Slayt 1 - Barış Baraz

Çok Uluslu İşletmeler
Doç.Dr. Barış Baraz
BM ve Uluslararası Organizasyonlar
Birleşmiş Milletler (UN) ve bağlı kuruluşlar
Birleşmiş Milletler
24 Ekim 1945'te kurulmuş dünya barışını, güvenliğini korumak ve
uluslararasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir iş birliği oluşturmak
için kurulan uluslararası bir örgüttür.
Birleşmiş Milletler kendini "adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve
sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş
küresel bir kuruluş" olarak tanımlamaktadır. Uluslararası İlişkilerde,
kuvvet kullanılmasını ilk olarak evrensel düzeyde yasaklayan
ilk antlaşma Birleşmiş Milletler Antlaşması'dır.
ÜYE: 192, Merkez NY
BM
Birleşmiş Milletler fikri ilk olarak, II. Dünya Savaşı'nın bitiminde savaşın galibi
ülkeler tarafından, ülkeler arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırarak ileride
meydana gelebilecek ve kendi güvenliklerini tehdit edebilecek bir savaşın
önüne geçebilmek amacıyla ortaya atılmıştır.
Örgüt yapısının halen bu amacı koruduğunu BM Güvenlik Konseyi'nin varlığı ve
çalışmalarıyla ortaya koymustur. Güvenlik Konseyi on beş ülkeden oluşmakta
olup,bu üyelerden beşi daimi üye statüsündedir ve mutlak veto yetkisine
sahiptir. Bu ülkeler ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa'dır.
Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup, daimi
üyelerden herhangi birisinin aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM
içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden
biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği
anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı
sonucu vermektedir.
Genel Kurul, üye devletlerden oluşur. Her üyenin Genel Kuruldaki temsilcileri 5 kişiden çok
olamaz. Genel Kurul'un görevleri şunlardır:
Silahsızlanma ve silah denetimi konusunda önerilerde bulunmak.
Barış ve güvenliği etkileyecek görüşmeler yapmak, her konuda önerilerde bulunmak.
Ülkeler arasındaki iyi ilişkileri bozucu sorunların, barışcıl yollarla çözümü için önerilerde
bulunmak
Genel Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in öbür organlarının çalışmaları için gerekli ortam ve
koşulları sağlar. Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği
bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar. Genel Sekreterliği 2006
yılından itibaren Kore Cumhuriyetinden Ban Ki-Moon yapmaktadır. Milletler arası adalet divanı
hariç diğer organlar tarafından verilen görevleri yapar .
Uluslararası Adalet Divanı
Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı
Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik
Konseyi'nce seçilirler. Görev süreleri dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç
bulunamaz. Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda'nın bir kenti olan Lahey'dedir.
Güvenlik Konseyi
Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Konseyin
5 daimi üyesi olan ABD, Çin, İngiltere, Fransa,
Rusya'nın veto hakkı bulunmaktadır. 10 geçici
üye ise iki yıllık bir süreç için seçilirler. Türkiye
2009 yılı itibariyle iki yıllığına seçilen geçici
üyelerden biridir. Seçimlerinde coğrafi denge
esas alınır. 15 üyesi olan bu kurulun görevleri
şunlardır:
Birleşmiş Milletler'in amaç ve ilkelerine uygun
biçimde barış ve güvenliği korumak.
Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek
her türlü çekişmeli durumu soruşturmak.
Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma
koşullarını önermek.
Silahlanmayı denetleyecek planlar hazırlamak.
Barışa karşı bir tehlike veya saldırı olup
olmadığını araştırarak, izlenecek yolu
önermek.
Saldırganlara karşı askeri birlikler kurularak
önlemler almak.
BM
Dünya Bankası (WB)
Dünya Bankası, II. Dünya Savaşı'nın ardından 1947 yılında Birleşmiş
Milletler'in özerk uzman kuruluşlarından biri olma özelliği
kazanmıştır.
Günümüzde dünya devletlerinin 185'i Banka üyesidir. Bunlardan 11'i, Banka
sermayesinin %55'ine sahiptir. Türkiye'nin sermayedeki payı ve oy gücü %0,5
düzeyindedir.
Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası - IBRD 1945 yılında kurulmuş
olan ve gelişmekte olan ülkelerin kamu sektörüne kredi açan bölümdür. Türkiye
kuruma 1947 yılında üye olmuştur. Kişi başına GSMH'ya göre yapılan dört gruplu
sınıflandırmada Türkiye III. Grupta yer almakta, böylece 5 yıl geri ödemesiz 17 yıla
kadar vadeli kredi kullanabilmektedir.
