tarih dergisi sayı 36

7
CLKENl'" Kl"RTARlL'lASL' DA KU'~·Yl ~t1LLI Y[ ' N t:-i' Gö R ÜŞ O
VE YALN ıZ SIYASETE:" ~I (:DAFAA.·~]='" IfLASı
( 1918- 1920)
Ali AR5LA.'Ij-
~I ond ro f
Miit a rTkt ll'n den Sonra ld
Dunım
I. Dünya Savaşı 'ndan büyük klyıplarla çıkan Osmanlı Devleti. 30
Ekim 1915'de imzalaw !ı Mondres Ateşkes Antlaşması ile elde kalan
toprakIamı da pa)'laşılabilmesinc zemin hazırlamlfb. Ateşkes Antlaşması,
savaşı bitirmc ıwkıasınd.ıı:ı. iyimserlikle karşılanmış ve başta antlaşmaya imu
koyan Rauf Bey (Orbay) tanfından, ıngilizlerin Osmanlı Devleti'ni yq.atmak
fikrindc olduklan., Istanbul'. tek bir düşman askeri çıkmayacatı, Adana'ıwı
işgal edilmeyeceli y6nfinde açıklamalar yaptlmıştı. Bu iyi niyeım bir sebebi de
Moodros Atqlces Andıaşması'na imza koyan Türk heyetinin başkanı Rauf
Bey'e veri lm gizli belge ile Rau f Bey'in talebi dopulnaWlda Yunan
askerlerinin İzmir \'C Istan bul'. g6nderilmeyeceği Ingiliz Amimi Caltborpc
tııBfmdan kendi bUlcümetine bildirilecep taalıiıÜl edibniş , ancak, böyle bir
blllilm antlaşma ırır:tninc korunamıştı . Fakat bu taahhüdün bir oyalarna olduğu
kısa bir süre sonn anlaşılacaktırl .
Mondros Ateşkes Ant!aşması 'nın y(ln1rlüge girdi ği 3 1 Ekim
19 18' de [tilaf Devletleri' nce işgal ed i lmemiş olan Musul' un ıngiliz ler tarafından
3 Kasım'da işgali ve 8 Kas ım 'da Ingiliz bayraıtnın Hilkilmet Konatt'na
çekilmesi; Yı ldırım Ordu lan Komulanı M usıafa Kemal Pap.'nm itirazlaruıa
rapnen, Mondros Mütarekesi' run bozulmaması ve lngi lizleriı:ı kı.zdırılmaması
için, ı sk enderun'un işgaline izin verilmesi ve itiW Devletleri'nin 9 Kasım'da
bunıya asker çıkarmatan ile ii Kuım'da Osmanlı Mı1lki idaresine son
vemıel eri2 Mondro s Aıeşkes Antlqması ile elde b lan ıoprakl ann
kon:n.abileceti " a kkr"tıki ~kcla."1 an""..rm:ş:-... D~ bu ctlaşma.n.m ın~""tldı:ebi
kunımadan yeni bir mücadelen in başlayacatı., lıaikın dirmiş hazırlıkları ve 19
Anlık 1919'da Ib tay Dönyol'dakj ilk direnişiJ ile onayı çUanlŞtı.
~.Dr~ l-*"ııl
c---. E<lobiyalf ~ T....ı. 8OLI_ 0Ve- c,.-
l
SdaAeıtiııı. T..... ~ ...d.... ·1U.
2
T.......
)
M.....,.·). KMU IL, ı-....ı 1991, ..
ll-J6, n .)9 . (s.
T.....ı. 1-1-... 1, /IWIlo.ıI I 99I . ... 220.
i-~ ..
~,.
s
(.'l lÇ E.'l ~
Mondros Mütare kesi imı.ıl anm adan önce , Talat Paşa Kabinesi'nin son
günl erinde, ordulann muharebe kudretinden mahrum ve ülkeyi müdafaadan aciz
olduğunu tesb it eden Mustafa Kemal P aşa, düş manın her gün daha müsait ve
ezic i şanlanı malik. olduğunu ve muhakkak ban ş yapı lmasını , yoksa ülken in
"kamilcrı elden çıkması"na sebep olunacağını 14 Ekim 1918' de Padişahin
Seryaveri Xaci'y e bild irmişti. Bu vesile ile Tevfik P aş a veya [zzet Paşa ' nın
Sadarcıinde kendisi (Mustafa Kemal Paş a), Fethi, Tahsin, Rauf, Azmi, Can bulat
ve Ş eyhü lislam Hayri' den ol uşaca k bit kabineni n kurulmasının gerektiğ ini
kaydetmiş ve bunun Padişah'a iletilmesini lstemiştie . Mütarekc imzalanmadan
önce, güçlü bir hükü met le, savaşın sona erdirilmesinden sonra iyi bir netice
a l ınabil eceği düşün ces iyle hükümette yer almak isteyen Mustafa Kemal Paşa,
avn ı zaman da M orıdrcs A teşk es A nrl aşmasr'nın imzal a nmasın ın hemen
a~abindc, gerektiğinde silahlı mücade leye hazır olmak amacıyla Anadolu' da bir
d irenişin baş latılması yönünde faaliyetlere başlam ıştı . Katma' dan Adana' ya
gelen Ali Fuat Paşa, Mustafa Kemal Paş a ile görüşmüş ve iki komut an 4 Kas ım
i 9 ı S'de Çukuro va' da bir direniş merkezi kunnayı kararlaştırmış lardı ' .
ıngi l izl erin verdigi taahhüt konusund a şüphel eri ortaya çı kan Behriye
Nann Rauf Bey. 516 kas ım 191S' de Mcndro s' raki Şevket Bey ' e çcktigi telgrafta
Yunan d onanm asın ın Istanbul' a girişin e engel olunması ve işgallere
g iriş ilme mes i kon usunda Ingiliz Am irali Calthorpe nezdinde girişimde
b u l unm.ısı n ı istem i şti . Ancak, C.ı1thorpe, O sm anlı Harb iye Neza reti' ne
göndc:rdiA:i gizli yazı da, Yunan gemilerinin Boğaz l ardan g eçi şin e engel
olunarnayac ağını b ildirm işti'.
ıtil af Devletleri, bir ta raftan kendileri açısından stra teji k olan
topra klan işgal ederlerken diger taraftan da ıstanbul 'da etkilerini giıtik:çe
antınyorlardı. ı ngi l i zl erle iyi geçinmek niyerinde olan Padişah, Izzet Paşa
Kabinest' ndeki Fethi , Rauf ve Cav it Beyler gibi N azırıann kabineden
çı kanlmasını Ahmet Izzet Paş a 'dan ist emiş fakat, Sadrazam bunu reddctm işti".
8 Kasım t9 1S'de Padişah tarafından Ahm et İzzet Paşa Kabinesi istifa ettiri ldi ve
i 1 Kas ım' da ı ngilizleri n daha sem pati ile baktı gı Tevfik. Paşa Kabinesi kuru ldu.
Daha sonra da aşagıda izah edileceği üeere . 4 Mart 1919 tarihinde i . Damat
f erit Hüküm eti kurulacaktır.
~
,
6
1
Kl,'RTARIlMA Sll'OA KL'VA_Yı Mtu./YE-"-IX
ve YAL.XIZ SlYAS~ Mt 'DAFAA..... mI FLASı
~\ltıaf. K-..ı r ...'.... IHO. 191' ·& Scry. ... S Ki Bey·o yc:oi bit lWı~o kıırUImIJı ...... tili
iw.... ......ıa çektili illıraf için bll<,JllU~ A ı.tIl.k' " T. mlı.., T.l&rof ~. &.,..IUIII'1orl, iV. Aı:ıbıa
1964. L ll_14 .
,u hill Cd>tOO)., \liW ~IG«<I". H .ıınlln, ı...ı.tn.ıı 19$), .. 29,
H1bıl4 H ,.....-thı, K.rnı htt s..-..wıd. Iolo. bol ~ y. ni"""'... ı. INllbul 1975, .. ,,-,..
Fdhi Okyc, C-, D..i rdo Bir Ad.ııı. V.y. ıı.oı. e.-..ı "ııııy, l.lOI>blıI 1910, ... ıS7; AhmeC tzu.ı r _
FoI')" ..... 1owıb.ıJ 1991, ... 30019,
GOR~O
9
Mendres Mütare kesi'nin )'apılmasından itibaren ülkenin teh likeli
dönem i atlarabilm esi için takip edi lmesi gereken yol ve metot bakım ından ülke
insanlarının iki)'c bölündüğ(jnü görüyoruz. Bunlardan ilki, ı ti laf Devlet leri ve
özellikle Ingiltere ile iyi i liş kiler kurma k 'lı: I ngili ıleri hoşnut etmek yolu ile
masa baş ında siyasi olarak (diplomasi yoluyla) ülkeyi kurtarmak isteyenlerden
oluşan
gruptur. Bu grubun lideri konumundaki
ş ah ıs
ise Damat Ferit'tir. Bu
grubun mütarekenin ortaya çıkardığı iyimserlik atmosferi içerisinde ilk günlerde
daha kal abalık iken, işgalierin baş lam ası ve ülkenin giderek parçalara bölünmesi
karşısınd a küçüldüğüne şahit oluyoruz . Ikinci grup ise, ı ti laf Devlet teri' nin
niyetinin savaş s ıras ında işgal edilmemiş top rakları da çeşitli ş ekillerde
pay laşnrace ğı ; ıtila f Devletleri
üc masa başında baş arı lı bir nihai ant laşma
imzala mak için, ihtiyaç duyuldugW1da başvurulm ak üzere askeri alanda da
hazırlıklı olunması gerektigini savunan grup, yan i K uva-yı ~1 i1liyeci lerd ir. Bu
iki grub un da homojen bir yapıd a oldugunu (herkeste kabul ve red terin aynı
etkiyi gösterdigini) söyle mek mümkün degildir. Bu gruplaşmanın B~f M ' n in
açılmasına kadar devam enigini ve nihayet Ankara-Istanbul HükUmetIeri olarak
iki ayn mer kezde toplandık lannı tesbit ediyoruz
Mustafa Kemal Paşa 'n ı n
Feth i Ok yar ile: Milli ~ üe ade l e ' nin örgüılü olarak
baş latıl masında etkin rol oynayanlardan Rauf (Orbay) Bey'In de üyesi
bulu ndugu Ahmet Izzet Paşa kabinesi, Musul ile Antakya ve ı skenderun' un
çevresinin iş galine at eşkes i korumak ve ı ngi l izl erle: bozuşrnamak için izin
verm işti . Yine İ zzet Paşa Hükümeti dönem inde, 7 Kasım 19l 8' de Fransızların
Uzunköp rl1 'd eki Osman lı kuvvetleri kom utanına 9 Kası m ' da üç bölük olarak
geleceklerin i (70 oda, 3 ton sebze ve 5 ton yık acak hazırl anmasını isteyere k)
bildirmeleri üzerine,Osmanlı Hükümeti, Uzunköpıii'd elci kom utana işgal için
bir se bep clmadi ğmı, zor la girerlerse yalnız protesto edilmesin i ancak silah
Bu
ya kın
gruplaşm a. ad ım adım gerçekleşmiştir.
arkad aşı
kullanılmaınasını bildirmiştia .
