Mesut GÜLMEZ· ULUSLARARASI TOPLANTıLAR
advertisement
Mesut GÜLMEZ· İNSAN HAKLARI EGİTİMİ KONUSUNDA ULUSLARARASI TOPLANTıLAR Bilindiği gibi, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (İHEB), insan haklarını soyut bir söylem olmaktan çıkarıp somut ve ya§anan bir gerçeğe dönü§türmede eğitim ve öğretirnin rolünü açıkça vurgulamı§tır. Birle§mi§ Milletler Genel Kurulu, Bildirge'yi yalnızca "eri§ilecek ortak bir ideal" olarak insanlık ailesine duyurmakla kalmamı§, aynı zamanda ( ... ) toplumun tüm birey ve organlarından öğretim ve eğitim yoluyla iki amaç için çaba göstermelerini de istemi§tir. Birinci amaç, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı geli§tirmek; ikincisi de, giderek artan ulusal ve uluslararası önlemlerle, insan haklarının ve temel özgürlüklerin evrensel ve eylemsel (fiili) olarak tanın­ masını ve uygulanmasını sağlamaktır. Özellikle son yıllarda insan hakları uluslararası gündeminin ilk sıralarında yer alan konulardan birini olu§turan "insan hakları eğitimi", Evrensel Bildirge'nin kabul e.dilmesinden otuz yıl sonra ilk kez uluslararası bir toplan­ tıda ele alınmı§tır. Insan hakları öğretimine yol gösteren ilkeler ile öğretim programları, araç-gereçler, yöntem ve yapılar konusunda çe§itli önerilerin kabul edildiği 1978 Viyana Kongresi'nden sonra, bu aland~ki ikinci ulus­ lararası toplantı 1987 yılında Malta'da gerçekle§tirilmi§tir. Insan haklarına ili§kin birçok konuda ayrıntılı önerilerin kabul edildiği Malta Kongresi'nden sonra, üçüncü uluslararası toplantı 8-11 Mart 1993 tarihleri arasında, insan hakları yanısıra demokrasi eği~imini de kapsayan daha geni§ bir yakla§ımla Kanada'da gerçekle§tirilmi§tir. Insan hakları ve demokrasi eğitiminin, salt bir etkinlik olmadığını ve bir "insan hakkı" olduğunu açıkça vurgulayan Montreal Kongresi'nden üç ay sonra Viya~a'da yapılan ve insan haklarıyla ilgili tüm konu ve sorunların tartı§ıldığı Insan Hakları Dünya Konferansı'nda 25 Haziran 1993'te kabul edilen Viyana Bildirgesi ve Eylem Programı'nda, "insan hakları konusunda eğitim"e de yer verilmݧtir. Üçü insan hakları eğitim ve öğretimi konusunda gerçekle§tirilmi§ olan bu uluslararası toplantılarda kabul edilen belgelerden ilk ikisi bu yazıda ele alına­ rak tanıtılmı§, böylece 1993 yılındaki Montreal ve Viyana Kongrelerinden önceki gcli§melerin izlenmesine olanak verilmi§tir. 1 Prof. Dr.; TODAİE Öğretim Üyesi, İnsan Haklan Ara§tırma ve Derleme Merkezi Müdürü. 1 Montreal ve Viyana Kongreleri için bkz. Şebnem Oğuz'un yazısı. İNSAN HAKLARI YILllÖI 176 İNSAN HAK.LARI ÖGREliMi ULUSLARARASI KONGRESİ 12-16 Eylül 1978 tarihlerinde Viyana'da toplanan insan Hakları Öğretimi Kongresi, insan haklan eğitim ve öğretimi alanında önemli bir 3§amadır. ilk kez öğretmen ve eğiticilerin, uzman ve insan hakları savunucu­ lannın ve hükümet temsilcisi kamu görevlilerinin biraraya gelerek birçok konuyu birlikte ele almasına olanak veren Viyana Kongresi'nde, insan haklan öğretimi alanında bir eylem planının hazırlanması sorunu tart~ılm~tır. ı Uluslararası İHEB'in 30. yılında, UNESCQ'nun Avusturya hükümetiyle yaptığı i§bir­ liği çerçevesinde düzenlenen Kongre'ye, 6O'ın üstünde ülkeden gelen eğitim ve insan hakları uzmanı ve 100'den çok hükümetlerdı§ı örgütün lemcileri katılmı§tır. 150 göz­ Kongre, genel kurul ve çalı§ma komiteleri biçiminde gündemindeki sorunları incelemi§tir. Genel kurulda, "günümüzde İnsan hakları konusunda eğitim durumu" ele alınmı§tır. ı. Komite, "insan hakları alanında öğretim ve ara§tırmanın içeriği"ni tartı§mı§; II. Komite de, "insan hakları öğretim ve ar3§­ tırmasının yöntem ve yapılanlını ele almı§tır. Ayrıca, genel yazmanca hazır­ lanan bir üçüncü rapor da Kongre'ye sunulmu§tur. Viyana Kongresi'nde insan haklan öğretimine yol gösterecek ilkeleri ve öğretirnin amacını içeren bir Sonuç Belgesi kabul edilmi§tir. Sonuç Belgesi, Kongre katılımcı ve gözlemcilerinin önerilerine dayanılarak yazmanlarca kaleme alınan tavsiyeleri içeren oldukça ayrıntılı bir EK'i de kapsamaktadır.3 Sonuç Belgesi Sonuç Belgesi, insan haklan eğitim ve öğretiminin düzey, amaç ve kapsa­ temel saptamalara