177 Tanım ..................................................................................................................177 İhbar ve Şikayet ............................................................................................177 Talep..............................................................................................................178 Müracaat .......................................................................................................178 İzin.................................................................................................................179 Açılmış Bir Dava Bulunmaması.....................................................................179 Sanığın Hazır Bulunması ..............................................................................179 Hüküm Bulunması .........................................................................................180 Ön Ödeme.....................................................................................................180 Uzlaşma ........................................................................................................180 Sanığın Akıl Hastası Olması .........................................................................180 Ceza Muhakemesinde Eski Hale Getirme ..........................................................180 Ceza Muhakemesinde Deliller ve Delillerin Değerlendirilmesi ............................181 Tanım ............................................................................................................181 İspat Araçları .................................................................................................181 Ceza Muhakemesinde Koruma Tedbirleri ...........................................................187 Tanım ............................................................................................................187 Koruma Tedbirlerinin Türleri ..........................................................................188 Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat..........................................................196 Çıkmış Sorular ..................................................................................................................198 Çözümler ..........................................................................................................................201 Cevaplı Test ......................................................................................................................205 ix 4. BÖLÜM PEGEM AKADEMİ Ceza Muhakemesinin Evreleri ve Kanun Yolları Ceza Muhakemesinin Evreleri ..................................................................................209 Soruşturma Evresi ..............................................................................................209 Tanım ............................................................................................................209 Soruşturma Evresinin Özellikleri ...................................................................209 Cumhuriyet Savcısının Verebileceği Kararlar................................................ 211 Kovuşturma Evresi ..............................................................................................214 Tanım ............................................................................................................214 Duruşmaya Hakim Olan İlkeler .....................................................................215 Duruşmanın Sona Ermesi ve Hüküm ............................................................216 Hüküm Çeşitleri .............................................................................................216 Beraat Kararı Verilebilecek Halle .............................................................217 Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı Verilecek Haller ..........................217 Mahkumiyet Kararı ve/veya Güvenlik Tedbirine Hükmedilecek Haller ................................................................217 Davanın Reddi Yönünde Karar Verilecek Haller......................................218 Davanın Düşmesi Yönünde Karar Verilecek Haller .................................218 Durma Kararı Verilebilecek Haller ...........................................................218 Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararının Verilebileceği Haller .................................................................................218 Kanun Yolları .................................................................................................219 Tanım .......................................................................................................219 Kanun Yollarına Müracaat Edebilecek Kimseler.....................................220 Kanun Yolu Başvurma Süresi ve Başvurusundan Vazgeçme .................220 Kanun Yolu Türleri ...................................................................................221 Çıkmış Sorular ..........................................................................................................226 Çözümler ..................................................................................................................230 Cevaplı Test ..............................................................................................................233 Yararlanılan Kaynaklar .............................................................................................236 CEZA HUKUKU CEZA GENEL HUKUKU SUÇ VE SUÇUN UNSURLARI SUÇUN ORTAYA ÇIKIŞ BİÇİMLERİ 200 CEZA HUKUKUNDA DAVAYI VE CEZAYI DÜŞÜREN HALLER 8 3 2007 3 09 3 20 06 20 10 3 20 3 11 3 20 05 20 3 20 3 12 04 20 3 20 3 13 Çıkmış Soru Ağacı “İyi olmak kolaydır, zor olan adil olmaktır” VICTOR HUGO 1. BÖLÜM CEZA GENEL HUKUKU Ceza Hukukuna Giriş ve Ceza Kanununun Uygulanma Alanı I. Ceza Hukukuna Giriş Ceza hukuku suçun oluşması, ortaya çıkış şekli ve oluşan suçun karşılığında uygulanacak yaptırımların neler olduğunu düzenleyen, kamu hukuku özel hukuk ayrımı içerisinde kamu hukuku alanında kendine yer bulmuş bir hukuk dalıdır. Ceza hukuku toplum düzenini sağlamaya yönelik kurallar bütünüdür. Ceza hukukunda müeyyide genel olarak fizikidir yani hürriyeti kısıtlayıcı nitelikte ceza biçimindedir. Bu nedenle ceza hukuku toplumsal yaşamda meydana gelen ihlallerde en son uygulanacak hukuk dalı olarak görülür. Toplumsal yaşamda ortaya çıkan her türlü hukuka aykırılık halinde ceza yaptırımı uygulanmaz. Örneğin kabahat teşkil eden bir kısım eylemlerde hukuka aykırı olmasına rağmen ceza değil idari yaptırımlar uygulanmaktadır. Ceza hukukunun ıslah edici olmak, kişiyi topluma yeniden kazandırmak, toplumsal düzeni sağlamak (ümanizm ilkesi), suç işlenmesini önlemek gibi amaçları vardır. Bu nedenledir ki ceza hukuku öç alma duygusuyla hareket etmez. Amaçları arasında öç alma olmadığı için ceza hukukunda kısas yasaktır. Amacı tamamen antisosyal kişilikte olan fertleri sosyal kişilik haline getirerek topluma kazandırmak olan bu hukuk dalında elbetteki en önemli ilkelerden bir tanesi de masumiyet karinesidir. Masumiyet karinesi bir kimsenin suçu mahkeme kararıyla sabit bulunmadıkça suçlu sayılamayacağı karinesidir. hoca notu Ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır. PEGEM AKADEMİ 2 Ülkemizdeki mevcut ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır. Bu tarihten önce ülkemizde İtalya’dan alınmış olan 1926 tarihli ceza kanunu uygulanmakta iken 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren 5237 sayılı ceza kanunu 1926 tarihli 765 sayılı kanunu yürürlükten kaldırmış bulunmaktadır. Elbette ki