Ittihatçıl an için de bul undwınak la suçlanan Izzet Paşa Hükümeti' nin
ist i fasından bir gün sonr a, İstanbul 'da ıngi lizlerin işbirlikçisi ola rak bilinen YelU·
I~tanhul gazetesini n ilk sayısı yayınland ı . ıngi l iz Muhipleri Cemiyeti ' nin
kurucusu Said Molla da bu gazetede başyazarlık yapmaktaydı. Ingiliz dostlu ğu
ile meselele rin ha lle dilebi leceğini savun an ve Kuve-yı Milliye' ye ş iddetle karşı
ç ıkan Ali Kemal, ıngi liz lerin en azimli millet ol duğunu, Osmanlı De vleti'nin iki
siyasi ilkesi olacağını, bunların içeride milllycüerin birliği , d ı ş politikada ise,
Ingiliz d ost l uğ u oldugunu açı klıyor ve ıng ilizl er l e buzuş ul mamasjrn
1tL"KV,g u .SI....'DA ItLTVA·Y1 ~nıOOkC$ C
'"E YAU>1Z SrY~ WCDAFAA.'1S' ın.uı
CUDnı
10
uvunuyordu'. Yeni 1swıbu.I, 12 Kasım tarihli güshasında 0snwı1ı1~ an~
Ingiliz kavm· j necib inin samimi yardımlan ile varlıtıru sürdCırebllect!lnı
ılıcılını.
yuıyordu.
sa'lUlluyordu ll .
11 Kasım ı 91S'de göreve başlıy&l\ Tevfik Paşa. Hiilcümeti döneminde
Istanbul botıw. l ri ı.f Dev letleri tarafından 15 Kasım'da ~gaı edi ldi ve bir gün
SOntIı 4000 ~ilik bir fransız kuvvt'ti UzunkOpnı'den Balcuklıy'c ,eiCfeIt
yerleşti. Ilk ônce İstanbul 'un ardUldan ülkenin diLO". ~ b6~e1erin~ ve en
sonunda 15 Mıyıs· .... l.ımir ·in işgali ile ltilafIkvkl1eri 'nın asıl nıyetlen teZahÜL
etti Dlkenin dö rt bir waftaıı ifgali. ha!km kongreler tertip cunesi ve dimıi$
ku\"" etleri olllftWID&lan ve bu güçl eri birleştirnıeleri istik ametin de Musaf.
Kemal ve arkadaşl arın ın (Ali Fuat Paşa, Kazım Karabekir, Rauf Bey)
Ana dolu 'daki Kuva-yı Milliye hareketlerine yen i bir güç ve yön vermeleri, Paris
Barış Konferans ı' nın hayal k ınlı:lıtı ile sona ermesi aşaması nda ülkenin
kurtarılmasında takip edilecek yol ha1dwıdaki tartışmaların dıı hızlandı ğıtu ve
netleşmeye baş ladıltm gömd' teyU.
Bu b\l$UJU, resbine. silahlı mücadeleye hazırlıklı 'Ye gerektilinde
ıaıııftar olan Milli Mücade le mensupbnnın g6rQşlmni tcsbİt edip, lswıbuI.'da,
Milli mücadeleye karşı talnnı1an tavnn onaya çıkanlınasm<hyarar vardır.
i.
~ıııı ı ~l ü Cl.d tl K"ii trln
Görü, ü:
Erzurum Kongresi' nde n itibaren Heyet-i Tems iliye Reisi olara k Miili
Mücadele'nin lideri ve sözcasa konumuna gelen Mustafa Kemal Paşa, ülke ve
milletin yoll: olmu ı tehlikesi kar'l$mda, Kuva-yı Milliye'n in istedili şeyin,
"ha.kkından ııahnım yapolan. ınc~-eudiycti eberrımiyete alınmayan milletin
hıyata. refaha mı1stdıalı: bir Inıwet oldııiunu biikUn:ıC't ve
hükümetlere
anlatmak" oldujunu ifade ediyordu. Mustafa Kemal Paşa. yapmaya müstcha1c
bir Inıwet olundupun anlatılnwınırı, savaş meydanlarmda1ci başandan daha
önemli o ldutunu belirti yordu. !Iot ustıfı Kemıl Paşı' yı göre; "Dilııya.,
milleti mizin bayltına yı biinn C't edip onun vahdet ve istik lalini taSdik edecektir,
yı da son toprakianmıZ! son insanlanmlZm ll:l.llıyla sul adıınan sonra M tün bir
mill etin naşı üstünde merduı bırs-ı i stilas ını tatmi n etm ek mecburiyerinde
kalac1l.knr"IO. O ldüııllen bir adamm so n nefesine kadar merthkle, cesaretle
ken dini mt1dafaa etmesinin ubii olduğunu b)·dcden !Iotusufı Kemal P~
ıehlikc:niıı hop dayllldıtmda mücadelenin keııdilipdcn ortly" çıkacapı,
ızmir' in ~galiniıı de Myle oldulunu. C1I.nInI ~Ien milletin iıer teri göze
e.-.ı';"
,
Ali
LO
~
_ :ra-_
K..... ,..._
~ iHıiae
milli t~ lcilaım. makul ve mqru haidamu aleme dinletdıileceiini.
bün1n bir milleti top Lu bir ,ekilde istila etmenin kolay gaçeklcşemeyecejitli
Kuva-yı Milljyecilere göre ; Imlir'in "lıayduıçasıııı" işgali, millete
ll:.ar$ı bılyUk
bir suikasti ortaya koymuş ve Mustafa Kemal Paşa ile arkadaşlan,
"miklal-i milliye vunıl.İnak mcneu darbe ye kalll esbab-ı muka\o'CmC't ve
müdafuya" mar vemı~lerdiI2. Dokuzuncu ordu Müfettişi olarak Havza ' da
buluııdutu sırada 29 mayıs 1919 tarihinde IS.KokJrdu Kwnandanlılı'ııı takip
edilecek müda fu lıareketi ile ilgili bir ıeblil gönderen Mustafa Kemal Paşa.
ı tilaf Dev letleri ' nin ..Istildal· i millimin ve devletimizi idaına mahkum etmekte
ol duklan"nın tahakkuk etme kte olduğunu belirterek, hilaf Devletleri'nin istila
hare keti karşısında neler yepılabileceğmi a ç ıklarmştı. Mustafa Kemal Paşa.
lsunbul'un esir muamel esi ıı:ardil~ü, milleli eseretten kurtarmak için bir ıı:izIi
te~ıat kurulmasını, ihıiıwlMı ic1l.bı bu ~in askerlerle. itimm p yan mülkiye
memurlan tarafından gerçekleştirilmesi gerektiiini bildiriyord u.. M ııst1fa Kemal
Paşa. K.aradmiz iihillerin e Yunan askerlerinin çıkması ve Mlgcdelı::i Rumiann
isyan ederek bir euınlıuriyc:t inımıa tqebbilslerine klfll Jiddctle ıakibat
ıı:erçekl~tirilcıcelini, anca.k ı tilaf Dev lCı leri 'nin Alıil e çıkması Urfaında
protest o mitingleri yapı1ıcatını, fıbı itilaf devlet leri Inıvvcllerinin mem leket
dabiline ilerlemesi halinde ask er-halk topyekün fiilen silahlı mlldafn
bl ,l ıyae alınl giz li olarak
üçü ncü, on beşinci. yirminci Kolordu
Kurnandanlık lan na yazmı ştl lJ .
Bu sıralarda, ıngilizler, Türk ordusunııı:ı zayıflllllmlSl maksadıyla
IJ .Kolardu Kwna:ıdanlı ğı'u K1IIJWIdan tlyin ettinnc:ycrck bu kolordunun
Iılvedilmesine çalışıyorlardı. Mustafa Kemal Paşa ilc, Cent Paşa ise
13.Kolorduyu jand.an:ı:ıa.ya. dlıcıQştün:rc:k muhafızı etmek istiyorlardı. Nildrim,
Mustafa Kemal Paşa. Kolordun un muhafuasmın Idzı.ımunu. biç oIlIlIZH zaman
kazanılmasını ve şayet ilga edilirse: enre uyulmaması gerekti,ini en·ıı Paşa'yı
yazınıştll~. Konya' daki ordu müfettişi Ceın1l.l Paşa da Yunan, Ingiliz. Fransız ve
Iıalyan Kuvvetlerin in işgaline bilı koymayı k.ararlaşıınnış ve bu yolda
hazırlıklar yapmışıı . Cemal Paşa ' om ayn ca Musta(1I. Kenu.! Paşa ' dan Kand eniz
sahi linden ~Iayıcu bir i şıa ı I:weketini ôıılemek için olayuı vukuı.ınu mu
bekleyeceğini, yoksa işgale ınani olmak üzere öecedee icruuı mı ba$11l.ı11l.C1l.tml
sormu.ştu. Mustafa Ketr.al paşa da bir cmr-i v&kiyle kaı-şılaşma.lı:: isıemcdilini ve
ii $6YIOO< ot DO-eIM" (5 D), 10. .. ILI.
ı.t-ı. Lm.ıI. , .... Ta'IM"
. - . .. 2011'1.1921 - * ıı....ı.n. ı.-u_ ın. 2.
U $D,. iv, 2S-21. Ko.rı.a K.nlıcO:ır..llCOoW ii
taaaluo(ilt&), .. SI
i • . Md:ıot& ıt.....ı ' ..... . iU .i'l' tıın/ıooıdo IS
r-=1.........." __.... 50 . LV• ..ı ı .
K-aWıı. lü t . 10.
12
bOIıDZ;
SaMII
eu.c.ı. ' ı.-
T...v.ı tllo.or
1'11 .
pııdooıi ~
11._ qm iio H.m'eb:..
195'. .. ,..
:K'2$.IG. I'I' ıoriIlIi..oı.u...ı.. $.D. ro. AU&rr.
~a;y._
1\
..
CLItES!.'\' lr;.l'ltt-'IlIL\lA.~r:-.'DA ıcı..'\'A-YI ~IILıJyE' S ls GORC$ C
VE ),ALSIZ SıyA.~ETES MUDAFAA."N ıru..~r
12
fakat hazırlıklann iyi yap ılabi lmesi için zamana ihtiyaç ol du~u, bir hadise
Çıkıp da mecbur kalmadıkıan sonra. Sadraza:nm Sulh K onfera-ısı ' nda goreceli
kabul tanım ve mua:ndtyi sıkı bir şckildt tııkip ederek onı gört harekatın
tanzim edilmesinin iyi olıcılını Cemal Paşa'y ı bildimıi.şti 15 .
Mustafa Ktm al P:ışa'nın o anda cı fazla önem \'a'diıi konu, bUnin
milletin birlil ini sat1ı)arU milleti tıiir \ 't mCstakiI )'lŞatmay. ınatuf M~IUdafaa·
i Hukuk-ı MiIli)'e' nin" ha' nahiyı:yt Van."IÇI} '1 kadar yayılmuını ıemin ctıt:dı:ti.