Uluslararası Kalkınma Birliği - IDA 1960 yılında kurulmuştur. Kişi başına gelir
bakımından yoksulluk çizgisinin altında kalan ülkelere kredi açmaktadır.
Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi - 1965 yılında kurulmuştur.
Merkez, arabuluculuk ve hakemlik davalarına bakan bir organdır. Tahkim ve Uzlaşma
Panellerine ilişkin kurallar geliştirmekte, uzlaştırma komisyonu olarak iş görmektedir.
Türkiye bu kuruma 1987 yılında katılmıştır.
Uluslararası Para Fonu-IMF
IMF kendisini 186 üyeli bir organizasyon olarak tanımlar
Global finansal düzeni takip etmek, borsa,döviz kurları, ödeme planları
gibi konularda denetim ve organizasyon yapmak, aynı zamanda teknik
ve finansal destek sağlamak gibi görevleri bulunan uluslararası
bir organizasyondur. (Milletlerarası ekonomik meselelerle uğraşan bir
kurum)
GÖREVLERİ
Milletlerarası ticaretin dengeli şekilde gelişmesini üye devletlerin
tam istihdama ve yüksek büyüme hızına ulaşmasına imkân
hazırlamak;
Ödemeler dengesi güçlüklerinin çözümünde yardımcı olmak;
Kambiyo istikrarını kurmak ve tek taraflı devalüasyonlara mani
olmak;
Çok taraflı dış ödemeler sisteminin kurulmasını sağlamak.
Uluslararası Çalışma Örgütü-ILO
Uluslararası Çalışma Örgütü ya da ILO, ülkelerdeki çalışma yasalarında ve bu alana ilişkin
uygulamalarda standartları geliştirmek ve ileriye götürmek gibi bir amaçla kurulan
kuruluştur. Merkezi İsviçre'nin Cenevre kentinde bulunmaktadır.
ILO 1919'da Versailles Barış Anlaşması uyarınca kurulmuş ve 1946 yılında BM'nin
(Birleşmiş Milletler) uzmanlık kuruluşu olmuştur. Sosyal adalet ilkeleri, evrensel
insan ve çalışma haklarının korunması temelinde kurulmuştur. ILO uluslararası
çalışma standartlarını sözleşmeler ve tavsiyeler yoluyla ifade etmektedir. Bu
sözleşme ve tavsiyeler temel çalışma hakları, örgütlenme hakkı, toplu pazarlık,
zoraki emeğin ortadan kaldırılması, fırsat eşitliği, ve çalışma hayatı ile ilişkili diğer
konularda asgari standartlar koymaktadır. Aynı zamanda başta mesleki eğitim ve
mesleki rehabilitasyon, çalışma politikası, emek yönetimi, çalışma hukuku ve
endüstriyel ilişkiler, çalışma koşulları, işletme gelişimi, kooperatifler, sosyal
güvenlik, çalışma istatistikleri, işçi sağlığı ve iş güvenliği gibi konularda teknik
yardım sunmaktadır. Bağımsız işveren ve işçi örgütlerinin gelişimini teşvik etmekte
ve bu örgütlere eğitim ve danışma hizmetleri vermektedir. Birleşmiş Milletler
içinde ILO eşit katılımlı işçi ve işveren örgütleri ve de hükümetin yönetim organları
ile birlikte üçlü bir yapı oluşturmaktadır.
UNICEF
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu ya da UNICEF (United Nations Children’s
Fund) 1954 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından çocuk
haklarının korunması adına tanıtım çalışmaları yapmak, çocukların temel
gereksinimlerinin karşılanmasına yardımcı olmak ve çocukların potansiyellerini eksiksiz
biçimde gerçekleştirmek için fırsatlar yaratmak üzere görevlendirilmiş bir
kuruluştur. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (ÇHS) doğrultusunda faaliyet gösteren
UNICEF, çocuk haklarına kalıcı etik ilkeler olarak yerleşiklik kazandırmak, çocuklara
yönelik davranışları uluslararası standartlara kavuşturmak için çaba göstermektedir.
