ab dışında iş yapmak - ETCF | EU
advertisement
VE RG EK VE EM IM D BA Ü E IL IK K RL AR TL IK LA M EK 4 AK AK M M EK T AK M re M ET LA ET ca YA P ŞI İŞ AR A E ŞI T Ti 3 AR D AR FA D IK a BE d KA Tİ IN İS IN RE ar 2 D IŞ EN D D AB İN N Pa z AR Kİ TL ET AR İĞ D ST AN Bİ ST AN TA RÜ VR M KÇ G LI VE ÇE rt ak 1 TA R İÖ O AB-Türkiye Odalar Forumu (ETCF) projesi Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir Türk İş Dünyası İçİn AB Mevzuatı 5 6 ÖNSÖZ ÖNSÖZ Bir yanda, Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasında, 1963 yılında imzalanan Ankara Anlaşması’na dayanan ve 1996 yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği, diğer taraftan Avrupa Birliği Devlet ve Hükümet Başkanlarının 17 Aralık 2004 tarihli Zirvesinde aldığı karar doğrultusunda 3 Ekim 2005 tarihinde Lüksemburg’ta yapılan Hükümetlerarası Konferans ile Türkiye’nin resmen AB’ye katılım müzakerelerine başlaması, Türk iş dünyasının iş yapış tarzı ve geleceğe dair stratejileri üzerinde ciddi sonuçlar doğurmaktadır. Bu sebepten dolayı, iş dünyası temsilcisi kuruluşlar olan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ve Avrupa Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği (EUROCHAMBRES), iki yıl süreli, AB-Türkiye Oda Forumu (ETCF) projesini yürütmeye karar vermiştir. ETCF projesinin amacı, sivil toplumun önemli birer üyesi olan Türk ve Avrupalı Odalar arasında karşılıklı bilgi, diyalog ve uzun dönemli işbirliğini geliştirmek, bu sayede AB ve Türk iş camialarının entegrasyonuna yardımcı olmaktır. TOBB ve EUROCHAMBRES işbirliğinde Kasım 2008’de yayımlanan “AB Üyeliği için Türkiye’deki Kurumsal Hazırlıklar” başlıklı anket, Türkiye’de, AB ile ilgili konulardaki bilgi eksikliğine dikkat çekmiştir. Sadece AB’nin ilgili mevzuatı ile alakalı bilgi değil, AB ve Türkiye arasındaki müzakere süreci ile ilgili olarak da iş dünyası ne yazık ki yeterli bilgiye sahip değildir. Türk Oda ağı içerisinde, şirketleri AB süreci ve sürecin iş dünyası üzerindeki mevcut ve muhtemel etkileri hakkında bilgilendirebilecek ve dolayısıyla şirketler kesiminin de dolaylı veya doğrudan müzakere sürecine katılmalarını sağlayabilecek, ciddi bir AB uzmanlığına ihtiyaç duyulmaktadır. İşte bu ihtiyacın giderilmesine yardımcı olmak için ve Türk Oda temsilcilerine yönelik olarak, Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATAUM) ve Bahçeşehir Üniversitesi ile işbirliği halinde TOBB ve EUROCHAMBRES tarafından düzenlenen eğitim programını tamamlayıcı olarak altı kitapçık basılmaktadır. Bu altı başlığın seçiminde Türk iş dünyasının öncelikleri göz önünde bulundurulmuştur. Bu çerçevede, Ortak Ticaret Politikası üzerine hazırlanmış bu kitapçığı sizlerle paylaşmaktan memnuniyet duyuyoruz. Özellikle son genişleme dalgaları ile dünya ticaretindeki önemli yerini perçinleyen AB, uluslararası ticaret ile ilgili platformların en önemli aktörlerinden biri haline gelmiştir. Birliğin iktisadi bütünleşme modelinin temelinde gümrük birliği yatmaktadır ve dış ticaret politikası da bu temel üzerine inşa edilmiştir. Ortak Ticaret Politikası ile ilgili gelişmeler, Birlik ile gümrük birliği gerçekleştirmiş olan Türkiye’yi doğrudan etkilemektedir. Dolayısıyla, Türk iş dünyasının Birliğin ticaret politikası ile ilgili yeterli bilgiye sahip olması önem arz etmektedir. Pierre SIMON Başkan, EUROCHAMBRES M. Rifat HİSARCIKLIOĞLU Başkan, TOBB Bu proje AB tarafından finanse edilmektedir. EUROCHAMBRES ve TOBB 2009 Bu kitapçık AB-Türkiye Oda Forumu Projesi (ETCF) çerçevesinde yayımlanmıştır. ETCF projesi Avrupa Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği (EUROCHAMBRES) ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından yürütülen iki yıllık bir projedir. ETCF projesi 2006 yılı Katılım Öncesi Mali Yardım Programı kapsamında, tamamen Avrupa Birliği (AB) tarafından finanse edilmektedir. Proje, Türk Ticaret ve Sanayi Odaları ile AB’deki muhatapları arasında karşılıklı bilgi, diyalog ve uzun vadeli işbirliğini güçlendirmeyi; böylece AB ile Türk iş çevrelerinin entegrasyonunu kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. Bu doküman aşağıdaki internet sitelerinden ücretsiz olarak indirilebilir: www.tobb.org.tr, www.eurochambres.eu, www.etcf.org.tr EUROCHAMBRES ve TOBB tarafından hazırlanmıştır EUROCHAMBRES Avenue des Arts 19 A/D B – 1000 Brussels Belgium Tel: +32 (0)2 282 0850 Fax: +32 (0)2 230 0038 TOBB Dumlupınar Bulvarı No: 252 (Eskişehir Yolu 9. km) 06530 ANKARA Tel: +90 (312) 218 23 86 Fax: +90 (312) 218 23 84 Basım: Morris & Chapman, Brüksel, Belçika – http://www.morris-chapman.com ETCF kitapçıkları EUROCHAMBRES ve TOBB’un ürünüdür. Çalışmanın içeriği kaynak açık bir şekilde ifade edilerek kullanılabilir. İçindekiler I. KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE AVRUPA BİRLİĞİ ORTAK TİCARET POLİTİKASI, Derya Sevinç........................................................ 6 1. Giriş..................................................................................................................................................................................................................................................................................... 6 2. AB’nin Dış Ticaretinin Yapısı ve Dünya Ticaretindeki Yeri................................................................................................................................................................... 7 3. AB Ortak Dış Ticaret Politikası............................................................................................................................................................................................................................. 9 4. Üçüncü Ülkelerle Ticari İlişkiler........................................................................................................................................................................................................................18 5. Sonuç..............................................................................................................................................................................................................................................................................22 6. Ekler ve Tablolar........................................................................................................................................................................................................................................................24 II.türkiye-ab ticari ilişkileri, Cemalettin Damlacı�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������38 1. Türkiye-AB Ticari İlişkilerinin Hukuki Temelleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������38 2. Gümrük Birliği’nin Kapsamı, Gerçekleştirilen Uyum Çalışmaları ve Karşılaşılan Sorunlar�������������������������������������������������������������������������������������������40 3. Türkiye-AB Ticaretinde Kaydedilen Gelişmeler�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������44 4. Sonuç ve Genel Değerlendirme.....................................................................................................................................................................................................................46 III. KÜÇÜK VE ORTA BOY İŞLETMELER (KOBİ) VE “ULUSLARARASILAŞ(TIRIL)MA, Haluk Nuray.....................................................52 1. Uluslararsılaşma’dan Ne Anlamalıyız?..........................................................................................................................................................................................................52 2. Uluslararasılaşmanın Dinamikleri: Neden ve Nasıl Uluslararasılaşma?....................................................................................................................................53 3. Türk KOBİ’leri ve Uluslararasılaşma................................................................................................................................................................................................................54 4. KOBİ’lerin Uluslararasılaşması: Ne Yapmalı, Nasıl Yapmalı?.............................................................................................................................................................56 5. Bilginin Önemi ve Safha Teorisine Bir Ekleme: Ön Hazırlık/Hazırlama Aşaması................................................................................................................57 6. KOBİ’lerin Uluslararasılaşmasının Önündeki Engeller........................................................................................................................................................................59 7. Türkiye’de Uluslararasılaşma Sürecinde KOBİ’lere Destek Veren Kurum/Kuruluşlar........................................................................................................60 8. Odaların KOBİ’lerin Uluslararasılaşma Sürecindeki Rolü..................................................................................................................................................................61 9. Avrupa Birliği Türkiye İş Geliştirme Merkezleri Projesi.......................................................................................................................................................................61 10. TOBB – İş Olanakları Sistemi (TOBBİOS).....................................................................................................................................................................................................62 11. TOBB Yurtdışı İşbirliği Teklifleri.........................................................................................................................................................................................................................62 12. İhracata İlk Adım Programı................................................................................................................................................................................................................................62 13. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK)..............................................................................................................................................................................................................62 14. İhracat Amaçlı Kümelenmeler.........................................................................................................................................................................................................................62 15. Kurumsallaşma ve Uluslararasılaşma...........................................................................................................................................................................................................63 16. AB’de KOBİ’lerin Uluslararasılaştırılması - En İyi Örnekler................................................................................................................................................................63 17. Sonuç..............................................................................................................................................................................................................................................................................63 IV. DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN, Derya Sevinç.................................................................................................................................................66 1. AB ve Türkiye’deki Temas Noktaları...............................................................................................................................................................................................................66 2. Temel Kaynaklar.......................................................................................................................................................................................................................................................68 3. İnternet Sayfaları......................................................................................................................................................................................................................................................70 4. Kaynakça.......................................................................................................................................................................................................................................................................71 Yazarların Özgeçmişleri.........................................................................................................................................................................76 KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE TİCARET AVRUPA BİRLİĞİ ORTAK TİCARET POLİTİKASI Derya SEVİNÇ, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Dış Politika Etütleri Programı Direktörü 1. GİRİŞ devretmelerine neden olurken, diğer taraftan dış politikalarının diğer alanlarında yetkilerini büyük ölçüde Günümüzde Avrupa Birliği (AB), son genişlemeyle birlikte 3,9 ellerinde tutmalarına neden olmuştur. milyon kilometrekarelik yüzölçümüne ve 454,9 milyonluk bir nüfusa1 sahip, dünyanın en önemli ekonomik bloklarından AB Ortak Dış Ticaret Politikası (ODTP), zaman içerisinde Birliğin birini oluşturmakta ve dünya ticaretini yönlendirmede önemli genişleme ve derinleşme süreçleri paralelinde değişiklik bir rol oynamaktadır. Birlik, tarife ve kota engellerinin olmadığı göstermiştir. Bu değişimde doğal olarak dünya ticaretinin 454,9 milyonluk bir tüketici topluluğundan oluşan dev bir iç gelişimi ve değişen büyüme modellerinin de önemli rolü pazar halini almıştır. Bunun ötesinde AB, üye ülkeler arasında olmuştur. Bu kapsamda; artan korumacılık, teknolojik gelişen ticaret hacmi ve dış ticarette üçüncü ülkelere karşı gelişmeler, dünya ticaretinin gelişmesi ve uluslararası karşılıklı uyguladığı korunma tedbirleri ve dış ticaret politikası ile dünya bağımlılığın artması, Uruguay Turu görüşmeleri çerçevesinde ticaretindeki etkili rolünü tescil ettirmiştir. AB dış ticaret politikasında değişim, tek pazar hedefi, Doğu Bloku’nun yıkılması ile başlayan genişleme süreci değişimin AB’nin ekonomik bütünleşme modelinin temelini gümrük başlıca nedenleri olarak sıralanabilir. birliği oluşturmuş, dış ticaret politikası da gümrük birliği temeline oturtulmuştur. Bu süreç, bir taraftan üye ülkelerin Bugün gelinen aşamada AB’de ortak ticaret politikası dış ticaret alanında yetkilerini Brüksel’e (Komisyona) en önemli ortak politikalardan birisi haline gelmiştir. AB 6 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası uygulamakta olduğu dış ticaret politikası ile dünya ticaretine bir dış ticaret politikası izlemek eğilimdedir.3. Son yirmi yıla yön veren ikili müzakereleri olduğu kadar, çok taraflı bakıldığında, Japonya ve ABD’nin aksine AB imalat sanayinin müzakereleri de etkilemektedir. Dünya ticaretinden aldığı genelinde, %40lık bir artışla dünya pazarlarındaki yerini pay kadar dış ticaret politikasını uygulamadaki etkililiği korumuş olduğu görülmektedir4. Bunun nedeni AB’nin hizmet ve kullanmakta olduğu dış ticaret politikası araçları dünya ve mal ticaretinde kaliteyi ve özgün modelleri (design) ön ticaretine yön veren liderler arasında yer alma konumunu planda tutmasıdır (Tablo:1). güçlendirmektedir. Öte yandan AB gerçekleştirmiş olduğu ikili ticaret anlaşmaları ile de dünyada ticaretin serbestleşmesi TABLO 1: Ülkelere göre Dünya Pazar Payları sürecine katkıda bulunmaktadır. (Düşük, Orta ve İleri Teknoloji Ürünleri 1995-2003 Dönemi, % Değişim) Orta Kalite Yüksek kalite 2003 Değişim 2003 Değişim 2003 Değişim potada değerlendirerek bir tutarlılık sağlamak amacıyla AB AB 12.9 -1.8 20.0 2.0 32.3 3.1 Anayasa taslağında bir “AB Dışişleri Bakanlığı” pozisyonunu Japonya 6.7 -2.2 11.4 -4.4 15.2 -6.9 yaratılması konusunda görüş birliğine vardılar.2 Bu bakış açısı Kore 5.1 -0.1 4.4 0.8 3.1 -0.6 ile ortak dış ticaret politikası da AB Dışişleri Bakanı’nın yetki ABD 12.0 -3.7 13.6 -4.1 17.9 0.2 alanı olarak belirlendi. Çin 20.4 8.1 8.2 4.6 3.7 1.5 Merkosur 3.0 0.1 4.2 0.6 0.9 -0.1 ASEAN 7.4 -2.8 7.7 -1.5 5.3 -0.3 ODTP’nin gelişiminin incelenmesi ve üçüncü ülkelere karşı uygulanmakta olan koruma araçlarının iyi anlaşılması AB ile bir Öte yandan katma değeri yüksek olan bu mal grubunda AB, gümrük birliği gerçekleştirmiş olan Türkiye açısından önemli Japonya’dan sonra ikinci büyük tedarikçi konumundadır ve hale gelmektedir. dünya genelinde talebin yarısını karşılamaktadır. Buna karşılık Kaynak: UN Comtrade - Calculations by CEPII- Report for DG Trade (2006) Düşük kalite AB liderleri 2004 yılında dış politikanın farklı alanlarını aynı son yıllarda AB’nin ileri teknoloji ürünlerinde hızla pazar Bu çalışma öncelikle AB’nin Dünya ticareti için önemi üzerinde kaybetmekte olduğu da görülmektedir.5 Tüm bunları dikkate durmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde ODTP’nin gelişimi alarak AB dış ticaret stratejisinin unsurlarını yeniden belirlemiştir. ve kapsamı ele alınmaktadır. Üçüncü bölüm ODTP kapsamında Üye ülkeler arasında iç pazar önündeki engelleri tümüyle AB’nin üçüncü ülkelere karşı uygulamakta olduğu araçlar ve kaldırmak, AB pazarlarını üçüncü ülkelere açık tutacak tedbirleri üçüncü ülkelerle yapılmış olan ticaret anlaşmaları üzerine almak ancak bunu yaparken fikri mülkiyet hakları, kamu alımları yoğunlaşmaktadır. Son bölümde yapılan değerlendirmede ve rekabet kurallarının uygulanması konusunda daha fazla ODTP’nin iyi anlaşılmasının dünya ile dış ticaret alanında takipçi politikaları izlemek, yeni piyasalara açılmak, tarife dışı bütünleşme sürecinde hızla ilerleyen ve çok taraflı engelleri kaldırmaya devam etmeyi ve daha fazla serbest ticaret müzakerelerde bazı alanlarda AB ile paralel hareket etme anlaşmaları imzalamak yoluyla dünya piyasalarında rekabet zorunluluğunda olan Türkiye’nin AB ortak ticaret politikasına gücünü artırmak yeni stratejinin unsurlarıdır. uyumu üzerinde durulmaktadır. Grafik 1: Dünya Mal Ticareti Hacminin VE DÜNYA TİCARETİNDEKİ YERİ Son yıllarda küresel piyasalarda Uzak Doğu ve ABD ile rekabet Büyümesi ve GSYiH (Yıllık, yüzdelik değişim) 12 10 edebilmek AB’nin en önemli gündemini oluşturmuştur. 8 Sürdürülebilir kalkınma ve yeni iş imkanları yaratmak 6 bu gündemindeki en önemli konusu haline gelmiştir. 4 Küreselleşme sürecinde AB’nin dış pazarlardaki rekabet gücünü koruyabilmesini sağlamak üzere verimliliği artırıcı 2 yönde bir dizi tedbir geliştirilmiş bu tedbirlerin tümü “ Lizbon 0 Gündemi” başlığında bir stratejiye dönüştürülmüştür. AB 2009 -2 yılına gelindiğinde ise daha fazla iş ve verimlilik yaratacak 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kaynak: DTÖ 2. AB’NİN DIŞ TİCARETİNİN YAPISI Dünya genelinde ortalama GSMH artışı 1998 -2008 döneminde %3 civarında gerçekleşirken dünyada ticaret hacminin aynı dönem içinde ortalama %6 oranında büyüdüğü görülmektedir Grafik 2.1 Dünya Mal Ticareti (Mallar 2007) AB (27) 16,98 % Diğer 27,47 % Aday Ülkeler 1,50 % EFTA 2,70 % Japonya 5,79 % (grafik 1). Kriz yıllarında ise gerek GSMH gerekse dış ticarette büyüme hızları uzun dönem ortalamanın çok altında kalmıştır. Benzer oranlara AB ticaret hacmi açısından bakıldığında ise 2006, 2007 yıllarında %7,5 ve %3,5 olarak gerçekleşen AB(27) ihracat hacmi artışı, 2008 yılına gelindiğinde durmuş, Çin 9,49 % ABD 14,49 % 2006‑2007 yıllarında sırasıyla %7 ve %3,5 olarak gerçekleşen ithalat hacmi artışı ise gerilemiştir6 Kanada ve Meksika 6,29 % Latin Amerika 4,50 % Grafik:2’de yer alan veriler incelendiğinde, küresel ekonomik Güney Kore 3,20 % ASEAN 7,59 % krizin etkilerinin hissedilemeye başlamasıyla birlikte 2008 Grafik 2.2 Dünya Hizmet Ticareti (Hizmetler -2007) yılında bölgeler itibarıyla bütün dünyada dış ticaret hacminin daralmaya başladığı izlenmektedir. 