Milletin bilfiil buna b.1.$ladıpm, Enuruın 'da şark \ilaşe:tkri mura!ılw;lanndan
miirckkcp bir hcyc:ı: bulundurmak hususund.ık:i fikir ve teşebbUsü takdir ettipm
belinmc:kteydi, ~1. Kı:mal P;tfi, Anadolu, Istanbul ve Trak)'ı'dakj bü~
Mildafu ·i U ukuk-ı Milliye Ccmi}'ct1eriyle anak ç.alış:n.a yaplltroU l gı:rektitinc:
il\lıru)'OfduI6. Bunun için de Eızunun Kce gresi' uden dahı ŞÜJnullü ve umumi bir
kongrenin ıoplanmas ı nı çok acil gön1)'OfdUI1•
Rauf Bey ilc 3. ve 20, Kolardu Kumandanlanndan lıeddlc::\tll milli
gayenin gCTÇCklqtirilınesinc: kadar kuma.'Ida maka.-n\annID başka bir nıhla
lıarekcı etmelerini istı:yen Mustafa Kemal Paşa. "daima milletin içinde kalarak
ıngil iz lerin ve Ista nbul' un imha tesiri alıma girilmernesi v e "ycı
(komutanILktan) çekilmeye mc:dıut ederlerse, \'e W etle olsun yine ttdvir· j umur
edilerd, pyeden uzakbşılmarıwına ve istih1af etmek üzere gelecekler halı::.Iı:ında
Mı be olunmadıp takdirde: onlarla beraber, ıynı bc:dc:f uılJunda çaJ..ı.Jılmul ve
fÜPbc edilir de ihtiraat·ı Vakıı müessir olmana yeni gelen komutaıuıı izale-i
nfifuzu ve istifı ve avdc:ı:e iı:ban, bu da mIlessir olmazsa berhangi bir $l.:letle
ıtalete ıc\ kinin mecbur" oldupma karv vermişti. Mustafa Kemal Paşa, Vali ve
Mutasamtlann hiçbir vecibte gorevierini başkasına bıralı::mamalan, lekrar
yerinde kalmalan mürnliin olmazsa ve başkası gelirse kuınandaniarda oldutu
gibi davranılmuı ancak: her hali11ı::irdl "'muhiı·i millinin" başından ıynlmayan.k
milli mc:sai~ de vam ol unması, 1swıbu1'<hn milli harekete karlı bir I«aVÜZ
ol ursa uygun suretle he men mukabele edilmesi zararetine inanıyordu. Mustafa
Kemal Paşa, bu nolı::ıadan iıarekc:ı:le Dotu illerine memur tayin edilen Dahiliye
eski Nuın Mebmed Ali' ye bu memuriyeti kabul etmemesini ibıar cımi, ve eğa'
bu ikua fI~tll bu bölgeye giderst ikinci ihıardaıı sonra ıevkif edibnesini
kararlaştumlJll l ' ,
i . MlOOI&1'. ıı:--ı ,.,....... 166.1919 ı.nlımcl<t l' ~ K_"",,""'Kuı.m KaraNiar r ..."y.
~ti ıolpt; .sn. ıv.• n. It Ulm ı:..tıobr, I H ı, . ~~ 5.
LS MoslJI. It-ı .....' . .. IU,1919 lI.tılııirıdl. AD.uya.... 15. ~ "........ı.ıı ıı::1mıı. ltoıoôUir
r...'>",
tr.; SD, I V• • '.·)5,
LI ı-ı.....raK-ı ,... 'cı.r. ıJ." 1919'ıh(Aml.oya'doıı) l '. Itolordıı """"""",,ı Kilı'" K_I'q.o"yo
YUd.Jıı ph; so. ıv. • ~
,
II
iii. ordu ~t ü fcttişi olarak milli ıtşki l.atl gGçlcndirmcyr ve bapm51Z
hareket ermesini satlama)'a çal ı şan Mustafa Kemal Paşa, o anda Da:nıt Ferit
Kabincsi'nde görev yapa.-ı ve kurtuluş için Anadolu' daki "kudret-i milliycdc:n
başka biç bir ümit ve kuwetin kalmadıtuıı inanan Nıfa N aeın Ferit ve Maarif
Nazın Sait BC)'Ier- gibi şahlS larl. ınclmıpla.ım~ Bun wı llzerine AlUldolu' ya
çabuk gelmesi gereken mun.hhaslvtn yola çılaııasırıa çalıŞılmış ve Istanbul'daki
prtlar düşiinmert],: paraya milteallik problemler çözülmeye gayret edilmişti l 9.
Milli mücedelecllerin gôıı1şU. ülkenin kurtarılması için nir konumundaki
iswıbul.'ıbn batımsız bareker eden bir milli lC$kilaı kurarak. a.skcri)eyi ve
idarcyi her halUkirda elde tutank Wkt:ıin ıeaamen işıaline mani olmak \ 'C işgal
cdilea yerleri irurtarınak üzere. bir ku\f\iC1i hazır tutmak ve bunu milktle
b ~ gtıçleııdimJekti. A)n ca. batınu:ızhtı kuaıım.ak için gerekirse
topyekün bir savap hazırlıklı olmaktı..
11- ( l b a ia Sl )-:ıı.ıeten K U r1 l n la b ıı eeeti GOrUşünün I nuı ve
Istı nb u l llükiimed ' a i n
Mondros
Tnn
At eşkes
Alltlq mas l'ndan
sonra
kuru lan
l$1anbul
H Ckı1meıIeri'nin ıtilaf DC'\,'letleri)'1e ili$kilerinde çok: (ark lı tavırlar içerisinde
olduklan gorii.hY".dı:ıedir, Bu tavırlan, gerekirse P\'aşnıakıa kamtı olan Ku....-yı
Milliye UrşWııdalı::i tutumlan ile, ı ti laf Devletleriyle iyi geçinerek ülkeyi
liyUC'te1l yani banş yoluyla kurtarrna hususund.lki da\TaIl1$lan dikkaıle
incelendiğinde daha kolay anlqılacak1ır,
I, ı kind ve eçillci ," h m et Tıdlk Pı .. H ıi kü mı ll eri ( 11,11.1\113-
13.1"1 9 (9)
i . Diiııya Savaşı 'nm $011 günlerinde Inihaıçı lann desıeti ilc kurulan
Ahınc:ı: Izzeı PIIJI Uüldimeti' nin sona erdirilını:sinden sonn. Moııdros Aıeş kes
Ant~m.ası 'nın
ikinci Afımc:ı Tevfik Paşa
eden Kuvı.yı Milliye"yi dağıtmak
detil. Ku...a.),! MilIiye'yi "lı::uvl')1 muntazaml" haline gc:tirmekti~, 13.1. i 9 19·
23.2,1919 arasmda go5rev yapan OÇÜncl1 Tevfik Paşa Kabinesi 'ııin tavnnı ıesbiı
edemedik, Ancak bu hüldlrnttin de önceki ve ıonnk i h(\lı;ü.mcıle ayn ı ıuıum u
sergi itmiş oldulunu söyleyebiliriz,
akabinde:
t ı.ıı.ı9 I S'dc kunı lan
lhlküıncti ' ııin maksadı, Al\Iıoolu'da I~eldnll
y...,...
17. A) .. ,.....
LI A) .. i'"'
19 BO", DIL K ~S. 5'-10'.1 . U S 1)) 7111
ıı;:.....,
19 1.
10 oı.tu\iyoı s.......a LdOrH t,:m....,;y..; Dolıili)o MQılılIl~'""",, Trah.... \'~'N" $",,", 191912.
CA lll' WiILiııdı!çWı:i1e:ıo <e'nbi tcl.m; BO'" DII-ŞrR. 9600:1.
oı..xn.~ KL'nAlUL.\ LUl "''DA KlI\'A-Yl M!UJYE'l.ltN 06J.CşO
14
VE YAUo1Z SIYASETI!S MCOMAANıs IFUSI
1- Dördüncü Ahmel Tn11k Pqa Hükümeti (14.1.t 919--3.3. 1919)
24 Ş ubat 1919 ıarihinde lnuul.an Oördiincil Ahmet Tevfık Paşa
IIllkilmcti, Anad olu'da ol uşan milli lq:eb bl1slcri hük\imctin idare etmesinin
uygun bulmas.na kaqı lık, hilkilmetin siyasetine muvafik bu Iı.uekeıkriı:ı
hiuettirilmcden destekleurnesi seremt i lö~21 .
J.. Birinci Oamsl
Fulı
Pat. HiikürotU (4.3.19 19- 1511 6.5. 19 19)
Mustlfa Kema l Paşa'nın 9. Ordu Kıwn Müfetf4,i olarak Anadolu' y.
ıonderi1mesi bu hükümc:e döneminde olmuştur. Bu ilk Damat Ferit Hüküm eti
dOnemindc, Tevfik Paşa Kalıi:ıd i'ı:ıin takip ettiti po litikanın genelotank devam
ettiri lditiN , örüyoruz.
gOstereıı Vahdet· j Milli)'e H~eti
Dahiliye Ne;wcti Emniyet-i Umumiye Müdıiriycti t2r1fından Teke
M utasamflıtı'na gOnderiıcıı tclgrafta. Vahdet -i Milliye Heyeti W'afından
yapllan faali yet ve tqebbQslere btl.kQmeıçe müdalıalc ed ilmemesi ve bu Ucyetin
rahat çal4;muının dc'vamı isı:mmiştin . osmanlı Dev leti 'nden Nzı lopraIdan
k~a.k: isteyen yunanistan ve BuIgaristm ' uı, bu aIMÇI. bazı yerlerde
nafuslarmı artırma çalışmalanna engel ohınması ~Ieçlis·i V(1ke l.lı wafuıdaD
karv1qtuılınıftı1J. Ancak • 28 Nisan 19ı9 'da. ıngi lizleri memnun etmek
çerçevaindıe bCTIWııi bir ma1uIlc silah derccdecek ask eri ml1frezd ere birlcaç
17 MM!: t9 1,'da Ten 'cIc fu1i)"Ct
hakkında
Ingiliz zahirinin 'tafık ' edilmesine karar
verilmiştP·.
....h.lnd D.m.t Fr rit Pq . Hikümrd ( 19.5. 19 19- 20.7.19 19)
Bu lıt1Idmıet döneminde Osmanlılar aleyhine fa.ali)"ct gÖ$tCTeD Enneni
tedb irler dfişUrııilmesinc rağmen. sedeee siya.scte1l
müdafun ın faydal ı ol aca !ı , ülkenin masa başındi. kurtan taea!ı fıkrinin
JııV\ll'luculan idareye hakim olmıq; ve Milli Ml1cadele ' ye kesin olarak cephe
ve
RunıIar& kuşı bazı
alınm ıştır.
Alı na n
Tftlblri r r
ıtila f Devletleri
DoIı il.i>"-I"
EıııDi)'ftoi t.~ M ~·_
T_
~faı.a
IT ".... 1919
lanIıIı ı.ııI pf.
DH -Ş FR.. tT/ lU
11 11)\;;- 1919 w1lolı Modo'" VtUIa M6zlıowı, MV. 21S/JT.
ıl :LI 1" ,_1 9 1 9 l1n1ıJı Meı: ..... V_
M.-..- MV. 2IS1U.
ı~
U
CivaruılD yunan işgali alnnda bulunduju sında bu yörelerden bicretin önlenmesi
için tedbirl er alınmuını kararla.ştum~26. Ayrıcı Amerikan Teıkik lIeyeti' nin
seyahari sırası nda Bıtl Anadolu sabillmnde sun i bir Rum ekseri yetini
gösternıeye çalışan v e bu ım.çlı buralar. Yunı!ıltlan gönderen Yunın
Ho.kümeti' nin çal ışmalarını karşı. biçbir Yunın ' ın Osmanlı sllhillerine
çıkmasına miLsude edilmemesi ve gerek li tedb irlerin alınması için Edirne,
Çanakkale, Aydın, Karesi, Menteş«: ve sair viı.yeılere ıelgraflu çekilmiştir27.