yürürlüğe giren kanun bir çok yeniliği de beraberinde getirmiştir. Yeni ceza kanunu olarak adlandırdığımız 5237 sayılı kanunun getirmiş olduğu yeniliklerin başlıcalarından biraz bahsetmek gerekirse; Yeni Türk Ceza Kanunu; Cürüm kabahat ayrımını ortadan kaldırarak kabahatleri ayrı bir kanun olan kabahatler kanunda düzenleyerek idari suç haline getirmiştir. Ağır tahrik – hafif tahrik ayrımını kaldırarak sadece haksız tahrik kurumuna yer vermiştir Ağır hapis – hafif hapis ayrımını kaldırarak sadece süreli hapsi düzenlemiştir. Ağır para cezası – hafif para cezası ayrımı kaldırılarak adli para cezasına yer verilmiştir. ( Not: Bu değişiklik aslında çok isabetli olmuştur. Eski kanun döneminde küçük miktardaki cezaların ağır para cezası olarak adlandırılması komik durumlara neden oluyordu.) Eksik teşebbüs – tam teşebbüs ayrımını kaldırarak sadece teşebbüs kurumunu düzenlemiştir. II. Ceza Hukukunun Temel İlkeleri A. Ceza Kanununun Bağlayıcılığı İlkesi (T.C.K. mad. 4) Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz. Türk ceza kanununun 4. maddesinde ifade edilen bu ilkeye göre kimse ceza kanunlarını bilmediğini iddia edemez. hoca notu Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. B. Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi (T.C.K. mad. 20) Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. Kısaca ifade etmek gerekirse herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacaktır. Yani bir kimsenin işlemiş olduğu iddia edilen fiilden dolayı yakınlarının sorumlu tutulması düşünülemez. 3 Bu ilkenin bir sonucu olarak tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamaz. Düşünecek olursak tüzel kişiler adına suç niteliğindeki hukuka aykırı fiilleri tüzel kişinin organları gerçekleştirir. Oysa herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacağı için tüzel kişilere ceza yaptırımı uygulanmazken bu fiilerden dolayı yaptırım fiili gerçekleştiren organlara uygulanır. Ancak, suç dolayısıyla tüzel kişilerin her ne kadar sorumlu tutulamayacağını söylesek de bunlar hakkında kanunda öngörülen güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlara hükmetmek mümkündür. T.C.K. na göre bu tedbir de ancak özel hukuk tüzel kişileri için uygulanabilecektir. (Örneğin çalışma izninin iptali gibi.) C. Kusur İlkesi Günümüzde hakim olan anlayışa göre bir kişinin suçlu olabilmesi için sadece kanunda tanımlanmış olan hukuka aykırı davranışı gerçekleştirmesi yeterli değildir. Bu kişinin kusurlu bir iradeye de sahip olması gerekir. Kusurluluk ilkesi failin suç oluşturan bir eylemi gerçekleştirmesinde kusuru olmadıkça, ceza yaptırımına maruz kalamayacağını ifade eden ilkedir. Kusur; bir eylemin isnad yeteneği bulunan bir kimse tarafından kasıtlı veya taksirli olarak yani bilerek veya istenerek gerçekleştirilmesidir. Gerçekleştirilen fiilin anlam ve sonucunu kavrayarak kişinin yaptığı fiilin sonuçlarına katlanabilmesi demektir. Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. D. Ümanizm İlkesi Modern ceza hukukunun en temel ilkelerinden bir tanesi de ümanizm ilkesidir. Bu ilkenin amacı suç işlemiş bir kimsenin cezalandırıldıktan sonra topluma kazandırılması için ve kişinin sosyal bir varlık haline getirilerek toplumdan soyutlanmaması için gerekli uğraşın sergilenmesidir. E. Hukuk Devleti İlkesi Anayasamızın ikinci maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Anayasa Mahkemesi de bir kararında hukuk devletini, “İnsan haklarına saygılı ve hakları koruyucu, adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmekte kendisini yükümlü gören, bütün eylem ve işlemleri yargı denetimine bağlı olan devlettir.” şeklinde tanımlamaktadır. Hukuk devleti, devletin hukuka bağlılığı anlamına geliyorsa, yargı da devletin üç temel organından biriyse, hukuk devletinin bir şartı da yargının hukuka