2008 yılı verileri özellikle AB (27) 28,50 % Diğer 16,20 % Kuzey Amerika ve Avrupa’da ihracat artışının oldukça yavaşlayarak dünya ortalamasının altında kaldığını ithalattaki Aday Ülkeler 1,30 % artışın ise gerilediğini göstermektedir. IMF’nin 2009 yılı Temmuz ayında revize ettiği tahminlere göre, 2007 ve 2008 yıllarında ABD 18,20 % sırasıyla %7,2 ve %2,9 büyüyen dünyada ticaret hacminin 2009 EFTA 4,00 % Japonya 6,80 % yılında %12,2 oranında gerileyeceği tahmin edilmekte 2010 yılında ise ancak %1 oranında artış olması beklenmektedir. Kanada ve Meksika 4,20 % Latin Amerika 3,80 % Grafik 2: BÖLGELERE GÖRE REEL Mal Ticareti (Yıllık, yüzdelik değişim) Güney ve Orta Amerika ASEAN 7,70 % Çin 5,90 % Güney Kore 3,40 % AB’nin dünyadaki konumu açısından benzer bir analizi yabancı sermaye giriş ve çıkışları için yapmak mümkündür. EK I’de yer alan grafik incelendiğinde AB’nin gerek yabancı sermaye Afrika çıkışları gerek yabancı sermaye girişleri açısından 2004-2006 yıllarında dünyada lider konumda olduğu görülmektedir. Asya Avrupa AB’nin en önemli ticaret ortakları açısından bir değerlendirme Kuzey Amerika -4 -2 02468 10 12 14 16 yapıldığında 1999-2008 döneminde en fazla ithalatın Kaynak: DTÖ gerçekleştirildiği ülkeler başta ABD olmak üzere sırasıyla Çin, Birliğin (AB 27) gayri safi yurtiçi hâsılası, dünya gayri safi Rusya Federasyonu, İsviçre, Norveç, Japonya ve Kore olmuştur. yurtiçi hâsılasının %28’ine karşılık gelmektedir. Grafik 1 Çin ve Rusya Federasyonu yıllar içinde Pazar payını en fazla ve 2 incelendiğinde, AB’nin 2007 yılı verileri ile dünya artıran ülkelerdir. Çin’in 1999 yılı itibarıyla %7,1 olan Pazar payı mal ticaretinin yaklaşık %17’sini gerçekleştirmiş olduğu 2008 yılında %16’ya çıkmıştır. Benzer bir şekilde %4,8 olan görülmektedir. Dünya mal ticaretinde lider konumunu Rusya Federasyonunun payı da 11,2 ‘ye ulaşmıştır( EK Tablo: 3). koruyan AB dünya hizmet ticaretinde ise 2007 yılı verileri ile %30’lara yaklaşan payı ile lider konumundadır. Bu nedenle kriz Benzer bir analizi ihracat açısından yapmak mümkündür. ile dünya ticaret hacminde meydana gelen değişimlerden en ABD’nin 1999 yılı itibarıyla %27,4 olan pazar payı 2008 fazla etkilenen ülkeler AB ülkeleri ve AB’nin ticaret ortakları yılına gelindiğinde %19,1’e gerilemiştir. Benzer bir şekilde olacaktır. Japonya’nın payı da %5,2’den %3,2’ye gerilemiştir. Çin ve Rusya Federasyonu yıllar içinde AB’nin daha fazla ihracat yaptığı ülkeler haline gelmiştir (EK Tablo: 6). 8 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası 3. AB ORTAK DIŞ TİCARET POLİTİKASI sanayi ürünleri açısından kotaların kaldırılması 1962 yılı itibariyle sağlanabilmiştir. Üye ülkeler arasında malların serbest 3.1 KAPSAM dolaşımının sağlanabilmesi için 12 yıllık bir geçiş dönemi öngörülmüştür. Üye ülkeler arasında tarifelerin ve kotaların Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun (AET) hedefi, Roma kaldırılması ile malların serbest dolaşımı öngörülenden 18 ay Antlaşması’nın 2. Maddesinde belirtildiği üzere; bir ortak daha kısa bir dönem içerisinde sağlanabilmiştir. pazarın yaratılması ve üye ülkeler arasındaki ekonomik politikaların yaklaştırılması yoluyla, Topluluğun bütününde AET’ye üye ülkeler 1 Temmuz 1968 tarihinde gümrük ekonomik faaliyetlerin uyumlu bir şekilde geliştirilmesini, birliğini gerçekleştirmişlerdir. Üye ülkeler gümrük birliği sürekli ve dengeli büyümenin gerçekleştirilmesini, daha fazla ile kendi aralarındaki ticareti tamamen serbestleştirirken, istikrarı, yaşam standardının yükseltilmesini ve üyeler arasında ticaret sapmasını önleyebilmek ve iç pazarın korunmasını sıkı ilişkileri desteklemektir. sağlayabilmek amacıyla, üçüncü ülkelere karşı Ortak Gümrük 7 Tarifesi (OGT) uygulamaya başlamışlar ve malların, kişilerin, Bu oluşumun temeli Roma Antlaşması uyarınca bir gümrük hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımını öngören Tek birliği üzerine oturtulmuştur. Gümrük birliğinin gerektirdiği Pazar doğrultusunda ilerlemek suretiyle bütünleşme sürecini hususlara ek olarak, Topluluk içinde malların, kişilerin, güçlendirme yoluna gitmişlerdir. Tek Pazar’ın oluşturulması hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımını kapsayan ortak hedefi ortak bir ticaret politikası ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. bir pazarın oluşturulabilmesini sağlayabilmek amacıyla üye Bunun yanı sıra uluslararası ticaret müzakerelerinde Topluluğun ülkelerin üçüncü ülkelerle olan ticari ilişkilerini kapsayan bir pazarlık gücünü artırma, buna paralel olarak çıkarlarını en iyi “Ortak Dış Ticaret Politikası”nın hayata geçirilmesine ihtiyaç şekilde koruma isteği ve ulusal düzeyde dış ticaretteki farklı duyulmuştur. Aşağıda Tablo 2’de gümrük birliğinin oluşum uygulamaların yol açacağı haksız rekabeti önleme gereği, üye süreci verilmektedir. ülkeleri üçüncü ülkelerle olan ticari ilişkilerinde ortak kurallar ve sonuçta bir “Ortak Ticaret Politikası” oluşturmaya yöneltmiştir. TABLO 2: Gümrük Birliği Oluşum Sürecinde Gümrük ODTP özellikle ithalatın kontrol edilmesi ve bir dereceye kadar İndirimleri ihracatın teşvik edilmesi amacına yöneliktir. Uluslararası alanda tarife indirimlerine gidilmesi çok kolay İndirimler (1957 yılı baz alınarak %) Kümülatif İndirim (1957 yılı baz alınarak %) 1 Ocak 1959 10 10 bilinmektedir. Bu başarının altında yatan nedenler aşağıdaki 1 Temmuz1960 (hızlandırılmış) 10 20 gibi sıralanabilir: 1 Ocak 1961 10 30 • 1960’lı yıllarda yaşanan hızlı büyüme nedeniyle pazarların 1 Ocak 1962 10 40 hızla büyümesi, sanayi açısından azalan koruma düzeyini 1 Temmuz 1962 (hızlandırılmış) 10 50 daha az hissettiren bir unsur olmuştur. 1 Temmuz 1963 10 60 • Artan uzmanlaşma düzeyi daha ziyade sanayiler arası 1 Ocak 1965 10 70 oluşmuş, beklendiği gibi tüm bir sanayinin piyasadan 1 Ocak 1966 10 80 1 Temmuz 1967 5 85 1 Temmuz 1968 15 100 İndirim Tarihi Kaynak: Avrupa Komisyonu, General Report on The Activities of the European Comission, 1967, s. 34. gerçekleştirilebilen bir süreç olarak gözükmemesine rağmen AB üyesi ülkelerin bu süreci başarı ile tamamladıkları çekilmesi gibi bir durumla karşılaşılmamıştır. • Tarife indirimleri hem ithalatı hem de ihracatı etkilemiştir. Böylelikle ödemeler dengesi ve işsizlik üzerine etkileri kısıtlı olmuştur. • AET ülkelerindeki mevcut koruma oranları diğer uluslararası platformlarda tartışma konusu edilen tarife indirimlerine Roma Antlaşması’nın 9. Maddesi üye ülkeler arasında tarifelerin ve tarife dışı engellerin uygulanmasını yasaklamıştır. oranla çok daha düşük bir seviyede idi. • AET üyesi ülkelerdeki üretim maliyetleri arasındaki fark 30. Maddede ise tüm miktar kısıtlamalarının üye ülkeler benzer bir yapıda olmaması nedeniyle tarife indirimleri arasında kaldırılmasını öngörmektedir. Üye ülkeler arasında dramatik bir sonuç doğurmamıştır. • Geçiş döneminin sonunda bile ticaretin önünde çok sayıda ODTP’nin kapsamı ve işlevleri AB’nin genişleme ve derinleşme tarife dışı engel bulunmaktaydı. Bu bakış açısıyla korumanın sürecinde göstermiş olduğu ihtiyaç doğrultusunda kurucu bir nevi biçim değiştirdiğinden söz etmek mümkündür. antlaşmalarda değişikliğe gidilmesi gereğini ortaya çıkarmıştır. Bu doğrultuda sırasıyla Maastrich, Amsterdam Kurucu altı üyenin; Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, ve Nice Antlaşmalarında değişiklik yapılmış, Avrupa Anayasa Lüksemburg ve Hollanda karşılıklı olarak gümrük Taslağı’nda ise ODTP dış ilişkiler başlığı altında ele alınmıştır. vergilerini ve kotaları hızlı bir şekilde kaldırmalarına karşın sonradan üye olan İngiltere, Danimarka ve İrlanda’nın ROMA ANTLAŞMASI (1 Ocak 1958) gümrük birliği oluşturmaları 5 yıl sürmüştür. Bu ülkeler ilk gümrük indirimlerini 1983’de yapmışlar, kotaları ise 1977 ODTP ile ilgili temel hususlar ve üye ülkelerin ortak bir Temmuz’undan itibaren kaldırmışlardır. Yunanistan için geçiş ticaret politikası oluşturma alanında yükümlülükleri Roma dönemi birçok sanayi ürünü için 5 yıl olarak belirlenmiş ve Antlaşması’nın 4. Bölümünde 110 ile 116. Maddeleri arasında Yunanistan ilk indirimini 1981 yılı itibariyle gerçekleştirmiştir. yer almaktadır.8 Ancak bu noktada Yunanistan’ın 20 yıl süren ortaklık ilişkisi döneminden başlayarak gümrük indirimlerine gitmiş Bu çerçevede ODTP’nin temel amacı antlaşmanın 110. olduğunu da göz önünde bulundurmak gerekir. Maddesinde, “Üye devletlerin kendi aralarında bir gümrük birliği kurmak suretiyle ortak çıkarları çerçevesinde dünya AB’nin oluşum sürecinde genişleme ve derinleşmenin ortaya ticaretinin uyumlu bir şekilde gelişmesine, uluslararası ticarete çıkarmış olduğu gereksinimler doğrultusunda gümrük birliği uygulanan kısıtlamaların aşamalı olarak kaldırılmasına ve temeline oturtulmuş olan ODTP’nin kapsamı üçüncü ülkelere gümrük engellerinin azaltılmasına katkıda bulunması” olarak karşı mal ticaretinde uygulanacak ortak politikaların yanı sıra tanımlanmıştır. Antlaşmanın 111. Maddesi geçiş dönemi için hizmet ticaretinde ortak politikalara doğru genişletilmiştir. öngörülmüş bir hükümdür ve 1968’de kurucu ülkeler arasında Bugünün koşullarında Avrupa Toplulukları Adalet Divanı, gümrük birliğinin sağlanması ile geçerliliğini yitirmiştir. ODTP kapsamını geniş bir şekilde yorumlamaktadır. Dünya Antlaşmanın 112. Maddesinde, üye ülkelerin üçüncü ülkelere Ticaret Örgütü (DTÖ) kapsamında gerçekleştirilen hizmet ve yaptıkları ihracatta uyguladıkları devlet yardımı (sübvansiyon) fikri haklara ilişkin müzakerelerin yapılması ODTP kapsamında sistemlerinin tedrici biçimde uyumlaştırılması öngörülmüştür. değerlendirilmemekte, ancak Avrupa Parlamentosu’na danışıldıktan sonra Konsey’in oybirliği ile bu alanlarda ortak ODTP’nin oluşturulması konusundaki temel yetki antlaşmanın politika geliştirebileceği görüşü benimsenmektedir. 113. Maddesinden kaynaklanmaktadır. Bu madde kapsamında belirlenen tedbirler şunlardır: 3.2. ORTAK TİCARET POLİTİKASININ HUKUKİ ÇERÇEVESİ VE KURUCU ANLAŞMALARA GETİRİLEN DEĞİŞİKLİKLER • Gümrük vergileri, kotalar, ihracat kredileri, dampingli ve sübvansiyonlu ithalata karşı alınacak tedbirler, • Gümrük düzenlemeleri, ithalat ve ihracat lisanslarına ilişkin ODTP temel dayanağını Roma Antlaşması’nın 3. Maddesinden almaktadır. Antlaşmanın 3. Maddesinde oluşturulacak “Ortak Pazarın” nitelikleri ile ilgili temel tespitler yapılmıştır. Üye prosedürler, • Roma Antlaşmasında açıkça belirtilmemiş ve yardımcı nitelik taşımayan diğer resmi ayırımcı tedbirler. ülkeler arasındaki tarifelerin ve miktar kısıtlamalarının ve aynı zamanda, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin önündeki 113. madde uyarınca ODTP, özellikle tarifelerdeki değişiklikler, engellerin kaldırılması, ortak bir gümrük tarifesinin ve ortak tarife ve ticaret anlaşmalarının yapılması, liberasyon bir ticaret politikasının oluşturulması yönünde Topluluğun tedbirlerinin bir örnekleştirilmesi, ihracat politikası ve gerçekleştireceği faaliyetler olarak belirlenmiştir. Dış ticaret sübvansiyon ve damping durumlarında alınacak korumacı alanında ortak bir politikanın uygulanması, Avrupa Topluluğu tedbirler gibi ortak prensiplere dayanmaktadır. Bu ilkelerin (AT) üyesi ülkeler arasındaki bütünleşme sürecini tamamlayıcı General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) temel bir unsur olarak kabul edilmiştir. prensipleri ile de uyum içinde olması beklenmektedir. 10 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası Bir veya daha fazla üçüncü ülke ya da uluslararası kuruluş ile ile madde numaraları değişikliğe uğramış bu çerçevede anlaşmaların müzakere edilmesi gerektiğinde, Komisyon, ODTP’yi düzenleyen 110, 112, 113 ve 115. Maddeler sırasıyla kendisini gerekli görüşmelere başlamak için yetkili kılacak 131, 132, 133 ve 134. Maddeler olarak numaralandırılmıştır. olan Konsey’e tavsiyelerde bulunur. Bu müzakereler, Komisyon Maddelerden içerik itibariyle değişikliğe uğrayan sadece tarafından, görevinde kendisine yardımcı olmak için Konsey 133.(113.) madde olmuştur. AB, ODTP’deki bu değişlik tarafından atanan özel bir Komite’ye9 danışılarak ve Konsey’in ile hizmet ticaretini de kapsamına almıştır. Böylelikle bu kendisine yöneltebileceği direktifler çerçevesinde yürütülür. madde kapsamına hizmet ticareti ve fikri mülkiyet haklarına Konsey, bu çerçevede kendisine verilen yetkileri kullanırken müzakereler ve anlaşmalar da dâhil edilmiştir. Daha sonra nitelikli çoğunlukla karar alır. yürürlüğe giren Nice Antlaşması’nda ise ODTP’ye ilişkin olarak 133. Madde kapsamında yer alan alanlarda oybirliği Antlaşmanın 114. Maddesi uyarınca ticari anlaşmalar ve 238. ile karar alınmasına gerek olmaksızın nitelikli oy çokluğu ile Maddesi uyarınca Topluluğun üçüncü devletler, uluslararası karar alınması sistemi kabul edilmiştir. Ancak, antlaşmanın örgütler ve/veya devletler topluluğu ile ortaklık anlaşması fikri haklar ile ilgili bölümlerinin yürürlüğe girmesiyle birlikte; yapması gibi konular da ODTP kapsamına girmektedir. 114. hizmet ticareti, mali sektörler, inşaat, mühendislik, turizm, Maddede 111 ve 113. Maddelerde belirtilen anlaşmaların çevre ve telekomünikasyon sektörleri ile ilgili olarak üçüncü yapılmasına dair düzenlemeler yer almakta ve konuya ilişkin ülkelerle veya uluslararası akdedilecek anlaşmaların doğrudan karar alma prensibi oybirliği esasına oturtulmaktadır. kamuya yönelik hizmetler dışında kalanlarının nitelikli oy çokluğu ile onaylanmasına karar verilmiştir. Bu karara istisna Antlaşmanın 115. Maddesi, Topluluk içi bir düzenleme olarak kültürel, görsel-işitsel eğitim, sosyal hizmetler ve sağlık getirmektedir. Bu madde gereğince, üye ülkelerin herhangi hizmetleri alanında üçüncü ülkeler ile yapılacak anlaşmalar biri tarafından alınan ticaret politikası tedbiri uygulamasının için oybirliği esası korunmuştur. ticaret sapmasını engellemek üzere Komisyon, üye ülkelere sağlamaları gereken işbirliğine ilişkin yöntem tavsiye Taslak Avrupa Anayasası kapsamında yapılan çalışmalarda etmektedir. Bunu yapmadığı durumlarda, üye ülkelere AB’nin tüm dış ilişkilerinin bir bütün olarak ele alınması ve bir koşullarını ve yöntemlerini kendilerinin belirleyeceği koruma bütün olarak temsil edilmesi düşüncesi benimsenmiştir. tedbirlerini almaları için izin verebilir. “Birliğin Dış Faaliyetleri” olarak tanımlanan V. Başlık altında “Ortak Güvenlik ve Dış Politikası (OGDP)”, “Ortak Dış Ticaret Antlaşmanın 116. Maddesinde ise geçiş döneminin sona Politikası” ve “Üçüncü Ülkelerle İşbirliği ve İnsani Yardım” ermesinden itibaren Ortak Pazar ile ilgili hususlarda üye konuları birlikte ele alınmaktadır. Birliğin gümrük birliği ülkelerin uluslararası ekonomik kuruluşları ilgilendiren oluşturarak ortak çıkarları doğrultusunda dünya ticaretinin konularda ortak bir tutum belirlemelerinin şart olduğu ifade uyumlu gelişimine katkıda bulunarak uluslararası ticaretin ve edilmektedir. doğrudan yatırımların artırılmasını hedeflediğini belirtmektedir. Topluluk üyesi ülkeler, ODTP’yi düzenleyen tüm hükümleri, Ayrıca taslak Anayasa kapsamında dış politikanın bir bütün kurucu üyeler arasında gümrük birliğini sağlamaya dönük olarak yürütülmesinden sorumlu olacak yeni bir dışişleri olarak belirlenen geçiş dönemi sonunda uygulamaya koyup bakanı öngörülmüştür. Yeni bakanın hem diplomatik ilişkileri amaçlarını gerçekleştirmişler ve homojen bir dış ticaret ve kalkınma yardımı politikasını koordine etmekle yükümlü politikası oluşturabilmişlerdir. Komisyon başkan yardımcısı olarak görev yapması hem de Dışişleri Bakanları Konseyi’ne başkanlık etmesi kurgulanmıştır. 1993 yılı başında yürürlüğe giren “Tek Pazar” kapsamında Böylelikle AB Dışişleri Bakanı’nın yetki alanına OGDP’nin yanı Topluluğun, ODTP’nin kapsamını mevcut uygulamalar ve sıra ODTP de dâhil edilmektedir. ortaya çıkan gelişmeler çerçevesinde yeniden belirlemesi gerekmiştir. Bu doğrultuda, 1 Kasım 1993 yılında yürürlüğe Ancak Anayasanın referandumu sürecinde yaşanan giren Maastricht Antlaşması’nda, daha sonra, 1 Mayıs 1999 gelişmeler ve AB’nin Anayasa oluşturma sürecini bir tarafa tarihinde yürürlüğe girmiş olan Amsterdam Antlaşmasında bırakarak Anayasa kapsamında öngörülen değişiklikler “ ODTP ilişkin düzenlemelere gidilmiştir. Amsterdam Antlaşması Lizbon Antlaşması” kapsamında ele alınmıştır. Lizbon Antlaşması ile ilgili onaylama sürecinin başarılı bir kurallara ilişkin 1766/82 sayılı ve ticareti devlet eliyle yürüten şekilde sona ermesi halinde ODTP işleyişinde farklılıklar ülkelerden Toplulukça libere edilmemiş ürünlerin ithalatına olacaktır. Bu kapsamda öncelikle Avrupa Parlamentosunun ilişkin düzenlemeleri içeren 3420/83 sayılı Tüzükler iptal rolünün ticaret müzakerelerinin sonuçlandırılması ve edilerek, 519/94 sayılı Tüzükle (10.3.1994 tarih ve L 67 sayılı uluslararası anlaşmaların imzalanması sürecinde belirleyici hale gelmesidir son aşamada Avrupa Parlamentosunun ATRG) konu yeniden düzenlenmiştir. • Kotaların idaresinde ortak prosedüre ilişkin 1023/70 sayılı onayı gerekecektir. Lizbon Antlaşması ile ODTP’nin işleyişi Tüzük iptal edilerek, 520/94 sayılı Tüzükle (10.3.1994 tarih ve daha yeknesak hale gelecektir.Her türlü ticari anlaşmanın L66 sayılı ATRG) konu yeniden düzenlenmiştir. AB kurumlarınca onaylanması yeterli hale gelecek, ulusal • Topluluğun anti-damping ve anti-sübvansiyon parlamentoların onayına gerek kalmayacaktır 10. tedbirlerine ilişkin 2423/88 sayılı Tüzüğü, 521/94 ve 522/94 sayılı Tüzüklerle (10.3.1994 tarih ve L66 sayılı ATRG) 3.3. Ortak Dış Ticaret Politikasının Araçları değiştirilmiştir. • Yeni Ticaret Politikası Aracına ilişkin 2641/84 sayılı Tüzük, Hâlihazırda ODTP, Roma Antlaşması’nın verdiği yetkiler 522/94 sayılı Tüzükle (10.3.1994 tarih ve L66 sayılı ATRG) ve diğer antlaşmaların yürürlüğe girmesi ile gündeme değiştirilmiştir. gelen değişiklikler, Ortak Gümrük Tarifesi (OGT), ithalat ve ihracat rejimleri, üçüncü ülkelere karşı korunma önlemleri Topluluk belli şartların gerçekleşmesi durumunda, üçüncü ve Topluluğun üçüncü ülkelerle gerçekleştirmiş olduğu ülkelerden Topluluğa yapılan ithalata karşı korunma tedbirleri anlaşmalar çerçevesinde yürütülmektedir. Üye ülkeler, bu almaktadır. Benzer bir şekilde Topluluk, üye ülkelerin üçüncü çerçeve dışında, tek başlarına uluslararası platformda ticari ve ülkelere gerçekleştirdiği ihracatta izlenen prosedürlerin ekonomik nitelikli anlaşmalar yapamazlar ve otonom tedbirler uyumlaştırılması yönünde de önlemler almaktadır. Bunların alamazlar. dışında DTÖ kuralları ile de uyumlu olarak ödemeler dengesi güçlükleri, bitki, hayvan ve insan sağlığının korunması ve Uruguay Turu müzakerelerinin sonuçlanması ile birlikte çevrenin korunması gerekçeleri ile ithalatta üçüncü ülkelere ulaşılan sonuçlar paralelinde ODTP’nin temelini oluşturan karşı tedbirler alabilmektedir. mevzuatta da değişiklikler yapılması gereği ortaya çıkmıştır. Ayrıca Topluluk, 22 Aralık 1994 tarih ve 94/800/EC sayılı Ödemeler Dengesi Güçlükleri Konsey Kararı ile Uruguay Turu Müzakereleri sonucunda Roma Antlaşması’nın 108. Maddesi, bir üye ülkenin ödemeler mutabakata varılan anlaşmaları üstlenme yükümlülüğünü dengesi güçlükleri ile karşılaşması durumunda, Topluluk almıştır.11 Uruguay Turu sonucunda imzalanan ve DTÖ’nün içi ticarete, 109. Madde kapsamında sınırlama getirmesini de kurulması ile sonuçlanan Marrakesh Nihai Senedi bir dizi mümkün kılmaktadır. Bu sınırlama, üçüncü ülkelere karşı çok taraflı ve ikili anlaşmayı içermektedir. İmzalanmış olan ödemeler dengesi güçlükleri nedeni ile tedbirler uygulayan çok taraflı antlaşma bütün DTÖ üyeleri açısından bağlayıcıdır. üye ülkenin, diğer üye ülkeler üzerinden ithalatın yapılmasını Ancak ekte yer alan ikili veya çok taraflı diğer anlaşmalar önlemek amacıyla kullanılmaktadır. Maastricht Antlaşması ile DTÖ anlaşmasının bir parçasını teşkil etmekle beraber bu söz konusu maddelerde değişiklik yapılmış, ancak bu kısıtlama anlaşmaları henüz kabul etmemiş ülkeler açısından bağlayıcı imkânının özüne dokunulmamıştır.13 değildir.12 3.3.1. Topluluğun Üçüncü Ülkelerle Olan Ticaretinde Uruguay Turu sonrasında ODTP alanında gerçekleştirilen İthalatta Ortak Kurallar ve Başvurulan Koruma Tedbirleri başlıca mevzuat değişiklikleri aşağıda verilmektedir: • İthalatta uygulanan ortak kurallara ilişkin 288/82 sayılı Tüzük İTHALATTA ORTAK KURALLAR iptal edilerek, 518/94 sayılı Tüzükle (10.3.1994 tarih ve L67 AT temel ilke olarak ithalatın serbest olduğunu benimsemiş sayılı ATRG) konu yeniden düzenlenmiştir. • Ticareti devlet eliyle yürüten ülkelerden yapılan ithalatta ve kendi çıkarlarını korumak üzere gerekli gördüğü alanlarda uygulanan ortak kurallara ilişkin 1765/82 sayılı, Çin Halk ithalatta korunma ve gözetim önlemlerini geliştirmiştir. Cumhuriyeti’nden yapılan ithalatta uygulanan ortak AT’de sanayi ürünleri ithalatı, tekstil ve hazır giyim ürünleri 12 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası dışında “İthalatta Ortak Kurallar Tüzüğü” kapsamında OGT’yi bütünüyle uygulamaya başlamıştır. Topluluğa katılan gerçekleşmektedir. Bu mevzuat tarım ürünleri için geliştirilmiş yeni ülkelerde üçüncü ülkelere karşı uyguladıkları gümrük olan piyasa düzeni mevzuatını tamamlayıcı niteliktedir. tarifelerini aşamalı olarak OGT ile uyumlu hale getirmekle Coğrafi olarak bakıldığında ise Arnavutluk, Kuzey Kore, Çin, yükümlüdürler. Moğolistan, Vietnam ve bağımsızlığını yeni kazanmış ülkeler dışında tüm üçüncü ülkelerden gerçekleştirilen ithalat bu OGT bünyesinde yer alan ürünlerin vergi oranları, genel olarak mevzuat kapsamda düzenlenmektedir. İthalatın artış değer üzerinden alınan ad valorem vergilere dayanmaktadır. eğiliminin herhangi bir üye ülke açısından tehdit oluşturacak Şarap ve alkollü içkiler gibi bazı işlenmiş tarım ürünleri aşamaya gelmesi halinde üye ülkenin bu konuda Komisyonu üzerinde spesifik gümrük vergileri uygulanır. Ad valorem uyarması beklenmektedir. Böylelikle Komisyon, söz konusu vergilerin yanı sıra özellikle tarım ürünleri ithalatında üye ülke için ithalatın bir tehdit olup olmadığını soruşturabilir prelevman, fark giderici vergi ve değişken vergi uygulaması da ve soruşturma neticesinde gözetim veya korunma önlemine yapılmaktadır. 