Rumlann Trabzon ve civarında bir Pontus Devleti kurma çalışmalan
bilindilinden. Rusyı'dan dönen Rumlann Tnbzoa'. çıkmalanna mi1saade
edilmemesi . ve gerekli tedbirlerin ılınması Osmanlı U .ıkC.ıncti wafmdan
isteniyordun .
Kafka.syı'da OsO".anh hududu yalruılaruıda yı lınak yapııı ve
başlarında Ingiliz subıylarının olduty Ermaailerin uarruz1arının devamı
dun.ıınuııda.. Müslüman balkm ıeuvüzlerden korunm&51 maksadıylı ordudaki
I$ka mevcudwıım arttınlacalı Osnıanlı HılkQmcti tarafından ıtilaf Devlıeıleri
mibneuillerinc bildirilmiştiıto
Bır O b y Çıkanlm .mu. ıçta H ılkın
DıJıa
fku: Ed ıı m"'
önceki hı1kılmetler dOnemindC. bir
işgale
br11 yeteTSiz de olsa
bazı hazIrlıklar yapıldıp, eD. azından ,elişen milli dimıiı harekeılerine karlı
tavır konu1nıadı1ı malumdı.a". AnW IlctDci omıad Ferid IIllliimeti döneminde
artık
her türlü direniş hareketlerinin br1ısında bir maCı de
bu hükQmet
olmuştUr.
Mondros Ateşkes AntlaşmlSl'ndan in~ Traky.' )'1 ele geçirmek
için harekete geçen Yunanisıanl ılara karşı tedbirler alınmayı başlanmıştı. lkiııci
Damad Ferid HükUmeti. 23 Mıyıs 1919'da Saduet'ten Edirne vilıyeti'ne
çeki len ıelgıafta; Yunanisunh lann TrakyII'yı işgali ri .... yerlerine binaen halkın
lilahlandınlmuırun hatalı oldutu belirtilmiş, bu hususta. l ti lıf Dev letleri
mibneuilleri ile gÖriifıil erek gerekli tedbirlerin alınml$l istenmiştilO.
destetindeki Yunan işgaline karşı koymanın münık11n
olmadı!! görüşündeU olan Ikinci Damat Feri t Hükiimeti, ızmir, Menemen ve
ıı
ıs
Dahili)'_ S . UNIi, ~ Mu.w ..... r.a.cı... ii H........ 1919 W'ilıiııdoı ıı-ıı- Id l1*f ID... ..ııs..:
D H -ŞI' R, 10ClfI 49.
I I!a.tiru 1919 taRlıb Meı:ü ... WkOOIr. M......... M\'. ı 16ll .
U
i i nmr.ı 1919 lotiJıiDdc Aşoir .... ı.tıokocir M~
~ DH-ŞJll,. 100000o.
27 ".... .... MIIIıociriıı
~
ıanhti ı..ıpat; DH.şFR, 10lli1 . ı-
u-,w ~ apı; YlIlıı.n ç.IıiIaı
t.....,.. ı..rnııı. Tnbzıoııı ~ ... ~ ı ı Hazimıı 1919
21 ı:..l-.ı ı.tAboo·WI Er-. va.. Bı1li ....
lıILPI; DH.şFR, 1000000o
19 Bv. ıdpar ~ LOU-ıııU; DII -ŞfR, 9W'l9l.
:kı DII. $FR, 10lII46.
n-.-
Vi'*>'*d..... LO
Huınıı 1919 1a'1loi.. ~
i.
CLKE:"ts KLlI.TARIl..W. SISOA KL.'VA·YI ~ILLtYE'Sıs OOReŞc
AU ARSLA S
VE YAL~ız
Işgaller karşısında tepk inin giderek büyQdUgü bir ortamda, 5 Haziran
19 19 ' da Kalem-i Mahsus' tan Malat ya ~lutasamflıtı 'na çekile n Iclgrafta ,
Osmanlı HUkümeti' nin işgalleri protesto ettiği, "mülki ve milli hukukun "
müdafu.)"a çalışıldığı , Osmanl ı banş murahhas lannın )'ak ında Paris'e hareket
edecekleri ....e bu arada asayiş in muhafıız as ına itin a göste rilmesi ten bih
ediliyorduH. ızmir 'in iş gali nin haks ız ve usulsüz old uğuna, ancak Mondros
Mütarekesi şanlan sebe biyle karşı bir berekere geç ltemeyecc ğine inanan IKinci
. Damat Ferit Hükümeti, çöıumün ancak Par is Barış Kon feransı ilc
sağlanabileceğini, bu arada ahalinin vak annı muhafaıa etmesi ve yunlan nı
terlcımemderi gerektiğini düşünmekteydin . Osmanlı lIükümeti, İzmir'den
işgale başlayan Yunan ve Antalya'dan ilerley erek bölgeyi ele geç inn eye çalışan
ı talyan Kuvvetlerine karşı konulmasının mUrnkün olm adığından dolayı, Paris
Barış Konferansı ' nm neticesinin bekıenmesi, halkın özellikle Mllslüman larla
gayr- ı Milslim unsurlar arasında olab ile cek dilşm an lıklann önlen mesini
ist iyo rdu 33. Kısacas ı Osmanlı Hükümeri işgell ere karşı "siyas i müda faa"
politikası takip edilmesini çözüm olarak görüyordul •.
Ikinci Oam ad Ferit Hükümeti'n in görüşilnÜ en gü.leı özetleyen
Dahiliye xeaın Ali Kema l' in şu sözleridir ; "Gas ıban e ve gaddarane işgallerden
ne derece mutecssir olursa olsun hak Urnet ne Ywıanistan ve ne de (başka) kimse
ile bu es nada ha rp ve darbe tutuşamaz. Paris 'ıeki konferansa giden
murahhaslanmızın ş imdiye kadar ecza-yı asliye-i vatanı kurtaracaklarına
ümi dimiz günden güne anmaktadrr" H.
Koeya ve diğer bazı bölgelere ltalyanlann asker gö ndenn esi üzerine
ıtaly an Pevkelade Komiseniği nezdinde teşebbüslerde bulunan Osmanlı
Hüklimeti, ahalinin işgal iere karşı mil ing tert ip etm es i, yıızı \ı ve söılu
prot eslOlarda bulunmasını elzem görmekte, ancak fiili karşı koyma nın hem bu
hareketi yapanlara hem de devlete zarar vereceğin i diişünmektedir~6.
~1illll\l üelıd el C)'i Snu n a n l ıı u Kıırşl
Tl\'l r
Kon ulması
Daha III. Ordu müfettişi bulwıduğu s ı rada, Milli Mücadele grub una
mensup olan Mustafa Kemal Paşa ile Cemal Paşal ar aleyhine Dahiliye
31 I ! HatiRn 1'11'1 ı.riJı,,,,,* Oa!ıif;y. Sc.un:u ·..sc.ı 8<opıı>a ır:..yma;;anı\ılJı>a ıelıbt edilmei< LU= A)'duı
\r,ı.y<ıli'"", <;ekilecı .-ob; ı.:lpf. n H .şr R , 1001 i ii.
n lbhili). Se-.o Kole..... M...... _rıııdı:ı 1$ H.".." 1919 wilıiıııle!ıo=to:tm 1<1pl" ... ~,
D H .ŞTR. 100'1 . '1,
J l [).ahiliye S enMI KA-.-i M .ı.sw'wı 2 2 tt.onroıı 1'119 wılımdt K.oıui MaWomfbt ' il* ~
Eb<ıııil ve BllIlıWre K.ıo}....uı:ıwldaru:a çckıl= :olpf; DlI.ŞfR. 1001166,
J. Ali Kcm.riıl biı ifoJcıji ~~ bolwıız; Ahılirk·lI. S6)"'v .e Oftoı~ltrl ı. 1stmtnıl 194' , . 17.
J' Oabili)'e Sez&.... ~ K.aktıH M&lmı.·ıao """"" V,lı.ycti"ı:e II T.......... 1919·... çolcil"'1<!ırof. DH ,Ş f R.
101119.7 1.
36 2. tbzir... 1919 wi./ı~ t<lllftf,
Oll-ŞfR. l OOil7'J ,
Sh'AS~
MCDAFM.\"TS
ifLAS ı
17
Nezareıi 'nde
bir kanaaı in o luşt uğu görülmektedir. Mesela Dahiliye
Nez.areıi 'nden Kayseri M utasarn fhğ r'n a çek ilen bir telgrafta; Işga ll er
dolayısıyla ıti l af Devletleri mümes sillenae ve Paris Sulh Kon ferans ı ' na
müracaat edilip protestolarda bu l unulduğu, bu esnada Mus,afa Kemal \ 'C Cemal
paşa'Iann tedbirlerinin bir fayda vermed iğ i bildiriliycrduı r. A)'nca Yurıarıltlarca
iş gal. edilen yerlerde mukevemetre bulunu!ma:nas ı, tekerrür edecek işgal iere
karşı
ahaliden mali ve beden i talep lerde buluna n müteşcbbis !er hakk ında tekibat
yap ılması O s manlı
Dahiliye Nezaren tarafından isteniyordu!-.
Mustafa Kemal Paşa 'nın "suret-i kat'tyede marul tamrun asını n" Itblil
cdilmcsininl9 arkas ından, Mustafa Kemal Paş a ilc beraber hareket etmenin caiz
ol m ad ığı-w
ve verd i ği emirlerin dm lenmemes i gc:rektiği4 1 Da hi liye
Neaareti'nden açık lanmıştı. Mustafa Kemal Paşa'nın saltnden sonra. ii. Damad
Ferid Hüküm eti' nin tavnnın Kuva-yı Milliye ' ye karşı daha da sertlcştiği
gön1lme l"edir. 9 Temmuz 19 19'da Eskişehir Mutas amt1 ığ l ' na Dahili ye
Nezaretj'nden çek ilen telgratla; Kuva- yı Milliye teşkilatı için "tcşebbüsat
icrasımn ca iz" o lmadıA:ı bildmlirkenea, LA Temmuz' da O sman lı Hükümeti' nin
Müdafaa- i Milliye ve Redd-i İlhak Cemiyetleri t eş kilan na izin vermey eceğic ve
milli teşki lat ile çet cc iliA:in yasak olduğu açıklanı)"Ord u44. Ywıanhlann işgal
tehdidi a ltında bulunan Denizli M utasanıfllA:ı ' na 15 Temmuz 1919' da çekilen
cevabi tdgrafta da; lıOkürnetin milli teşkilat ve hareketleri desteklerneyeceği
ifade ediliyordues.
S· Ü'fünt ü Dam at . ·erit Hükümeti (21.7.191' - 1.10.1' 19)
Oncclci hükümetin politikas ını devam ettiren Üçünc ü Damat Ferit
Il ülriimeti de Mondro s ~I(jtarek es i hüküm leri aleyhine yapılacak recavüz lerin
37 DWllyt" ~eureıı J{aI-.i M&b~... ·wı 28 Hoznrı 19 19 lonbizı<!o Emı:'ımı, Aı:k ..... Ko:» .. ~aL1<tC.
1U)'kI'i iLO _ _ ",Iı.~ ve ",~:o ....,lb ld"lcl<ıl .. ıdpaf. O H ~f"R, 100I202,
JI [).ıIıiliyt" S~ KoleıD-i M...... 1oıı S".... V~I:yt"Ô '"" 29!f.qjnıı:ı 1919·... ~ekılc:ı ıdıırof, OH_Ş fR.