yer vermi§tir. mına İli§kin İlk saptarna, insan haklan eğitim ve öğretiminin, biçimsel (örgün) eğitim sistemiyle sınırlı olmaksızın okul dı§ında da sürdürülmesine, aynm gözetmek­ sizİn herkese yönelik olmasına ve tüm öğretim düzeylerinde gerçekle§tiril­ mesİne ili§kindir. İnsan haklan eğitim ve öğretiminin amaç ve kapsamına ili§kin olan sap ta­ malarda, ban§a, ekonomik ve toplumsal geli§meye sağlayacağı katkı vurgu­ lanmı§; öğretirnin ban§ta değil sav3§ta da insan haklarına saygıyı amaçlaması ve "uluslararası insancıl hukuk"u da kapsaması gerektiği vurgulanmı§tır. ı UNESCO, L'enselgoemeDt des drolts de I'homme (fravaux du Congr~ international sur l'enseignement des droits de I'homme, Vienne, 12-16 septembre 1978), Dtelaration universeUe des droits de I'homme, UNESCO, Paris, 1980. 3 Lk., s. 37-49. Trenti~me anniversaire de la İNSAN HAKLARI EGITIMİ 177 Viyana Kongresi Sonuç Belgesi, bu saptamaların ardından, UNESCO Genel Konferansı'nca 19 Kasım 1974 tarihinde kabul edilen Uluslararası Anlayı§,. ݧbirliği ve Barı§ İçin Eğitim ve İnsan Haklarına ve Temel Özgür­ lüklere Ili§kin Eğitim Tavs iyes i'ni anımsatm~, insan hakları öğretimine yol göstermesi gereken ilke ve düşünceleri sıralamı§tır. Sonuç Belgesi'nin 1. Bölümünde yer alan bu ilke ve dü§ünceler dokuz maddede sayılmı§tır: ilk maddede, İnsan hakları eğitim,inin BM çerçevesinde kabul edilen üç temel belgede (Bildirge ile 1966 Ikiz Sözle§meleri) yer alan ilkelere dayanması, ayrım gözetmeksizin tüm insan haklarına e§it önernin verilmesİ ve bölünmezlik ilkesinİn tanınması gerektiği vurgulanmı§tır. İnsan hakları kavramının çağda§ sorunlardan soyutlanmaksızın ve geni§ bir yakla§ımla ele alınması gerektiği 2. maddede yer almı§tır. Sonuç Belgesi'nin 3. maddesi insan hakları öğretiminin amaçlarını §öyle sıralamı§ tır: iii) İnsan haklarına içkin ho§görü, saygı ve dayanı§ma davranı§larını özen­ dirmek; ii) Ulusal ve uluslararası boyutlarıyla insan hakları ve uygulamaya konul­ için olu§turulan kurumlar konusunda bilgiler vermek; . maları iii) Bireyde, insan haklarının, onlar yoluyla ulusal ve uluslararası düzey­ lerde toplumsal ve siyasal gerçekliğe yansıtılabileceği (kendini gösterebi­ leceği) araçlar bilincini geli§tirmek." Eğitimin bireye saygıyı öğretme i§lcvi hak bilinci kazandırma yanısıra, ba§kasının de bulunduğu 4. maddede vurgulanmı§tır. haklarına 5. maddede; insan haklarının soyut bir bağlamda değil kalkınma ve barı§la çok yakın ili§kiler içinde bulunduğu bilinci kazandırılmasının ve bu ili§kilerin irdelenip anlatılmasının insan hakları öğretiminde ta§ıdığı önernin altı çizil­ mi§tir. Sonuç Belgesi'nin 6. maddesine göre, "insan haklarının; tüm ara§tırma, inceleme, öğretim ve çalı§ma alanlarında mesleksel, etik ve toplumsal sorum­ luluğun bir yönü olarak dü§ünülmesi (gözönünde bulundurulması) gerekir." İnsan hakları öğretimine yol gösterecek temel ilkeler içinde, bu öğretim ile yeni bir uluslararası ekonomik, toplumsal ve kültürel düzen arasında bağ­ lantı kuran 7. madde üzerinde önemle durulması gerektiğini dü§ünüyorum. Çünkü bu yeni düzenin, hem herkesin İnsan haklarından yararlanmasını sağla­ mak, hem de öğretimi tüm ülkelerde ve tüm düzeylerde özendirip geli§tirmek için temel olduğunun vurgulanması gerektiği, dolayısıyla varolan uluslararası ekonomik, toplumsal ve kültürel düzen çerçevesinde ne herkesin insan hak­ İNSAN HAKLARI YIWGI 178 lanndan mi§tir. yararlanabildiği, ne de öğretirnin özendirHip geli§tirilebildiği belirtil­ İnsan haklan eğitiminin, örgün öğretim sistemiyle sınırlı bir etkinlik olmadığı, okul dl§ında da verilmesi 18§tırma çabası harcaması gerektiği, ve devletin öğretimi iyilc§tirme ve 8. m~ddede vurgulamı§tır. yaygın­ Sonuç Belgesi'nin 9. maddesine göre, salt pir insan hakları dü§üncesiyle ve öğretim yapılması yeterli değildir. Insan haklarının, bir yandan uygun disiplinler içinde, öte yandan da kimi alanlarda özerk, ayn bir disiplin olarak okutulması gerekir. eğitim İnsan hakhın öğretiminin, bu i§levi üstlenecek öğretmenler açısından t8§ıdığı olası tehlikeleri gi?wnünde bulunduran Sonuç Belgesi, 10. maddede §u ilkeye yer vermi§tir: "Insan hakları öğretmeninin görevini gerektiği gibi yerine getirebilmesi için ki§İsel dürüstlüğünün ve anlatım özgürlüğünün güvence altına alınmı§ olması gerekir." Sonuç Belgesi Eki Viyana Kongresi yazmanıarının Kongre katılımcı ve gözlemcilerinin önerilerine dayanarak kaleme aldıkları tavsiyeleri içeren Ek, insan hakları öğ­ retim programlarına, öğretim araç-gereçlerine, öğretim yöntemlerine ve yapı­ lara (öğretim merkez ve enstitülerine) ili§kin önerilerin yer aldığı dört bölüm­ den olu§maktadır. İnsan Haklan Öğretimi Program/an Sonuç Belgesi Eki'nin "Programlar"a ili§kin ilk bölümündeki önerilerden kimileri §unlardır: - İnsan hakları öğretimi amacıyla hazırlanacak programların UNESCQ'ca özendirilmesi; - Programlann, insan hakları konusundaki davranı§ların ilk çocukluktan b8§layarak olO§tuğu olgusu gözönünde bulundurularak hazırlanması gerektiği; - Programlarda özellikle insan haklarının tarih ve felsefesi ile koruma mekanizmalarının yetersizliği konularına yer verilmesi gerektiği; hukuk ve siyaset bilimi insan hakları öğretim programlarının, tüm insan haklarını ulusal ve uluslararası boyutlarıyla ve kaf§ıla§tırmalı biçimde dü§ünülmesi gerektiği; - Öğretim programlarının, insan haklarının evrenselliğinin tanınması ko§uluyla, ulusal ve bölgesel ko§ul1ara uyarlanması gerektiği; İNSAN HAKLARI EGİTtMİ - Çocukların insan hakları eğitimi alma hakkı konularını vurgulamak için (1979'daki) Uluslararası lanılması; 179 ve çocuk hakları eğitimi Çocuk Günü'nden yarar­ - İnsan haklarına ili§kin eğitim ve yeti§tirmenin, aynmcı davranı§larla özellikle kaqı kaqıya olan kesimlerin haklarını korumak ve geli§tirmek ereğiyle tasarlanması gerektiği; - Kadının toplumdaki rolünün ve haklarının üniversite öğretim larının özgül bir konusunu (öğesini) olu§turması gerektiği. program­ İnsan Haklan Öğretim Araç-Gereçleri "Öğretim araç-gereçleri" bölümünde, oniki maddede sıralanan öneriler arasında §unlar anılabilir: - İnsan hakları öğretimi için hazırlanacak öğretim araç-gereçlerinin derleme) öğretim ve eğitim düzeyine, niteliğine ve yöneldiği ki§ilere ili§kin olarak ta§ıması gereken özellikler; (kılavuz, elkitabı, - İnsan hakları konusunda bir bilgi ve ara§tırma deği§imi uluslararası merkezi kurulması; - Bir uzmanlar komisyonunun ilk, orta ve yüksek öğretim düzeyleri ile okul dı§ı eğitimde insan hakları öğretimi için elkitapları yazılmasındaki yön­ temleri ve gerekli araç-gereci incelemesi gerektiği; - Temel insan hakları kavramlarını açıklayan disiplinlerarası, çokdilli ve transkültürel bir ansiklopedi hazırlanmasının uygun olacağı; - İnsan haklarını ele alan ve uzman olmayanların eri§ebileceği (anlaya­ bileceği) ba§vuru kitapları kaleme almak ve öğrenci ve öğretmenlerin yarar­ lanmasına sunmak; öğrenci ve öğretmenlerin tüm araç-gerece özgürce ula§­ maları ve buna izin verilmemesine kaqı korunmaları gerektiği; - Hü~ümetlerin, temel uluslararası belgeleri (Evrensel Bildirge, İkiz Söz­ le§meler, I§kenceye Kar§ı Korunma Sözle§mesi) yasalara saygıyı sağlamakla görevli olan personel ile silahlı kuwetler görevlileri için yaymaya çağrılması gerektiği; - UNESCO Milli Komisyonlarının, uluslararası temel belgelere ve koruma mekanizmaları na ili§kin bilgileri yayması, uygun dillerde öğretim malzemesi hazırlaması ve yayması, insan hakları öğretimine ili§kin ulusal kuralların sürekli olarak geli§mesini ve değerlendirilmesini gerçekle§tirmesi gerektiği. İNSAN HAKLARI YILLIGI 180 İnsan HaIdan Öğretimi Yöntemleri Ek'in "Yöntemler" bölümünde onbc§ maddede leri de §unlardır: sıralanan öneriterin kimi­ - İnsan hakları öğretimi yöntemlcrinin, çe§itli ülkelerin toplumsal özellikle siyasal, toplumsal ve ekonomik: durumlarına bağlı olması pratiğine, gerektiği; - Bu yöntemlerin ilk çocukluktan yeti§kinlik ya§ına değin tüm ya§lar için düzenlenmesi ve her ya§ grubuna ve her çevreye özelolarak uyarlanması gerektiği; - Görsel i§itsel yöntemIcri, eğitsel ayrımları da kapsamak üzere yeni yöntemlerin ve araç-gerecin kullanılması; - İnsan hakları öğretiminin, öğrencileri programların hazırlanmasına ve kuram ve uygulama birliğini gerçekle§tirmesi; katılmaya