14 başvurulmasına ilişkin olarak öneride bulunabilir. Korunma önlemleri, Pazar payı %3’ü geçmeyen gelişmekte olan ülkelere Prelevman, Topluluğun destekleme politikaları çerçevesinde uygulanmaz ve korunma önlemlerinin süresi prensip olarak oluşan iç fiyatlar ile dünya fiyatları arasındaki farkın telafi dört yılı geçemez. edilmesi amacıyla tahsil edilen bir vergidir. Uygulanacak vergi oranı, söz konusu ürünün dünya ve Topluluk piyasalarındaki Topluluğun Üçüncü Ülkelerle Ticaretinde İthalata Karşı fiyatının gösterdiği değişime göre Komisyon tarafından Koruma Araçları belirlenmektedir. • Ortak Gümrük Tarifesi (OGT), Gümrük Vergileri, Fark Giderici Vergiler ve Prelevmanlar Fark giderici vergi uygulaması ise, bazı yaş meyve ve • İthalatın Gözetimi sebzelerde belirlenen ve korunması uygun görülmüş iç fiyat • Miktar Kısıtlamaları düzeyini yansıtan “referans fiyatları” ile üçüncü ülke çıkışlı • Tarife Kontenjanları ve Tavan Uygulaması ürünlerin “giriş fiyatları” arasındaki farkın gümrüklerde tahsil • İthalatın Kontrolü ve Yasaklamalar edilmesi; böylelikle ithalata konu olan ürünlerin, Topluluğun • İthalat Lisansı önceden belirli kriterleri esas alarak tespit etmiş olduğu • Anti-Damping ve Anti-Sübvansiyon Tedbirleri referans fiyatlarının altında pazara girişinin önlenmesi • Standartlar ve Diğer Teknik Özellikler prensibine dayanmaktadır. • Yeni Ticaret Politikası Aracı • GATT’ın XIX. Maddesi Gereğince Uygulanan Korunma Sınaî ürünler açısından bakıldığında 1968’de OGT’nin ortalama düzeyi %12,5 iken zaman içerisinde aşamalı olarak indirilerek Tedbirleri, • Gönüllü İhracat Kısıtlamaları 1963’de %11,7’ye, 1972’de %8,1’e, 1988’de %6,4’e indirilmiştir.16 ORTAK GÜMRÜK TARİFESİ (OGT) Uruguay görüşmeleri sonucunda imzalanan nihai senette, 1995 Roma Antlaşması’nın 9. Maddesinde belirtildiği üzere, ile 2000 yılları arasında önemli ölçüde gümrük indirimlerine gümrük birliği içinde yer alan ülkelerin üçüncü ülkelerden gidilmesi öngörülmüştür. Nihai Senet, tarım sektöründe bütün yaptıkları ithalatta ortak bir gümrük tarifesi uygulamaları gelişmiş ülkelerin ortalama %36, sınaî ürünlerde ise %40 öngörülmektedir. Antlaşmanın 19. Maddesine göre OGT oranında gümrük indirimine gitmelerini, inşaat malzemeleri, olarak uygulanacak ilk vergiler, 1 Ocak 1957 tarihinde tarımsal aletler, kâğıt ürünleri, mobilya, bir kısım çelik ürünleri, Almanya, Fransa, İtalya ve Benelüks ülkelerinde uygulanan sabunlar ve deterjanlarda ise gümrük vergilerinin tamamen gümrük vergilerinin aritmetik ortalaması esas alınarak kaldırılmasını öngörmektedir. Bütün ürün grupları göz önünde hesaplanmıştır. OGT ilk aşamada bu şekilde uygulanmış daha bulundurulduğunda 1 Temmuz 1995 yılı itibariyle Toplulukta sonra Roma Antlaşmasının 28. Maddesine dayanılarak Avrupa ortalama gümrük vergisi %9,6 civarında bulunmaktaydı. Daha Komisyonu’nun önerisi ve Konsey’in nitelikli oy çokluğu ile önceki dönemlerle karşılaştırıldığında bu oran, değişken birçok kez değiştirilmiştir. 12 yıllık geçiş döneminin sonunda, vergilerin tarife eş değerlerinin ve tarım ürünleri üzerindeki Topluluğun kurucu ülkeleri 1 Temmuz 1968’den itibaren diğer vergilerin de dâhil edilmiş olması nedeniyle 15 daha yüksektir. (1988 yılı itibariyle sınaî ürünlerde Aşağıda sıralanmış olan mal grupları askıya alma rejiminden ortalama gümrük vergisi %6,4, genel olarak ise %7,3 olarak yararlanamazlar: hesaplanmıştır). Uruguay Turu görüşmeleri paralelinde gümrük • Topluluk içinde üretimi veya ikamesi olan veya tercihli indirimlerine gidilmiştir. 2002 yılı verileri ile ortalama gümrük vergisi %6,4 düzeyine, sanayi ürünleri üzerindeki ortalama vergi anlaşmalar kapsamında üçüncü ülkelerden ithal edilebilecek mallar. ise %4,1 düzeyine çekilmiştir. Tarım ürünlerindeki ortalama • Doğrudan tüketiciye satılmak üzere nihai mallar. gümrük vergisi ise sanayi ürünlerinin dört kat fazlası bir Askıya alma rejimi uygulamasının uygulamada olan diğer düzeydedir. 2002 yılı itibariyle tarım ürünlerindeki ortalama gümrük vergisi %16,1 olarak hesaplanmıştır. Dünya Ticaret 17 Örgütü tarafından 2004’de gerçekleştirilen “AB Ticaret Politikaları politikalar ile çelişmesi durumunda. • Doğrudan AB üyesi ülkelerde faaliyet gösteren üreticilerin bu rejimden faydalanamaması halinde. Gözden Geçirme Raporu”na göre, son iki yılda AB genelinde korunma oranlarında çok büyük değişikliğin olmadığını Askıya alma rejiminden sadece AB üyesi ülkelerdeki üreticiler söylemek mümkündür. faydalanmaktadır. Askıya alma rejiminin uygulanabilmesi 18 için yıllık olarak tahsil edilemeyen gümrük vergisi gelirlerinin Avusturya, Finlandiya ve İsveç’in Topluluğa 1995 yılı itibariyle 20.000 Euro’dan fazla olması gerekir. Aksi halde askıya alma katılımıyla bu ülkelerin üçüncü ülkelere karşı uygulamakta rejiminin uygulanması için gerekli faydayı sağlayamadığı oldukları tarife oranları bazı ürün gruplarında bu ülkelerin düşüncesiyle uygulama yapılmamaktadır. Ancak Küçük ve Orta OGT’yi uygulamak durumunda olmaları nedeni ile Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) bu eşiğe ulaşmak üzere birlikte yükselmiştir. Bu çerçevede ABD ile yeni bir anlaşma yapılmış, hareket edebilmektedir. AT, “0” veya düşük gümrük vergisi ile tarife kontenjanı uygulamak durumunda kalmıştır. Tarife kontenjanı uygulanan İTHALATIN GÖZETİMİ ürünler arasında mikroçipler, bilgisayarlar, çeşitli kimyasallar, İthalatın üye ülkelerin üreticilerine verdiği zararın plastikler ve yarı iletkenler bulunmaktadır. Bu çerçevede önlenebilmesi ve gerekli koruyucu tedbirlerin tam ve kotalar, Topluluğa katılan yeni üyelerin 1992–1993 yılı ithalat zamanında alınabilmesini sağlamak amacıyla AT, Topluluk değerlerinin ortalaması alınarak belirlenmiştir. ithalatını gerektiğinde takibe alan bir “gözetim mekanizması” oluşturmuştur. Roma Antlaşması’nın 28. Maddesi (Amsterdam Antlaşması madde 26) gereğince Topluluğun nitelikli oy çokluğu ile Üçüncü ülke menşeili bir ürünün Toplulukta benzer veya tarifeleri askıya alma yetkisi vardır. Her yıl ortalama 650 üründe rekabet eder nitelikteki ürünlerin üreticilerine zarar verecek topluluk bu uygulamayı yapmaktadır. Bu durum %5 oranında veya zarar tehdidi oluşturacak ölçüde Topluluk pazarlarına bir gelir kaybına neden olmaktadır. girmeye başlaması durumunda, üye ülkeler gözetim uygulayabilecektir. Topluluk tarafından bu anlamda gündeme ASKIYA ALMA REJİMİ getirilen uygulamaların sayısı 1994 yılı itibariyle 6.318’e Avrupa Komisyonu 1998 yılında yayınlamış olduğu karar19 ile ulaşmıştır. kotalar ve askıya alma rejimiyle ilgili önerilerin hangi yöntemle tespit edileceğini belirlemiştir. Askıya alma rejimi OGT’den Bu uygulamalara kısıtlama getirmek üzere Topluluk tarafından bir istisna olarak uygulanmaktadır. Askıya alma rejiminin yeni bir düzenlemeye gidilmiş ve ithalatta gözetim ve amacı, belirli bir dönem için AB dışından ihtiyaç duyulan korunma önlemleri ile ilgili olarak ikisi tekstil sektörüne ilişkin ürünlerin tedarikini normal gümrük vergileri ödenmeksizin olmak üzere dört tane tüzük gündeme getirilmiştir. yapmaktır. Prensip olarak hammaddeler, yarı mamuller veya AB üyesi ülkelerden tedariki mümkün olmayan ürünler akıya Genel koruma ve gözetim uygulamaları 3285/94 sayılı Konsey alma rejiminden yararlanabilmektedir. Askıya alma rejimi Tüzüğü uyarınca düzenlenmiştir. 519/94(EC) sayılı Konsey kapsamında nihai üründe yaratacağı katma değer yüksek Tüzüğü, tarım ve işlenmiş tarım ürünleri ve tekstil ürünleri olmak kaydıyla nihai malın üretiminde kullanılacak başka nihai dışında ticareti devlet eliyle yürüten ülkelere karşı ithalatta malların gümrüksüz olarak ithaline de izin verilebilir. uygulanacak kuralları belirlemektedir. Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, 14 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası Moldova, Moğolistan, Rusya Federasyonu, Bunun dışında, Topluluk ön denetimine tabi ürünlerde, Ukrayna, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan bu ithalat artışının verdiği zararın niteliği acil önlem almayı düzenleme kapsamında değerlendirilen ülkelerdir. Merkezi gerektiriyorsa, Komisyon, kendi inisiyatifi veya bir üye ülkenin ve Doğu Avrupa Ülkeleri (MDAÜ) adaylık süreçlerinin isteğiyle, ithalat belgelerinin geçerlilik süresini sınırlayarak başlangıcı ve AB’ye üyeliliklerinin 2004 yılı itibariyle tescil ürünün Topluluğa ithalatını kısıtlayabilmektedir. edilmiş olması nedeniyle bu kapsamdan çıkarılmıştır. Topluluğun ithalat ve ihracatta yürürlüğe sokacağı miktar Tekstil ve konfeksiyon ürünlerinde AT’nin kısıtlama tedbirleri kısıtlamalarını, Tek pazarın bir gereği olarak, Topluluk bazında uyguladığı bilinmektedir. Bu tedbirler içerisinde en önemlisi belirlemeye başlaması ile birlikte bu kotaların topluluk GATT’ın selektif olarak ithalatta kısıtlama yapılamayacağı ithalatçıları ve ihracatçıları arasında hangi usuller çerçevesinde hükmüne bir sapma getiren Çok Elyaflılar Anlaşması’dır (MFA). dağıtılacağının belirli esaslara bağlanması amacıyla 520/94 sayılı Konsey Tüzüğü hazırlanmıştır. Çok Elyaflılar Anlaşması, yeni korumacılık politikasında özgün bir yere sahip olup, bu kapsamda uygulamada, bir gelişmiş GATT’IN XIX. MADDESİ UYARINCA KORUNMA TEDBİRLERİ ülke, tekstil ve giyim eşyası ihraç eden gelişmekte olan ülkenin GATT’ın XIX. Maddesi çerçevesinde, herhangi bir maddenin, ihracatını kısıtlayıcı kurallar koymakta veya ilgili ülkeler, ihracat ithalatçı ülkede benzer veya doğrudan rakip maddeleri üreten ve ithalatla ilgili bir anlaşma yapmaktadır. yerli üreticilere ciddi zarar verebilecek miktarlarda ithalatının yapılması halinde, ithalatta önlem almak mümkündür. Ancak 1974 yılında yürürlüğe giren MFA kapsamında Topluluk, özellikle sanayi mallarında Topluluk, bu madde hükmüne göre 20 ülke ile iradi kısıtlama anlaşması imzalamıştır. MFA önlem alma yoluna gitmemektedir. düzenlemeleri Uruguay Turu öncesinde bir kez daha uzatılmış ve Tur kapsamında kabul edilen Tekstil ve Konfeksiyon GATT’ın XIX. Maddesi çerçevesinde miktar kısıtlamaları ve Anlaşması’nda bu ürünlerin aşamalı bir şekilde 2005 yılına verilen taviz uygulamasına son verilmesi gibi koruyucu kadar tamamen GATT’a entegre edilmesi öngörülmüştür. önlemlerin alınması mümkün olmakla birlikte, bu uygulama Ayrıca AT, 1978 yılından beri birçok Akdeniz ülkesi ile aşağıda belirtilen bazı ön şartlara bağlı bulunmaktadır; Topluluğa bu ülkelerden yapılacak tekstil ürünleri ithalatında • Alınacak önlem, sadece ilgili mal ithalatının neden olduğu geçerli olmak üzere ikili iradi kısıtlama anlaşmaları yapmıştır. zararı önlemek veya telafi etmek için gerekli oran ve süre ile sınırlı olmalıdır. Topluluğun gerek MFA kapsamında gerekse bunun dışında • Bu önlemler, zarara neden olan madde hakkında olmalıdır. imzalamış olduğu ikili kısıtlama anlaşmaları, protokolleri • Söz konusu maddede açıkça belirtilmemiş olmakla beraber, veya diğer düzenlemeleri 3030/93 sayılı Tüzük kapsamında ithalatın durdurulması veya verilen tavizlerin geri çekilmesi, gözetime tabi tutulmaktadır. ayırımcı olmayan “en fazla ayrıcalıktan yararlanan ülke” bazında olmalıdır. Ayrıca, 2002 yılından itibaren Topluluk 517/94 sayılı yönetmelik kapsamında Kuzey Kore ve Yugoslavya’ya miktar kısıtlaması Topluluk tarafından alınan ve XIX. Maddeye dayanan uygulamaktadır. önlemler oldukça azdır. XIX. Madde tedbirleri hızlı bir şekilde alınabildiğinden öncelikle bozulabilir tarım ürünlerine MİKTAR KISITLAMALARI (KOTALAR) uygulanması tercih edilmektedir. 518/94 sayılı Yönetmelikle getirilen “ithalatın serbestliği” esasına karşın AT, Topluluğa ithal edilen üçüncü ülke kaynaklı Aralık 1992 itibariyle XIX. Madde tedbirleri kuru üzüm ve ürünün ithalatının büyük ölçüde artması ve benzer (veya rakip) işlenmiş vişneye uygulanmaktadır. Ayrıca, Almanya’nın mal üreticilerine önemli oranda zarar vermesi durumunda, kömür ithalatında uyguladığı ve bazı çelik ürünlerinde Rusya Komisyon önerisi üzerine Konsey tarafından kısıtlama Federasyonu ve Ukrayna’ya uygulanan kısıtlamalar devam tedbirlerinin alınmasına olanak veren hükümleri de aynı etmektedir. Yönetmelik içerisinde düzenlemiş bulunmaktadır. GÖNÜLLÜ İHRACAT KISITLAMALARI arındırılmıştır. Bu mevzuat kapsamında AB pazarında zarara Dünya ticaretinde yeni korumacılık yöntemlerinden biri olan yol açacak şekilde dampingli fiyatlarla ihraç edilen bir ürüne ve son yıllarda iki taraflı anlaşmalar bazında artış gösteren bu karşı hangi önlemlerin alınabileceği hükme bağlanmaktadır. uygulama, gönüllü ihracat kısıtlamaları olup; tekstil, giyim, çelik, tarım ürünleri ticareti, otomobil ve elektronik gibi hassas AB anti damping önlemlerini en fazla kullanan ülke olarak, alanlarda uygulanmakta, engeller maddeden maddeye ve bunu bir tarife dışı engel olarak kullanmakla suçlanmaktadır. ülkeden ülkeye değişmektedir. AB’nin en fazla damping nedeniyle vergi koymuş olduğu ülkeler Çin Halk Cumhuriyeti, Japonya, Kore, Rusya, Ukrayna, Gönüllü kısıtlama anlaşmaları selektif bir uygulama içerdiğinden ve Tayvan’dır. GATT hükümlerine aykırı kabul edilmektedir. AT, ikili anlaşmalar yolu ile bu yönde kısıtlayıcı tedbirler uygulamaktadır. Topluluk ANTİ-SÜBVANSİYON ÖNLEMLERİ tarafından, MFA kapsamı, Japon otomobilleri ve koyun ve Topluluk, DTÖ’yü kuran Anlaşma ekinde yer alan Anti- keçi etleri dışında iradi kısıtlama anlaşmaları olmadığı ifade Damping Anlaşması ile Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Önlemler edilmektedir. Bu kapsamda Japonya ve topluluk arasında Anlaşması’nın şeffaf ve etkin bir şekilde uygulanmasını yapılan otomobillere ilişkin gönüllü ihracat kısıtlaması anlaşması sağlamak amacıyla sübvansiyon uygulamalarını ayrı bir tüzük 1999 yılı itibariyle sona ermiştir. kapsamında ele almıştır. TARİFE KONTENJANLARI VE TAVAN UYGULAMASI Bu amaçla en son aşamada 2026/97/EC sayılı Tüzük ile Tarife kontenjanları ve tavan uygulamaları Topluluğun üçüncü sübvansiyon tanımına açıklık getirilmiş ve hangi koşullar ülke veya ülke grupları ile imzaladıkları anlaşmalar ile mümkün altında sübvansiyon tedbirlerine başvurulabileceği olmaktadır. Topluluk imzaladığı tüm tercihli ticaret anlaşmaları belirlenmiştir. kapsamında tarife kontenjanı uygulaması yapmaktadır. Ayrıca genel preferanslar sistemi kapsamında verilen tek taraflı İTHALAT KONTROLLERİ VE YASAKLAMALAR tavizlerin bir kısmı da, tarife kontenjanı ve tavan uygulamasına Bazı ürünlerin Topluluğa ithaline, çeşitli nedenlerle kontrol tabi olmaktadır. ve yasaklamalar getirilmiştir. Bu kontrol ve yasaklamalar şu şekilde sıralanabilir: Türkiye, gerek Gümrük Birliği gerek bazı Doğu Avrupa ülkeleri • Ekonomik Müeyyideler: Çeşitli nedenlerle BM kararları ile başlatılan serbest ticaret anlaşmaları çerçevesinde, işlenmiş ile ticaretin yasaklandığı ülkelere karşı uygulanan genel tarım ürünleri ve tarım ürünleri ile ilgili tarife kontenjanlarını tedbirlerdir. Hâlihazırda eski Yugoslavya ülkelerine ve Irak’a gündeme getirmiştir. karşı uygulanmaktadır. • 3842/86 sayılı Yönetmelik kapsamındaki taklit mallar. ANTİ-DAMPİNG ÖNLEMLERİ • Yabani Hayvan ve Bitkilerden Varlığı Tehlikede Olan Türlerin Topluluk, GATT Anlaşması’nın damping konusundaki Milletlerarası Ticareti İle İlgili Sözleşme (3626/82 sayılı hükümlerine paralel olarak kendi damping mevzuatını Konsey Yönetmeliği): Sözleşme kapsamındaki hayvan ve geliştirmiş olup, bu mevzuata göre; herhangi bir ülkeden bitki türlerinin ithalatı ancak Sözleşme şartlarına uygun yapılan ithalatta Topluluk içindeki bir firma, kuruluş ya da ithal lisansları ile gerçekleştirilebilmektedir. Ham ve işlenmiş Topluluk üyesi bir ülke damping yapıldığını iddia eder ve fildişi üzerinde ulusal düzeyde yasaklamalar mevcuttur. dampingli bu ithalatın Topluluğun belirli bir sektöründeki • Balina ve diğer memeli deniz hayvanlarının ithalatı (348/81 imalat ve ticareti bozucu etkiler taşıdığını ortaya koyarsa, sayılı Konsey Yönetmeliği) ithal lisansına tabidir. Bazı türlerin Topluluklar Komisyonu tarafından damping soruşturması ithalatı ise Topluluk düzeyinde yasaklanmıştır (129/83 ve açılmaktadır. 444/85 sayılı Konsey Yönetmelikleri). • Ozon Tabakasının Korunması Hususundaki Viyana Topluluğun anti-damping mevzuatı, Uruguay Turu sonucunda Sözleşmesi ve Ozon Tabakasını Delen Maddelerle İlgili 1994 yılı itibariyle yenilenmiştir. 384/96(EC) Konsey Tüzüğü ile Montreal Protokolü kapsamındaki maddelerin (3322/88 son şeklini alan Topluluk anti damping mevzuatı, daha önceki sayılı Konsey Yönetmeliği) ithalatı lisansa ve miktar uygulamalardan farklı olarak sübvansiyon hükümlerinden 16 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası kısıtlamalarına tabidir (Söz konusu maddelerin üretiminin İhtisas gümrüklerinin oluşturulması ile belirli maddelerin 1995 yılı sonuna kadar yasaklanması konusunda gayrı resmi standart kontrolleri ile uygunluk testlerinin sadece bu bir anlaşmaya varılmıştır). gümrüklerde yapılması zorunluluğu getirilebilir. Bu tür bir • Üçüncü ülkelerden yapılan ve insan tüketimine yönelik uygulama, ithalatın gerçekleşmesinde gecikmelere yol açacak, olan tarım ürünlerin ithalatı için maksimum radyoaktivite bir ölçüde ithal maliyetini yükseltecek ve az da olsa ithalat tolerans düzeyleri 737/90 sayılı Konsey Yönetmeliği ile üzerinde caydırıcı bir etki yapabilecektir. belirlenmiştir. • Bulaşıcı hastalıklar nedeniyle de ithalat ve transit geçişe yasaklamalar getirilebilmektedir. YENİ TİCARET POLİTİKASI ARACI Üçüncü ülkelerin haksız ticari uygulamalarından maddi zarar gördüğünü ya da görme tehdidi altında olduğunu iddia eden, İTHALATTA STANDARTLAR VE TEKNİK ENGELLER Topluluk sanayisi adına gerçek veya tüzel kişiler ya da tüzel Tarife dışı engellerin yaygın olarak kullanılmakta olanlarından kişiliğe sahip olmayan dernekler, koruma tedbiri almak için biri olarak standart uygulaması, “koruma” amacına yönelik en Komisyon’a yazılı olarak başvurabilecektir. etkili önlemlerden biridir. Standartların yanı sıra sevk öncesi inceleme, uygunluk testleri, insan, bitki ve hayvan sağlığı Bu çerçevede, Topluluk üreticilerinin yanı sıra söz konusu kontrolleri ve ihtisas gümrüklerinin oluşturulması bu alanda ürünün Topluluktaki tüketicileri veya işleyicileri tarafından belirtilebilir. da koruma tedbirleri alınması doğrultusunda başvuruda bulunulması mümkündür. Bunlardan sevk öncesi inceleme, bir malın kalite, miktar ve değer olarak uygunluğunun, ithalat öncesinde ve ihracatçı 2641/84 sayılı Yönetmelik uyarınca, ticaret politikası ülke topraklarında test edilmesi anlamında ele alınmaktadır. kapsamında üçüncü ülkelere tanınmış tavizlerin geri çekilmesi Ancak bu yöntemin hem masraflı olması hem de yatırım veya geçici olarak askıya alınması, mevcut gümrük vergilerinin malları ithalatında uygulanmasının ithalatı geciktirerek yükseltilmesi veya ithalata telafi edici yeni vergilerin veya eş ekonomik kayba yol açması, diğer mallar için ise, böyle bir etkili tedbirlerin konulması, gibi tedbirler alınabilecektir. uygulamanın anlamlı olmaması, bu yöntemi uygulanabilir olmaktan çıkarmaktadır. Sevk öncesi incelemenin GATT 3.3.2 Topluluğun Ortak Dış Ticaret Politikasında İhracatla kurallarına uygun olarak kullanılabilmesi için; İlgili Mevzuat • Sevk öncesi incelemenin, gereksiz gecikme ve eşit olmayan muamele yaratmaması, İHRACATTA ORTAK KURALLAR • İncelemenin ihracatçı ülkenin topraklarında yapılması, • İncelemenin ithalatçı ülke makamlarınca yetkilendirilen Geçiş döneminin sonlarına doğru Topluluk İhracatta ortak kuruluşlarca veya bağımsız inceleme kuruluşlarınca kuralları düzenleyen 2603/69 sayılı Konsey Tüzüğü’nü gerçekleştirilmesi, çıkarmıştır.20 Bu tüzük kapsamında aşağıda belirtilen üç • İncelemede esas alınan standartların, sözleşmede tarafların istisna dışında ihracat serbest olarak belirlenmiştir. 