100I203 ,
J9 Miliye ~ KoJmı-i M.b_ 'w 9 Tftıı.ızıu:ı 1919·... '4ıı Vi lı.)'ft·"" ~kıl ıdçot, O ll_ŞFR.
10 " '9.}' .
4.0 M... tof. K..... P"fOnııı YmI.*, oıııırlm~ ...", ....,ı",~....; !:or.....::" D&!::!:j\Z !\e :rı...:i K.ol:",",
Jı.Wmıo·"", Oiy.nwu.. "''iı.~ ' ... 9 T""""·... 1919 ıonbıodeÇ<kılcıı
Pfl .şrR, 101l19-}6.
. 1 DlI·Şfk. l O l I 1 9 -4 1 .
. 2 DoIUliye !\~ K&ICaH Mdı ....·.... 10 Temııouı 1919'& Koıı)1l V~.yt"Ii· ... ~kile:ı <C\'Obi ıdp,
DK-ŞfR, 101/ 19-'0.
' l Dolı~iyo Su.okti KOICı:O'; Mlb....·WI
Muw.omllıp·". 10 T""l-. .... 19 19·.... çcicıl'" .....·obı
iidpf, D11 ,ŞFR,. 10lil9-Sl .
tdp.r.
hki,....,
«
.,
DK_ŞFR, I OIl1 9. 1 L.
o.ıuıi)''' ~U&RLLi Kokm-i Malutıo',""
DH - ŞFR . I O IIl 9- 1 2 8.
n-b.... ..\ 1.)"·... 21 T=:ııuı 1919 ' 40 ~kil ... <C\'Obi ı.: lllft t,
U KDon; Kl1lTAJ.IL.\tASI ı.Uo\ ıc.t:V....YIMJLUYE' S!S OOıl.C$O
ıs
VE VAUtlZ SfYASEnJI; MODAfAA.x1S 1fLASı
M,iyui tc:şdıbUs lerle iule edileett i' 'ni diişünüyordu~. Osmanlı Hükümeti,
ıiiahi. karşı koyma yerine. siyasi teşebbüslerde bulunmanın daha etkili olacıj:1
kanaatindcydi·' .
daptılınası hususunda. gere kli tedb irlerin alınması ile ilgili emirler verilmi,ıı ve
meydan ycri lmcmcı i , Ye1 ki ! i lerden
yeni çete teş ki latının kurulmasına
istenmişti!'. A:ıcak,
Atusros sonlarına Ieadu, Ku....-yı Milliye aleyhine, askeri
bir kuvvet ' c,"kinin asav vuı ol unma dılı ve bu yolda, hiç bir kim.se)'c emir
K UVl- )"1 1\1111l)'1',>'1' Kar,ı Tı " r
Osmanlı
19
veri lmedili bilinmekted w ' ,
f1 ükümcti, Milli Mik. ddc' yi örgütlemeyc
çalışan
Mustafa
KemaJ Paşa ile Rauf Bey'in teşebbı:lslerirıin, "sdamı;t·j vatanı tehlikeye ltaCak
e enceter" doturaeaıına kanw getimıiştir4. Osmanlı Hı1kümı:ti. Mustaf.
Kemal Paşa ile Rauf Bey ' iıı teşebbüslerinin u tan, millet ve devletin
menfaatlerine aykm oldulunu. devletin iş lerine vazifeli olmayanlann
karqnnlmama.sıru, hı1kQmet kaidel erine, kanun bükümlerinc ve niz&mlara aykın
olan btltQn hareketlerin engc Ucı:ımcsini, ilgililerden istemektc idi"". osmanlı
Hilk\imcti., memlcketin yarar ve zarvmdan babai olma yan bazı şahıslarnı millet
ve memlckct hayatıyla oynamalanna ve mem leketi, felakete süıilklemelerinc.
mD vcmıcy«etini açıklamqtıso. Aync a, hüküm et Teşkilat-ı Milliye: için
propa ganda yapan subaylar h akkı Ma soruştunna yapılmasına karar vermişti s ı .
Tqki!at-I Milliye: adı altmda Yunaııhlar ile savaşa bqla)"&II ahaIinin bu
hareketini tasvip eaneymS1 Damat Fen! Hükümeti, Aydın hıvalisindc,
Ywıanhlaıa brp dirmi$in sembolü haline gelen Kuva-yı MiUiye itumandanı
Haa şl1krll Bey ile Ku\'&-yı Milliye ilc beraber savaşan göre orılara " çete reis I"
Demiıd MehmC'l Efe' nin yakalanarak Iswıbu.ı 'a gOnderilmesini istemektedirn .
Ayrıca. Hacı. ŞülaO. ile Dcmirci Mebmet: Efe'nin bazı yerlerden asker ve ihtiyat
sııbayı ee lbettiklerini 6treıım fl lllcO.ınct, bu husus!a dahli olanlano
eczalandınlmasıru emretmekt:cdiri4 •
Milli M ıkadelc'ı:ıirı, bir mc:rkezdeı:ı yönetilmesine kadar, işgaU tte bıtı
jtilaf Devletleri 'nin isteti dopuı ıusunda
anemıi bir direniş g6mm:ı Çc:ıderin,
DI- Yun anlılann G~d 4 1. 1 S. h. lı n n ' S ını rla m a G nnı lcri ve
O ımı nb H ü kıi meıi' ni n Ba ,ınsıılı tı
.
Paris Konfera.-ısı brannı göre.. 15 Mayıs 1919'da Yunarıll lar, lzmir'c
ç1kmı.şn. YunanIı lann işgal saha5mın sınırlandınlmasının "unutulması."ndao
faydalanan Ve:ıuelos, "innumın slJlanmasl ve mühecilcrin dön üp
yerleşebilmesi" için Anadolu'oım içlerine dotnı ilerlenmesini emretmişti. Dalı.a
sonra, YunanWar'm işgal sahasının ızmir Sancatı ile Ayvalık Kazası olctuıurıun
Paris Konieransı 'ı:ı(.l. belirlenmesi ve ıtilaf Devktim iıp.ıilerine bildirilmesine
rapım 28 Mayıs l 9 1 9 ' ı kadar geçen sürede. Y\:lla,-ıl ılar, ızmir, Urla, çcşme,
Torbalı, Mmcme:ı, Manisa, R.rıyındır, Selçuk. Aydın ve Tırc 'yi işgal etmişIttdi.
Bu wihte11 sorn da, 29 Mart- ı ı Bu m arasında Tire, TUfJU!Iu, A)"alık,
SuiIIi, Akhisar ve 8crgamI 'yı işg:al etmişlerdi" .
ıtila f Devletleri, ôzellikle, Yunan işgaline gOsteriim ıqılcinin çok
bo.yOk: OJIDIS1 vc Osmanlı Hükümeti' nin mG.rıculı üzerine, bir TG.rk
Delegasyonu'nun Bant Konfcraııııı 'u dinlenmes ini 30 Mayu 19 19' da kabul.
etti. i Hariran 1919'da Osmanlı H ıiliI.meti, paris Konferansı'na davet edildi.
Paris ' e gideı:ı heyet. sadruarıı Damat Ferit paşa, eski Sadrazamlarda."1 delege
Tevfik Paşa, Mali)-e "azın Tevfik ve Şııra-)1 Devlet Reisi Rızı Tevfik Bey'den
oluşuyordu.
17 Haziran t919' da, Paris Kon ferIDJl' nda anlınlan Osmanlı
"
D.ı')"I :-'...-.ıti J:.ı-" Maı-o't.aıı ~ N.......ıı. .....
24 T_
I'H' .... ıapJ. DI I _
$nt,. IDllt 9-IS1
.... Bı" Vi1oj«i" ~ ı ı T_
IDlIl9- 122.
. 7 ~ 111_
~ w.u.... ll T _ 1'1 " " sn. " "''' çduIc --.: .ı".t. DHşnı,. IDllt 9-I" .
•• DoIıoI;y. "'_
K-.... ~ .. . x=yo. Wayot;_ıs Aııa- lt ı' LInLıti ldpJ. DH-$F1t,.
..
o.ııo:ı;y., :-'
1'1 '
ı.w.o ~ ~ ~
'-ilıli
ıolpJ. D H..şnl.
•, DoboiI;y. "'"-<i
hlom.j ıı.ı.ı-.1u ADı<.. \'i1o.) CCi_
2.s Atıo- 191'
ı.ilıli ıdınf; DH -ŞF1t,.
101'26'.
sı
ıı ll -ŞfR. IDllt 9-ISI.
o.ıııı.,.. :-,_ ıt--.ı
sı
loIocı",~B o l ı o _ ~~.ı.ıııpf,DU-ŞJ"R, I D ın • .
ı:ı.hiI;y. "'~ lWea>1 ~'IIıl24 T-.ı 1919 ı.rilli:ıodo &limo. ADbft, Bılb. _.,;i&~.
H
fCldlde maddeleştirmek mümkündür:
I -Sav~tan ÖIlcelti Osman lı lara ait olan ıopraklann slatüsUnan
muhafazası,.
sı ~ N......ıi U.....t~... 12
DH ·ŞlR. ıoırıoı.
10000U
so
isıekl erini şu
M........"..,)O Tomaıu 1919 taıiIOiOıLO
~ Koııya '- ~
i10 Vı1a, T..... Bol
lDIIlaMmllııw.r. çoi:i.ı.loIpt, OU-ŞF1t,.
DUiILY<ı Neı-ti
M..... 'Iroı Dmizli
...
DH ·$ rı~. ıoı.
1tOI
ıı.ı--nA.....
IDllt 9-I' I.
A t - It19 ı.nüclıı
ik
çoı&ıı. ıoIpaf.
AP- Itlt
-ı-ı. ~ SU . 'e,.... ldırot.
S4 Dobi4)'*l"_
Kalea>-iMu........ 0aıu:iıı ~llı&o."" 27 AfıIOLOt 1919 ı.n.ııde ç.okıı... .........
:dp, DH· Ş f R, ID2J29D.
5' 5OtIM.Oıt:ııı T.....ı,. "... ..ı ....·tu "'e" ..ye ) ... L bı.ııbo.ıl l99 I ... ~.
" TIuııl, LJ.*-," 2*26).
" o.odıyo N-mi (nH) K.al-" Me!uw't.aııı APııOS 191 9 1aftbııode K.ooi M-.nfı 'M çdıd• ....-bi
ı.IpJ; OIo-ŞFR, [0211 L.
U DH ~ MoIısus'tm 6 Atııslo. ['I"da Arduı " dıyoco· ... ç.ok
ıeIp-.I~ DH -Ş FR, IQım.)).I .
st DH ıtaı...,.; MWus'ta:ı il AfIULOS "It'da ıw.; MIl_lı· ç.okıl....... ıelpr' D11.$ rl!,
91'9"1.
'
~1S ıc:\;nARlU.lASl~-nA ıc:ı.;".... Y1lıomııYr~1S GOaC$C"
' 'E YALSIZ sfY.uETL' ı.n:n.u-AASIS If1.ASI
2.
Osmanlı
2-Ege Adaları 'nın Yunanistan ve Oniki Ada 'nın. ıtal ya tarafından
Devleti' ne b ırakılmas ı.
j -Balkan 113.l'plcri sonunda, Bulgar ve Yunanlılıra geçmi, olan Batı
Trakyı'nın, ()srrwı1ı Devleti 'ne geri verilmesi,
4.Dotu ."nadoIu'da, bir Ermenisıa."1'ın kunılırwı mı1ıUcrclc:rinc
bJ..$lı.nabileceti.