çağırması - Öğretirnin pratik metodolojisi konusunda, deneyimli hükümetlerdı§ı örgütlerle i§birliği yaparak bir dizi öğrenim stajları düzenlenmesinin uygun olacağı; görevdeki öğretmenlerin yeti§tirilmesi için kaynak ayrılması gerektiği; - UNESCO'nun, insan hakları öğretmenlcri ve için yeti§tirme kursları düzenlcmesi gerektiği; - UNESCO'nun, özel meslek öğretmenlerin eğiticileri kategorileri (avukatlar, yargıçlar, ve sosyologlar) için kurslar sendikacılar, doktorlar, ruhhekimlcri, psikologlar ve öğrenim stajları düzenlenmesi gerektiği; - UNESCO'nun; polisleri, avukatları ve yargıçları da kapsamak üzere, silahlı kuvvetler üyelerine ve yargı personeline yönelik seminerler ve uzman­ la§mı§ öğrenim stajları düzenlemeye özendirilmesi; - UNESCO ve ILO'nun, i§veren ve i§görenlere (i§çilere) yönelik ortak­ la§a bir program tasarlamaları gerektiği; - İnsan hakları öğretiminin, özellikle doktorları ve avukatları kapsamak üzere ve mesleği' ycrine getirme hakkı veren diplomanın önko§ulu olarak, 'serbest meslekler üyelerinin sürekli eğitiminde bulunması gerektiği; - Temel insan hakları bilgisini yaymak ve geli§tirmek için, basın, radyo ve televizyon yoluyla özellikle kamuoyuna yönelik eğitim programını ge1i§tirmek gerektiği. İNSAN HAKLARI EGİl1Mİ 181 İnsan Haklan Öğretimi Yapılan Sonuç Belgesi Eki'nin son bölümü "yapılarıla, bu alanda görev üstlenecek insan hakları merkez ve enstitülerine ili§kindir. Bu konuda onüç maddede sıralanan, tümü UNESCO'ya yönelik öneriler arasında §unlar bulunmaktadır: - UNESCO'nun, istek üzerine, her ülkede İnsan hakları alanında uzman­ yüksek öğrenim merkezi kurulmasını kolayla§tırması gerektiği; la§mı§ - Barolar ile yargıç ve avukatların yetݧtirilmesini yeti§tirme enstitüleri kurulması; sağlayan kurumlarda İnsan haklarında - UNESCO'nun, insan hakları alanında öğretim ve ara§tırma için bölgesel yada altbölgesel merkezler kurulmasını kolayla§tırması gerektiği; - UNESCO'nun, kendini insan hakları öğretimine adayan yada bu ko­ nuda i§birliği yapan tüm ki§ilerin bir dernek kurmasını özendirmesi gerektiği; - UNESCO'nun, BM Üniversitesi'nin insan haklarına ili§kin öğretim ve etkinliklerini desteklemesi gerektiği; ara§tırma - UNESCO'nun, Strasbourg'taki İnsan Hakları Uluslararası Enstİtüsü'ne, insan hakları uluslararası hukuku konusunda kurslar ve öğretmenler ile ba§ka meslek üyeleri için yeti§tirme programları düzenlemesi içİn yardım etmesi; - UNESCO Milli- Komisyonlarının, kendi ülkelerinde ulusal düzeyde insan hakları öğretiminin e§güdümlenmesİ için disiplinlerarası bir çah§ma grubu olu§turmaya çağrılmaları 'gerektiği. İNSAN llAKLARI KONUSUNDA ÖGRETİM, BİLGİ VE BELGEYE İLİşKİN ULUSLARARASI KONGRE UN~SCO'nun, Viyana Kongresi'nden dokuz yıl sonra,. Malta Ulus­ lararası Ince.~emeler Vakfı ile ݧbirliğj yaparak düzenlediği "Insan Hakları Konusunda Oğretim, Bilgi ve Belgeye Ili§kin Uluslararası Kongre", İnsan hak­ ları eğitimini geli§tirme alanında atılan ikinci önemli adımı olu§turmaktadır. 31 Ağustos - 5 ayrılarak çalı§malarını Eylül 1987 tarihlerinde toplanan ve üç komisyona gerçekle§tiren Kongre'de kabul edilen Malta Tavsi· yeleri'nde öneriler dokuz ba§lıkta toplanmı§tır." " UNESCO, Congres international sur l'enseignement, I'information et la documentation en matiere de droits de I'homme, MaJte, 31 aoOt 5 septembre 1987, Rapport Final, SHS-87/CONP.40l/15, Paris, le 6 avriI1988. İNSAN i IAKLARI YILLIGI 182 İnsan Hakları Eğitiminin Amaç ve Hedeflerine Rişkin Tavsiyeler Malta Uluslararası Kongresi, sekiz madde olarak sıraladığı taysiyelerinden önce, insan hakları eğitimini geli§tirme konusundaki yüküm­ Ililüklerini üye devletlere anımsatmı§tır. Kongre, UNESeO'nun insan hakları eğitimi alanında yalnızca çabalarını sürdürmesinin değil, zorunlu parasal kay­ naklar1a bu konudaki çabalarını artırmasının da gerekli olduğunu vurgu­ lamı§tır. Son on yılda, alanında sağlanan §öyle sıralamı§tır: özellikle Viyana Kongresi'nden bu yana insan haklan ilerlemeleri gözönünde bulunduran Kongre, önerilerini - Genel Müdür'ün, tam (eksiksiz) bir insan hakları öğretim ve eğitim sis­ izleme (sürdürme) zorunluluğu konusunda üye devletlerin dikkatini çekmesi; temİ kurulmasını olabildiğince - UNESeO'nun, tüm üye devletleri, örgün ve yaygın eğitimde İnsan hak­ ve eğitimini geli§tirmek ereğiyle çabalarını yoğunla§tırmaya ları öğretim çağırması; - UNESeQ'nun, 1966 tarihli Ekonomik Toplumsal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözle§mesi ile 1965 tarihli Irk Ayrımcılığının Tüm Biçimlerinin Ortadan Kaldırılması Sözle§mesi'nde öngörülen insan hakları eğitimi sağlama yükümlülükleri konusunda üye devletlerin dikkatini çekmesi; -UNESeO Genel Müdürü'nün, insan hakları eğitim ve öğretimi alaninda bir SözlC§me hazırlamasının yer~nde1iğine ili§kin incelerneyi gün­ .cellc§tirmesi; - UNESeO'nun, BM Genel Kurulu'na "İnsan Hakları İçin Eğitimi Geli§tirmenin Küresel Onyılı" konusunda incelemeye dayalı bir öneride bulunması; - Genel Müdür'ün, üye devletlerin Evrensel Bildirge ve 1966 İkiz Söz­ le§melerinden doğan uluslararası yükümlülükleri konusunda dikkatini çekmesi; - Genel Müdür'ün, daha önce bir raporunda belirttiği, bir yandan insan hakları ve temel özgürlükler eğitimi ilc, öte yandan uluslararası barı§ ve anlayı§ eğitimi arasında olu§turulacak kar§ılıklı iIݧkilcri değerlendirmesi; - Genel Müdür'ün, tüm ırkçılık biçimlerine kar§ı insan haklarını geJݧtirmek ve savunmak için"eğitim programları hazırlanması ve apartheid'a kar§ı sava§ım sorunu konusunda üye devletlerin dikkatini çekmesi. İNSAN HAKLARI EGİTIMİ 183 İçerik ve Programlara İlişkin Tavsiyeler Malta Tavsiyeleri'nin yedi maddeden olU§an "içerik ve programlar"a iIi§kin bölümünde, önce insan haklarına ve temel özgürlüklere ili§kin eğitimin, 1974 lTNESCO Tavsiyesi'ne uygun olarak uluslararası eğitimin bir parçasını olu§turduğu anımsatılml§tır. Dünyanın çe§itli bölgelerindeki insan hakları öğretiminin durumu konusunda, pzellikle çe§itli ülkelerde yurtt3§ların hak­ larından çok ödevlerini öne (üstün) çıkarma eğilimi konusunda Kongre'ye sunulan raporların gözönüne alındığı belirtildikten sonra tavsiyeler §öyle sıralanmı§tır: - Genel Müdür'ün, örgün ve yaygın eğitim sistemleri çerçevesinde insan ilgili öğretim ve değerlendirme programlarının geIi§tirilmesinde üye devletlerle i§birIiği yapması; haklarıyla - Genel Müdür'ün, tüm örgün yer almasını özendirmesi; eğitim düzeylerinde insan hakları öğretiminin - Genel Müdür'ün, üye devletlerin yeni eğitim yöntemlerinin ve yeni geIi§tirilmesi amacına yönelik olarak üye devletlere eğitim araç-gereçlerinin yardım etmesi; - Genel Müdür ve hükümetlerdl§l uluslararası örgütlerin, öğretmenlerin yeti§tirilmesi programlarının geli§tirilmesinden sorumlu olanları uyandırmak ve uluslararası belgelere iIi§kin bilginin yayılmasını iyile§tirmek amacıyla üye devletlerin uygun önlemler almasına yardım etmeleri; - Üye devletlerin ve hükümetlerdı§ı örgütlerin, insan hakları öğretimi için ve araç-gereçlerin geIi§mesi ereğiyle çabalarını yuğunla§tırmaları; yöntepı - UNESCO Anayasası'nın i. maddesine yollamada bulunarak, Genel Müdür'ün bu alanda üye devletlerle iIi§kiIeri özendirmek için yeni olanaklar bulması ve İnsan hakları öğretimini, UNESCO üyesi devletlerde halk eğitimine yeni bir atılım vermeye yönelik bir alan olarak görmesi; -UNESCO'nun, aynı zamanda örgün ve yaygın eğitimde, insan haklarına ili§kin İkiz Sözle§melerin ve insan hakları konusundaki öteki Sözle§melerin uygulanmasında usul sorunlarına iIi§kin yoğun ve sistemli bir eğitimi destek­ lemesi ve özendirmesi. Biçim, Yöntem ve Öğretici Araç-Gerece İlişkin Tavsiyeler Malta Tavsiyeleri'nin öğretim ve eğitim biçim, yöntem ve araç­ gereçlerine ili§kin bölümünde yedi tavsiye vardır. UNESCO'nun 1974 Tavsiyesi'nin uygulanması çerçevesinde olu§turduğu ortak okuııar tasarısının uluslararası yönelimli eğitimd~ki rolü ile ailenin insan haklarının az çok ilk İNSAN HAKLARI YILLIGI 184 kavrandığı ayrıcalıklı bir yer (çevre) olu§turduğu ve çocuk haklarının tanınması gerektiği gözönüne alınarak, UNESCO Genel Müdürü'nden gerçeklc§tirmesi istenen tavsiyeler §öyle sıralanmı§tır: kez - Ortak okullar İle UNESCO Klüpleri'nin, İnsan hakları eğitimi alanında yeni pilot projeler