1992 yılı üzerinde mutabık kaldıkları veya sözleşme ile belirlenmemiş itibariyle üye ülkelere tanınan tüm ayrıcalıklar kaldırılmıştır.21 ise, o alandaki uluslararası standartlar olması, İhracatta ortak kuralları düzenleyen tüzük kapsamına tüm • İncelemenin şeffaf bir şekilde gerçekleştirilmesi, sanayi ürünleri ve tarım ürünleri dâhil edilmiştir. Bu tüzük, • İnceleme esnasında işletmeye ilişkin olarak elde edilen bilgi tarım ürünleri açısından ortak piyasa düzenlerine destek ve sırların gizliliğine riayet edilmesi, • İncelemeye tabi tutulan ürünler bakımından, işletmeden; düzenlemeler getirmekte, işlenmiş tarım ürünleri açısından özel düzenlemeler yapmakta ve tüm üçüncü ülkelere karşı lisanslı, patentli üretim verileri, gizli teknik bilgiler uygulanmaktadır. Bu tüzük kapsamında bilgilendirme ve (standartlar hariç), dâhili fiyatlandırma (üretim faaliyetleri), danışma mekanizmalarının yanı sıra korunma önlemleri de kar düzeyleri ve sözleşmenin tüm hükümleri hakkında düzenlenmektedir. Bu doğrultuda; bilgi talep edilememesi gibi şartların yerine getirilmesi • Temel maddelerin içeride yetersizliği durumunda ihracatta gerekmektedir. kısıtlamaya gidilebilir, • Üye devletler ulusal hazinelerini, kültür varlıklarını, ortak bir rejim oluşturulması öngörülmüştür. Temmuz 1995 insan, hayvan ve bitki sağlığını korumak üzere ihracatta itibariyle yürürlüğe giren mevzuat çift kullanımlı ürünleri lisansa kısıtlamaya gidebilirler, tabi tutmaktadır. Bu ürünler: kimyasal maddeler, elektronik • Topluluğun ortak kural oluşturmadığı ham petrol ve bazı ekipman, bilgisayarlar ve diğer yüksek teknoloji ürünleridir. petrol ürünleri kısıtlamalara tabidir. 4. ÜÇÜNCÜ ÜLKELERLE TİCARİ İLİŞKİLER İlke olarak ihracatla ilgili korunma önlemleri, Komisyon’un önerisi ve Konsey’in nitelikli oy çokluğu ile alacağı karar ile AB ortak ticaret politikasını bütünleştiren bir diğer unsur, hayata geçirilir. Komisyon acil durumlarda üye ülkelerden AB’nin üçüncü ülkelere karşı uygulamakta olduğu tercihli ve birisinin teklifi ile ihracat lisansı uygulaması şeklinde koruma otonom rejimlerdir. AB genişleme ve derinleşme süreçleri önlemi alabilir. Bir üye ülke de benzer bir şekilde geçici ile eş güdüm içerisinde tercihli ve otonom rejimlerinin olarak ihracat lisansı şeklinde koruma önlemine başvurabilir. hem niteliğini değiştirmekte hem de ülke uygulamalarında Komisyonun alınan tedbirden haberdar edilmesi gereklidir. Bu farklılıklara gidebilmektedir. AB’nin doğrudan konvansiyonel tür önlemler Konseyin kesin kararını vermesine kadar geçici OGT hadlerini uyguladığı ülke sayısı oldukça kısıtlıdır. Bu olarak uygulanır. ülkelere arasında ABD, Avustralya, Japonya, Kanada ve Yeni Zelanda bulunmaktadır. Andre Saphir’in 1996 yılını İHRACAT TEŞVİKLERİ baz alarak yaptığı çalışmaya göre AB’nin toplam ithalatı içinde bu ülkelerden yapılan ithalatın payı %35’dir.23 AB İhracatta ortak kurallar oluşturulması ile ilgili politikanın en ithalatının %65’ini gerçekleştirmiş olduğu tercihli ticaret önemli bölümünü ihracat teşvikleri oluşturmaktadır. Üye anlaşmaları veya uygulamakta olduğu otonom rejimler ülkelerde ihracat teşvik sistemlerinin AT menşeili firmalar kapsamında gerçekleştirmektedir. Aşağıda yer alan şekil bu arasındaki rekabeti bozmayacak bir şekilde aşamalı olarak ilişkilerin yoğunluğu hakkında bir fikir vermektedir. Pramidin uyumlaştırılması öngörülmektedir. Son kriz dönemi AB en üstünde ticari ilişkilerin en fazla tercihli bir şekilde ülkelerini de iğer gelişmiş ülkeleri olduğu gibi derin bir şekilde gerçekleştirildiği ülkeler yer almaktadır. Pramidin altına etkilemiştir. İhracat 2008 yılına gelindiğinde durma noktasına doğru inildikçe ticaret daha az tavizli hale gelmekte, DTÖ gelmiştir.Kriz döneminde bir çok ülkede olduğu gibi AB ‘de normlarında ticari ilişkiler sürdürülmektedir. ihracatın teşviki yönünde yeni uygulamaların gündeme geldiği Şekil 1. görülmektedir.22 RESMİ DESTEKLİ İHRACAT KREDİLERİNE İLİŞKİN KONSEY KARARI (93/112/EEC, L 44, 22.2.1993) MEDAÜ EFTA Resmi Destekli İhracat Kredisi uygulamasına ilişkin olarak çıkarılan Konsey kararı da, Topluluğun ortak ihracat düzenlemeleri içinde önemli bir yer tutmaktadır. Söz konusu karar, uluslararası ticarette rekabeti bozucu uygulamaların önüne geçilmesi amacıyla, dünya ticaretinde önde gelen ülkelerce oluşturulan Resmi Destekli İhracat Kredileri ve Kredi Garantileri Usullerine İlişkin OECD Uzlaşması baz alınarak hazırlanmıştır. Euro-Med Programı Afrika, Karayip ve Pasifik ülkeleri RUSYA, AVRASYA GSP Ticareti Devlet eliyle yapan ülkeler OECD ülkeleri İHRACAT KONTROLLERİ Sivil amaçlı olduğu kadar askeri amaçlı da kullanılabilecek ürünlerin kontrolü amacıyla 3381/94 sayılı Tüzük oluşturulmuştur. Ayrıca 94/942/CFSP sayılı Konsey Kararı ile 18 Notlar: 1. Pelkman’s tarafından sağlanan diyagrama dayanarak değiştirilmiş ve güncelleştirilmiştir (1997). 2. Bu grafik 2004 yılında AB’nin yaşadığı son genişlemeye kadar göstermektedir. 3. Avrupa Birliği tarafından en çok tercih edilen piramidin en üstünde yer alan ülkelerdir. AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası Bu bölümde AB’nin tercihli ve otonom rejimleri incelenecektir. Topluluk GPS’yi sürekli bir şekilde geliştirmiş ve kapsamını Ayrıca AB, 4 Ekim 2006 tarihinde açıkladığı “Küresel Avrupa” genişletmiştir. Bu, 1971 yılında başlatılan ilk on yıllık adlı stratejisi çerçevesinde, önümüzdeki dönemde yeni dönemin ardından yeniden uzatılmış ve 1995 yılına kadar Serbest Ticaret Anlaşmaları akdetmeyi hedeflemektedir. AB’nin uygulanmıştır. Uruguay Turu görüşmeleri sonucunda DTÖ STA akdetmeyi hedeflediği yeni ülkeler arasında Güney Kore kurucu anlaşmasının yürürlüğe girmesi ve dünya ticaretinin ASEAN ülkeleri, Hindistan, Ukrayna, Orta Amerika Ortak Pazarı serbestleşmesi yönünde atılan adımlara paralel olarak 1 Ocak ve ANDEAN ülkeleri de yer almaktadır. Bu çerçevede, Avrupa 1995 tarihi itibariyle Topluluk sanayi ürünleri için yeni bir GPS Komisyonu, anılan ülkelerle müzakerelere başlamak yönünde uygulamasına geçmiştir.26 1990’lı yıllarda Topluluğun GPS 23 Nisan 2007 tarihinde AB Konseyi’nden gerekli yetkiyi almış uygulamasından en üst düzeyde faydalanan ülkeler %70 bulunmaktadır. Öte yandan AB, Çin ve Rusya Federasyonu payla Asya ülkeleri olmuştur. Asya ülkeleri içinde en fazla paya ile ikili bazda Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması yapmış sahip olan ülke %25 payla Çin olmuştur. En az gelişmiş ülkeler bulunmaktadır. Çin ile 1985 yılında imzalamış bulunduğu açısından bir değerlendirme yapıldığında ise bu ülkelerin “Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşması” üzerine 2006 yılında payının ancak %1,7 civarında olduğu görülmüştür. 1995–2004 Çin ile ilişkilerini geliştirmek üzere kapsamlı bir strateji dönemi için uygulanması öngörülen GPS sistemi daha tarafsız benimsemiştir. Bu strateji kapsamında 2007 yılında “ Ortaklık olmayı ve Uruguay’ın öngördüğü çerçeve içinde ticarette ve İşbirliği Anlaşması imzalamak üzere müzakerelere devam serbestleşmeye gitmeyi hedeflemiştir. etmektedir. Benzer bir ilişki ikili bazda Rusya Federasyonu ile 1994 yılında imzalana ve 1997 yılında yürürlüğe giren “Ortaklık Bu bakış açısıyla sitem iki temel unsur üzerine oturtulmuştur. ve İşbirliği Anlaşması” ile geliştirilmiştir. Rusya ile AB arasında Bunlardan ilki tarife modülasyonudur. Ürünler AB pazarı için 2003 yılında gerçekleştirilen zirvede ise mevcut “ Ortaklık hassas olan ve olmayan ürünler olarak ayrılmakta, hassas ve İşbirliği Anlaşması” kapsamında ortak ekonomik bir alan ürünler için en çok kayrılan ülke oranında genel olarak yüzde yaratılması üzerinde görüş birliğine varılmıştır. Bu kapsamda oran üzerinden 3,5 puanlık bir indirime gidilirken; hassas yaklaşık 600.000 tüketicinin faydalanacağı bir pazarın olmayan ürünlerin “0” gümrükle AB pazarlarına girmesine bütünleştirilmesi yönünde adım atılması hedeflenmektedir. izin verilmektedir. Tekstil ürünleri için uygulanan indirim 24 AB’nin üçüncü ülkelerle gerçekleştirmiş olduğu anlaşmalar ise bir istisna olarak %20 oranındadır. İkinci temel unsur ise ve bu anlaşmaların DTÖ bünyesindeki konumuna ilişkin bilgi GPS’den faydalanmakta olan bir ülkenin bir mal grubunda Ek II’de yer almaktadır . AB pazarlarına olan ihracatının fazla artış göstererek belirli 25 bir pazar payına ulaşması halinde söz konusu ülkenin bu GENEL PREFERANSLAR SİSTEMİ ürün grubu itibariyle GPS sisteminden çıkarılmasıdır. GSP Uygulamalarında bir ülkenin AB pazarlarındaki payı üç yıl Genel Preferanslar Sistemi (GPS), gelişmiş ülkelerin gelişmekte ardada belirli bir eşiği geçer ise “ İLERLEME” mekanizması olan ülkelere sağladıkları tek taraflı tavizlerle bu ülkelerin kullanılmaktadır. Bu mekanizma sadece GSP ülkeleri için dünya ticareti içindeki payının artırılmasını hedeflemektedir. geçerlidir. En az gelişmiş ülkeler ve SHH Ülkerleri bu durumdan Eşitlik ve tek taraflılık temel prensipleri üzerine oturtulmuş etkilenmemektedir.”İlerleme” mekanizması bir ülke bir ya olan GPS resmen, 1968 yılında Yeni Delhi’de yapılan ikinci da birkaç mal grubunda AB pazarlarında rekabetçi hale UNCTAD Konferansı sonrasında kabul edilmiştir. AT Konseyi, gelmesi ile tetiklenmektedir. Böylelikle ihracatçı ülkenin AB 1971 yılında GATT’ın temel ilkelerinden “en çok kayrılan” ülke pazarlarında üçüncü ülkelerle rekabet edecek güce ulaşmış prensibinden bir sapma olarak aldığı bir kararla Topluluğun olduğu düşünülmektedir. Genel Preferanslar Sistemini yürürlüğe koymuş ve bu doğrultuda üç ana hedef belirlemiştir: GSP Rejimi yaklaşık 6300 ürünü kapsamaktadır. Bu ürünlerden • Gelişme yolundaki ülkelerin ihracat gelirlerini artırmak, 3750’si hassas ürünler olarak sınıflandırılmıştır. 176 gelişmekte • Gelişme yolundaki ülkelerde sanayileşme sürecini olan ülke bu rejimden yaralanmaktadır. GPS kapsamında AB hızlandırmak, • Bu ülkelerin daha hızlı bir kalkınma sürecine girmelerini sağlamak. ayrıca sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek üzere GSP+ sistemini gündeme getirmiştir. Bu uygulama ile iyi yönetişim ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili olarak uluslararası konvansiyonlara uyum sağlayan kalkınmaktaki ülkelere teşvik taraflı olarak taviz tanımıştır. Bu kapsamda şeker, şarap ve amacıyla ilave gümrük indirimleri uygulanmaktadır. Ayrıca 50 bazı balıkçılık ürünlerine uygulanan kotalar dışında tüm en az gelişmiş ülkeye “Silahlar Hariç Her şey (SHH) kapsamında ürünler AB pazarlarına kotasız ve gümrüksüz girebilmişlerdir. “0” gümrük ve kotasız pazara giriş imkanı sağlanmaktadır. . Bu tavizli rejim 2005 yılı sonunda yenilenmiş ve 2010 yılına GSP kapsamında AB ülkelerine 2006 ve 2007 yıllarında sırasıyla kadar uzatılmıştır. Böylelikle Batı balkan ülkelerinin AB’ye olan 51 ve 58.6 milyar Euro tutarında ithalat yapılmıştır. ihracatı yılda ortalama %7 oranında artmıştır. 27 AB ‘nin 2007 yılı itibarıyla ihracatta %63,2 ithalatta ise %61,3 AB Komisyonu 2006–2015 dönemini kapsayan GSP payla bölgenin en önemli ticaret ortağı olduğu görülmektedir. uygulamalarına temel teşkil edecek temel prensipleri içeren AB Batı Balkan ülkelerinin DTÖ’ye üyeliğini teşvik etmektedir. belgeyi 7 Temmuz 2004 tarihinde yayınlamıştır.28 Yeni on Arnavutluk ve Hırvatistan 2000 yılında, Makedonya 2003 yıllık dönemde uygulanacak GSP’nin dünyadaki kalkınma yılında DTÖ üyesi oldular. Bosna – Hersek, Karadağ ve Sırbistan politikaları ile bağdaşır olması ve Doha Kalkınma Turu ise DTÖ üyelik sürecini başlatmış bulunmaktadırlar. Hali hedefleri ile tutarlı olması hedeflenmiştir. Bu temel prensipler hazırda Hırvatistan(2005) ve Makedonya(2004) ile imzalanmış doğrultusunda ilk uygulama dönemi olarak belirlen 1 Nisan Ortaklık ve İstikrar Anlaşmaları bulunmakta ve benzer 2005–31 Aralık 2008 tarihleri arasında geçerli olacak yeni bir anlaşmaların diğer ülkelerle imzalanması düşünülmektedir31. GSP tasarısını gündeme getirmiştir.29 Arnavutluk, Karadağ, Bosna -Hersek ile imzalanması düşünülen Ortaklık ve İstikrar Anlaşmalarının dış ticarete Halen 1 Ocak 2009- 31 Aralık 2011 dönemi için AB’nin ilişkin kısmı Arnavutluk ile 2006, diğer ülkelerle ise 2007 uygulamaya koyduğu yeni GSP Tüzüğü yürürlüktedir. yılında imzalanmış olan ara anlaşmalar ile yürürlüğe girmiş 2009-2011 dönemi için ilave 16 ülkenin GSP+’dan yararlanması bulunmaktadır. Böylelikle AB ve Batı balkan ülkeleri arasında gündeme gelmiştir. GSP+’dan faydalanacak ülkelerinin insan malların serbest dolaşımını sağlayacak bir serbest ticaret hakları, işgücü piyasası ile ilgili temel standartları, iyi yönetişim alanının yaratılması hedeflenmektedir32. CEFTA, Moldovya ve ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili 27 adet uluslararası Batı Balkanları aynı serbest Ticaret Anlaşması altında toplayan konvansiyonu imzalaması beklenmektedir . girişimdir. CEFTA altında daha önceden gerçekleştirilmiş ikili 30 ticaret anlaşmalarını tek çatı altında toplama eğilimi vardır. GPS kapsamında uygulanan tercihli rejim aşağıda belirlenen nedenlerden ötürü, gerekli soruşturma yöntemlerini takiben 4.1. TERCİHLİ TİCARET ANLAŞMALARI geçici veya sürekli olarak askıya alınabilmektedir. 1.Toplulukla idari işbirliğine girmekten kaçınmak, ORTAKLIK ANLAŞMALARI 2.Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) konvansiyonlarına Topluluk Türkiye ile 1963’de ve Yunanistan ile 1962’de bu uymamak, 3.Mahkûmlar tarafından üretilen ürünleri ihraç etmek, ülkelerin Topluluğa üye olmalarını hedefleyen Ortaklık 4.Uruguay Turu kapsamındaki yükümlülüklerini yerine Anlaşmaları imzalamıştır. Yunanistan, Ortaklık Anlaşması’nda öngörülen süreyi Roma Antlaşması’nın 237. Maddesi uyarınca getirmemek, 5.AB’ye karşı haksız ticari uygulamalarda bulunmak. kısaltarak, 1 Ocak 1981 tarihinde Topluluğa üye olmuştur. BATI BALKAN ÜLKELERİNE İLİŞKİN OTONOM TİCARET REJİMİ Topluluğun Malta ve Kıbrıs ile gerçekleştirdiği anlaşma (Bosna-Hersek, Hırvatistan, Arnavutluk ve Sırbistan, Kosova çerçevesinde taraflar arasında bir gümrük birliğinin menşeili mallara ilişkin rejim) oluşturulması öngörülmektedir. Bu ülkeler 1 Mayıs 2004 tarihinde AB’ye tam üye olmuştur. AB’nin Balkanlardaki temel hedefi bölge ülkelerinin, siyasi ve ekonomik bağlamda Avrupa’ya mümkün olduğunca EFTA İLE İLİŞKİLER bütünleşmesinin sağlanmasıdır. AB, bu ülkeleri potansiyel aday ülkeler olarak değerlendirmektedir. AB, Eylül 2000 tarihinde İrlanda, Danimarka ve İngiltere’nin Topluluğa 1973’de Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan Kosova ve Makedonya katılmalarından sonra Topluluk, EFTA ülkeleri ile serbest Cumhuriyeti menşeili ürünlerin Topluluğa girişlerinde tek ticaret anlaşması imzalamıştır. 1977’de tamamlanan bu 20 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası anlaşmalar uyarınca Topluluk ile EFTA ülkeleri arasında MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ İLE sınaî ürünlerin ticaretinde serbest dolaşım sağlanmıştır. YAPILAN ANLAŞMALAR “Avrupa Bütünleşmesi” anlayışının “Tek Pazar” ve Maastricht Anlaşması ile hız kazanması EFTA ülkeleri ile AT arasındaki MDAÜ ile yapılan Ortaklık Anlaşmaları, GATT’ın XXIV. Maddesi ilişkileri güçlendirmiş, Topluluk alım gücü yüksek bir pazara gereğince taraflar arasında en fazla 10 yıllık bir dönemde bir doğru genişlemek amacıyla EFTA ülkeleri ile 1994’de Avrupa serbest ticaret alanı yaratılmasını hedeflemektedir. Ekonomik Alanı (AEA) Anlaşması’nı imzalamıştır. Avrupa Topluluğu’nun MDAÜ’lerle ilişkileri özellikle üç AEA’da karar alma ve anlaşmazlıkların çözümü konularında orta Avrupa ülkesinde yoğunlaşmıştır. Avrupa Topluluğu istediklerini elde edemeyen bazı EFTA ülkeleri, AT’ye tam ile Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya arasında 3. üyelik başvurusunda bulunmuşlardır. Bu çerçevede 1 Ocak Kuşak “Avrupa Anlaşmaları” olarak da tanımlanan Ortaklık 1995’den itibaren Avusturya, İsveç ve Finlandiya Topluluğa Anlaşmaları 16 Aralık 1991 tarihinde imzalanmıştır. tam üye olmuşlardır. AEA Anlaşması’nı genel içeriği itibariyle Anlaşmaların dibacesinde ortak ülkelerin nihai hedeflerinin aşağıdaki şekilde tanımlamak mümkündür; Topluluğa tam üye olmak olduğu belirtilmektedir. • İşgücü, malların, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımı, • ARGE, eğitim, tüketici hakları, çevre ve sosyal politika alanında işbirliğini geliştirmek, • Ortak tarım, balıkçılık, mali konular ve vergilendirme Nitekim, AB genişleme sürecinde 2004 yılında üye olarak yer alan ülkeler arasında, Macaristan, Çek ve Slovak Cumhuriyetleri, Polonya, Estonya, Litvanya, Letonya ve Slovenya yer almıştır. politikaları ile ortak savunma ve dış ilişkiler alanındaki ortak politikalar AEA kapsamında değildir. AFRİKA, KARAYİP ve PASİFİK ÜLKELERİ (AKP) İLE İLİŞKİLER Mevcut anlaşmalar kapsamında EFTA, AB, MDAÜ ve Türkiye İngiltere’nin 1973 yılında Topluluğa katılmasının ardından arasında diyagonal menşei kümülâsyonu mümkündür. İngiliz Uluslar Topluluğu ülkeleri ile Topluluk arasında ayrıcalıklı ticaret ilişkilerini düzenlemek amacıyla yeni bir anlaşma AKDENİZ ÜLKELERİ İLE İLİŞKİLER yapma gereği ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede Afrika, Karayipler ve Pasifik’te (AKP) yer alan 46 İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi ile Akdeniz bölgesinde yer alan birçok ülke ile taraflar arasındaki topluluk arasında 1975 yılında Lome Anlaşması imzalanmıştır. ticarette kolaylıklar öngören ticaret ve işbirliği anlaşmaları I. Lome anlaşmasının ardından II, III ve IV. Lome Anlaşmaları imzalanmıştır. Bu ülkeler arasında Fas, Tunus, Cezayir, İsrail, imzalanarak yürürlüğe girmiştir. Bu anlaşmalar kapsamında Mısır, Ürdün, Suriye ve Lübnan bulunmaktadır. AKP ülkeleri vergiden ve miktar kısıtlamalarından büyük ölçüde muaf tutularak topluluk pazarına girebilmektedirler. AB, 1995 yılı itibariyle Akdeniz ülkeleri ile bütünleşmeyi AB, AKP ülkeleri ile ilişkilerini Nisan 2003’de yürürlüğe girmiş derinleştirecek bir yeni girişim başlatmıştır. “ Avrupa Akdeniz olan “Contonou Anlaşması” kapsamında yürütmüştür. Ortaklığı” olarak adlandırılan bu girişim kapsamında 2010 yılı itibariyle Avrupa–Akdeniz Serbest Ticaret alanının yaratılması Anlaşma, siyasi, kalkınma-finansal alanda işbirliği ve ticari hedeflenmektedir. AB ile Mısır, İsrail, Ürdün, Fas, Filistin ve alanda ortaklık olmak üzere birbirine bağlı üç ayrı sütun Tunus ile bu çerçevede ortaklık anlaşmaları imzalanmış üzerine oturtulmuştur. Son sütunda Güney Afrika Cumhuriyeti bulunmaktadır. İsrail, Fas ve Tunus ile yapılan anlaşmalar hariç olmak üzere diğer ülkeler 2007 yılına kadar tek taraflı yürürlüğe girmiştir. Lübnan ve Suriye ile müzakereler devam olarak tercihli ticaretten yararlanmıştır. Bu kapsamda sanayi etmektedir. ürünleri, işlenmiş tarım ürünleri ve balıkçılık ürünleri korunma önlemleri hakkı saklı tutularak AB pazarlarına gümrüksüz Ortaklık anlaşmalarının kapsamı daha önce yapılan işbirliği ihraç edilebilmiştir. Ayrıca muz, dana eti ve şeker için taraflar anlaşmalarından farklıdır. Daha önce AB tek taraflı olarak arasında ürün protokolleri imzalanmıştır. 