5-Qsman lılar.
baa lı
kalmak
,anıyı..
Araplara
mu htari )' eı
verilebileceği.
Ancak bu istekler, l tilı f Dev letleri tarafıııdan, bol kaIlılanma dı . 28
1I azi.~ 19 19'da, Osma:ıh isıeklcıinin başka lllkeleri OJ: ilgilendirdili ve acele
bir kara: \ern'.enin m~ olmadıtı. dolayu:IJ;1a Paris'te kalır..alannın bir fayda
sa!ia."TIlyacağı, Osma:l.h heyetine bildiri ldi. <A."1\anh dekgelm de P~$' i
teriı::cttiICT w.
Yunanlılarm Iz:nir'i işgiilinden itibaren, hilaf Dc\ictleri, Yunanlı!.nn
durdunılabileeeıti ve i şgal bÖıgesinin smırlandınlacaı11 umudunu.. Osmanlı
id.ırecilı:rine vererek onlan o)'aladıtı anlaşılmaktadır. Bu dönemde.kı Osm~1ı
yöneticileri de. ıtilaf Devletleri ile iyi geçinerek ülkeyi kurtarabılecdderme
geT'ÇC'1cten inanmış lardı .
Osmcı h Hillcümcti bu inançla Yunanlılan. toprak Hri.lmcmesinc.
)"ap:la:ı tecavüzlerin durdı.ını1mu1 ' "C ıeç ici olarak i, gal edile n )"erlc:ri~
tahdidirıe ça.lışmUu60, Paris Barış Konferansı karan ilc: olu.şıurula:ı . Tahdıl
Komis)'onunun ça lışmalanna yardımcı o lunması , ilıililerin bu komısyon~
ç a!ışmalan hakkında hQ.küme:te bilgi vermesi, ;\fiili Teşkila: ve kongre gıbı
çal~malann enge ller.mesi hususunda gereidi ıedbirlerin a lınmasını
is:cmekteydi61.
Osma:ılı Hilkii::ne:i. YunarJı lann "'mU\"aldı:;aten qgal"edecekkri
u..'ıamn sırcrlanmuınır. ve Yunan tecavüzüne izin verilmeyeceği hususunda
ıtilaf Devle:leri'ııCC alınan kararlann kesin olduluna inanmı.ktadW'J. Tayin
olacak geçic i işgal uhal:ınnın Yuna., ve ha l)'lLIl kuvvet lerince a.$llamilyaeaAını
düşı1nen6J Os:na nh Hükımte:i . ıt i l af Devlet lerinin ıaahhu:!enne güvenerek,
21
Yunanlı lann işgal etmes i muhtemel hattın "Kuva-yı Resmiye" ile kcrunacağuu
ifade edeb iliyord uM . Ayrıc a, mağ dur ahalinin, Yunan tecavüzlerine karş ı
silahlarını bırakması için. Yunanlıl arca geçici olvale işgal edilebilecek yerlerin
bir an önce belirlenmesi hususunda Tahdit Komisyonu' nda gÖfe\"li General
Hamburi ile Genero ~tilne'e iuha: verilmesin i, OsmarJı lI ilkılmeti, o M lgedd.;
yOneticilerden iste)"ebiliyoniu6' .
Osmanlı Hükümeti. Osmanlı askderi veya çete leri ıarmndan yunan
askerlerine yapılan ıaarruzl ara son verilmesi hususunda redbirler alınması nı
kendi mahalli yöneticilerinden istcmekteee, bu arada Yu nan lı lann tekrar,
lecavi1ze cüce: etmel eri üzerine, "Düvel-i ~t uauam a" mÜ"lIessillcri nczdinde
teşebbusi erde bulunul duiuı:u ve bu ı ecı \ ez l er in Osmanlı lehine siyasi
menfUller tem in edeceği ne" ina."UTlalruıydı6i. Ancak. ya\',", Y '\"&ş. bu inancın.
tereddiide dönQ.ş:meye başladılım , Yunanlılann tekrar bir t«",,""ul'de
bulunma.-nalan için gerek li ıedbirlerin almmasını isteyen ve A)dm Vila)'eti'ııe
çekilen bir lelgnftan anlıy~ .
B atı
Anadolu 'da geçici işgal bölgelerinin tesbiti çalışma!ın
Hülri1meti. Yuna:ılı lann )·aptık lan zulmO belgeleyecek
\es ika, fototraıf ve maiumatı toplamaya ça il,maktal.9. ls L.im ahal isinin.
Yunanlılardın yaptl~ propagandalara kapılma......aIan iç;n onlara nas:.hatlardı
buJunmaIcta.... 6l'ellik.le Yıına:ılı lann ızmir \ e çe\TC$indeki Rum nüfusu anımıa
çal ışmalanna engel olmaJc a:naClya Runlardın İzmir'e gimıeleri.,i engellemek
için izin verilmemesini kend i yerel )' ~eticilerinden istemekte idi71 .
sırasında, Osmanlı
Osma n lı
Hükümeti' n in bütün iyimserllğm e ve işgal sahasının
geniflemC)'eceii umuılarını rağmen, AAustos 1919 ortalartnda Yunanhlardın
Anadolu'n un içlerine doı):ru tekrar fuliyete geçmeleri karlısında oluşan tepkiler
t1.zerine, Osmanlı HıikUmeti.. " v.ıanın mukaddes mc:nf.utierini müdafu ve
.. DILı:..ı.a,., Ma.... '1:ıa 17 ....,..1 919~ ıu.-. ı.t~· lIII~_
~i
~
DII_
.. 1 00'I~ S.
65 Dil K.o\=1 ı.ıaa-'tıııı li lo",""", 1.19
ıo:ıJıuıılo A).:uı \ll.11)'OCi·.. çcjıilc:ı ldpr; Dn -Ş fR. 102'1".
66 Olt lWe::ıH M..... u.ı 6 ~ 19l9"do "...sı. vıo}~ · ... ç&ıı ... ldp!; DH -Şfr. 10Ji)~, AY""
~ DII· ŞfR.
loJms.
67 OH K.lem-i M....... ·ta;ı i i
U
~ 191t'40 ~dııı \i4)'ffi' " ~1oJaı ldpt, PH ·Şl k, 1'1'106
ıt.ııı--l \tU_ .,." A::U.. .. "0ıI)'" H~-..!ıf1:. Si>'&> nlay«lcn ile
ıu.:-. ~
Ac:aIp ye \ ' - - -..rntlotlenı:e çCGNIı 19 At-- 191t ıenlıü:dp(, D H .Ş
101190.
"
0 11 ıı.:..Io=1lıoı.ı-ı · ... l '
"_ }-a.
DIi
At-
1'11 ·.. ıe:- ~ . u çdııiıı::
DH·H '"
17....,...
....
'i
:ııtıW.
10124~
otl ı:..ı-.. ~ '
DO=ı:Iı ~tbtı'u
1. 1. ' " çrds -..ı:.IdplDH.şra.
101'290. AJ- .....,.ı.;tıj«-<ıoıor lÇI e ....... - . DH.ş.. ... iCl1-~I. ~ı
PH lta10CaH ~ ',." J6 ......~....
EdIrM. B,:1ı<. sıvu, l'ıjı!oo. Caııı~ ... .... , ...ı.,.c
_:uamtlw... çcblc:ı lelşnıf; DH·~rR. IOM ':.
1.19·a
"
CLl(EI;I'i KURTAIUl..\4AS [NDA KI,."\'A. Vl MILUYE'~nı GÖRQşO
AUAJtS1AN
22
2J
\ 'E Y,O,L' LZ SIYASETE." MüDAFAA...:n-; IFU.SI
muh afaza" hususunda büyük gayretler g ô sterilece ğlnden halk ın emin olm asını
isterkcnn bir nevi kendine güvenilmesini istemekteydi. Daha önceleri, K uva-yı
Mi l iye' ye karşı, III. Damat Ferit Hükümeti' nin oldı.>kı;a sert tavır sergilemesine
karşı lık, 27 Ağustos ı 919'da K uva-yı Milli)'e ')'e k arşı askeri bir kuvvet sevsinin
tasavvur edilmed i ği açık[anıyordu7~ . 26 Ağustos 'ta kır bekçilerine ve halka silah
verilmemesini isteyen Os manlı I h1künı C1i7~ 1 29 Ağust cs'ta, silah ve cephanenin
muhafaza edilmesini, kır bekçilerine silah verilmesi hususunda son tebliğin
beklenmesini istiyordu1S. A)Tlca, 3 ı A ğ ustcs 'ta, sahilterin muhafaza edi leceğini
vaad eden ı ngi l izlerin, sahilleri koruyup korumadı klannın incelenmesi, Osmanlı
Hükümeti tarafın dan, lIüdavendigar Vilayeıi ' nd en isıcnmiştite. Bunlar
Üçüncü Damat Ferit Hükürncti'nde de ıngilizler bakkında bazı tereddütlerin
ortaya çı ktı ğım gösteren birer delil sayı labi lir.
Bütün bu geliş melere rağmen, ııı. Damat Ferit Hilkümeti ' nin Paris'ten
gönderilen komisyonun Yunan tecavüzlerini önleyeceAi"; Mani sa,Alaşchir. ve
Akhisar taraflarmd a, Manisa'yı kwtaımak üzere toplanan Osmanlı kuvveden yle
düzensiz çetele r'in bu hareketlerinin önlenrnesin! isteyebili yordulS.
Yunanlı l ard ın harekete geçme ihtimali üzerine
de, Yunanlı lardın raarruz
edernemeleri için icap edenler nezdinde teşebbüsler yapl ldl!ınl 79 ve Tahdiı
Komisyonu' na zorluk çıkararak, aleyhte bir fıkre sahip olmalanna meydan
verilmemesi isteniyorduM.
8 Eylül'de Yunanlılann teca vüzlerinin arttı!ı ve icab edenler nezdinde
giri şi mde bu lunular ak Yun anlılann,Aydın ' dan bir an evvel çıkan lmas ını
isteyen' l iii Damat Ferit Hükümeti, 10 Eylül 'de Yunanlılar ' uı muvak katen
iş gal ettikleri yerlerden çıkarılmasın ın Sulh Konferansı ' nda verilecek karara
bağlı o lduğunu ve aleybte bir kanaare yol açacak hareketlerden kaçınılmasını
istiyordu. ı. Böylece kendi kendisi ile çe lişkisi ve eczinl ortaya koyan Da:n~t
Ferit Hükümeti'nin işgalleri s ınırlı tutma ve ülkeyi siyaseten miidafaa fikrinın
Aydın ' m ikinci defa i şgali ilc iflas ettiği ertaya çıkma.ktadır.