geli§tirmeleri ve deneyimlerini tanıtmaları ile ulusal, bölge­ sel ve bölgelerarası düzeylerde, okuldan-okula ݧbirliği için çabalarını artır­ maları konularında özendirilmesi; - Örgün ve yaygın eğitimde ailenin ilk eğitsel rolünün yeniden doğru­ aile içinde insan hakları eğitimine, ana-babaların eğitimine özel bir dikkat gösterilmesi; lanması, - İnsan haklarıyla özellikle ilgili olan yargıçlar, doktorlar, hasta bakıcılar, polis görevlileri, gazeteciler, silahlı kuwetler sorumluları, sığınma kampları sorumluları ve sınır bekçileri gibi mesleksel kategorilerin üyelerinin yeti§tiril­ mesinin gcrçeklc§tirilmesi; - Malta Kongresi için hazırlanan örgütlere dağıtılması; raporların üye devletlere ve hükümet­ lcrdı§ı - UNESCO'nun, insan hakları öğretimi için yeni yöntem ve stratejiler geli§tirmeye yönelik eylemleriyle ilgili olarak Kongre raporlarında yapılan önerileri hesaba katması; - UNESCO'nun, yayımladığı insan hakları öğretim ve yeti§tirme araç­ gereçlerinin güncel1e§tirilmesini, yeniden yayımlanmasını ve dağıtılmasını sağ­ laması; - Şiddetsiz seçeneklerin ve uyu§mazlıkları barı§çı yoldan çözme strateji­ lerinin öğretiminin geli§tirilmesi ve programlar ilc tarih ve yurtta§1ık bilgisi ders kitaplarının insan hakları perspektifi içinde kaleme alınmasının özen­ dirilmesi. Öğretmen ve Öteki EJ,Titicilerin Yetiştirilmesi ve İnsan Hakları Alanında Korunmasına İlişkin Tavsiyeler Malta Tavsiyeleri, insan hakları öğretimini üstlenecek ki§ilerin hem yeti§tirilmesi, hem de korunması için a§ağıdaki önerileri içermektedir. - İnsan hakları okutmakla görevlendirilecck yada bu olanağı elde edecek ve görevdeki öğretmenlerin öğretmen ve öteki eğiticilerin ycti§tirilmesine yctkinıC§tirilmesine özel bir önem verilmesi; - Yetkili bakanlıkların, öğretmen rumIularının, uzmanla§mı§ enstitülerin derneklerinin, öğretim kurumları so­ ve hükümctıCrdı§1 örgütlerin, tüm öğ­ İNSAN HAKLARI EGİTİMİ retmenle'ri insan hakları konusunda eğitim ve 185 öğretime hazırlamaya çağrıl­ maları; - İnsan hakları okutan ki§ilerin korunmasını güçlendirme olanağı sağlayan yol ve araçlar ile 1966 ve 1974 Tavsiyelerinin kapsamadığı yüksek öğretim personelinin e§değer güvencelerden kısa dönemde yararlanması ola­ nağının incelenmesi; - İkiz Sözle§melerin ve Seçmeli Protokolun onaylanmasını kolayla§­ etkinliklerin yüreklendirilmesi; tırabilen eğitici - Üye devletlerin, tüm düzeylerdeki öğretmenlerin akademik özgürlü­ tüm uluslararası belgelerde yer alan kurallara saygı göstermeye ğüne ili§kin çağrılmaları; - Üyelerinin bedensel ve tinsel özgürlük ve bütünlüğünün korunmasını güvenceye bağlayabilen bu derneklerin desteklenmesi. İnsan Hakları Eğitiminde Araştırmaya İlişkin Tavsiyeler Çağımızı önemli bir bilim ve teknoloji devrimi çağı olarak dü§ünen Malta Tavsiyeleri'nde, İnsan hakları eğitiminde ara§tırmaya ili§kin olarak Genel Müdür'e üç öneri yöneltilmi§tir: - İnsan hakları öğretiminin, bu alanda ve öğretmen ve eğiticilerin yeti§­ tirilmesinde kar§ıla§ılan güçlüklerin çözülmesinin pedagojik incelemesini ge­ li§tirmek için pedagojik sorunları tartı§mak amacıyla bir uzmanlar topiantısı yapılması; insan hakları eğitimi alanında kar§ıla§tırmalı ara§tırmanın özen­ dirilmesi; - İnsan hakları ara§tırması ve öğretimi konusunda uzmanl3§mı§ dernek­ lere, yeti§tirme enstitü yada merkezlerine, özellikle maddi nitelikte olmak üzere, gerçek bir destek sağlanması; - Üye devletlerin, hükümetIerdl§1 örgütlerin, öğretim ve ara§tırma ensti­ tülerinin, bir yandan bilim ve teknoloji ve öte yandan İnsan haklarına saygı arasındaki ili§kilerin geli§mesine bağlı sorunlarla uğra§maya isteklendirilmesi. Uluslararası İşbirliği ve Hükümetlerdışı Örgütlerin Rolüne İlişkin Tavsiyeler Bu bölümde, UNESCO'ya ve Genel Müdürü'ne yönelik on tavsiye §öyle sıralanmı§ tır: - Dileyen öğretmenlerin, insan haklarına ili§kin öğretim ve eğitim konu­ sundaki çe§itli toplantılara katılmasına olanak sağlayan bir burs sistemi olu§.:. turma; İNSAN HAKLARI YILUGI 186 - UNESCO ve BM organlannca kabul edilen insan haklarına ili§kin ve eğitim konusundaki çe§itli karar, tavsiye ve bildirgeleri içeren bir derleme