1 Ocak 2007 tarihi pazara giriş imkânı sağlarken bu kez asimetrik olmasına karşın itibariyle bu ülkelerle DTÖ kurallarına karşılıklılık ilkesi getirilmiştir. uygun karşılıklı “Ekonomik Ortaklık Anlaşmalarının” • Yapılan anlaşmalar kapsamında AKP ülkeleri gerektiğinde imzalanması hedeflenmiş, en geç 2020 yılına kadar sürecek DTÖ’nün“Korunma hükümleri” kapsamında hareket bir geçiş dönemi sonunda ise taraflar arasında ticaretin edebilecekler. Yeni gelişme aşamasında olan sanayinin liberalleştirilmesi öngörülmüştür. Ancak 2007 yılı sonuna korunması veya gıda güvenliği nedeniyle koruma 33 gelindiğinde AKP ülkeleri ile ortaklık anlaşmaların öngörülen tarihlere kadar yapılamayacağı anlaşılmıştır. Bunun da önlemlerine başvurulması mümkün olabilecektir. “Ekonomik Ortaklık Anlaşmaları” kapsamında bazı ötesinde “Contonou Anlaşması”nın gerek AB’nin gerek AKP AKP ülkeleri diğerlerinden daha fazla pazarlarını açmış ülkelerinin DTÖ yükümlülüklerini karşılamada yetersiz kaldığı bulunmaktadırlar. AB, DTÖ kuralları ile uyumlu olduğunu bilinmektedir. Bu durum AKP ülkeleri ile benzer konumda düşündüğü bu sistem içinde kalkınma yardımları ile olan gelişmekte olan ülkelerin DTÖ’ye şikayetlerine konu bölge ticaretinin serbestleşmesine katkı sağlamayı olmuştur. AB bu duruma çare olarak AKP ülkeleri ile DTÖ amaçlamaktadır. kurallarına uygun mal ticaretini öngören “Geçiş Anlaşmalarını” (Interim Agreements) gerçekleştirmiştir. Yapılmış olan geçiş 5. SONUÇ Anlaşmalarının temel özellikleri Şunlardır: • AKP Ülkelerinden AB pazarlarına serbest giriş imkanı:1 AB günümüzde dünyanın en önemli ticari bloklarından birini Ocak 2008 tarihinden bu yana AKP menşeil, ürünler oluşturmaktadır. Gümrük birliği temeli üzerine oturtulmuş veya AB ile geçiş anlaşması imzalamış olan bölgeler AB olan AB ortak ticaret politikası, AB’nin en donanımlı ortak pazarlarına gümrük pirinç ve şeker hariç olmak üzere politikası olma özelliğini taşımaktadır. AB’nin genişleme ve vergisi ödemeksizin girebilmektedirler. Pirinç ve seker için derinleşme süreçlerinde edinmiş olduğu deneyim, ortak AB pazarlarına gümrüksüz giriş imkanı 2010 ve 2015 yılları ticaret politikası araçlarının da zaman içerisinde farklılaşmasına itibarıyla sağlanması öngörülmektedir. neden olmuştur. Günümüz koşullarında AB uygulamakta • AB ürünlerine zaman içinde AKP pazarlarına olduğu ticaret politikası ile bir taraftan üçüncü ülkelere karşı gümrüksüz giriş imkanının tanınması: AKP ülkelerince üye ülke çıkarlarını en gelişmiş araçlarla korumayı başarırken yapılacak gümrük indirimlerinin yavaş ve asimetrik diğer taraftan da üye ülkelere serbest ticaret koşullarında olarak gerçekleşmesi bu ülkelerin kalkınma hedefleriyle dünya ticaretinden önemli bir pay alma imkânı yaratmaktadır. uyumlu olacaktır. Bu süreçte tarım gibi hassas sektörlerin korunmasına imkan sağlayacak esnekliğin gösterilmesi Türkiye’nin 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı kapsamında beklenmektedir. Bu sektörler arasında ayrıca gıda güvenliği AB ile gümrük birliğini gerçekleştirmesi AB ortak ticaret ile ilgili sektörler, devletin gelirini sağladığı başlıca sektörler politikasına uyumu yükümlülüğünü de beraberinde ve kırsal kesimde yaşayan toplulukların gelirini doğrudan getirmiştir. Gümrük indirimleri ve OGT’ye uyum başlangıçta etkileyeck sektörler yer almaktadır. Fildişi Sahili, Gana, katma protokol yükümlülükleri kapsamında uygulamaya Comoros, Madagascar, Zambia, Zimbabwe ve Doğu konmuştur. Ancak AB–Türkiye ilişkilerinin kesintiye uğradığı Afrika’da yer alan Kenya, Tanzania, Uganda, Rwanda, Burundi dönemde gümrük indirimleri ve OGT’ye uyum askıya alınmış, AB’den gerçekleştirdikleri ithalatlarının %20’sini koruma AB ortak ticaret politikasının üçüncü ülkelere karşı korumada altında tutmaya devam etmektedirler en temel aracı olan AB ülkelerine karşı gümrük indirimlerine • AKP ülkelerinin gümrüklerini uzunca bir zamana ancak 1988’de tekrar başlanabilmiştir. OGT’ye uyum ise ancak yayarak düşürmesi beklemektedir: AKP ülkeleri farklılık 2001 yılı itibariyle tamamlanmıştır. Sanayi ürünleri itibariyle göstermekle beraber 25 yıllık bir süre içerisinde piyasalarını AB ile gümrük birliğinin gerçekleştirilmesi, gümrük birliği serbestleştireceklerdir. Örnek olarak Mauritius piyasasının öncesinde %16 seviyesinde olan koruma oranını 2005 yılı %96’sını 2022 yılına kadar AB ülkelerine açacağını beyan ithalat rejimi kapsamında %4,2 seviyesine indirmiştir. etmiştir. 22 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası Gümrük birliği kapsamında AB ortak ticaret politikasına AB içinde bulunduğumuz kriz döneminde en fazla etkilenecek uyum yükümlülüğü, Türkiye’ye sayıları 19’u bulan gelişmişlik ülkeler arasında yer almaktadır. AB ülkelerinin alım gücünde seviyeleri farklı ülkeler ile tercihli ticaret anlaşması yapma meydana gelecek düşüş Türkiye’nin ihracat yapabilme zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir. Türkiye’nin üçüncü kapasitesini etkileyebilecektir. AB hazırladığı politika ülkelerle gümrük birliği kapsamında gerçekleştirmiş olduğu dokümanlarında kriz ortamında bile dış ticarette “ korumacı” tercihli ticaret anlaşmalar ve otonom rejimler kapsamında önlemlere başvurmanın doğru olmayacağını vurgulamaktadır. tanıdığı tavizli rejimler, Türkiye’ye farklı pazarlara açılma Ancak, “Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları”, “ Rekabet” ve “ Kamu imkânını ve dış ticaret alanında pazara göre ürün ve fiyat Alımları” gibi ticaretle ilgili diğer alanlarda daha iyi takipçi farklılaştırma yeteneğini kazandırmıştır. ve uygulamacı olacaklarını belirtmektedir. Önümüzdeki dönemde AB açısından önem kazanacak bir diğer husus ise Bu bakış açısıyla AB ortak ticaret politikası araçlarının öncelikle daha fazla “ Serbest Ticaret Anlaşmaları”nın imzalanmasının iyi anlaşılması önemli hale gelmektedir. AB ortak ticaret hedeflenmesidir. politikası değişikliklerinin ve bunların DTÖ bünyesindeki iz düşümlerinin izlenmesi Türkiye’nin dünya pazarlarında rekabet AB ortak ticaret politikası kapsam ve stratejilerinin takibi ve gücünü ortaya koyarken beraberinde algılanması gereken bir iyi anlaşılması %50 ticaretini AB ile gerçekleştirmekte olan süreç olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye’nin dış ticaretinde rekabet gücünü koruyabilmesi ve yeni pazarlara açılabilmesi açısından zorunludur. Gümrük birliğinin bir yükümlülüğü olarak AB ortak dış ticaret politikasını benimsemek durumunda olan Türkiye, böylelikle bir taraftan AB ülkelerine sanayi ürünlerinde mal piyasalarını açarken diğer taraftan AB ile aynı politika araçları ile üçüncü ülkelere karşı koruma yapabilmektedir. 6. EKLER ve TABLOLAr EK I. TABLO ve GRAFİKLER Grafik1.1. Grafik 2.1. Dünya Yabancı Sermaye Akışının Dağılımı (2004-2006) Mal grupları İtibarıyla AB İthalat Yabancı Sermaye Girişi (Mallar-2006) Diğer 8,98% Diğer Ana Ürünler 7,50% AB (27) 20,04% Tarımsal Ürünler 7,80% Aday Ülkeler 1,90% EFTA 2,00% Japonya 0,00% Çin, Hong Kong 5,01% Güney Kore 1,00% ASEAN 6,01% Enerji 27,40% Rusya 3,01% ABD 20,96% İmalat Sanayi 57,30% Mercosur 3,01% Kanada 5,01% Grafik1.2. Grafik 2.2. Dünya Yabancı Sermaye Akışının Dağılımı (2004-2006) Mal grupları İtibarıyla AB İhracatı Yabancı Sermaye Çıkışı (Mallar-2006) Diğer 8,98% Diğer Ana Ürünler 3,60% Tarımsal Ürünler 6,80% AB (27) 35,93% ABD 20,96% Enerji 5,90% Kanada 5,99% Mercosur 2,00% Rusya 2,00% ASEAN 2,00% Güney Kore 1,00% Çin, Hong Kong 4,99% Aday Ülkeler 0,20% EFTA 9,98% Japonya 599% 24 İmalat Sanayi 83,70% AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası Tablo1: Dünya Ekonomik Görünümü Tahminleri TAHMİN Yıllık Ortalama Büyüme Hızı % 2007 2008 2009 2010 Dünya Hasılatı 5.1 3.1 -1.4 2.5 Gelişmiş Ekonomiler 2.7 0.8 -3.8 0.6 ABD 2.0 1.1 -2.6 0.8 Avrupa 2.7 0.8 -4.8 -0.3 Almanya 2.5 1.3 -6.2 -0.6 Fransa 2.3 0.3 -3.0 0.4 İtalya 1.6 -1.0 -5.1 -0.1 İspanya 3.7 1.2 -4.0 -0.8 Japonya 2.3 -0.7 -6.0 1.7 Birleşik Krallık 2.6 0.7 -4.2 -0.2 Kanada 2.5 0.4 -2.3 1.6 Diğer Gelişmiş Ekonomiler Yeni Sanayileşmiş Asya Ekonomileri Yükselen Piyasa Ekonomileri ve Gelişmekte olan Ekonomiler Afrika Güney Sahra 4.7 1.6 -3.9 1.0 5.7 1.5 -5.2 1.4 8.3 6.0 1.5 4.7 6.2 5.2 1.8 4.1 6.9 5.5 1.5 4.1 Orta ve Doğu Avrupa 5.4 3.0 -5.0 1.0 Bağımsız Devletler Topluluğu 8.6 5.5 -5.8 2.0 Rusya 8.1 5.6 -6.5 1.5 Rusya haricindeki Ekonomiler 9.8 5.4 -3.9 3.2 10.6 7.6 5.5 7.0 13.0 9.0 7.5 8.5 Gelişmekte olan Asya Ekonomileri Çin Hindistan 9.4 7.3 5.4 6.5 ASEAN-Beşlisi (Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland) 6.3 4.8 -0.3 3.7 Orta Doğu 6.3 5.2 2.0 3.7 Brezilya 5.7 5.1 -1.3 2.5 Meksika 3.3 1.3 -7.3 3.0 AB 3.1 1.1 -4.7 -0.1 7.2 2.9 -12.2 1.0 Gelişmiş Ekonomiler 4.7 0.4 -13.6 0.6 Yükselen Piyasa Ekonomileri ve Gelişmekte olan Ekonomiler 13.8 9.4 -9.6 0.8 Gelişmiş Ekonomiler 6.2 2.0 -15.0 1.3 Yükselen Piyasa Ekonomileri ve Gelişmekte olan Ekonomiler 9.5 4.1 -6.5 1.4 Dünya Ticaret Hacmi (Mal ve Hizmetler) İthalat İhracat Kaynak: IMF-World Economic Outlook-2009 July.Global Prospects and Policies. WTO Secretariat Report 2009 pg13 “Trade Situation in 2008-2009” Tablo2: Mal Ticareti: Başlıca İhracatçı ve İthalatçı Ülkeler, 2008 (Milyar Dolar/%) İhracatçı Ülkeler Değer Pay Yıllık Yüzde Değişim 1 Almanya 1465 9.1 11 1 2 Çin 1428 8.9 17 2 3 ABD 1301 8.1 12 4 Japonya 782 4.9 10 İthalatçı Ülkeler Yıllık Yüzde Değişim Değer Pay ABD 2166 13.2 7 Almanya 1206 7.3 14 3 Çin 1133 6.9 19 4 Japonya 762 4.6 22 5 Hollanda 634 3.9 15 5 Fransa 708 4.3 14 6 Fransa 609 3.8 10 6 Birleşik Krallık 632 3.8 1 7 İtalya 540 3.3 10 7 Hollanda 574 3.5 16 8 Belçika 477 3.0 10 8 İtalya 556 3.4 10 9 Rusya Federasyonu 472 2.9 33 9 Belçika 470 2.9 14 10 Birleşik Krallık 458 2.8 4 10 Güney Kore 435 2.7 22 11 Kanada 456 2.8 8 11 Kanada 418 2.5 7 12 Güney Kore 422 2.6 14 12 İspanya 402 2.5 3 13 Hong Kong,Çin 370 2.3 6 13 Hong Kong,Çin 393 2.4 6 14 Singapur 338 2.1 13 14 Meksika 323 2.0 9 15 Suudi Arabistan 329 2.0 40 15 Singapur 320 1.9 22 16 Meksika 292 1.8 7 16 Rusya Federasyonu 292 1.8 31 17 İspanya 268 1.7 6 17 Hindistan 292 1.8 35 18 Taipei, Çin 256 1.6 4 18 Taipei, Çin 240 1.5 10 19 Birleşik Arap Emirlikleri 232 1.4 28 19 Polonya 204 1.2 23 20 İsviçre 200 1.2 16 20 Türkiye 202 1.2 19 21 Malezya 200 1.2 13 21 Avustralya 200 1.2 21 22 Brezilya 198 1.2 23 22 Avusturya 184 1.1 13 23 Avustralya 187 1.2 33 23 İsviçre 183 1.1 14 24 İsveç 184 1.1 9 24 Brezilya 183 1.1 44 25 Avusturya 182 1.1 11 25 Tayland 179 1.1 28 26 Hindistan 179 1.1 22 26 İsveç 167 1.0 10 27 Tayland 178 1.1 17 27 Birleşik Arap Emirlikleri 159 1.0 20 28 Polonya 168 1.0 20 28 Malezya 157 1.0 7 29 Norveç 168 1.0 23 29 Çek Cumhuriyeti 142 0.9 20 30 Çek Cumhuriyeti 147 0.9 20 30 Endonezya 126 0.8 36 Toplam (30 Ülke) 13120 81.4 Toplam (30 Ülke) 13409 81.7 Dünya Toplamı 16127 100.0 Dünya Toplamı 16415 100.0 Kaynak: WTO Secretariat Report 2009 pg15 ”Trade Situation in 2008-2009” 26 15 15 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası Tablo 3: AB’nin Önemli Ticaret Ortakları (İthalat %) İTHALAT % 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 AB-27 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 ABD 22.3 20.8 20.8 19.5 16.9 15.5 13.9 13.0 12.7 12.0 Çin (Hong Kong hariç) 7.1 7.5 8.4 9.6 11.4 12.5 13.6 14.4 16.2 16.0 Rusya Federasyonu 4.8 6.4 6.7 6.9 7.6 8.2 9.5 10.4 10.1 11.2 İsviçre 7.4 6.3 6.5 6.6 6.3 6.0 5.6 5.3 5.4 5.2 Norveç 4.1 4.8 4.7 5.1 5.5 5.4 5.7 5.9 5.3 5.9 Japonya 10.1 9.3 8.3 7.9 7.7 7.3 6.3 5.7 5.5 4.8 Türkiye 2.1 1.9 2.3 2.6 2.9 3.2 3.1 3.1 3.3 3.0 Güney Kore Cumhuriyeti 2.8 2.7 2.4 2.6 2.8 3.0 2.9 3.0 2.9 2.5 Brezilya 1.9 1.9 2.0 2.0 2.0 2.1 2.0 2.0 2.3 2.3 Hindistan 1.4 1.3 1.4 1.5 1.5 1.6 1.6 1.7 1.9 1.9 Kanada 1.9 1.9 1.9 1.8 1.7 1.6 1.5 1.5 1.6 1.5 Cezayir 1.1 1.7 1.7 1.5 1.6 1.5 1.8 1.8 1.5 1.8 Güney Afrika 1.5 1.5 1.7 1.7 1.6 1.5 1.4 1.4 1.5 1.4 Suudi Arabistan 1.1 1.6 1.3 1.3 1.4 1.6 1.9 1.7 1.3 1.4 Libya Arap Cumhuriyeti 0.9 1.3 1.2 1.0 1.2 1.3 1.7 1.9 1.9 2.2 Ukrayna 0.4 0.5 0.6 0.7 0.7 0.8 0.7 0.7 0.9 0.9 Singapur 1.8 1.8 1.5 1.5 1.6 1.6 1.6 1.4 1.3 1.0 Birleşik Arap Emirlikleri 0.3 0.3 0.3 0.3 0.4 0.5 0.8 0.4 0.4 0.4 Avusturalya 1.0 0.9 1.0 1.0 1.0 0.9 0.8 0.8 0.8 0.7 Meksika 0.7 0.7 0.8 0.7 0.7 0.7 0.8 0.8 0.8 0.9 Kaynak: AB Komisyonu Dış Ticaret Genel Müdürlüğü verileri, Ağustos 2009 http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/data.htm http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-AR-09-008/EN/KS-AR-09-008-EN.PDF Tablo 4: AB’nin Önemli Ticaret Ortakları (İthalat/Milyar Avro) İTHALAT (milyar avro) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 AB-27 743.30 992.70 979.14 936.97 935.27 1027.52 1179.57 1351.73 1434.05 1550.69 ABD 165.86 206.28 203.30 182.62 158.12 159.38 163.51 175.22 181.63 186.34 Çin (Hong Kong hariç) 52.60 74.63 82.00 90.15 106.22 128.69 160.33 194.83 232.59 247.62 Rusya Federasyonu 35.90 63.78 65.87 64.49 70.69 83.95 112.59 140.89 144.27 173.32 İsviçre 55.12 62.57 63.63 61.69 59.09 62.00 66.58 71.59 76.92 80.07 Norveç 30.42 47.19 46.37 48.02 51.02 55.29 67.22 79.16 76.65 92.01 Japonya 75.41 92.09 81.13 73.65 72.39 74.69 74.06 77.29 78.35 74.79 Türkiye 15.96 18.74 22.08 24.59 27.26 32.73 36.08 41.70 46.96 45.88 Güney Kore Cumhuriyeti 20.50 26.96 23.27 24.56 26.00 30.67 34.45 40.77 41.35 39.38 Brezilya 14.07 18.66 19.60 18.36 19.11 21.72 24.12 27.19 32.78 35.48 Hindistan 10.45 12.85 13.46 13.68 14.06 16.37 19.09 22.61 26.61 29.39 Kanada 14.00 18.98 18.57 16.70 15.96 16.44 17.38 19.74 23.29 23.78 Cezayir 7.89 16.62 16.17 14.41 14.59 15.25 20.89 24.16 20.84 28.54 Güney Afrika 10.86 14.70 16.35 15.92 15.06 15.81 16.84 18.54 20.90 22.16 Suudi Arabistan 8.48 15.92 13.16 12.36 12.99 16.27 22.60 23.39 18.47 21.13 Libya Arap Cumhuriyeti 6.96 13.08 11.60 9.52 10.99 13.67 19.81 26.07 27.42 34.15 Ukrayna 3.30 4.81 5.90 6.65 6.58 8.46 8.66 9.85 12.42 14.36 Singapur 13.65 17.39 15.16 14.34 14.90 16.92 18.42 19.28 18.42 16.18 Birleşik Arap Emirlikleri 1.88 2.53 2.86 2.92 3.94 5.36 9.85 5.76 6.07 5.82 Avusturalya 7.12 9.15 9.58 9.09 9.03 8.81 9.59 11.24 11.80 11.22 Meksika 4.95 7.40 7.73 6.56 6.55 6.91 9.24 10.57 12.12 13.81 Kaynak: AB Komisyonu Dış Ticaret Genel Müdürlüğü verileri, Ağustos 2009 http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/data.htm http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-AR-09-008/EN/KS-AR-09-008-EN.PDF 28 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası Tablo 5: AB’nin Önemli Ticaret Ortakları (İhracat/milyar avro) İHRACAT/ milyar avro 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 AB-27 683.08 849.74 884.71 891.90 869.24 952.95 1052.72 1159.29 1241.57 1308.6 ABD 187.00 238.20 245.59 247.93 227.28 235.50 252.68 268.99 261.43 249.42 Çin (Hong Kong hariç) 19.66 25.86 30.66 35.10 41.47 48.38 51.83 63.78 71.91 78.42 Rusya Federasyonu 16.86 22.74 31.60 34.42 37.21 46.03 56.70 72.31 89.13 105.17 İsviçre 63.74 72.53 76.51 72.82 71.38 75.21 82.59 87.73 92.90 97.66 Norveç 23.90 26.40 27.18 28.16 27.66 30.78 33.84 38.47 43.56 43.68 Japonya 35.69 45.50 45.52 43.46 40.97 43.42 43.75 44.75 43.76 42.38 Türkiye 21.62 31.90 21.87 26.62 30.85 40.13 44.62 49.99 52.69 54.27 Güney Kore Cumhuriyeti 11.66 16.74 15.84 17.65 16.45 17.93 20.23 22.86 24.79 25.65 Brezilya 14.39 16.85 18.57 15.74 12.40 14.17 16.06 17.74 21.31 26.32 Hindistan 10.60 13.68 12.95 14.33 14.57 17.15 21.32 24.38 29.49 31.53 Kanada 16.87 21.11 22.39 22.91 21.58 22.10 23.90 26.69 25.89 26.10 Cezayir 5.35 6.24 7.75 8.33 8.02 9.51 10.49 9.96 11.25 15.31 Güney Afrika 9.79 11.81 12.58 12.62 13.59 16.05 18.11 19.88 20.49 20.23 Suudi Arabistan 10.40 12.20 13.51 14.36 13.66 12.68 15.58 17.61 20.10 21.24 Libya Arap Cumhuriyeti 2.37 2.58 3.05 3.24 3.21 3.54 3.59 3.68 4.17 5.73 Ukrayna 3.95 5.45 7.09 7.85 8.94 10.58 13.28 18.26 22.37 25.14 Singapur 12.55 15.80 15.23 14.87 14.32 16.21 17.44 19.70 20.61 21.98 Birleşik Arap Emirlikleri 9.84 12.12 14.15 14.76 16.55 18.87 25.56 25.26 26.89 31.67 Avusturalya 13.84 15.85 15.66 16.87 17.53 19.90 20.73 21.28 22.72 25.18 Meksika 10.58 14.28 15.34 15.34 14.39 14.73 16.84 19.13 20.99 22.06 Kaynak: http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/data.htm http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-AR-09-008/EN/KS-AR-09-008-EN.PDF Tablo 6: AB’nin Önemli Ticaret Ortakları (İhracat %) İHRACAT % 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 AB-27 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 ABD 27.4 28.0 27.8 27.8 26.1 24.7 24.0 23.2 21.1 19.1 Çin (Hong Kong hariç) 2.9 3.0 3.5 3.9 4.8 5.1 4.9 5.5 5.8 6.0 Rusya Federasyonu 2.5 2.7 3.6 3.9 4.3 4.8 5.4 6.2 7.2 8.0 İsviçre 9.3 8.5 8.6 8.2 8.2 7.9 7.8 7.6 7.5 7.5 Norveç 3.5 3.1 3.1 3.2 3.2 3.2 3.2 3.3 3.5 3.3 Japonya 5.2 5.4 5.1 4.9 4.7 4.6 4.2 3.9 3.5 3.2 Türkiye 3.2 3.8 2.5 3.0 3.5 4.2 4.2 4.3 4.2 4.1 Güney Kore Cumhuriyeti 1.7 2.0 1.8 2.0 1.9 1.9 1.9 2.0 2.0 2.0 Brezilya 2.1 2.0 2.1 1.8 1.4 1.5 1.5 1.5 1.7 2.0 Hindistan 1.6 1.6 1.5 1.6 1.7 1.8 2.0 2.1 2.4 2.4 Kanada 2.5 2.5 2.5 2.6 2.5 2.3 2.3 2.3 2.1 2.0 Cezayir 0.8 0.7 0.9 0.9 0.9 1.0 1.0 0.9 0.9 1.2 Güney Afrika 1.4 1.4 1.4 1.4 1.6 1.7 1.7 1.7 1.7 1.5 Suudi Arabistan 1.5 1.4 1.5 1.6 1.6 1.3 1.5 1.5 1.6 1.6 Libya Arap Cumhuriyeti 0.3 0.3 0.3 0.4 0.4 0.4 0.3 0.3 0.3 0.4 Ukrayna 0.6 0.6 0.8 0.9 1.0 1.1 1.3 1.6 1.8 1.9 Singapur 1.8 1.9 1.7 1.7 1.6 1.7 1.7 1.7 1.7 1.7 Birleşik Arap Emirlikleri 1.4 1.4 1.6 1.7 1.9 2.0 2.4 2.2 2.2 2.4 Avusturalya 2.0 1.9 1.8 1.9 2.0 2.1 2.0 1.8 1.8 1.9 Meksika 1.5 1.7 1.7 1.7 1.7 1.5 1.6 1.6 1.7 1.7 Kaynak: http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/data.htm http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-AR-09-008/EN/KS-AR-09-008-EN.PDF 30 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası Ek ıı ab ’nin dtö bünyesinde gerçekleştirmiş olduğu hizmet ve mal ticareti anlaşmaları (30/6/2008) I. GATT Madde XXIV’e göre bildirilen Anlaşmalar (Malların Ticaretini Kapsayan Serbest Ticaret Alanları ve Gümrük Birliği) Taraflar Anlaşmanın Türü Resmi Gazete Referans Yürürlüğe Giriş Tarihi GATT ve DTÖ’ye Bildirim Tarihi 1.1.58 24.4.57 GATT/DTÖ Değerlendirme Durumu Avrupa Topluluğu AT Üye Ülkeleri Roma Antlaşması Değerlendirme 1957’de sonuçlandırıldı. Danimarka/ İrlanda/İngiltere, Yunanistan ve Portekiz/İspanya’nın ard arda Birliğe katılımı bildirildi ve değerlendirildi AT- Avusturya, Finlandiya ve İsveç’in Katılımı C/241, 29.8.94 1.1.95 19.1.95 Rapor üzerinde danışma prosedürü AT- Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya ve Slovenya’nın Katılımı L/236, 23.9.03 1.5.04 26.4.04 Değerlendirme henüz başlamadı Bulgaristan ve Ronamya’nın katılımı L/157,21.06.05 01.01.07 27.09.06 Değerlendirme henüz yok L/374, 31.12.90 1.7.91 25.2.98 Rapor taslak haline getirilecek 22.12.95 Değerlendirme aşamasında Gümrük Birliği Andora Mektupların Değişimi Türkiye AT-Türkiye Ortaklık Konseyi 1/95 Kararı L/35, 13.2.96 31.12.95 Danimarka (Faroe Adaları) Serbest Ticaret Anlaşması L’53, 22.2.97 1.1.97 19.2.97 Değerlendirme aşamasında Norveç, İzlanda, Liechtenstein L/1, 3.1.94 1.1.94 10.10.96 Değerlendirme aşamasında İsviçre Avrupa Ekonomik Alanı (AEA) Anlaşması Serbest Ticaret Anlaşması L/300, 31.12.72 1.1.73 27.10.72 Çalışma Grubu raporu 19.10.73’te kabul edildi Makedonya Ortaklık Anlaşması L/124, 4.5.01 1.6.01 23.10.01 Değerlendirme aşamasında Hırvatistan Ortaklık Anlaşması L/330, 14.12.01 1.3.02 17.3.04 Değerlendirme aşamasında Arnavutluk Ortaklık anlaşması Karadağ Ortaklık Anlaşması Bosna- hersek Ortaklık Anlşaması Çalışma Grubu raporu 11.11.77’de kabul edildi Değerlendirme henüz başlamadı Serbest Ticaret Anlaşmaları a. Avrupa b. Akdeniz Cezayir Ortaklık Anlaşması L/263, 27.9.78 1.7.76 28.7.76 Mısır Ortaklık Anlaşması L/345, 31.12.03 1.6.04 4.10.04 İsrail Ortaklık Anlaşması L/147, 21.6.00 1.6.00 20.9.00 Değerlendirme aşamasında Ürdün Ortaklık Anlaşması L/129, 15.5.02 1.5.02 20.12.02 Değerlendirme aşamasında Lübnan Geçici Anlaşma L/262, 30.9.02 1.3.03 4.6.03 Değerlendirme aşamasında Fas Ortaklık Anlaşması L/70, 18.3.00 1.3.00 13.10.00 Değerlendirme aşamasında Filistin Özerk Yönetimi Ortaklık Anlaşması L/187, 16.7.97 1.7.97 30.6.97 Değerlendirme askıda Suriye İşbirliği Anlaşması L/269, 27.9.78 1.7.77 15.7.77 Çalışma Grubu raporu 17.5.78’de kabul edildi Tunus Ortaklık Anlaşması L/97, 30.3.98 1.3.98 23.3.99 Değerlendirme aşamasında 1.1.71 14.12.70 Çalışma Grubu raporu 9.11.71’de kabul edildi c. Diğer Belirli Deniz aşırı Ülkeler ve Topraklar (OCT/PTOM II) Şili Meksika Güney Afrika Ortaklık Anlaşması 18.11.02’de imzalanan Katılım Ortaklığı Anlaşması AT-Meksika Ortak Konseyi Kararı 2/2000 L/352, 30.12.02 1.2.03 3.2.04 L/157, 30.6.00 1.7.00 25.7.00 Değerlendirme aşamasında Ticaret, Kalkınma ve İşbirliği Anlaşması L/311, 4.12.99 1.1.00 2.11.00 Değerlendirme aşamasında Değerlendirme aşamasında II. GATS Madde V kapsamında bildirimi yapılmış Anlaşmalar (Hizmet Ticaretini kapsayan Bölgesel Ekonomik Entegrasyon Anlaşmaları) Taraflar Resmi Gazete Referans Yürürlüğe Giriş Tarihi DTÖ’ye Bildirim Tarihi DTÖ Değerlendirme Durumu Avrupa Topluluğu n/a n/a 10.11.95 Rapor danışma prosedürü AT 15 Genişlemesi AT Üye Ülkeleri (AT 12) C/241, 29.8.94 1.1.95 19.1.95 Değerlendirme aşamasında; AT önemli sorulara cevabını iletiyor; GATS Madde XXI sürecinin olanaklılığı AT 25 Genişlemesi L/236, 23.9.03 1.5.04 26.4.04 Değerlendirme henüz başlamadı AT 27 Genişleme L/157 21.06.05 01.01.07 Değerlendirme yok Avrupa İzlanda, Liechtenstein, Norveç L/1, 3.1.94 1.1.94 10.10.96 Değerlendirme aşamasında 21.6.02 Değerlendirme aşamasında Diğerleri Şili Meksika Ortaklık Anlaşması l/352 30.12.02 Ekonomik Ortaklık Anlaşması L/276, 28.10.001.10.00 III. (a) DTO’ye Bildirimi Yapılmamış Anlaşmalar (Malların Ticareti) Taraflar San Marino Anlaşmanın Türü Resmi Gazete Referans İmzalanma Tarihi Yürürlüğe Giriş Tarihi Gümrük Birliği L/359, 9.12.92 27.11.92 1.12.92 IV. AT’nin DTÖ’den Feragat Aldığı Anlaşmalar Taraflar Anlaşmanın Türü Resmi Gazete Referans Yürürlüğe Giriş Tarihi Hak Feragatı Talebi Tarihi DTÖ Durumu Afrika-Karayip-Pasifik Ülkeleri (77) Ortaklık Anlaşması (Cotonou Anlaşması) L/317, 15.12.00 1.3.00 29.2.00 Hak feragatı 14.11.01’de verildi (DTÖ belgesi WT/MIN(01)/15) V. Müzakere Sürecinde Olan Anlaşmalar Taraflar Anlaşma Arjantin, Brezilya, Paraguay, Uruguay (Mercosur) Serbest Ticaret Alanı Körfez İşbirliği Konseyi (Bahreyn, Kuveyt, Umman, Katar, Suudi Arabistan, BAE) İşbirliği ve Serbest Ticaret Suriye Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması Türkiye AT-Türkiye Ortaklık Konseyi’nin Hizmetler ve Kamu Alımlarının Serbestleşmesi Üzerine Kararı Arnavutluk Stabilizasyon ve Ortaklık Anlaşması CEDEAO (Batı Afrika) Ekonomik Ortaklık Anlaşması (AKP ülkeleri) CEMAC ve Sao Tome ve Prens (Orta Afrika) Ekonomik Ortaklık Anlaşması (AKP ülkeleri) 16 COMESA ülkesi (Doğu ve Güney Afrika) Ekonomik Ortaklık Anlaşması (AKP ülkeleri) 15 CARIFORUM ülkesi (Karayip) Ekonomik Ortaklık Anlaşması (AKP ülkeleri) 7 SADC ülkesi Ekonomik Ortaklık Anlaşması (AKP ülkeleri) 14 AKP Pasifik Ülkesi Ekonomik Ortaklık Anlaşması (AKP ülkeleri) 32 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası EK III: AB Ticaret Politikasında Tarife Dışı Engel EK IV: AB’nin Sunduğu GSP+’dan yararlanabilmek olarak Fikri Mülkiyet hakları Uygulamaları İçin İmzalanması Öngörülen TEMEL İnsan hakları ve İŞGÜCÜ Standartları ile ilgili BM/ILO AB Komisyonu, AB’nin dış sınırlarındaki fikri mülkiyet hakları Konvansiyonları: uygulamalarına ilişkin 2008 yılı gümrük istatistiklerine göre, fikri mülkiyet hakları ihlali şüphesiyle alı konulmuş 49 binden fazla olay kayıt altına alındı. 