7l DH ıw--; M.......·WI ~ """lGI 1919"<1& Kuwııoau \ 'aI; VG1loti·... çriQl...
ccvm. lelınl':
Sivas Kongresi 'nin Istanbu l ilc her tür lü resmi muhaberen in
vilayet ve kumandanlık lara tebli ğ enili gün , ı ı Eylül 19l9'da'l
Damat Ferit Hl1kilineti'ni n Kuva-yı Milliye ile ilgili açıkl aması dikkat çekicidir,
Dahiliye Neaareri'nden çekilen telgrafta Yunanlı lardın tecavüzlerine karşı
mücadele eden Kuva-yı Milliye' nin [endarma kadrolann a dahil edilmesiyle
düzenli kuvvetler haline getirilmesi isteniyorduse. Bdylece.vatamn kunarılınas ı
için faydasiz ve zararlı gördiltü Kuve-yı Milliye hakkında LLL. Damat Ferit
Hükümeti çel işkis ini ve bu görüşünün i fl asını ortaya koyuyordu.
k esil diğini,
tv, Tek Ça re nin
S ila h lı
Mücad ele O ldup"nun Tn d ll
Oll::enin İti l af Devletler i ve öze llik le
Ingilte re' nin memnun
edilmesiyle siyaseten kurtanlaca ğını savunan Damat Ferit 'in başarısız olması,
Anadolu'daki Kuva-yı Milliye hareketinin teşki latlanmasını buyük ölçüde
ıamamlanmas ı ve baskıs ı üzerine Damat Ferit(1.I 0.19 l 9), görevden al ınarak,
yerine, Ali Rıza Paşa başkanlığ ında bir hükümet kuruldu.
Kuv a-yı
Milliye' ye
karşı ıutumu, Damat
Ferit Hükümeti' nden çok
2 Ekim 1919 'da. ı zm ir 'deki
Yunan ec tmürı ü tahk ik elmek üzere, Mi llet l eraras ı Tahk ik Komisyon u
Iıurulmuşru.7 Ekim' de Harbiye Nazırı Cemal Paşa, Kabinesi adına, Mustafa
Kemal Paşa ' ya telgraf çekerek, Kabine' nin irade-i milliyenin hakimiyetini kabul
ettiğini devletin barice karşı şeref ve hays iyeıi ni iade için, İrade- i Milliye 'ye ve
Heyet-i Temsiliye' ye dayanı l acag ını b i ldimıi ştil$. LO Ekim'de de Mustafa
Kemal Paşa, Istanbul lI ilkameti 'n den Salih Paş a ile Amasya'da götüşilleceğini
farklı olan Ali Rız a Paşa Kabınes i döneminde,
açıklamışuse.
Mustafa Kemal Paşa, 13 Ekim' de, Aydın cephesinin desteklenmesi ve
kuvvetlendirilmesi için, Harbiye Nazın Cemal Paşa 'dan yardun istemişti. Cemal
Paş a da, Mustafa Kemal Paşa'ya verdiği cevapta, Hükürnet' In, Kuva-yı
Milliye' nin hareketı ile zabiren alıkadar gözükmes inin, siyasete m uvafık
OH_
s ra. ı cı- m
7l ea.s re. liWl Jl.
, . DH K&km-i Mu.u."W.ı 29 Aıuoıoo liı 9'do EnUNm w..ycti·... çe.lı:ileıı \dım. DII·ŞFR. 1 QV] 1 ~.
,~ OH Kalem- i Ma!>.u"W.ı Ayduı Yf HMncıodiık Vilayeb i16 K aı'" • A)dııı "" Kttolıya
M~ıuam llıi:hıııı:.o. 2 EyUıı l i li' do çriQLeı:ı IOlFIi; DK-.$}·R. ıO:ll 17 .
' 6 DK KaI<aı-i M.......·WI A)'dııı Vilayeto'D. ~ Eyı.ıı 1 91 9'do ~1aı ldpU; DH·Ş FR. I Q)I~ ı.
" OH ıw=..: M..ıuuo·wı "ıırai MıııuamfI.ıp ... Daıizli'de Lıt>IıOıOaıO A)'dııı. Muw_m lh lo ~ 7
Eyl\\l liı 9' '''' ,~ ıftınıl'. DlI -.$FR. Illl, 62.
il Dil ~-i M..ıuuo'laı Ay4m \~La)'1lti'DO ~I"" Eyl4I19 19 wihl.i ~ı D H ·Ş FR, 10lt8ll.
79 OH Kol" ",,; Malu...·WI LO Eylı1l li I 9'd,a Dmızli'dc bill........ Ayduı Muwam ftı llı \ Wloti' "" ~LOC
.....abi ıı.~; DH-.$J1l 10]/10) _
SO M....a Kem.OI Awılri:. !".Ni:. l Azılın 19 , L 141.
il
DII-Ş.FR,
10),'114.
12 l""uN" 1,.. 11• .
II :'iuN" !, .. »t.
... ToıWıı O...ı. '"Mumr. Koma! I'q.a ilo e-ı 1'. ..· 1iUi MıoMbı!ftıt~. Tın. K611liti.
sayo:
Il. Aııi: ....
1961, .. 109- 110
S~
H&ıl> ir< l'Iezami 'ılda:ı
21
pıodric ııılaoai'; D K-ŞFR,
'6
El<iaı
1919'4&
lGolI64.
Kuva-yı
M,Uiyo 1{'l'" ",d .. l ,lı ile M..._
DII-ŞFll. 1lW7S. EıkJıO.O lLaıt>iYH U......,jyu·daı 16 EIıim'<!e
içia lıabıuı ; Dtl -.$FR. 1Q41« .
$.ııııQjı'aa
o..ııua McIı_ Eto)oo ..,ouı
... 1ııIınt
tl1.KESIS Kı..ıı:ı:AA1L.\iASI SOA KL.IVA·Vl MltU'YE':-1S OORC50
24
VE YAL"ız SIYASETE." MCDAFAA....IS ifLAS ı
olm a dı ğ ım.anc ak , berhalükirda
Ayd ı n cephesinin takv iyesi gerd:ı ij:i ni
söylemişti ı 7 ,
Ali R ıza Paşa Hükümeti' nin Umum K uva-yı Milliye Kumandarıhğı ve
Demirei ~lehrnet Efe ilc: şifr el i telgrafla g örüşmeler yaptığını g örüyoruz.
Mesela, Umum Kuve -yı Milliye
Kuma ndam ile M enlc şc Sa rıca ğı
Mutasamfı'nın te lgrafına
Harbiye Ncaaren'nden cevap veri lmiş \'Cistenilen top
kamalarmın ı ngi liz ler marifetiyle, Geti bolu'ya gönderildiği ve ı ngi liz lerin
kentrolünde ol du ğ u için k ama ların iade edilmesin in müm kün elm adığı
bi l d i ri lmi şı iU , 25 Ekim 'd e Nazilli'de bulunan Ayd ın M ulasam fı vekili
vasıtasıyla, Demirel Mehmet Efe' ye çekilen telgrafta, Yunan lı l ardm laamı.ı: ve
tecavüzlerde bulu nmadıklan takdirde, memleketin selameti için. herhangi bir
harekete girişilmcmesl, Nazill i'ye, gocuk, ayakkabı ve elbise g önderileceği ve
12. Kolordu Kumandam ~I iralay Fahri Bey'Irı, ı stanb ul' dan hareker ettiği
kayde dilm işti ll9 .
Dah a öne eki
Damat Ferit
H ük ü m e ı i
döneminde, bekçilerin
s ilahland m l m as ın a izin verilmemişti. Ancak, A li R ııa Paş a Hükümeti,
bekçileriri jandarma depo lannda mevcut musadere ma lı silahlarla donatılmasma
izin
vermişti 90 .
Muslafa Kemal Paşa, Harb iye Nazırı Cem al Paşa'dan. Kuva-yı Milliye
e fr ad mın iaşe giydinne
ve silahland ırı lmasının Harb iye Ncz areti' nce
yapı lmasını 16 Kasım 19l9' da i stemişti. Cema l Paşa da 24 Kası m ' da verdiği
cev apta, Nezareı'In Kuva-yı Milliye' yi giydirrne, techizat, silah gibi elinden
gelen her türlü yardımı yaptığını ve y apacağını bild irm işti91 .
Ali Rıza Paşa Hükümeti sırasında Kuve-yı Milliycci ler' in göruşü,
gittik çe daha fazla kabu l görmüş, Meclis-i ~I eb usan ' ın 14 Ocak 1919 ' da
açılmasından itibaren Kuv e -yı Milliyeciler İstanbul da dahil olmak üzere bütün
ülkeye bakim ölmuştu.
Ülkedeki bütün gücün, Kuva-yt Milliyed ler ' in eline geçtiğini gören
h ilaf Devletleri, i S Mart 'la mülk i ve idari sah ada, tanınm ı ş ıso aydın
tutukladılar ve 16 Mart'ta Istanbul' u resmen itgal ettiler. Ali Rıza Paşa ve
25
Kabinc'si gibi Kuv a-yı Milliye' ye yaklaşımı aynı nitel ikıc olan Salih Hulusi Paşa
Kabinesi' ne de 2.4.1920' de son verildi. ıti laf Devletleri' nin İsranbul'u işgal
ermeleri nin teslimiyeıçi yapıda olan Damat Ferit'in LV. Hilkümcti 5.4,i 920' de
kuruldu.
Istanbul' un işgal i ve Meclis-i Meb usan'ın faaliyetine son verilmesi
üzeri-ne Ankar a'da, Milli Meclis' in açılmasına karar verildi . ı til af Devletleri' nin
İ stan b u l'u işgal etmelerinin ard ından 23 Nisan 1920' de T.B. M.M.'nin
aç ı lmas ı y l a beraber Kuv a- y ı Milliye, bir hükümet ve T.B.M .M. Milli
~ı üc.'ldel e' nin yürütü lmesinde temel müessese haline geldi.
Bü)ı1k. ~tillet Meclisi Hukün1eti' l\e tabi olan silahlı kuvvetler ilc askeri
disiplinden yoksun olarak faa liyet gösteren Kuva-yı Milliye birlikleri yeni bir
ıarz da düzenlenerek işgal kuv\'eılcrine karş ı haz ırlıklara baş ladı. Do ğu
Cephesi'nde Ankara lIı1kümeti ' nin emri doğrultusunda haz ırlılı:lara başlayan " e
28 EyJ(U 1920' de harekete geçen Kazı m Karabekir komutasındak i askeri
birlikler S arıkamı ş ve Kars ' ! kurtarara k Gümril'ye girdiler. Ankara
H!!kümeti' nin askeri alandaki ilk başarısı sonund a 2 Aralık 1920'de Gümrü
Antlaş mas ı imzalanaraksz, Türkiye' nin o gÜnICı1 şartlar içinde, ancak askeri
başarının sonunda siyasi başanmn gelec e ğini isbar etti ler.
Do ğu Cephes i'n deki siyasi ve askeri muvaffakiyerin akabinde, B alı
Cep hesi 'nde I. ınön ü (6.10 Oc.'lk 192 1) ve ıLI nönü (27 ~l an· 3 1 Man )
savaşlanndaki başarılar, Mustafa Kemal Paşa 'nı n Başkomut anlığında kazanılan
Sakarya Sa vaşı (23 Ağusıos -l3 Eylül 192 1) ve nihayet B aşkom utanl ık Meydan
Savaşı (23 Ağus t os- I 3 Eylül 192 1) ile ulaşı lan zafer neticesinde ıti la f Dev letleri
muaya otumıaya mec bur oldular ve il Ekim 1922'de Mudanya A teşkes
Antlaşm ası 'nı i mzaladılar. Böylece askeri başanlar neticesinde siyasi başanya
giden yol açıldı ve Lozan (24 Temmuz 1923)'da nihai barış entlaş ması
imzalandı.
soxrc
Mondros Mütarekesi' nin tatb ikatı sırasında, ıti laf De vletleri' nin işgal
topraklan da p ayl aşma ve pay l aştırma çabalan üzerine, Türkiye'de
iki ayn g örüşün ertaya çıktığını görüy oruz. Damat Feri!' in semboliz e eniği grub,
ülkenin kunanlabilmcsi için İ til af Devletleri ve bilhass a Ingiltere ile iyi ilişkiler
kurarak, ıngiliz leri hoşnut etme k yolu ile masa başında siyaseten bir başarı
ed ilmem iş
81 t'ııı=\ loııdmna
" ·'m.....·nl' t>ııdan
l'nW'Imı \rılaycti· ... i " """" ı91 9'da çekila: ıelırıf; 1)]I ·S fR.