hazırlama; öğretim - Varolan öğretmen ve ar8§tırmacı derneklerine gerçek bir destek sağlama; - Tüm. bu ilgilenme; toplantılar ve sonuçlarını birle§tirici bir rapor hazırlanmasıyla - Hükümetlerdl§ı örgütlerle i§birliğini izleme; - Viyana ve Malta tavsiyelerinin IU§larla i§birliği yapma; uygulanmasında çe§itli örgüt ve kuru­ - Halk eğitimi ve yaygın eğitim hükümetlerdı§ı örgütlerine gerekli desteği sağlama; - Ağır sağlanması insan hakları ihlalleri bulunan ülkelerde insan uygun olan desteğe özel bir dikkat gösterme; hakları eğitimine - İnsan hakları eğitimi alanında öncelikleri belirleyerek tasarılar kaleme alma. İman HaIdan Öğretiminin Geliftirilmesi Planı Çerçevesindeki Etkinlildere İlifldn Tavsiyeler Bu bölümde, İlki Genel Konferans'a, izleyen üçü de Genel Müdür'e yönelik olan dört tavsiye yer alml§tır: - Plana uygun etkinlikleri yaygınl8§tırma; - Malta Tavsiyelerini, 1974 Tavsiyesi'nin tam turulan Danı§sal Komite'ye iletme; - Her üye devlette insan durum saptaması yapma; hakları eğitiminin uygulanması için 01U§­ durumuna ili§kin be§ yılda bir - 1994'te insan hakları konusunda öğretim, bilgi ve belge konularında gerçekle§tirilenlerin bilançosunu çıkarmakla görevli bir kongre yapma olana­ ğını inceleme. İman Haklan Konusunda Araştırmaya İlifkin Tavsiyeler Malta Tavsiyeleri'nin en ayrıntılı olan bu bölümünde çe§itli bilim dal­ gerçekle§tirilecek insan hakları ar8§tırmaları konusunda onsekiz öneriye yer verilmi§tir. Bu öneriler özetle §öyle sıralanabilir: larında İNSAN HAKLARI EGiTIMİ 187 - UNESCO'nun insan haklarına ili§kin sorunlar konusundaki disiplinler­ geli§mesini etkin biçimde gerçekle§tirmesi gerektiği; arası ara§tırmanın - Varolan - Gerekli uygun olacağı; ara§tırmaların bir sentezinin yapılması gerektiği; ara§tırma altyapılarının olu§turulmasına - Ara§tırma aracı özen gösterilmesinin olarak kaynakçanın zorunlu olduğu; - Sosyal ve ekonomik hakların bireysel haklardan yararlanma üzerindeki etkilerine i1ݧkin ara§tırmaların sürdürülmesi gerektiği; - Bireysel insan hakları ile etnik, dinsel, siyasarve ba§ka azınlıkların hak­ etkile§im ve bireysel haklar ile grup hakları arasındaki eklem­ lenme (ili§ki) konusunaaki ara§tırmaları desteklemenin uygun olduğu; ları arasındaki - İnsan haklarını kullanma, gerçekle§tirilmelerini belirleyen etkenler ve ivedilik ve iç kavgaların bulunduğu durumlardaki ili§ki konusunda ar3§tırmalar yapılmasının zorunlu yapısal §iddet, kamusal sınırlamaları arasındaki olduğu; - UNESCO'nun i§kence sorunu konusundaki sürdürmesi gerektiği; ara§tırmaları - UNESCO'nun, kalkınma için ݧbirliği programlarının bir insan haklarının rolünü incelemesi gerektiği; desteklerneyi öğesi olarak kalkınmada - İnsan haklarıyla ilgili söylemin evrimi konusunda ara§tırmalar yapılması gerektiği; - Bir insan hakları politikasının uygulanmaya konmasına direnmelere ili§kin ara§tırmaları özendirmenin uygun olduğu; (kar§ı) beliren - UNESCO'nun, özeııikle dinler ve davranı§ ile ili§kileri konusunda olmak üzere, insan hakları üzeriride bir etkide bulunduğu ölçüde değerler sis­ temi sorunu konusunda ara§tırmalar öngörmesinin ve bunları desteklemesinin gerekli olduğu; - Bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin insan hakları için potansiyel değeri sonucu) konusunda ar3§tırmalar gerçekle§tirilmesi ve geli§tirilmesi (doğacak gerektiği; - Medyanın rolü ve halkın anlayı§ ve dü§üncelerinin İnsan haklarına ili§kin sorunlara göre ayarlanmasına (düzenlenmesine) katkıda bulunma biçimi konusunda ara§tırmalar yapılması gerektiği; İNSAN HAKlARI YlLLIGI 188 - Güney Afrika'nın uyguladığı destabilizasyon programlarının insan hak­ ları, özellikle barı§ ve kalkınma üzerindeki sonuçları konusunda aril§tırmalar yapılması gerektiği; - Özellikle apartheid, ırkçılık ve cinsiyete göre ayrımcılık durumları konusunda ara§tırmayı özendirme; - Silahlı uyu§mazhklardan ve §iddetten doğan insan hakları ihlalleri ve silahlı çatı§malar sırasında birey ve grupların h&klannı koruma araçları (yolları) konusundaki aril§tırmalara destek vermenin uygun olması; - UNESCO'nun, yetkisine giren alanlarda insan hakları ihlallerine