2007 yılında benzer bir şekilde 43 bin dava kayıt altına alınmıştı. Bu konuda AB sanayicileri • Sivil ve Siyasi haklarla İlgili Uluslararası KonvansiyonInternational Covenant on Civil and Political Rights • Ekonomik ve Sosyal Haklarla ilgili Uluslar arası Konvansiyon tarafından 2008 yılı itibarıyla 13 binden fazla gümrükte el International Covenant on Economic Social and Cultural konulması için talep gündeme geldi. Fiilen alı konulan mal Rights sayısı ise 2008 yılında bir önceki yıla oranla iki kat artarak • Irka bağlı Tüm Ayrımcılığın Ortadan kaldırılmasına İlişkin 178 milyonu buldu. Bunlardan 20 milyonunun Avrupalı Konvansiyon tüketicilerin sağlığı ve güvenliği için tehlike teşkil etmekte International Convention on the Elimination of All Forms of olduğu saptanmıştır. Racial Discrimination • Kadınlara karşı Tüm Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına Fikri hak ihlallerinde en fazla artış; İlişkin Konvansiyon • %136 artış ile oyuncaklarda Convention on the Elimination of All Forms of • %58 ile elektrikli aletlerde Discrimination Against Women • %57ile ilaçlarda • %42 ile kişisel bakım ürünlerinde olmuştur. • İşkence, Diğer canice, İnsanlık Dışı, aşağılayıcı muamele ve cezalandırılmaya karşı Konvansiyon Convention Against Torture and other Cruel, Inhuman or En fazla gümrükte el konulan mal grubu: • %2600 artış ile DVD’ler, • %118 ile ilaçlar, • %54 ile sigaralar en oldu. Degrading Treatment or Punishment •Çocuk haklarına İlişkin Konvansiyon Convention on the Rights of the Child • Soykırımın Önlenmesi ve cezalandırılmasına İlişkin Konvansiyon AB Pazarlarına girişte en fazla fikri hak ihlali yapan ülkeler; Convention on the Prevention and Punishment • Tüm mal gruplarında ÇİN of the Crime of Genocide • Yiyecek ve içeceklerde Endonezya, • Sigaralarda Bileşik Arap Emirlikleri ve • İlaçlarda Hindistan oldu. • İstihdama Katılmak için Asgari yaş oranı Minimum Age for Admission to Employment (N° 138) • Prohibition and Immediate Action for the Elimination of the Worst Forms of Child Labour (N° 182) En fazla gümrükte el konulan mal grubu 79 milyon adet Çocuk İşçiliğinin en Kötü koşullarda olanına karşı ile ise %44 payla CD/DVD’ler olurken bu grubu sıra il %23 Acil Eylem ve Yasaklama Planı payla sigaralar ve %10 payla giyim eşyası izlemiştir. EC No 1383/2003 Sayılı AB Tüzüğü gümrüklere, herhangi bir malı için patent dahil fikri hakları ihlal ettiği ile ilgili olarak bir şüphenin ortaya çıkması halinde, o malı geçici olarak alı koyma hakkı vermektedir. Gümrük otoritesi mala ilişkin ihlalin • Abolition of Forced Labour Convention (N° 105) Zorla İşgücü Konvansiyonun Yürürlükten kaldırılması • Forced Compulsory Labour Convention (N° 29) Zorunlu/Zoraki İşçilik Hakkında Kanun • Equal Remuneration of Men and Women Workers for Work olup olmadığını tespit etme yetkisine sahip değildir. Hak of Equal Value Convention (N° 100) sahiplerinin bilgilendirilmesi ile ulusal mahkemeler bu konuda Eşit Değerde İş Yapan Kadın ve Erkek Çalışanların Eşit tespit yapmaktadır. Bu konuda daha fazla bilgi için bakınız; Ücretlendirilmesi Hakkında Konvansiyon http://ec.europa.eu/.taxation customs/customs/customs controls/counterfeit piracy/statistics/index_en.htm Kaynak: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do? reference=IP/09/1106da te:09/07/2009. • Discrimination in Respect of Employment and Occupation Convention (N° 111) Çalışma ve Mesleğe Dayalı Ayrımcılık Hakkında Konvansiyon • Freedom of Association and Protection of the Right to • Convention on International Trade in Endangered Species Organise Convention (N° 87) Tehdit Altında kalan Türlerin Uluslararası Ticaretine İlişkin Dernek Kurma Ve Örgütlenme Özgürlüğünün Korunması Konvansiyon Hakkında Konvansiyon • Convention on Biological Diversity • Application of the Principles of the Right to Organise and to Bargain Collectively Convention (N°98) Biyolojik çeşitliliğe ilşikin Konvansiyon • Cartagena Protocol on Biosafety Örgütlenme Ve Toplu Pazarlık Hakkı İlkelerinin Uygulanmasına Yönelik Konvansiyon Biyo güvenlikle ilgili Cartegana Protokolü • Kyoto Protocol to the UN Framework Convention • International Convention on the Suppression and on Climate Change Punishment of the Crime of Apartheid İklim Değişikline İlişkin BM Çerçeve Konvansiyonuna Ayrımcılık (Irk Ayrımcılığı) Suçlarının Durdurulması Ve İlişkin Kyoto Protokolü Cezalandırılması Hakkında Uluslararası Konvansiyon Çevre Yönetişim İlkeleri ile Bağlantılı olan Tüm Konvansiyonların 2009 yılı sonunda onaylanmış olması beklenmektedir. • UN Single Convention on Narcotic Drugs (1961) Narkotik Uyuşturuculara İlişkin BM Tek Konvansiyonu • UN Convention on Psychotropic Substances (1971) Psikotrop Maddeler Hakkında BM Konvansiyonu • Montreal Protocol on Substances that deplete the Ozone • UN Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Layer Ozon Tabakasını İncelten Maddeler hakkında Montreal Psychotropic Substances (1988) Protokolü Uyuşturucu İlaçların ve Psikotrop Maddelerin Yasadışı • Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal Zararlı Atıkların Sınır Ötesi Hareketlerinin Kontrol Edilmesi ve Atıkların İmha Edilmesi Hakkında Basel Konvansiyonu • Stockholm Convention on persistent Organic Pollutants Kalıcı Organik Kirletici Maddeler Hakkında Stockholm Konvansiyonu 34 Alışverişini Önlemeye Yönelik Birleşmiş Milettler Konvansiyonu • Mexico UN Convention Against Corruption Yolsuzlukla Mücadeleye Yönelik Meksika BM Konvansiyonu Kaynak:European Commission Trade issues “ generalized System of PreferencesOverview- legislation,reports and texts- Everything but arms initiative(EBA) http://ec.europa.eu/trade/issues/global/gsp/index_en.htm AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası EK V: AB SERBEST TİCARET ANLAŞMALARINDA SON DURUM ÜLKE SON DURUM GÜNDEM GÜNEY KORE • Çözüm bekleyen önemli konular: gümrük vergisinin geri verilmesi, RoO ve otomobil için tarife dışı engeller. TÜRKİYE’YE ETKİSİ • AB ile gümrük birliği dahilinde Türkiye ile G.Kore arasında da eşzamanlı ve benzer içerikte bir anlaşma yapılmadığı takdirde, Türk ekonomisi açısından önemli ticaret sapması ve haksız rekabet sorunlarının ortaya çıkması beklenmektedir. • AB’ninG.Kore ile STA görüşmeleri Başmüzakerecisi Ignacio Garcia Bercero şu görüş ve bilgileri paylaştı: 1. Ankara’da Dış Ticaret Müsteşarlığı ve Brüksel’de AB Nezdinde Türkiye Daimi Temsilciliği Ekonomi Müşavirliği konuyu yakından takip ediyor ve AB Komisyonu ile yakın bir işbirliği oluştu. 2. G. Kore ilk başta konuyu tam olarak anlamadı ve Türkiye ile ayrı bir müzakere süreci başlatmadı. 3. AB Komisyonu’na G. Koreli yetkililerden bu konuda artık olumlu bir tutum yansımaktadır. • Müzakereler Haziran 2007’de başladı. • Mal pazarına giriş ve müzakerelerine kamu alımlarının eklenmesi görüşülmekte. • Hindistan’ın AB nezdindeki büyükelçisi Dipak Chatterjee hizmetler ve vize konularının da anlaşma kapsamında olması için ülkesinin kararlı bir tutum sergileyeceğini vurguladı AB ile müzakerelerin son bulmasıyla G. Kore kaynaklarını Türkiye ile benzer bir anlaşma için seferber edebilir. AB ile olan anlaşmanın yürürlüğe girmesi için 27 ülkeyi kapsayan onay sürecinde Türkiye ile anlaşma hazırlanabilir. • Orta Amerikanın kendi iç anlaşmazlıklarından dolayı görüşmelerde 7.tur ertelendi, • STA’nın bölgeden bölgeye boyutları, hassas ürünlerin açılması, hizmetler ve yatırımlar görüşmelerde anahtar konuları oluşturuyor. • Ticaret başlığında 2009’da sonuç alınabilir. Başmüzakerecilerin 23-24 Nisan’da Brüksel’deki resmi olmayan toplantılarında bazı sorunlar çözülebilir. Görüşmeler yavaş ilerliyor.Bölgesel müzakerelere paralel olarak, ikili düzeyde manevra alanlarının tayin edilmesi için ASEAN üyeleriyle ayrı keşif görüşmeleri (Singapur ve Vietnam) devam ediyor. 4-5 Mart tarihlerinde Kuala Lumpur’da 7. Karma Komite toplantısı yapıldı ve müzakerelere ara verme kararı alındı. Bölgesel süreç “durdu” (bir sonraki toplantı tarihi belirli değil) Vietnam ile kapsam çalışması, değerlendirmek için 28-29 Nisan tarihlerinde gerçekleşti. • Karayipler hariç geri kalan tüm ülkelerde tam kapsamlı bölgesel anlaşmalara varmak için müzakereler devam ediyor. • Zambiya Doğu Afrika’dan geçici EPA’ya katıldı • Karayipler EPA’sı 15 Ekim’de imzalandı. • Fildişi Sahilleri EPA’sı 26 Kasım’da imzalandı. • Kamerun 15 Ocak’ta imzaladı. Anlaşmanın tüm unsurlarında en son aşamaya gelindi ancak bazı teknik ayrıntılarda görüşmeler henüz yapılmadı. Diğer geçici EPA’ların imzalanmasına devam edilecek 6. Tur Ekim’de Brüksel’de gerçekleşti. Gümrük tarifleri üzerine öneri aktarıldı, ayrıntılara geçilecek. 7. Tur görüşme: 30 Haziran - 3 Temmuz 2009 Kiev’de gerçekleştirilecek. Yeni dönemde 2 ayda bir yeni görüşme turları yapılacak. Çerçeve Anlaşması/STA üzerine müzakereler 12-13 Ekim 2008 tarihinde Brüksel’de resmen başlatıldı. Libya mal ticareti, hizmetler, yerleşme hakkı, ticaret kuralları, mevzuat ve uyuşmazlıkların çözümü dahil olmak üzere, STA’nın her olası başlığını görüşmek için hazır olduğunu bildirdi. STA müzakerelerinde görüşmelerde 3. Tur: 12-13 Mayıs 2009, Brüksel’de yapıldı Sonraki görüşmeler için üç ayda bir oturum planlanıyor. HİNDİSTAN ORTA AMERİKA • Kosta Rika • El Salvador • Guatemala • Honduras • Nikaragua • Panama ASEAN • Brunei • Burma • Endonezya • Filipinler • Kamboçya • Laos • Malezya • Singapur • Tayland • Vietnam EPA 1 • Afrika, Karayip ve Pasifik ülkeleriyle AB arasında Ekonomik Ortaklık Anlaşması GCC KÖRFEZ İŞBİRLİĞİ KONSEYİ • Bahreyn • Kuveyt • Uman • Katar • S. Arabistan • BAE UKRAYNA LİBYA Görüşmelerde 7. tur: 13 Haziran 2009, Brüksel AB-Hindistan zirvesi: Sonbahar, Yeni Delhi II - TİCARET ANLAŞMALARI (STA olmayanlar ) ÜLKE SON DURUM GÜNDEM IRAK • Müzakereler resmi olarak Kasım 2006’da başladı, son tur görüşmeler 24-25 Şubat 2009’da Bağdat’ta gerçekleşti. • Hizmetler, fikri mülkiyet hakları ve kamu alımları üzerine görüşmeler devam ediyor • Bir STA için siyasal irade henüz yok. • Halen yürürlükte olan bir Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması var (PCA) • Bu anlaşmanın ticaret ve genel ekonomik işbirliği bölümlerini derinleştirecek bir yeni anlaşma için müzakereler sürmekte. Görüşmelerde 4. tur Nisan’da ilk defa Moskova’da gerçekleşti. • Rusya’nın AB nezdindeki büyükelçisi Vladimir Chizhov bazı AB ülkeleriyle ikili ilişkiler boyutunu tercih ettiklerini ve vize konusunda AB’ye karşı tepkili olduklarını vurguladı. • Halen yürürlükte olan bir Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması var (PCA) • Bu anlaşmanın ticaret ve genel ekonomik işbirliği bölümlerini derinleştirecek bir yeni anlaşma için müzakereler sürmekte. Görüşmelerde 3. tur 22-23 Eylül 2008’de Pekin’de yapıldı. • Müzakereler yavaş ilerliyor. Görüşmelerde 8. tur: 25-26 Mayıs’ 2009, Brüksel. Sonraki görüşmeler için gerekli görülürse her 2-3 ayda bir oturum planlanıyor . Ticaret ve yatırımla ilişkili maddelerin yapısı ve içeriği üzerine kavramsal tartışmalar devam ediyor. RUSYA ÇİN Bir sonraki turun tarihi belli değil. Pekin’de Dış Ticaret Bakanlığı (MOFCOM) yetkilileriyle ve Brüksel’de AB Komisyonu ile yapılan görüşmelerde 2010 ortasına kadar somut bir ilerleme öngörülmediği izlenimini var. Kaynak: TÜSİAD Brüksel Temsilciliği Bülteni Haziran 2009 1 2 3 4 KİK ülkeleri Suudi Arabistan, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Umman ve Bahreyn’den oluşmaktadır. MERCOSUR ülkeleri Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay’dan oluşmakta olup, Venezuela’nın üyeliği üye ülkeler tarafından henüz onaylanmamıştır ASEAN ülkeleri Singapur, Endonezya, Malezya, Filipinler, Brunei, Laos, Vietnam, Tayland, Kamboçya ve Myanmar’dan oluşmaktadır. Benin, Burkina Faso, Burundi, Cape Verde, Cibuti, Kongo (Brazzaville), Kongo (Kinşasa), Ekvator Ginesi, Eritre, Etiyopya, Fildişi Sahili, Gabon, Gambiya, Gana, Gine, GineBissau, Kamerun, Kenya, Liberya, Madagaskar, Malavi, Mauritius, Mali, Nijer, Nijerya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Ruanda, Sao Tome ve Principe, Senegal, Seyşeller, Sierra Leone, Sudan, Togo, Uganda, Zambiya, Zimbabve. KAYNAKLAR Kitaplar – Makaleler Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Avrupa Topluluğu – Türkiye Gümrük Birliği Yasal Mevzuat, Aralık 1996. CEPII(2004) “ A New Industrial Policy: Creating The Conditions for manufacturing to Thrive “ Commission Communication October 2005 European Industry’s Place in The International Division of Labor: Situation and Prospects DPT, Dış Ticaret ve Gümrükler Alt Komisyon Raporu, DPT OİK Raporu, 1994 European Delegation to the USA, “EU Enlargement and the United States-Europe Whole and Free”, 2004. European Commission Directorate General for Press and Communication Publications, “A World Player The European Union’s External Relations”, 2004. European Communities Commission Treaties Establishing the European Communities-Treaties amending these treaties – Documents concerning the accession- Abridge edition, Luxemburg: Office for the Official Publication of the European Communities, 1978 ISBN 92-825-0608-8. European Communities Commission Treaties Establishing the European Communities, Amending Treaties, Other Basic instruments, Abridged Edition, Belgium, 1983. European Communities Commission Communication Concerning Autonomus Tarif Suspension and Quotas”, Official Journal of The European Communities C 128, 25 04 1998. European Communities European Commission, Developing countries, international trade and sustainable development: the function of the Community’s generalised system of preferences (GSP) for the ten-year period from 2006 to 2015, COM (2004), 461 Final, 07.07.2004. European Commission, Concerning amendment of the Commission’s proposal for a Council Regulation applying a scheme of generalised tariff preferences for the period 1 July 2005 to 31 December 2008, COM (2005), 43 Final, 10.02.2005. European Commission Communication on “ Western Balkans: Enhancing The European Perspective” March 2008 İKV, “AET’nin Ortak Dış Ticaret Politikası Uygulaması, No: 23, Temmuz 1986 IMF-World Economic Outlook-2009 July.Global Prospects and Policies Kalkan. S.,Bağdaş.Ü “İhracatın desteklenmesine yönelik Türkiye’nin rakiplerinin uyguladıkları kamu politikaları” Politika Notu, Ağustos 2009 TEPAV TEPAV, Dünya Ticaret örgütü, Çok taraflı Ticaret Müzakerelieri ve Türkiye, Aralık 2008,Ankara TC Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, “Avrupa Birliği ve Türkiye”, Ankara, Ekim 1999 Saphir, A. (1998)” The Political Economy of Regionalism”, European Economic Review,Cilt 42, Mayıs717-32 R.C Hine, The Political Economy of European Trade: An Introduction to the Trade policies of The EU,1985 Worchester, great britan 36 World Trade Organization “ World trade Report 2009 World Trade Organization (WTO), “Trade Policy Review: European Union”, Restricted WT/TPR/S/102, 26 June 2002. World Trade Organization (WTO), “Trade Policy Review: European Union”, Restricted WT/TPR/S/136, 26 June 2004. World Trade Organization (WTO), “Trade Policy Review: European Union”, Restricted WT/TPR/S/102, 26 June 2000, s. 24. Tüzükler ve Kararlar 20.12.1969 tarih, 2603/69 sayılı Konsey Tüzüğü, Official journal of the European Communities, L 257, 27.12.1969. 20.12.1969 tarih, 2604/69 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 324, 27.12.1969. 01.02.1971 tarih, 234/71 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 28, 04.02.1971. 25.05.1971 tarih, 1078/71 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 116, 28.05.1971. 12.10.1971 tarih, 2182/71 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 231, 14.10.1971. 17.05.1976 tarih, 1170/75 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 131, 20.05.1976. 20.05.1976 tarih, 1275/75 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 131, 22.05.1975. 17.07.1982 tarih, 1934/82 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 211, 20.07.1982. 22.12.1994 tarih ve 94/800 sayılı Konsey Kararı, Official Journal of the European Communities, L 336, 23.12.1994. 27.01.1996 tarih ve 139/94 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities L 21, 27.01.1996. 25.11.1996 tarih ve 2315/96 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities L 314, 24.12.1996. 09.11.2000 tarih ve2474/2000 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities L21, 11.11.2000. 10.12.2001 tarih ve 2501/2001 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of The European Communities, L 345, 31.12.2001. 28.11.1997 - Official Journal of The European Communities, L 327 Agreement on partnership and cooperation establishing a partnership between the European Communities and their Member States, of one part, and the Russian Federation, of the other part - Protocol 1 on the establishment of a coal and steel contact group - Protocol 2 on mutual administrative assistance for the correct application of customs legislation - Final Act - Exchanges of letters - Minutes of signing AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küreselleşme Sürecinde Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politıkası NOTLAR 1 European Delegation to the USA, “EU Enlargement and the United States-Europe Whole and Free”, 2004, www.eurunion.org/legislat/agd2000/EUEnlargeBrochure. pdf. 2 European Commission Directorate General for Press and Communication Publications, “A World Player The European Union’s External Relations”, 2004, ISBN92-894-7414-9, s. 6. 3 Lizbon Gündemi paraleline gelişitirlen AB’nin dış ticaret açısından yeni stratejik bakış açısı Avrupa Komisyonu Dış Ticaret genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan “Global Europe Competing in the world “ başlıklı çalışmasında yer almaktadır. 4 Bu konuda daha detaylı bilgi için bknz “ A New Industrial Policy: Creating The Conditions for manufacturing to Thrive “ Commission Communication October 2005. 5 CEPII(2004) European Industry’s Place in The International Division of Labor: Situation and Prospects. 