bağlılığıdır. Yargısı hukuka bağlı olmayan bir devlette vatandaşların kendilerini hukukî güvenlik içinde hissedebileceklerini söylemek elbette mümkün değildir. Anayasamız sadece yasama ve yürütme organlarının değil, yargı organının da hukuka bağlılığını açıkça öngörmüştür. Bu anlam itibariyle ceza yargılamasında da yargı hukuka bağlı olmak ve hukuk devletinin gereklerine uymak zorundadır. PEGEM AKADEMİ hoca notu Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. PEGEM AKADEMİ 4 F. Kanunilik İlkesi (Kanunsuz suç ve ceza olmaz) Yargıtay cezayı bozdu: ‘Çakma’ ürün satmak ‘suç’ değil Teslime TOSUN/ ANTALYA, (DHA) A NTALYA’da taklit markalı ürün satan M.K.’ye yerel mahkeme tarafından verilen 19 ay hapis cezası, zamanında düzenleme yapılmadığı için Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) ‘Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez’ hükmü uyarınca Yargıtay tarafından bozuldu. Özel kanundaki cezanın TCK’da düzenlenmemesi nedeniyle Yargıtay’ın bu kararı verdiğini belirten sanık avukatı Cengizhan Gököz, bu karar ışığında birçok suçun cezasız kalabileceğini dile getirdi. Dünyaca ünlü bir markanın ürettiği çantaların taklidini satmaktan dolayı 2006 yılında Antalya 3’üncü Asliye Ceza Mahkemesi’nde yargılanan M.K., 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) uyarınca ‘marka hakkına tecavüz’ suçundan 19 ay hapis cezasına çarptırıldı. Taklit markalı yaklaşık 500 çantaya ise el 1. Tanımı konuldu. M.K.’nın avukatı Cengizhan Gököz, temyiz T.C.K. için Yargıtay’a başvurdu. mad. 2’ye YARGITAY: EYLEM SUÇ göre, ‘Kanunun açıkça KAPSAMINDA DEĞİL saymadığı bir fiil için Dosyayısuç görüşen Yargıtay 7’nci Ceza Dairesi, sanığa kimseye ceza verilemez yöneltilen eylemin suç olmadığına verdi. İs- tedbiri uyguve karar güvenlik nat edilen suçla ilgili eylelanamaz. Kanunda yazılı min itibaren suç olmaktan çıkcezalardan ve güvenlik tığına dikkat ç getirilen düzenlemenin tedbirlerinden başka bir Türk Ceza Kanunu’nun 2’nci ceza maddesinde yer ve güvenlik tedbirine alan ‘Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için hükmolunamaz.’ Kanunikimseye ceza verilemez ve liktedbiri ilkesi bir fiilin işlendiği güvenlik uygulanamaz’ hükmü kapsamınzamanın kanununa göre da değerlendirildiğinde kanunilik ilkesine uygun suç kaydedildi. sayılmadıkça suç bulunmadığı Anayasa Mahkemesi’nin olarak kabul edilemeyeKHK h ceğini ve suçu işleyenin kanunun açıkça belirlediği cezadan başka bir cezaya çarptırılamayacağını ifade eder. Eğer kanunda bir fiil suç olarak düzenlenmemişse, o fiil suç değildir. Kanunun açıkça yasaklamadığı her fiil hukuka uygun demektir. Ne var ki, fiilin açıkça suç olarak düzenlenmesi yeterli değildir. Bu suça uygulanacak cezanın ne olacağı ve ne gibi güvenlik tedbirlerinin uygulanacağının da kanunda açıkça yazması gerekir. Aksini düşünecek olursak kanunda suç olarak sayılmayan bir fiili hakimin keyfi olarak suç haline getirip ceza vermesi düşünülemez. Bu ilkeyi kısaca “kanunsuz suç ve ceza olmaz” olarak adlandırmak da mümkündür. 2. Kanunilik İlkesinin Sonuçları Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesini biraz yorumlamak gerekirse bu ilkenin önemli bazı sonuçlarının olduğunu görebiliriz. Bunlar; a. Suç tespit eden ceza normları açık biçimde belirlenmelidir: Ceza normları açık, net ve anlaşılır biçimde kaleme alınarak herkesin anlayacağı biçimde olmalıdır. hoca notu ‘Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz.’ b. Örf ve Adet Hukuku Ceza Hukukuna kaynak olamaz: Özel hukukun bir çok alanında örf ve adet hukuku hakimin başvurması gereken bir kaynak iken ceza hukuku alanında örf ve adet hukuku kaynak olamaz. Yani örf ve adetin yasakladığı bir fiil suç niteliği kazanmaz, suç sadece kanunla oluşturulur. Arkadaşlar unutmayalım cezaevinin kapısını sadece kanun açar... Ancak belirtmekte yarar var; örf ve adet her ne kadar suç ve ceza oluşturmada esas alınamaz ise de kanunun yorumlanmasında kullanılabilir. 