kaf§ı bil§vuruların usulle ilgili yönleri konusundaki ara§tırma ve yeti§tirmeyi ve ayrıca, günümüzdeki ulusal, bölgesel ve uluslararası uygulama ve bil§vuru mekanizmalarının etkiliJiği konusundaki ara§tırmaları desteklemesi gerektiği. İnsan Haklan Konusunda Bilgi ve Belgeye İlişkin Tavsiyeler Malta Tavsiyeleri'nin son bölümünde, insan belge konusunda a§ağıdaki onaltı öneri yer almı§tır: haklarına m§kin bilgi ve - İnsan haklarına İli§kin bilgiye, e§itlik ko§ulları içinde, tam ulil§manın sağlanması gerektiği; - İnsan haklarına ili§kin malzeme ve belgelerin çe§itli ulusal ve yerel dil­ lere çevrilmesine özel bir önem verilmesi gerektiği; - Okuma-yazma bilmeyenler, yoksul kır halkı, yerli halk ve apartheid rejiminden zarar görenler gibi ayrımcılık kurbanı olan ve elveri§siz durumda bulunan sosyal grupların çıkarlarına ve gereksinmelerine özel bir dikkat gös­ terilmesinin uygun olduğu; - Medyanın insan haklarıyla ilgili bilginin gcli§mesindeki rolünü artırmak için, UNESCO ve ba§ka kurumların, ileti§im görevlileri için özel kurslar ve yayım/dağıtma etkinlikleri düzenlemeleri, İnsan hakları çevrelerinin medya ve ileti§ime değgin sorunlarına daha duyarlı duruma getirilmeleri ve gazetecilerin insan hakları konusundaki bilgi ve belge sistemlerini çalı§malarında kullan­ maya özendirHmeleri gerektiği; - Bilgi yollarının geli§tirilmesinde, yalnızca televizyon ve sinemaya değil, çocuklar için oyun, tiyatro, çizgi filimler ve afi§ler gibi ba§ka bi1gi sistemlerine de artan bir önem verilmesi gerektiği; - İnsan hakları konusunda varolan bilginin daha çok tanınmasına ve ilgi­ lenen herkesin yararlanmasına sunulmasına daha çok çaba gösterilmesi gerek­ tiği; İNSAN HAKLARI EGİTIMİ 189 - Yenilerinin kurulmasını engellemelesizin, varolan resmi ve hükümetler kurum, ağ ve sistemlere dayanarak insan hakları konusundaki bilgi ve bel­ genin iyile§tirilmesine çaba gösterilmesi, bilgi ve belge ağlarının yerinden yönetim ve özerklik ilkelerine dayanması gerektiği; dı§ı - UNESCQ'nun, ulusal ve bölgesel bilgi ve belge yapılarında bo§luk durumunda, yeni merkez ve ağlar kurulmasını desteklemesi ve bilgi ve belge tekniklerinin iyile§tirilmesi ile altyapılar olu§turulmasını özendirmesi olması gerektiği; - UNESCQ'nun, insan hakları öğretimi konusunda bilgi için veriler temeli içeren bir belge merkezi kurmak ereğiyle kendi altyapısını güçlen­ dirmeyi dü§ünmesi gerektiği; - UNESCQ Genel Müdürü'nün, önerilen bu merkezin biçim ve gerek­ sinimlerini belirlemek ereğiyle, kurulu§unu hızlandırmayı konu alan ulus­ lararası bir uzmanlar danı§ma toplantısı düzenlemesi; - UNESCQ'nun insan hakları alanındaki belge kaynakları ve kaynakça konusunda bilgi sağlamayı, düzenli aralıklarla bu alanda uzmanla§mı§ eğitim ve ara§tırma kurumları dizelgesi (fihristi) yayımlamayı sürdürmesi gerektiği; - UNESCQ'nun İnsan Hakları Öğretimi bülteninin uluslararası bilgi ve belge ağı olu§turulmasında temel bir roloynaması, bu bültenin düzenli olarak çıkması ve UNESCO'dan Mektuplar'. da kapsamak üzere BM' sİstem i çer­ çevesinde yayımlanan ba§ka dergilerde insan hakları sorununa daha büyük bir dikkat gösterilmesi gerektiği; - UNESCQ'nun, en çok konu§ulan dünya dillerinde insan hakları konusunda bir bilgi ve belge sunabilen bültenIer çıkarılmasını desteklemesi gerektiği; öğretimi . - UNESCQ'nun, bilgi ve belge merkezleri arasındaki deği§imleri kolay­ ulusal, bölgesel ve uluslararası kurumlarla kullanılmaya yönelik bilgisayara geçirilmi§ veri i§leme sİstemleri kurulmasına katkıda bulun­ ması ve insan haklarına ili§kin terminoloji konusunda çokdilli bir deyimcelik (sözlük) yayımlaması gerektiği; la§tırmak amacıyla, - UNESCQ'nun insan hakları bilgi ve belgesiyle uğra§an personel için yeti§tirme kurs ve programları düzenlenmesine yardım etmesi gerektiği; - UNESCQ'nun, ulusal ve bölgesel merkez ve ağlar olu§turulması ve güçlendirilmesi için, özellikle geli§mekte olan ülkelerin kurumlarına gerekli altyapı ve yetkilerle donatılmaları içİn yardım etmesi; aynı zamanda siyasal ve toplumsal bunalım ve kamusal ivedilik durumlarında ulusal kurum ve ağlara destek olması gerektiği.