\()4,'I'l.
81 Toh>inOııal, ....... ~ . III .
s9 ~1Wmm<d EnI, "Klım. Krobili. Pa~'.. ~ Ermcr:,I.. C....... lbrCU:ı {I920r J(al\.o. A nı ''''''' ol""
n !olanbull9%, t . 9l·IOS
90 1;ı.....ı.=o )(·.ııı:ı.aııdaIllt>ııdan Emırıım \\b.ycu.... , " ...., li l" da çd<iIerı ...~f; DlI .$ fR.
100171_
91 Ta4tiılC...... a .. .ın~., lll.
92 Mabmımod Eni, ~Klnın 1Uratıckiı r1ŞO'",~ &=.1.. Curine Horclı;I~ (19:l0t Kanıat An,ttrm' i.ln
II "Wıbul 1996, t_ 9l_IC~
~ KL'ttAllILMASl ~"DA ~ı.rv....Y1 ),ıtuJvE' ~'tS GÖkC$O
VE YA1-'VIZ SIYASE'nS MCt1A.fAANIS lFı.Uı
26
ıöstcri lclıileccıi kanaatindedirler. B unlarıı. göre askeri bir başarı elde etmek için
imkan ve Janlar mOsait delildir.
Özellikle Erzurum Kon gres i sonunda bir bütün ol arak Musta fa Kemal
Paşa etrafında
topbnan ' "CMU5Ufa Kemal Paşa'nın lidcrlilini
yaptıtı K uve-yı
Milliyec ilerin ı6riJ.ŞU ise. hi lal Dev letlerinin tesir ve baskısı alımda bulunan
Istanbul y6 nc:timinden balıms\Z hareket ed en milli bir teşkilat kı.ıran.k. ıskeri
' "C' idari alanda illkeyi elde: tutar.lk !amamen işgale: mani olmak ve işgal edilen
yerleri kurtarmak üeere bir UkC'ri kuvveti iıazır tutmak "c bunu milletıc
ka~ JÜÇlcııdimıckti. Ayrıca, Kuva-yı Mi lliyecilere gOre bagımsızhk:
kazanmak için gerekirse l0pyekıın bir savaşa hamlıkiı olmak.. siyasi başan için
BerekUse askeri bir direnişi
ger;eklcştirmckti.
11.11.1918·16.5.1919 wihlcri aruın da RruWı Tevfa Pı",
I. Dam.at f erit 1Iük\1mcti döneminde, ü.lken.in işga.Liı:ıc kMŞt sadece
ı tilaf Devl etleri nezdinde tqeb tıııs lerde bul.unulurkc::ı:ı. Kuva.yı MiUiye'yc kattı
bir hareketin olmadıımı gOnlyoruz.. Ancak II. Damıı Feriı: Hlilc\irneti'nin 19.5.
1919'&' kunı.lmasındm itiNmı 1.10,1919'1 kadar o lan ~ki ikinci ve
Gç(LnCG Damad ferid balt;ünıoetleri döneminde, başarmın mcaiı:: masa başında ve
Kabirıcleri ile
siyascuu sativabileceti. bunun dışında lıareket eden başta M . Kemal Paşa ve
dig er KU\"a' yı MilIiyc:çi.lcriıı illkeyi felak ete sürüklcdilderinc inaru1arak K ın"'-)'!
Milliye' yi bir çetcalik hareketiyle eşdcter gôrmG.şler ve kUlI kdbir almaya
ça1lŞmış1atdı.
Ancak bütil.a vaad ye oyalamalan. ratmen lzmir ye çe'Vl'eliindelci
ıeçici Yunan ifgal Ahuının sınırlandınlnwnasıve 27 Atusıos ' ta Yunan.lıla.nn
Anado lu içlerine ilerlemeye bqlamalan ve Kun.yı M illiyc ' nin karşı koyması
Uzerine, Dama! Ferit HUkQmeti' nde de İtilaf [)evlctl eri' ne olan güyenin
sıın:ıl dıtına dair bazı em ar eler ortaya ç ıkmasına ra~meıı, hüttınıet,
politikalanrıda bir <kAiklik yapma yoluna girmemiştir. Daha sonra. S ivıu
Kon gresi' ni n de bukısı yla isti fa ettirilen D amad Ferid yerine A li RıZl
lI ilkümcti 2. J0.1 9 19'da kunıldu.
KuYl'yı M illiye ile "zabiren alakadar gOzükmemesine" raıımen.
Mustafa Kemal PIŞlI ile işbiriili içind e ça~an Ali Rıza PqlI llüküıtıeti Kuya-yı
Milliye' ye yardımı başlamıştı . Bundan rahatsız olan ı ti laf Devletleri 'nin
baskı lan netic es inde Ali Rızı Paşa göre Yden ayrı lmış ye aynı nitc1ikleri ~ ıyan
S alib Paşa Kab inesi kurulmuştU. 16 Mit'! 1920'de Istanbul ' un işga l edilm esi
ü:ze:ıi ne, ıtilaf Deyletleri nin politikas ına uygun hare ket eden Da mat Ferit tekrar
işb aşına getirilm iŞti .
27
Ankara 'da B~L\I'nin açılması ilc ı1lkedeki yö netim e cl koyan Ank ara
Hüklim eti, ilk de fa Doğu Cephes i' nde Gürnrü Antlaşması ilc kazandı,ı askeri ve
siyasi baJan yı. Ban Cephesi ' nde B l.Şkomuwılık S avaşı ile cep bede:, Mudanya
ve lozan ile de JIWada hal lettn işti . Böy lece Kuva-yı Milliy eciler, Türkiye'nin o
dörıeınki ~lar içerisinde askeri başarı olmadan ıiyui bir başannın elde
edilemeyeceğini ispat etmişlerdi.
SU.' I.\IA RY
OIIrillg tlıı: app /icQ/ioll of Mothw A""u tiet:, !l't" s~ two diff~nt opilliOllS tM t
C_ i: into uis~1Ja in Turkt:y. TUfirıı 0111: belongs to DaIfUM/ Fmd PtUlıa a1td
hu group. tlroı _Id SIIfJPOSt:d1)' ITXLW tlıe CO"lIlry QIU/ h g a politicDI
IIICCUS by pk(Uirıg tlıı: ADia, parlievkvly Eng1tvttl. AcCOITiilfg ta tM"'. drı:
eotıditiOlU for D ",üittU)' sıu;cus _tr /LOt tJpfN'Opriat~ T1t1: s«01ld _
is tM
idea of AlusZ4f a KnrıaJ PaJM and his 1UJliONJii:slfrWnds .gaıJwrrJ lU'OffIId Iıim
op«i4lly afta tM Erzıuımı Congrns. !l'1ıo ~'nUaps ta organu~ tlıı: rıatiorıal
po't>'"I (Kııwı.yı Mi/1i)'t") 0 11 "'üitary and adm ilıutTati~ hası: ilf Mi: COltlftl')'.
1My LW7't" acting indqwltdnıdy agawl Mi: ls~1 Go"""",,Clt Mltklı Nu ılıı:
go~ynurıCltaJ1Hl/QJJCt: tippd nuiieDDy in fovoUT of tlıı: Allws. T1t"}' _Id D1so
tl')' lo ",ak tM occupiu uvıds tMek. T1tt')' ..'OUld be eompkt~/y rrlJi/y f or e ..-ar
a1td ",ak a "' üittU)' tuistllJlUfor a po/itiaıi aelıi~rrıt agawt tlıl:_J:
B~t\Iı.'«n w datn lJ .lJ.1918 aItd 16.0J.1919 whCl Tn'jik PtUM admillistrG1iOll
and tlıı: jint gawnınıcıl of Dtznuuf Fmd P(UM ~ OIL dılty, altlıouglı fMy
!l't""l!' _hng oııLY ur tlte bDıt:/it oftk Allin for tl" tuCJlt: of tlıı: emınt1)l, _
can not focr with an actWn agaw t thı: /liatiO#lQlulS . BiLL aft" t/ı Cl. !l/tm tM
ıeeorıd alfd Mi: Mird go\'t"nvrı~nt of Dtznuuf Fn1d Paslıa CD"' I: ill to aistcıu
frotrı 19.0J.1919 to 01./0.1919 they trit!d to bJd Mustaf a KrMQ1PasM aM Iıis
!'iatimUllist frWnds ıupposing M t to ",atı: tlı~ eolUltry wont: M~lI ~ a1td
dı:darrd tlı~ir aetiıi.tiQ aJ tlıı: partisall "' OW"lt:nt.
DQJPIad Ft:rid P(UM aM Iıu go~mDlt dUl M t clıtvıgı: ılın' polilica1 altiNdı:
agailUt ıh~ AJJin . tlıouglıl tht:y lost thı: conjidı:nce ,,'h ~n tlıı: Gr«u s fartt:d to
11/arclı jITJm ızmir in ro Anato1ia (JII 1 7 AugllSt. TM Naticma/isu triN /i) SlOp ıJı~
Gr«u ' moW"l~nı and partieuJarly aftu iM Slwu umgrrssfolUd tlıı: /s tallbul
GO\in71ml:1It lo giVl! thd, resigrıation. Th~n All Rua PtUM administra MlI rook
over ıhı: gownımeııt on 01.10.1919. Mustafa K~ma/ Pasha a1ld Ali Rıza Paslıo
imm~diaıdy ılorlu to work 10g~t1ı" Md Ali Ru a Pasha gOVl!nı11/Dl ı lı~/ped ılı~
Nalfona/isıı. Buı Ali Riza Pasha could not l:1Id" ,.. agailUııh ~ Aliio ' pressurr
alld i~ft tlıı: gownımımt. /ıısıı:ad oflıi",. Sa/ilı PtUlıa who had ıM sam~ftaturrs
28
Jıis group took (Jl,"D' ıJı~ g<nTnll'l~lıt GMi wııfomma tdy after tM ~Oii
of Istdrıbul aLi 16 Jlardı 1920, Dtvrtad F~ PtuM antI Jıu group ıd 0\'tT dı~
QlfJ
go' "C1l/I'lCIt tıgaiıı.
O" 13 April 1920 Gra"d .'\atiDMJ An~bly (TB.IJ.\f) opm«f in Aııkara ~
th~n TurkUlı Nationa list establi.Jlı«l ıJıe ,,~. g0VUJl!"t'lıt aJ1d caM nu«! ıJı~T
o~ Gı'Uoırii Trwı'" on tJıe eastfront. by Başu,muta"/ı. victory 011 the west
success 'J
'"
SO 1. 1\' . r
front and Mı;danya Armutice iUld Lozan Pea« Treaty.
( 'I(! • atIQJ'I~ ısts
pro,"rd thaı willıoU! o militariol superioruy , ıh~ eou/d nof be aııy po/mea!
achieı-ement.
Tf RKh '[' Sl" DIŞ Ti cA RETis OEKi GELiş 'lELE R VE
~I [ KA~SA L aiş KiLE R
(1173--1995)
!mJtdAI 'CT