5 c. Suç ve ceza içeren hükümlerde kıyas yapılamaz: Kıyas yasağı kanunumuzda açık bir şekilde ele alınmıştır. T.C.K. nu 2/3’te ‘Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. Suç ve ceza içeren hükümler, kıyasa yol açacak biçimde geniş yorumlanamaz.’ şeklinde düzenlemiştir. Kıyas, kanunda öngörülen durumlara ilişkin düzenlemeleri veya genel ilkelerden elde edilen düzenlemeleri, kanunda öngörülmeyen benzer durumları kapsamına alacak şekilde genişleterek bu durumları çözümleme işlemidir. Suçu kanun koyacağı için, yargıç yorum yapıyorum diye kanun koyucunun açıkça öngörüp cezalandırmadığı bir fiili benzetme yoluyla da yaptırım alanına sokamaz; bir fiil hakkında mevcut olan hükmü benzerliği dolayısıyla başka bir fiile uygulayamaz. Kıyasla bir suç veya ceza yaratılamaz. Kıyasla ceza ağırlaştırılamaz, hafifletilemez. Kıyas failin lehine ya da aleyhine olsun yasaktır. Örnek vermek gerekirse kanun domates ihraç etmenin suç olduğunu düzenlemiş ise bu maddeye bakarak salça ihraç etmenin de suç olduğu şeklinde geniş yorum yapılamaz. Ancak kıyasa yol açmayacak surette yorum yapmak mümkündür. Kanunun somut olaya uygulanması için yorumlanması gerekmektedir. Bu sebeple yasak olan kıyasa yol açacak biçimde geniş yorumdur. d. Yargının ve yürütmenin keyfiliğinin önüne geçer: Kanunilik ilkesinin bir başka sonucu olarak şunu söyleyebiliriz. Kanunilik ilkesi hakimlerin keyfi olarak veya idarenin keyfi olarak suç ve ceza çıkarmasını önler. İdarenin düzenleyici işlemleri ile suç ve ceza tanımlanamaz, güvenlik tedbiri uygulanamaz (Örn: tüzük, yönetmelik, olağan K.H.K ile suç ve ceza tanımlanamaz) Burada bir istisnayı önemle belirtmek gerekir ki olağan üstü kanun hükmünde kararnameler bu kuralın dışındadır. Arkadaşlar kanunilik ilkesini çok iyi anlamak ve yorumlayabilmek gerekmektedir. Geçmiş yıllardaki sorulara baktığımızda ÖSYM’nin bu konu üzerinde ısrarla durduğu görülecektir. III. Ceza Kanununun Uygulanma Alanı A. Tanım Bir kanunun uygulama alanı denildiğinde aklımıza gelmesi gereken üç tane soru vardır. Bunlar; Ceza kanunu ne zaman uygulanır? Ceza kanunu kime karşı uygulanır? Ceza kanunu nerede uygulanır? Bu sorular kapsamında ceza kanununun uygulanma alanını zaman bakımından uygulama, kişi bakımından uygulama, yer bakımından uygulama olarak üç başlık halinde inceleyeceğiz. PEGEM AKADEMİ hoca notu ‘Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. PEGEM AKADEMİ 6 B. Zaman Bakımından Uygulanma 1. Genel Kural hoca notu Lehe kanun geçmişe yürütülebilirken, aleyhe kanunun geçmişe yürüme yasağı vardır. Ceza kanununun zaman bakımından uygulanması deyince, o ülkede değişmiş olan ceza kuralları ile değişiklikten önce yürürlükte bulunan kanun hükümlerinin uygulanmalarındaki usuller akla gelir. Yani suçun işlendiği zaman ne zamandır? Ve bu suç ne zamanki kanuna göre cezalandırılacaktır? Örneğin failin suçu işlediği zamanki kanun mu dikkate alınacak yoksa yargılama sürecinde yürürlükte bulunan kanun mu? Öncelikle suçun ne zaman işlendiği sorununu ele almak gerekirse türk ceza hukuku uygulamasında suçun işlendiği an hareketin yapıldığı zaman olarak kabul edilmektedir. Bu kuralın zincirleme suçlar ve kesintisiz suçlar bakımından istisnaları vardır ki bunu ilerleyen bölümlerde inceleyeceğiz. İkinci olarak suça ne zamanki kanun uygulanmalıdır sorununa geldiğimizde de bu konudaki genel kuralımız; derhal uygulanırlıktır yani suç işlendiği zaman yürürlükte bulunan kural hangisi ise o kuralın fiile uygulanmasıdır. Ancak bu kuralın bir takım istisnaları bulunmaktadır. 2. İstisna a. Aleyhe Kanunun Geçmişe Uygulanması Yasağı: Fiil işlendikten sonra yürürlüğe giren ve failin aleyhine olan kanun geçmişe yürütülemez. Sadece yürürlüğe girdikten sonra gerçekleşmiş fiillere uygulanır. 