6 Kaynak için bknz World trade Report 2009 sf 6 tablo 1. 7 European Communities Commission Treaties Establishing the European Communities-Treaties amending these treaties – Documents concerning the accession- Abridge edition, Luxemburg: Office for the Official Publication of the European Communities, 1978 ISBN 92-825-0608-8. 8 Treaties Establishing the European Communities, Amending Treaties, Other Basic instruments, Abridged Edition, 1983, Belgium, ISBN 92-825-3207-0. 9 Bahsi geçen Komite, 113. Komitedir. Söz konusu Komite; Komisyon’dan ve her bir üye ülkeden birer üst düzey yetkiliden oluşmaktadır. 10Bu konuda detaylı bilgi için http://www.kommers.se/upload/Analysarkiv/ In%20English/Analyses/Woolcock%20paper%20on%20impact%20of%20 Lisbontreaty%20on%20tradepolicy.pdf 1122 Aralık 1994 tarih ve 94 /800 sayılı Konsey Kararı, Official Journal of the European Communities, L 336, 23.12.1994. 12AB’nin DTÖ kapsamındaki anlaşmalarına ilişkin daha detaylı bilgi için bkz. http:// europa.eu.ınt/scadplus//eg/en/vb/r11010.htm. 13Dış Ticaret ve Gümrükler Alt Komisyon Raporu, DPT OİK Raporu, 1994. 14AT’de ithalatta ortak kurallara ilişkin ilk düzenleme 288/82 Sayılı Konsey Tüzüğü kapsamında gerçekleştirilmiş, daha sonra Uruguay Turu sonuçları kapsamında 22 Aralık 3285/94 sayılı Konsey Tüzüğü gündeme gelmiş Uruguay sonrası dönemde ise 518/94 sayılı Konsey Tüzüğü gündeme gelmiştir. Söz konusu Tüzük üzerinde daha sonra sırasıyla aşağıda mevzuat ile değiştirilmiştir: • 27. 1.1996 tarih ve 139/94 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities L 21, 27.1.1996. • 25.11.1996 tarih ve 2315/96 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities L 314, 24.12.1996. • 9.11.2000 tarih ve2474/2000 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities L21, 11.11.2000. 15ExternelTrade:Introduction, http://europa.eu.int/scadplus/eg/en/lvb/r11000. htm,17.01.2004. 16İKV, “AET’nin Ortak Dış Ticaret Politikası Uygulaması, Temmuz 1986, No: 23, s. 15. 17World Trade Organization (WTO), “Trade Policy Review: European Union”, Restricted WT/TPR/S/102, 26 June 2002. 18World Trade Organization (WTO), “Trade Policy Review: European Union”, Restricted WT/TPR/S/136, 26 June 2004. 19“Commission Communication Concerning Autonomus Tarif Suspension and Quotas”, Official Journal of The European Communities C 128, 25 04 1998. 2020.12.1969 tarih, 2603/69 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 257, 27.12.1969. 211992 yılına kadar ihracatta ortak kurallar mevzuatına ilişkin olarak yapılan mevzuat değişiklikleri aşağıda yer almaktadır: 20 12.1969 tarih, 2604/69 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 324, 27.12.1969. 01.02.1971 tarih, 234/71 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 28, 04.02.1971. 25.05.1971 tarih, 1078/71 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 116, 28.05.1971. 12.10.1971 tarih, 2182/71 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 231, 14.10.1971. 20.05.1976 tarih, 1275/75 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 131, 22.05.1975. 17.05.1976 tarih, 1170/75 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 131, 20.05.1976. 17.07.1982 tarih, 1934/82 sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of the European Communities, L 211, 20.07.1982. 22AB ‘deki yeni uygulamalar açısından bknz. Kalkan. S.,Bağdaş.Ü “İhracatın desteklenmesine yönelik Türkiye’nin rakiplerinin uyguladıkları kamu politikaları” Politika Notu, Ağustos 2009 TEPAV 23Saphir, A. (1998)” The Political Economy of Regionalism”, European Economic Review,Cilt 42, Mayıs717-32 24AB –Rusya ticari ilişkileri hakkında daha fazla bilgi için: http://ec.europa.eu/trade/ issues/bilateral/countries/russia/index_en.htm. 25AB’nin tek taraflı ve çok taraflı olarak imzalamış olduğu anlaşmalara ulaşmak için http://ec.europa.eu/world/agreements/default.home.do 26Uygulamaya konulan GPS’nin 1995-2004 dönemi uygulaması için kapsamını belirlemek üzere Komisyon yeni bir çerçeve çizmiştir. Bu çerçeve için bkz. COM (1994) 212 final. Bu on yıllık dönemin üçüncü ve sonuncu uygulama dönemi 1 Ocak 2002-31 Aralık 2005 dönemini kapsamaktadır. Son döneme ilişkin düzenlemeler için 10.12.2001 tarih ve 2501/2001 Sayılı Konsey Tüzüğü, Official Journal of The European Communities, L 345, 31.12.200.1. 27http://ec.europa.eu/trade/issues/global/gsp/index(updated 3 /2009.) 28COM (2004)461 Final 29Komisyonu önerisi için bkzn.Com (2005) 43 Final 10.2. 2005 30Kaynak:European Commission Trade issues “ generalized System of PreferencesOverview- legislation,reports and texts- Everything but arms initiative(EBA) http://ec.europa.eu/trade/issues/global/gsp/index_en.htm 31World Trade Organization (WTO), “Trade Policy Review: European Union”, Restricted WT/TPR/S/102, 26 June 2000, s. 24. 32Daha fazla bilgi için bknz Commission Communication on “ Western Balkans: Enhancing The European Perspective” March 2008 33European Commission, “Africa, Caribbean, Pacific Regional Negotiations of Economic Partnership Agreements”, http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/ regions/acp/regneg_en.htm. 34Benin, Burkina Faso, Capo Verde, Fildişi Sahili, Gambiya, Gana, Gine, Gine Bissau, Libarya, Mali, Nijer, Nijerya, Senegal, Sierra Lone, Togo 35Benin, Burkina Faso, Capo Verde, Fildişi Sahili, Gambiya, Gana, Gine, Gine Bissau, Libarya, Mali, Nijer, Nijerya, Senegal, Sierra Lone, Togo 36Burundi, Comores, Djibouti, DR Kongo, Eritrei Etiyopya, Kenya, Madagaskar, Malavi, Ruanda, Seyşeller, Sudan, Uganda, Zambia ve Zimbabve 37ZimbabveAntigua ve Barbuda, Bahamalar, Barbados, Belize, Dominika Milletler Topluluğu, Dominik Cumhuriyeti, Granada, Guyana, Haiti, Jamaika, St. Kitts ve Nevis, Saint Lucia, St. Vincent ve Grenadinler, Suriname, ve Trinidad ve Tobago 38Angola, Botsvana, Lesoto, Mozambik, Namibya, Svaziland, Tanzanya 39Kook Adaları, Fiji, Kiribati, Marşal Adaları, Mikronezya Federal Devletleri, Nauru, Palau, Papua Yeni Gine, Solomon Adaları, Samoa, Tonga, Tuvalu, Vanuatu türkİye-ab türkİye-ab tİcarİ İlİşkİlerİ 1. Türkiye-AB Ticari İlişkilerinin Hukuki Temelleri Cemalettin DAMLACI Nihai hedefi Türkiye’nin Topluluğa tam üyeliği olan “Ankara Anlaşması”, Türkiye-AB ilişkilerini malların serbest 1.1. Ankara Anlaşması dolaşımı ile sınırlamamakta bunun yanı sıra işgücü, hizmetler ve sermayenin serbest dolaşımını sağlamayı, Türkiye, Avrupa Ekonomik Topluluğu’na kuruluşundan hemen dolayısıyla Türkiye’nin Avrupa Tek Pazarına entegrasyonunu sonra tam üye olmak isteği ile Temmuz 1959’da başvuruda hedeflemektedir. Anlaşmada, “hazırlık dönemi”, “geçiş dönemi” bulunmuştur. Topluluk tarafından tam üyelik talebimiz, ve “son dönem” olmak üzere üç devre öngörülmüştür. Geçiş Türkiye’nin kalkınma düzeyinin tam üyeliğin gereklerini yerine döneminin sonunda ise Gümrük Birliği’nin tamamlanması getirmeye yeterli olmadığı gerekçesiyle geri çevrilmiş ancak, planlanmıştır. tam üyelik koşulları gerçekleşinceye kadar geçerli olacak bir ortaklık anlaşması imzalanması önerilmiştir. 1.2. Katma Protokol Bu çerçevede, Türkiye’nin Topluluğa tam üye sıfatıyla Anlaşmada öngörülen “hazırlık dönemi”nin sona ermesiyle katılabilmesinin yolunu açan “Ankara Anlaşması” 12 Eylül 1963 birlikte, 13 Kasım 1970 tarihinde imzalanan ve 1973 yılında tarihinde Ankara’da imzalanmış ve 1 Aralık 1964’te yürürlüğe yürürlüğe giren “Katma Protokol” ile geçiş döneminin girmiştir. hükümleri ve tarafların üstleneceği yükümlülükler 38 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Türkiye-AB Ticari İlişkileri belirlenmiştir. “Katma Protokol”ün yürürlüğe girmesi ile 1.3. Gümrük Birliği Kararı (1/95 sayılı OKK) başlayan, karşılıklı ve dengeli yükümlülükler esasına dayanan “geçiş dönemi”, Türkiye ile Topluluk arasında Gümrük Birliği’ni Türkiye ile AB arasında iki yıl süren müzakereler sonunda 5 kademeli olarak yerleştirmeyi hedeflemiştir. Mart 1995 tarihinde yapılan Ortaklık Konseyi toplantısında alınan 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı (OKK) uyarınca, Gümrük Birliği’nin gerçekleşmesi için Avrupa Topluluğu, 1 Eylül Türkiye-AB Gümrük Birliği 1 Ocak 1996 tarihinde yürürlüğe 1971 tarihinden itibaren Gümrük Birliği’nin kapsadığı sanayi girmiştir. mallarında, bazı istisnalar haricinde, gümrük vergilerini Türkiye lehine sıfırlamış, böylece, Türkiye tek taraflı olarak bu tarih 1.4. Türkiye-AKÇT Serbest Ticaret Anlaşması itibariyle bazı istisnalar dışında sanayi ürünlerinde AB pazarına gümrüksüz giriş imkanı elde etmiştir. Ankara Anlaşması’nın Avrupa Toplulukları’ndan sadece AET ile yapılmış olan bir Anlaşma olması, Türkiye ile Topluluk ülkeleri Katma Protokol’ün 35’inci maddesi çerçevesinde Topluluk, arasındaki ticarete konu olan ve Avrupa Kömür ve Çelik 1973 yılından başlamak ve yıllar içerisinde genişletmek Topluluğu’nun (AKÇT) yetki alanına giren ürünler bakımından suretiyle uyguladığı tercihli rejim kapsamında hemen hemen ilave bir düzenleme yapılması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu bütün tarım ürünlerinde Türkiye’ye ad-valorem vergi muafiyeti, çerçevede, AKÇT kapsamındaki ürünler açısından Türkiye ile bazı seçilmiş ürünlerde ise tarife kontenjanları çerçevesinde Avrupa Birliği arasında tavizli bir ticaret rejimi uygulamaya gümrük vergisi muafiyeti, spesifik vergi muafiyeti ya da konulmasını teminen, 25 Temmuz 1996 tarihinde imzalanan indirimi şeklinde ticari kolaylık sağlamıştır (örneğin; tütün, Türkiye-AKÇT Serbest Ticaret Anlaşması 1 Ağustos 1996 kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı ve pamuk). tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye ise aynı indirimleri 22 yıllık bir süre boyunca, 1973 1.5. Tarım ve İşlenmiş Tarım Ürünlerine İlişkin yılından başlayarak aşamalı olarak gerçekleştirmeyi taahhüt Düzenlemeler etmiştir. Türkiye, üzerine düşen indirimleri 1978 yılına kadar gerçekleştirmiş, ancak bu yıldan sonra indirimlerin 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nda, tarafların, tarım ürünleri dondurulmasını talep etmiştir. ticaretinde birbirlerine tanıdıkları tercihli rejimleri aşamalı olarak ve karşılıklı avantajlar yaratacak biçimde geliştirmeleri 1980’li yıllarda ülkemizin ithal ikameci politikalarını hızla hükme bağlanmaktadır. Bu çerçevede, yürütülen müzakereler terk ederek dışa açılma sürecini başlatması ilişkilerimizi sonucunda 25 Şubat 1998 tarihinde kabul edilen 1/98 yeniden canlandırmıştır. Türkiye, bir taraftan 14 Nisan 1987’de sayılı OKK çerçevesinde taraflar arasındaki tarım ticaretinde Topluluğa tam üyelik müracaatında bulunmuş, diğer taraftan karşılıklı tavizler belirlenmiştir. Öte yandan, Topluluğun 2004 ertelenmiş bulunan gümrük vergileri indirim ve uyum yılı genişlemesi sonrasında, Türkiye’nin AB’ye üye olan sekiz takvimini 1988 yılından itibaren hızlandırılmış bir şekilde MDAÜ ile Serbest Ticaret Anlaşmaları feshedilmiş ve söz yeniden yürürlüğe koymuştur. konusu Anlaşmalar kapsamında tarım ürünlerine uygulanan tavizler, 2/2006 sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararı ile 1 Avrupa Komisyonu, 1989 yılında Türkiye’nin tam üyelik Kasım 2006 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 1/98 sayılı müracaatına verdiği cevapta, Türkiye’nin Topluluğa üyelik Ortaklık Konseyi Kararı’na yansıtılmıştır. konusundaki ehliyetini kabul etmiş ancak, Topluluğun kendi içindeki derinleşme sürecinin tamamlanmasına ve gelecek Diğer taraftan, 1/95 sayılı OKK ile tesis edilen işlenmiş tarım genişlemesine kadar beklenmesini ve bu arada Türkiye ile ürünleri sisteminin uygulamaya girmesi sonrasında, Türkiye Gümrük Birliği sürecinin tamamlanmasını önermiştir. Bu söz konusu ürünlerde, Topluluk sistemine benzer bir şekilde çerçevede, “Katma Protokol”de öngörüldüğü şekilde Gümrük “tarım payı” ve “sanayi payı” sistemini tesis etmiş ve bu Birliği’nin 1995 yılında tamamlanması için gerekli hazırlıklara bağlamda toplam korumanın sanayi payına karşılık gelen başlanmıştır. kısmını AB’ye karşı sıfırlamıştır. 1 Temmuz 2007 tarihinde kabul edilen 1/2007 sayılı OKK ile işlenmiş tarım ürünlerine ilişkin vergileri ile eş etkili vergiler, miktar kısıtlamaları ve eş etkili tercihli rejim kapsamındaki tavizlere ilave olarak, bazı işlenmiş tedbirler Gümrük Birliği’nin uygulamaya konulmasıyla tarım ürünlerinde tarife kontenjanları çerçevesinde karşılıklı kaldırılırken; Türkiye’nin AB tercihli ticaret düzenlemelerine tarım payı muafiyeti sağlanmıştır. uyumu, hassas ürünlerde üçüncü ülkelere uygulanan vergilerin Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) hadleri ile uyumlaştırılması ve 2 Gümrük Birliği’nin Kapsamı, Gerçekleştirilen Topluluğun teknik mevzuatının uyumlaştırılması gibi alanlarda Uyum Çalışmaları ve Karşılaşılan Sorunlar geçiş dönemleri öngörülmüştür. 2.1. Gümrük Birliği’nin Kapsamı 1/95 sayılı OKK uyarınca, Türkiye-AB Gümrük Birliği esas olarak sanayi malları için uygulanmaktadır, işlenmiş tarım ürünleri ise 1 Ocak 1996 tarihinde Gümrük Birliği’nin yürürlüğe konulması sanayi payları itibariyle Gümrük Birliği kapsamındadır. ile Ortaklık ilişkilerimizde, Katma Protokol’de öngörülen geçiş dönemi sona ermiş ve Gümrük Birliği’ne dayalı “Son Dönem”e Öte yandan, tarım ürünleri 1/95 sayılı OKK kapsamında yer geçilmiştir. almamaktadır ve Gümrük Birliği’ne dahil değildir. Tarım ürünleri bakımından taraflar arasındaki tercihli ticaret 1/98 Gümrük Birliği, taraflar arasındaki ticarette mevcut gümrük sayılı OKK kapsamında yürütülmektedir. vergileri, eş etkili vergiler ve miktar kısıtlamalarıyla, her türlü eş etkili tedbirin kaldırıldığı ve ayrıca, birlik dışında Ayrıca, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) ürünleri kalan üçüncü ülkelere yönelik olarak da, ortak gümrük Gümrük Birliği kapsamı dışındadır. Taraflar arasındaki tercihli tarifesinin uygulandığı bir ekonomik entegrasyon şekli olarak ticaret 1996 yılında akdedilen Türkiye-AKÇT Serbest Ticaret tanımlanmaktadır. Anlaşması kapsamında yürütülmektedir. Gümrük Birliği kapsamında malların hiç bir engellemeyle Sanayi malları, serbest dolaşım prensibi çerçevesinde, menşe karşılaşmadan serbest dolaşımı esastır. Bu nedenle, Gümrük kurallarından bağımsız olarak ve A.TR dolaşım belgesi ile, Birliği tarafları arasında malların serbest dolaşımını güvence işlenmiş tarım ürünleri, sanayi payları itibariyle serbest dolaşım altına almak ve muhtemel ticaret sapmalarını ortadan prensibi çerçevesinde (tarım payları otonom belirleniyor) kaldırmak üzere taraflar arasında ortak ticaret politikası ve A.TR dolaşım belgesi ile, tarım ürünleri 1/98 sayılı OKK tedbirlerinin uygulanması zorunlu hale gelmektedir. kapsamında, menşe kuralları çerçevesinde ve EUR.1 dolaşım belgesi ile, AKÇT ürünleri, STA kapsamında, menşe kuralları Söz konusu uygulamalar ithalat ve ihracatı düzenleyen temel çerçevesinde ve EUR.1 dolaşım belgesi ile taraflar arasında kurallardan üçüncü ülkelere karşı uygulanan tercihli rejimlerin ticarete konu olmaktadır. üstlenilmesini ve özellikle günümüzde tarife korumasının giderek önemini yitirmesi ile önem kazanan standartlar ve Türkiye-AB Gümrük Birliği’nin uygulama alanı, 1/95 sayılı teknik mevzuat dahil çok geniş bir yelpazede mevzuatın OKK’nın 3.maddesi uyarınca, Türk Gümrük Kanunu ile uyumlaştırılmasını gerektirmektedir. Bunun yanısıra, ticareti tanımlanan Türkiye gümrük alanı ile AB Gümrük Kodu ile dolaylı etkileyen rekabet kurallarının da taraflar arasında eşit tanımlanan AB Gümrük alanını kapsamaktadır. Gümrük Birliği, düzeyde uygulanması önem arz etmektedir. 1996 yılından sonra AB üyesi olan ülkelere de ek protokoller ile teşmil edilmiştir. Nitekim, Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği’nin kurallarını belirleyen ve 6 Mart 1995 tarihinde kabul edilen 1/95 sayılı 2.2. Gümrük Birliği Ertesinde Gerçekleştirilen AB Ortaklık Konseyi Kararı, Ankara Anlaşması ve Katma Protokolü Ortak Ticaret Politikalarına Uyum Çalışmaları aşan yükümlülükler ihtiva etmektedir. 1/95 sayılı OKK’da zikredilen söz konusu yükümlülüklerin bir kısmının Gümrük Gümrük Birliği’nin tamamlanması ile beraber, Türkiye ile AB Birliği’nin yürürlüğe girmesi ile birlikte bir kısmının ise belirli arasında sanayi ürünleri ticaretinde gümrük vergileri, miktar bir geçiş dönemi zarfında tamamlanması öngörülmüştür. kısıtlamaları ve eş etkili tedbirler kaldırılmış, Türkiye üçüncü Bu bağlamda taraflar arasındaki ithalat ve ihracatta gümrük ülkelere karşı OGT uygulamaya başlamıştır. Bu durumun tek 40 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Türkiye-AB Ticari İlişkileri istisnası, 1996 yılında başlayan ve 2000 yılı sonuna kadar süren Buna ek olarak, AB’nin gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelere beş yıllık geçiş döneminde, otomobiller, ayakkabılar, deriden uyguladığı otonom tarife tavizlerini içeren Genelleştirilmiş mamuller ve mobilyalar gibi kısıtlı sayıdaki hassas ürün için Tercihler Sistemi’ne (GTS) uyum, Gümrük Birliği kapsamındaki üçüncü ülkelere karşı OGT hadlerinden daha yüksek gümrük ürünler itibariyle 1 Ocak 2008 tarihinde tamamlanmıştır. vergileri tatbik edilmesi olmuştur. Ancak 2001 yılından itibaren bu konudaki geçiş süreci de sona ermiş ve tüm sanayi ürünleri Üçüncü ülkelerden yapılan ithalatı düzenleme ve sınırlamaya itibarıyla OGT oranlarına uyum sağlanmıştır. ilişkin kurallara dair uyum çalışmaları kapsamında, 1 Ocak 1996 tarihi itibariyle Türkiye tekstil ve konfeksiyon ürünlerinde Gümrük Birliği ertesinde uygulamaya konulan İthalat Rejimi, AB’nin uyguladığı miktar kısıtlamaları ve gözetim önlemlerine Gümrük Birliği kapsamındaki yükümlülüklerimizin yanı benzer önlemler almaya başlamış olup, söz konusu önlemlerin sıra, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) taahhütlerimiz ve üçüncü çoğu AB ile paralel olarak 2005 yılında kaldırılmıştır. ülkelerle imzalanan serbest ticaret anlaşmalarının hükümleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. Ticarette teknik engellerin kaldırılması, test ve belgelendirme alanında alt yapı düzenlemelerinin geliştirilmesi amacıyla Bu kapsamda, sanayi ürünleri itibarıyla üçüncü ülkeler için Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) 1999 yılında kurularak Gümrük Birliği öncesinde %16 seviyesinde olan ortalama faaliyete geçmiş, Gümrük Birliği Kararı’nın 8-11 inci maddeleri koruma oranı, 2009 yılı İthalat Rejimi kapsamında %4,2 çerçevesinde, ticarette teknik engellerin kaldırılmasına seviyesine gerilemiştir. yönelik mevzuat uyumu çalışmalarına hız verilmiştir. Bugüne kadar Türkiye’nin uyumlaştırmakla yükümlü olduğu 2/97 Bu çerçevede, 1/95 sayılı OKK uyarınca, Gümrük Birliği’nin sayılı OKK kapsamındaki AB mevzuatının yarısından fazlası düzgün işleyişini sağlamak ve ortak ticaret politikasını ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca uyumlaştırılarak milli uygulamak üzere, ithalat ve ihracata ilişkin ortak kurallar, mevzuatımıza yansıtılmıştır. Bu alanda AB direktiflerine kotaların yönetimi, dampingli veya sübvansiyonlu ithalata uyumun hukuki dayanağını teşkil eden “Ürünlere İlişkin Teknik karşı koruma, tekstil ithalatına ilişkin otonom düzenlemeler, Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun”, dahilde ve hariçte işleme rejimleri AB ile uyumlu hale kısa adıyla “Çerçeve Kanun”, 11 Temmuz 2001 tarih ve 24459 getirilmiştir. sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 11 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu kanunun 5 adet uygulama Diğer taraftan, Gümrük Birliği çerçevesinde, AB’nin tercihli ve yönetmeliğinden 4’ü yürürlüğe konulmuştur. Bu sayede otonom rejimlerine uyum devam etmektedir. taraflar arası ticarette tarife dışı engellerin tamamen ortadan kaldırılmasının yanı sıra, tüketicinin korunması ve ithalatın Bu itibarla, şimdiye kadar Türkiye 12’si yürürlükte olmak üzere uluslararası kabul görmüş normlar çerçevesinde kontrol toplam 25 adet Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzalamıştır . edilmesi hedeflenmektedir. 1 Karadağ, Sırbistan ve Şili ile imzalanan anlaşmalar ise onay sürecinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir. Diğer taraftan, ortak rekabet politikasına uyum sağlanması Diğer taraftan, pek çok ülke ve ülke grupları ile müzakereler amacıyla ülkemizde hayata geçirilen düzenlemeler arasında; ve müzakerelere başlama çabaları devam etmektedir. STA’lara Rekabet Kurulu’nun oluşturulması, devlet yardımları ve ilişkin gelişmeler 2.3. nolu bölümde daha detaylı olarak ele vergilendirme mevzuatının dünya ve AB normlarıyla uyumlu alınmaktadır. hale getirilmesi, fikri-sınai-ticari mülkiyet haklarına ilişkin uluslararası sözleşmelere ülkemizin taraf olması Patent Enstitüsü’nün etkin biçimde çalıştırılması gibi hususlar yer almaktadır. 