Siyasal kararlılığı ve maddi kaynakları harekete geçirerek, başta gelişmekte olanlar
olmak üzere ülkelerin kapasitelerini geliştirmelerine, böylece çocuklara birinci
önceliği tanıyıp gerek onlara gerekse ailelerine gerekli hizmetleri sağlayabilecek
duruma gelmelerine yardımcı olmaktadır. En dezavantajlı konumda olan çocuklara,
yani savaş kurbanlarına, aşırı yoksulluk içindekilere, doğal felaketlere uğrayanlara,
şiddet ve sömürünün her biçiminden zarar görenlere ve engellilere özel koruma
sağlanmasına büyük önem vermektedir. Taraf tutan bir kuruluş değildir ve ayrımcılık
gözetmeden her tür işbirliğine açıktır. En dezavantajlı konumdaki çocuklarla
gereksinimleri en acil olan ülkeler UNICEF’in bütün çalışmalarında öncelik taşımaktadır.
Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)
Gıda ve Tarım Örgütü (GTÖ; Food and Agriculture Organisation,
FAO), açlığı yok etmek ve beslenme şartlarını iyileştirmek amacıyla
1943'te kurulan ve 1946'daBirleşmiş Milletler'in uzmanlık kuruluşu
haline gelen bir örgütü. Açlığa karşı mücadelede çok yönlü
etkinlikleri vardır. Hükümet ve teknik
kuruluşların tarımı, ormancılığı vebalıkçılığı geliştirme projelerine
aracı ve yardımcı olur. Bu tip konularda ülkeler düzeyinde teknik
yardımlar sağlar. Eğitsel projeler geliştirerek, araştırmalar yapar ve
seminerler verir. Dünyadaki tarımsal ürünlerin üretimi, tüketimi,
ticareti ve depolanması, tabii kaynakların
geliştirilmesi, ağaçlandırma gibi konularda danışmanlık yapar.
İstatistikler tutarak bültenler yayınlar.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization - WHO), Birleşmiş Milletler'e bağlı olan ve
toplum sağlığıyla ilgili uluslararası çalışmalar yapan örgüt.
Sağlık alanında uluslararası nitelik taşıyan çalışmalarda yönetici ve koordinatör makam
sıfatıyla hareket etmek.
BM, İhtisas Kuruluşları, sağlık idareleri, meslek grupları ve keza uygun görülecek diğer
örgütlerle fiili bir işbirliği kurmak ve sürdürmek.
Hükümetlere, istek üzerine, sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi için yardım yapmak.
Uygun teknik yardım yapmak ve acil durumlarda, hükümetlerin istekleri ya da
kabulleri ile gereken yardımı yapmak.
BM’in isteği üzerine, manda altındaki ülkeler halkı gibi özelliği olan topluluklara sağlık
hizmetleri götürmek ve acil yardımlar yapmak ya da bunların sağlanmasına yardım
etmek.
Sağlık alanında her türlü bilgi sağlamak, tavsiyelerde bulunmak ve yardımlar yapmak.
Ana ve çocuk sağlığı ve refahı lehindeki hareketleri geliştirmek, ana ve çocuğun tam
bir değişme halinde bulunan bir çevre ile uyumlu halde yaşamaya olan kaabiliyetlerini
arttırmak.
UNESCO
UNESCO kelimesi, İngilizce United Nations Educational, Scientific
and Cultural Organization kelimelerinin baş harfleri alınarak
oluşturulmuştur. Dilimizde "Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve
Kültür Kurumu" biçiminde karşılanmıştır.
21. yüzyıl dünyasında 1 milyardan fazla kişi okuma-yazma bilmemekte; her yıl 100
milyondan fazla çocuk temel bir insanlık hakkı olan eğitim'den ya da eğitim olanaklarından
yararlanamamaktadır. UNESCO eğitimin toplumlar ve dünya için taşıdığı önemi vurgulamak
ve dünya'nın eğitim konusunda gittiği yönü saptamak amacıyla her iki yılda bir Dünya
Eğitim Raporu yayınlamaktadır.
UNESCO bireylerin temel eğitim hakkından yararlanmalarına vurgu yapmak üzere her yıl 8
Eylül tarihini Dünya Okuma-Yazma Günü olarak ilan etmiştir.
Bütün bunların ötesinde 2000 yılında Senegal'in başkenti Dakar'da düzenlenen Dünya
Eğitim Formu'nda 2015 yılına kadar dünya üzerinde okur-yazarlığın bir sorun olmaktan
çıkarılması hedeflenmiştir. Gelişmeler bu hedefin şimdilik yakalanmasının çok olduğunu
göstermektedir.