31. 05. 2013 tarihinde yeni bir ceza kanununun yürürlüğe girdiğini varsayarsak ve bu kanunun zina fiilini suç haline getirdiğini düşünürsek eski kanun döneminde zina suçunu işleyenlere bu kuralın uygulanması mümkün değildir. Çünkü aleyhe kanun geçmişe yürümez. b. Lehe Kanunun Geçmişe Yürümesi İlkesi: Fiil işlendikten sonra yürürlüğe giren ve failin lehine olan kanun ister yargılama aşamasında olsun ister infaz(cezanın çektirilmesi) aşamasında olsun geçmişe yürütülür. Ancak burada da şunu belirtmek gerekir ki lehe kanun tespit edilirken eski kanunun ve yeni kanunun lehe olan hükümleri ele alınarak en lehe olan hangisi ise o kanun uygulanır yani yeni kanunun ve eski kanunun lehe olan hükümleri ikisi birden ayrı ayrı uygulanmaz. Geçici ve süreli kanunlar yürürlükten kalkmış olsalar bile bulundukları sürede işlenmiş suçlara uygulanmaya devam eder. Ceza muhakemesi kuralları ve infaz rejimine ilişkin kurallar derhal uygulanır (hapis cezasının ertelenmesi, koşullu salıverilme ve tekerrürle ilgili olanlar hariç) 7 PEGEM AKADEMİ 31.05.2013’de yürürlüğe giren ceza kanunu zinayı suç olmaktan çıkarmıştır. Bu tarihten önceki ceza kanununda ise zina suç olarak sayılmaktadır. 31.01.2013’de zina suçunu işleyip yeni kanunun yürürlüğe girdiği tarihte cezaevinde olan A şahsının durumu ne olacaktır? Kural olarak ceza kanunları yürürlüğe girdikten sonraki olaylara uygulanır ancak yürürlüğe giren kanun failin lehineyse yürürlüğe girmiş kanun geçmişteki olaylara etki edecektir. Dolayısıyla A şahsının cezaevinden çıkması gerekecektir. Yeni TCK Evcil’e yaradı; 36 aylık ceza 15 aya düştü Türkbank ihalesine fesat karıştırıldığı iddiasına ilişkin yargılanarak hapis cezasına çarptırılan Erol Evcil hakkında ‘cürüm işlemek için oluşturulan teşekküle üye olmak’ suçundan daha önce verilen 3 yıl hapis cezasında indirime gidildi. İstanbul 7. Ağır Ceza Mahkemesi’ndeki duruşmaya, başka bir suçtan tutuklu bulunan Erol Evcil katıldı. Duruşmada söz alan Evcil’in avukatı Kemal Kumkumoğlu, ceza maddeleri arasında kıyaslama yapılarak lehe olan hükümlerin uygulanmasını istediklerini bildirdi. Mah- C. Kişi Bakımından Uygulanma 1. Genel Kural Kişi bakımından uygulanma dediğimiz zaman ise aklımıza gelmesi gereken ceza kanunlarının ülkede yaşayan kişilere nasıl uygulanacağıdır. Bu konuda genel kuralımız ceza kanunları ülkede yaşayan herkese eşit şekilde uygulanır. Genel kural bu olmakla birlikte bu ilkenin de bazı istisnaları vardır. 2. İstisnalar a. Cumhurbaşkanı Sorumsuzluğu Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili işlemiş olduğu fiillerden dolayı vatana ihanet dışında hiçbir şekilde cezai sorumluluğu bulunmamaktadır. Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu meselesi 1982 Anayasanın 105. maddesinde düzenlenmiştir. Fakat bu maddede, cezai sorumluluk meselesi açıkça belirtilmemiş ve maddede Cumhurbaşkanının “göreviyle ilgili suçları-kişisel suçları” şeklinde bir ayrıma gidilmemiş sadece Cumhurbaşkanının vatana ihanetten sorumlu olduğu belirtilmiştir. hoca notu Kişi bakımından uygulanmada; • Cumhurbaşkanı • Yasama bağışıklığından yararlananlar • Diplomatik temsilciler • Yabancı askerler istisnadır. PEGEM AKADEMİ hoca notu Mutlak dokunulmazlık sadece oy ve düşünceleri kapsar. 8 Cumhurbaşkanının cezai sorumsuzluğunun ancak göreviyle ilgili suçlarından dolayı mümkün olabileceği, Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili olmayan, adi suçlardan dolayı her vatandaş gibi sorumlu olduğu kabul edilmektedir. Cumhurbaşkanının vatana ihanetle suçlanabilmesi için ise T.B.M.M nin üye tamsayısının 1/3 ünün teklifi ve ¾ ünün kabulü gerekmektedir. Vatana ihanetle suçlanan cumhurbaşkanı Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesinde yargılanır. b. Yasama Dokunulmazlığı 1982 anayasası yasama dokunulmazlığını madde 83’de düzenlemiştir. Yasama dokunulmazlığından milletvekilleri ve milletvekili olmayan bakanlar yararlanabilir. Yasama dokunulmazlığını kendi içerisinde mutlak dokunulmazlık ve nispi dokunulmazlık olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Mutlak dokunulmazlık (yasama sorumsuzluğu): Milletvekillerinin veya milletvekili olmayan bakanların meclis çalışmalarındaki kullanmış olduğu oy ve sözlerinden, ileri sürmüş olduğu düşüncelerinden başkanlık divanının teklifi üzerine T.B.M.M, nce başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. Nispi dokunulmazlık (yasama dokunulmazlığı): Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, T.B.M.M’nin kararı olmadıkça; Tutulamaz Sorguya çekilemez Tutuklanamaz Yargılanamaz Ancak unutmamak gerekir ki yasama dokunulmazlığının iki istisnası söz konusudur. Bunlar; 1. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali 2. Anayasanın 14. maddesinde belirtilen haller. Bu iki durumda milletvekili yasama dokunulmazlığından istifade edemez. c. Diplomasi dokunulmazlığı: hoca notu Nısbi dokunulmazlık fiilleri kapsar. Ülkeleri dışında görev yapmakta olan diplomasi memurlarının ve aile efradının bulundukları ülkede işlemiş oldukları suçlardan dolayı yargılanamayacağı kabul edilmektedir. Ancak diplomasi dokunulmazlığı fiili suç olmaktan çıkarmaz. Yani işlenen fiil hukuka aykırı olmaya devam eder ve 9 PEGEM AKADEMİ bu kişiler kendi ülkelerinde yargılanırlar. Arkadaşlar unutmayın bu istisna kişiler için geçerlidir. Ayrıca; unutmayın elçilik binası içinde işlenen suçlar dokunulmazlık kapsamında değildir dokunulmazlık kişiler için geçerlidir. Bina veya bahçe içerisinde işlenen suçlar o ülkede işlenmiş sayılırlar. d. Yabancı asker kişilerin dokunulmazlığı Uluslararası antlaşmalar gereği ülkede bulunan yabancı askerler, yabancı askerlerle birlikte görev yapmak için gelen yabancı siviller ve bunların aileleri yabancı asker dokunulmazlığından yararlanırlar ve bulundukları ülkenin yargısına tabi değildirler. Bu kişiler kendi ülkelerinde yargılanırlar. D. Yer Bakımından Uygulanma 1. Genel Kural Ceza kanunlarının yer bakımından uygulanması denildiği zaman aklımıza gelmesi gereken ceza normlarının ihlal edilmesi durumunda kanunun nerede uygulanacağı yani sadece ülke sınırları içerisinde mi uygulanacağı yoksa ülke sınırları dışında da uygulanıp uygulanamayacağı sorununun incelenmesidir. Bu konuda T.C.K bazı ilkeler kabul etmiştir. Bu ilkelere geçmeden önce suçun nerede işlendiği sorusuna cevap bulmak gerekir. 2. Suçun Nerede İşlendiği Sorunu Gerçekten de suçların birçoğunda suçun işlendiği yeri tespitte bir güçlük bulunmazken, bazı suçlarda suçun işlendiği yerin neresi olduğunu belirleme sorun oluşturabilir. Nitekim ani suçlarda sorun yoktur; hareketin yapıldığı yer suçun işlendiği yerdir. Örneğin hakaret, hırsızlık, yaralama gibi suçlar neticesi harekete bitişik olan suçlardır. Buna karşılık neticesi hareketten ayrılabilen, başka deyişle mesafe suçlarında, hareket ve netice farklı yerlerde gerçekleşebileceğinden, suçun işlendiği yeri net olarak tespit etmek problem olabilir. Örneğin Samsun’da hazırlanan bir bombalı paketin Almanya’ya postalanarak orada patlaması durumunda hareket Samsun’da başlamış netice ise Almanya’da gerçekleşmiştir. Böyle bir durumda suç nerede işlenmiş sayılacaktır? Ceza kanunumuz, suçun işlendiği yere ilişkin tartışmalara son vermek maksadıyla açık bir hüküm belirlemiştir: Fiilin kısmen veya tamamen Türkiye’de işlenmesi veya neticenin Türkiye’de gerçekleşmesi halinde suç, Türkiye de işlenmiş sayılacaktır diyerek tartışmaları bitirmiştir. Kısaca hareket veya netice bunlardan bir tanesi de Türkiye’de gerçekleşse suç Türkiye’de işlenmiş sayılacaktır. hoca notu Yer bakımından uygulamada genel kuralımız mülkilik prensibidir.