2.3. Türkiye’nin AB’nin STA’larına Uyumu toplam ihracat içerisindeki payları %9’a ulaşmıştır. STA ülkelerinin toplam ithalatımız içerisindeki payları ise, 2008 2.3.1. Dünyada ve Türkiye’de Serbest Ticaret Anlaşmaları yılında %5,3 civarında gerçekleşmiştir. Çok taraflı ticaret sisteminde özellikle son yıllarda yaşanan Aktif şekilde devam eden STA müzakereleri de iki ülke yavaşlama, ülkelerin ticaret politikalarında tercihli ticaret arasındaki ikili ticaretin gelişmesine önemli katkıda anlaşmalarını (TTA) ön plana çıkarmıştır. Sadece gelişmiş bulunmaktadır. Şili ile bir sene içinde tamamlanan STA ülkeler kapsamında değil kuzey-güney ve güney-güney müzakereleri esnasında, Şili’ye olan ihracatımızda %262 ticari ve ekonomik ilişkilerinde TTA’ların artış gösterdiği oranında artış gerçekleşmiştir. istatistiklerden ortaya çıkmaktadır. Aralık 2008 itibariyle DTÖ/GATT’a 421 bölgesel ticaret anlaşmasının (BTA) STA ülkeleri ile olan ticaretimizde mal grupları bazında, en bildirimi yapılmıştır. 421 adet BTA’nın %90’ını Serbest fazla ihracatı yapılan fasıllar; gemiler, motorlu kara taşıtları, Ticaret Anlaşmaları (STA) ve Kısmi Çerçeve Anlaşmaları mobilyalar, elektriksiz makineler, örme giyim eşyası, demir oluşturmaktadır.2 veya çelikten eşya, plastik ürünleridir. Bu ülkelere yönelik ithalata bakıldığında ise, inciler, kıymetli taş ve metal Türkiye de, 1/95 sayılı OKK’nın 16. maddesi uyarınca, AB’nin mamulleri, elektriksiz makineler, mineral yakıtlar, demir ve Ortak Ticaret Politikasını üstlenme yükümlülüğü bağlamında, çelik, elektrikli makine ve cihazlar fasılları öne çıkmaktadır. üçüncü ülkelere yönelik olarak AB’nin tercihli ticaret sistemini üstlenmektedir. Ülkemiz, bu taahhüdün bir gereği olarak AB’nin Kriz sonrası, küresel düzeydeki daralmaya paralel olarak Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzaladığı üçüncü ülkelerle, bu ihracatımız 2009 yılının ilk 5 ayında geçen yılın aynı dönemine ülkelerin AB ile imzaladığı STA’lardaki hükümler paralelinde ve göre %35 oranında düşerken, aynı dönemde STA ülkeleri karşılıklı çıkar çerçevesinde münferiden STA’lar akdetmektedir. ile olan ihracatımızın %21 oranında artış kaydetmesi dikkat çekicidir. Bugüne kadar, AB üyelikleri nedeniyle STA’ları feshedilen Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleri hariç, 15 ülke ile STA Bu çerçevede, 2008-2009 Ocak-Mayıs dönemi verileri imzalanmış bulunmaktadır.3 6 ülke ile müzakereler devam incelendiğinde, en fazla ihracat artışının EFTA ve içerisinde etmekte olup , 7 ülke/grup nezdinde de STA müzakerelerine Mısır, Fas, Tunus gibi STA ülkelerinin de bulunduğu Kuzey başlanması yönünde girişimde bulunulmuştur . Anlaşmalar Afrika’da olduğu görülmektedir. Mayıs ayında ise, Kuzey kapsamında, sanayi ürünlerinde tam serbestleşme Afrika’ya yapılan ihracatın geçen yılın aynı ayına göre %22,6 öngörülürken, tarım ürünlerinde tercihli kotalar çerçevesinde oranında arttığı, bu bölgede yaşanan artışın özellikle Mısır’a taviz verilmektedir. gerçekleştirilen demir-çelik ihracatındaki artıştan (%1093) 4 5 kaynaklandığı tespit edilmektedir. 2009 yılı Ocak-Nisan 2.3.2. Serbest Ticaret Anlaşmalarının dönemi itibariyle ihracatımızdaki ilk 40 ülke arasında Mısır Ekonomik ve Ticari Etkileri 7. sırada bulunmaktadır. Ayrıca, ilk 40 ülke sıralamasında STA imzaladığımız 7 ülke de yer almaktadır. STA ülkeleri ile olan ticaretimiz incelendiğinde; 2000-2008 yılları arasındaki ihracat artış oranı, kümülatif olarak bakıldığında, Ülkemizin lokomotif hizmet sektörlerinden olan yurtdışı %375 iken, aynı dönemde STA ülkeleri ile olan ihracat artış müteahhitlik hizmetleri açısından, 2003-2008 yılları arasında oranının %465 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Öte yandan, üstlenilen projelerin ülkelere göre dağılımına bakıldığında ise, genel ithalatımız, aynı dönem içinde, %270 oranında artarken, Fas, Gürcistan, Mısır, Tunus, Makedonya, Mısır ve Arnavutluk’ta STA ülkelerinden ithalatımız %298 oranında artış göstermiştir. yaklaşık 3,5 milyar dolarlık projenin üstlenildiği görülmektedir. 2000 yılında toplam 2,1 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirilen Son olarak, ülkemizin STA akdettiği ülkeler ile sadece ticari ve bu ülke grubu ile, 2008 yılına gelindiğinde yaklaşık 12 milyar ekonomik ilişkilerinin değil, aynı zamanda siyasi ilişkilerinin dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede, 2008 yılında de daha istikrarlı bir yapıya kavuştuğu dikkat çekicidir. STA imzalanan ülkelerin 132 milyar dolar olarak kaydedilen STA akdedilmesi sonrasında, STA’ya taraf ülkeler arasında 42 Ticaret Yapmak: AB Ticaret Politikası > Türkiye-AB Ticari İlişkileri oluşturulan Ortaklık Konseyi ve Ortaklık Komitesinin, en üst tercihli ticaret anlaşması akdettiği ülkeler ile mümkün olan seviyede siyasi ve bürokratik temsilcileri bir araya getirerek en kısa sürede paralel anlaşmalar akdedilmesine çalışılmakta karşılıklı olarak yeni işbirliği imkanlarının gözden geçirilmesine ve AB’nin henüz tercihli ticaret anlaşması yapmadığı ülkelerle fırsat verdiği, STA’lar sayesinde ülkelerin birbirlerinin ekonomik ise AB ile eş zamanlı olarak müzakerelere başlanması ve ticari potansiyelleri konusundaki farkındalıklarının arttığı hedeflenmektedir. ve iş adamları arasındaki karşılıklı anlayışın geliştiği bunun sonucunda da ilgili ülkelerle dostluk bağlarının daha da Bununla birlikte, Türkiye tarafından bazı ülkelere yönelik pekiştiği izlenmektedir. olarak gerçekleştirilen serbest ticaret anlaşması imzalama girişimleri, söz konusu ülkeler açısından böyle bir anlaşmanın 2.4. Gümrük Birliği’nin Uygulanmasında imzalanmasına yönelik herhangi bir zorunluluk bulunmaması Karşılaşılan Sorunlar ve pazarlarını Türk ürünlerinin rekabetine açmak istememeleri nedeniyle neticeye ulaşamamaktadır. Bu çerçevede, Türkiye’nin Türkiye ile AB arasında bir Gümrük Birliği tesis edilmesinin üçüncü ülkelerle imzalayacağı STA’ların tamamlanabilmesi üzerinden on üç yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen, halen için Avrupa Komisyonu’nun işbirliği ve desteği de yetersiz bazı alanlarda sorunlarla karşılaşılmaya devam edilmektedir. kalmaktadır. Türkiye tarafından gündeme getirilen ticari sorunlar genel Diğer taraftan, AB ile ticari ilişkilerde karşılaşılan diğer olarak değerlendirildiğinde, Gümrük Birliği’nin düzgün sorunlar arasında Türk taşımacılarına AB ülkeleri tarafından işleyişinin sağlanması bakımından, ortaklık metinlerinde yer uygulanan karayolu kotaları ile Türk işadamlarının vize almakta verilmesine rağmen, Türkiye ile AB arasında etkin bir danışma karşılaştıkları güçlükler bulunmaktadır. Bu çerçevede, Türk mekanizmasının halen tesis edilememiş olmasının temel bir taşımacılarına yönelik karayolu kotalarının kaldırılması ve Türk sorun olarak ön plana çıktığı görülmektedir. işadamlarına uygulanan vize prosedürlerinin kolaylaştırılması, hızlandırılmasını teminen girişimlerde bulunulmaktadır. Esasen Ortaklık metinleri uyarınca, mevzuat hazırlık aşamasında tarafların düzenli danışmalarda bulunması, Avrupa Her iki konuda da Avrupa Komisyonu tarafından söz konusu Komisyonu’nun mevzuat taslaklarını Türk tarafına iletmesi ve uygulamaların üye ülkelerin elinde bulunduğu belirtilmekle görüş alması, ülkemiz uzmanlarının Ortak Ticaret Politikasının birlikte, konuya ilişkin bir çözüme ulaşılabilmesini teminen şekillendirilmesi aşamasındaki çalışmalarda yer alması Komisyon’un üye ülkeler nezdinde Türkiye’yi desteklemesi öngörülmektedir. Ancak bugüne kadar, Avrupa Komisyonu talep edilmektedir. tarafından bu hükümler yeterince dikkate alınmamıştır. Gümrük Birliği kapsamında gündemde olan konulardan bir Diğer taraftan, Türk uzmanların karar alma sürecinin en önemli diğeri de teknik mevzuat uyumudur. Bu çerçevede, malların bileşeni durumunda olan Avrupa Komisyonu bünyesinde serbest dolaşımına engel teşkil eden ticarette teknik engellerin faaliyet gösteren teknik komitelere katılımı ihtiyaca karşılık kaldırılmasına yönelik olarak AB’nin teknik mevzuatına vermemektedi. uyum amacıyla Türkiye’de kapsamlı çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu alanda, uyumlaştırılan mevzuatın etkin bir şekilde AB’nin özellikle teknik mevzuat ve üçüncü ülkelerle ticari uygulanabilmesi için gerekli olan altyapının oluşturulması boyutlu anlaşmalar kapsamındaki düzenleme ve uygulamaları, şarttır. Bu alanda gerekli altyapının oluşturulması da çok ciddi Gümrük Birliği nedeniyle ülkemiz bakımından da sonuç bir mali ve teknik destek gerektirmektedir. Bununla birlikte, yarattığı için, bu alandaki koordinasyon ve işbirliğini artıracak teknik mevzuat uyumu ve uygulamalarında AB’den yeterli danışma mekanizmasının bir an önce tesis edilmesi ve etkin teknik ve mali destek sağlanamamıştır. bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Türkiye tarafından karşılaşılan ve gündeme getirilen Diğer taraftan, AB’nin Ortak Ticaret Politikasına uyum sorunların yanısıra AB tarafından gündeme getirilen sorunlara kapsamında, AB’nin ikili tercihli rejimlerinin üstlenilmesi için bakıldığında, eleştiri konusu olan hususların ağırlıklı olarak büyük çaba gösterilmektedir. Bu kapsamda, AB’nin halihazırda Gümrük Birliği ile belirlenen ancak henüz tam olarak yerine getirilmemiş yükümlülükler üzerinde yoğunlaştığı anlaşmalarının hükümleri dikkate alınarak şekillenmektedir. görülmektedir. Bu çerçevede, Avrupa Komisyonu tarafından; • AB’den yapılan ithalatta aranan ithal lisansı ve Gümrük Birliği ile gelen dışa açılma ile beraber, 2000 yılında belgelendirme gerekleri ile kullanılmış eşya ithalatında %0,4 olan Türkiye’nin dünya ihracatındaki payı, 2007 yılında uygulanmakta olan ön izin mekanizmasının kaldırılması, %0,77 seviyesine yükselmiştir6. Öte yandan, 1980 yılında • Kullanılmış otomobil ithalatındaki ön izin uygulamasının kaldırılmasına yönelik bir takvim belirlenmesi, • Türkiye’nin AB rekabet politikalarına uyumunun izlenmesi amacıyla ihtiyaç duyulan “Devlet Yardımları İzleme ve ithalatın Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) içindeki %10 civarında olan payı 2008 yılında %27 seviyesine yükselmiş, ihracat ise daha hızlı büyüyerek %5 civarındaki payını %17’ye yükseltmiştir. Denetleme Otoritesi”nin kurulaması ve AB ile uyumlu bir “Devlet Yardımları Kanunu”nun çıkarılması, • Alkollü içkilerin belgelendirilmesi, etiketlenmesi, Gümrük Birliği sonucu ortaya çıkan değişimlerin paralelinde Türkiye’nin dış ticarete açıklık oranı, yani toplam ticaret vergilendirilmesi ve gümrük kıymetinin belirlenmesine hacminin GSYİH içindeki payı ciddi ölçüde artarak Gümrük ilişkin uygulamalar bağlamında AB ihracatçılarının Birliği öncesinde 1995 yılındaki %30,6 seviyesinden, 2008 yaşadıkları sorunların giderilmesi, yılında %45 seviyesine yükselmiştir. • Beşeri tıbbi ilaçlarda veri imtiyazı uygulamasının AB uygulamaları ile farklılıklarının giderilmesi, • Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) bayrağı taşıyan ya da Hâlihazırda, Türkiye’nin en önemli ticaret ortağı konumunda olan AB’ye 2008 yılında yapılan ihracatın genel ihracatımız son olarak GKRY limanına uğrayan uçak ve gemilerin Türk içindeki payı %48 iken, ithalatımız içindeki payı ise %37 limanlarına girişine izin verilmesi, olmuştur. AB’nin 2008 yılı dış ticaret rakamlarına bakıldığında ise, Türkiye’nin, AB’nin ithalatı bakımından %3’lük payla 7. talep edilmektedir. sırada, ihracatı bakımından ise %4’lük payla 5. sırada yer aldığı 3. Türkiye-AB Ticaretinde Kaydedilen Gelişmeler görülmektedir. 3.1. Gümrük Birliği Sonrasında Türkiye-AB Bu çerçevede, dış ticarete ilişkin veriler değerlendirildiğinde, Ticaretinde İzlenen Gelişmeler • 2008 yılı itibariyle Türkiye-AB arasındaki ticaret hacmi 1995 yılındaki 28 milyar dolar seviyesine göre %394’lük artışla 138 Gümrük Birliği, Türk dış ticaretinde 1980’lerin başından beri devam etmekte olan serbestleşme sürecine yeni bir ivme milyar dolara ulaşmıştır. • AB üyesi ülkeler bazında ticaret rakamlarına bakıldığında, kazandırarak, Türkiye’nin dünyanın önemli bir kısmına karşı 2008 yılında en çok ihracat yapılan ülkeler sırasıyla, Almanya, ticari anlamda açılma sürecini hızlandırmış ve gelecekteki ticari İngiltere, İtalya, Fransa ve İspanya olmuştur. Bu dönemde ilişkilerini şekillendirecek yeni bölgesel yapılanmaların kapısını en çok ithalat yapılan ülkeler ise sırasıyla Almanya, İtalya, aralamıştır. Bu çerçevede, 1980’lerden bugüne ihracata dönük büyüme stratejisi çerçevesinde dış ticarette liberal Fransa, İngiltere ve İspanya olmuştur. • Gümrük Birliği sonrası, üçüncü ülkelerden yapılan ithalatın politikaları benimseyen Türkiye ekonomisi, Gümrük Birliği genel ithalat içindeki payı 1995 yılındaki %52,8 seviyesinden ile dünya ekonomisi ve ticaretinde önemli bir bloğa ticari 2008 yılında %63’e çıkarken, AB’den yapılan ithalatın genel entegrasyonunu gerçekleştirmiş ve bu suretle kendi iç pazarını ithalat içindeki payı 1995 yılındaki %47,2 oranından 2008 uluslararası normlarla uyumlaştırmıştır. Bu çerçevede, Türkiye yılında %37’ye gerilemiştir. Buna göre, Gümrük Birliği bir taraftan AB pazarına diğer üçüncü ülkelere nazaran daha sonrası dönemde, AB’den yapılan ithalatın genel ithalat avantajlı giriş imkanı sağlarken diğer taraftan iç pazarını AB ve içindeki payı azalırken, üçüncü ülkelerden yapılan ithalatın diğer üçüncü ülkelerin rekabetine açmıştır. payında artış kaydedilmiştir. Bu bağlamda, Gümrük Birliği’nin, Türkiye’nin dış ticaretinde ticaret saptırıcı değil Türkiye’nin ticari ilişkileri, Gümrük Birliği kapsamındaki ticaret yaratıcı etkisi olduğunu söylemek mümkündür7. yükümlülüklerimizin yanısıra, 1995 yılında kurucu üyesi Buna ek olarak, Türkiye’nin dış ticaret hacminde AB’nin payı olduğumuz DTÖ taahhütlerimiz ve yine Gümrük Birliği 1995 yılındaki %48,7’den 2008 yılında %41,4’e gerilemiş kapsamında üçüncü ülkelerle imzalanan serbest ticaret olmakla birlikte önemli ölçüde değişmemiş olması, Gümrük 44 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Türkiye-AB Ticari İlişkileri Birliği’nin ticaret yaratıcı etkisinin, ticaret saptırıcı etkiye ihracat artışı beklenen ölçüde olmamıştır. 1996-2008 yılları göre baskın olduğunu ortaya koymaktadır. arasında söz konusu sektörde AB’ye ihracattaki artış oranı • Gümrük Birliği’nin 13 yıllık uygulama döneminde Türkiye’nin %177,6 seviyesinde gerçekleşmiştir. Ayrıca, Türkiye’nin AB’ye ihracatı %472, üçüncü ülkelere ihracatı ise %549 artış AB’ye toplam ihracatında tekstil-konfeksiyonun payı, 1996 kaydederken, AB’den ithalatı %343, üçüncü ülkelerden yılında %49,1 oranındayken, 2008 yılında %24,8 seviyesine ithalatı ise %574 artış kaydetmiştir. Bu çerçevede, AB ile gerilemiştir.9 AB’nin toplam tekstil ve konfeksiyon ithalatında ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı %65’ten %85’e Türkiye’nin payı ise, 1995 yılındaki %9,4 oranından 2008 yükselirken, üçüncü ülkeler ile ticarette ihracatın ithalatı yılında %14,1’e yükselmiştir. karşılama oranı ise %56’dan %53’e gerilemiştir. • Gümrük Birliği’nin uygulama döneminde Türkiye- • Gümrük Birliği’ne dahil olmayan tarım sektöründe ise, AB’ye yapılan ihracat 1996-2008 döneminde %123,8 artış AB ticaretindeki gelişmeler sektörel boyutta göstermiştir. Bununla birlikte, söz konusu dönemde, AB’ye değerlendirildiğinde, ihracatımızda demir çelik gibi ihracatımızda tarım sektörünün payı %16,8’den %6,8’e geleneksel mal kompozisyonunun dışında beyaz eşya, otomotiv sanayii gibi katma değeri yüksek ve istihdam gerilemiştir. • Gümrük Birliği sonrasında AB’nin üçüncü ülkelerden açısından ekonomimiz içerisinde önemli yer tutan yaptığı ithalat içinde Türkiye’nin payı 1995 yılına göre sektörlerin ağırlığının arttığı ve bu sektörlerde gerek Avrupa 2008 yılında, 84, 85 ve 87. fasılları içeren otomotiv sanayi gerekse dünya pazarlarındaki rekabet gücümüzün olumlu ve elektrikli makine cihazlar sektöründe %964 artış bir şekilde geliştiği gözlenmektedir. göstererek %0,62’den %6,6’ya yükselirken, demir ve • Gümrük Birliği sonrası artan ithalat ile rekabet etmek isteyen çelik sektöründe Türkiye’nin payı 1995 yılında %2,5’den, üretim kesiminin verimliliğinde ve rekabet edebilirliğinde 2008 yılında %6,4 seviyesine ulaşmıştır. AB’nin demir yaşanan gelişme sonucu, özellikle 2001 sonrası dönemde çelik ithalatında Türkiye’nin payı 13 yıllık dönemde %158 motorlu taşıtlar, dayanıklı tüketim malları ve elektrikli oranında yükselmiştir. Tarım ürünleri ihracatımızın AB’nin ürünleri gibi ara-teknoloji ürünleri ihracatında artış ithalatı içindeki payı ise büyük miktarda bir değişiklik gözlenmiştir . göstermeyerek yaklaşık %3 seviyesinde kalmıştır. 8 • Bu çerçevede, 84., 85. ve 87. fasıllarda yer alan elektrikli • Mal grupları bakımından incelendiğinde, AB’ye ithalatımızın makine ve cihazlar ile otomotiv sanayi ürünlerinde toplam kompozisyonunda, Gümrük Birliği sonrasında önemli ihracatımız 1996-2008 yılları arasında 11 kat gibi yüksek bir değişiklik gözlenmemiştir. İthalatımızın yaklaşık %85’lik oranda artarak, AB’ye yönelik ihracatımız içerisindeki payını bölümü girdi ve yatırım mallarından oluşmaya devam %14 seviyesinden %36,7’ye yükselttiği gözlenmiştir. • Diğer taraftan, Gümrük Birliği sonrasında, özellikle AKÇT etmiştir. • Ancak, koruma oranlarındaki düşüşün ve milli gelir ürünlerini kapsayan STA’nın 1996 yılında yürürlüğe girmesi değişimlerinin etkisi ile gelir ve talep esnekliği yüksek ürün ile, AB’ye yönelik demir çelik ürünleri ihracatımız 1996-2008 grubu olan AB’den tüketim malları ithalatının Gümrük yılları arasında sürekli bir artış göstermiştir. Bu çerçevede, Birliği sonrasında nispeten hızlı biçimde arttığı ve toplam demir çelik ürünlerinin AB’ye olan ihracatımızdaki payı ithalatımız içerisindeki payının Gümrük Birliği öncesinde %3,6’dan %8,5’e yükselmiştir. (1995) %8,8’den, 2008 yılında %15 seviyesine yükseldiği • Halihazırda, AB’ye tekstil ve konfeksiyon ihracatında, gözlenmektedir. 2008 yılında, AB’den ithalatımızda ara Türkiye, Çin’den sonra, en büyük ikinci tedarikçi mallarının payı %64,9, yatırım mallarının payı ise %20,1 konumundadır. AB’ye tekstil ve konfeksiyon sektöründeki seviyesinde gerçekleşmiştir. ihracatımız 2001 yılında 6,7 milyar dolar iken, 2008 yılında 15,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. • Gümrük Birliği öncesinde, Türkiye’nin tekstil-konfeksiyon 3.2. Gümrük Birliği’nin Dış Ticaret Açığı ve Cari Açık Üzerindeki Etkileri ürünlerinde tabi olduğu kotaların, Gümrük Birliği neticesinde ortadan kalkacak olmasının bu sektörde ciddi Gümrük Birliği’ni takip eden ilk yıllarda, gerek Türkiye’nin iç bir ihracat artışına imkan vereceği beklentisiyle, sektörün pazarını hem AB’nin hem üçüncü ülkelerin rekabetine açması üretim kapasitesinin geliştirilmesine yönelik kayda değer gerekse koruma oranlarının düşmesi ve uygulanan makro ölçüde yatırımlar yapılmış, ancak, AB pazarına yönelik ekonomik politikaların (genişletici maliye ve para politikaları, TL’nin değerinin yüksek tutulması vb.) bu kaybı Diğer taraftan, Gümrük Birliği’nin cari açığın finanse telafi edecek nitelikte önlemler içermemesi sebebiyle, edilmesine olumlu katkıları da göz ardı edilmemelidir. Bu Türkiye’nin yeni koşullara entegre olmasını sağlayacak zorlayıcı bağlamda, Gümrük Birliği kapsamında AB’nin Ortak Ticaret bir süreç başlamıştır. Bu dönemde, ithalatımızdaki yüksek Politikası’na uyum yükümlülüğü sonucu akdedilen STA’lar10 dış oranlı artışlara karşın, ihracatımızın aynı oranda artırılamaması ticarete olumlu etkilerde bulunmuş, 1996-2008 döneminde, sonucu dış ticaret açığımızda hızlı bir artış gözlenmiştir. toplam ihracat %139,6, ithalat ise %362,6 oranında artarken, STA imzalanan ülkelerle ikili ticaret, sağlanan pazara giriş Genel olarak, dış ticaret açığının büyük oranlarda artışı kolaylıklarının etkisiyle, genel dış ticaret trendinin üzerinde ile Gümrük Birliğinin tamamlanması arasında paralellik artarak, ihracatta %564,2, ithalatta ise %342 oranında artış kurulmaktadır. Ancak, söz konusu dönemde Türkiye’nin OECD kaydedilmiştir. ortalamaları üzerinde %7’lik bir büyüme performansına sahip olduğu ve bu çerçevede AB’den ucuz yatırım ve ara Ayrıca, cari açığın finansman kalitesinin yükselmesinde malı ithalatının hızlandığı da gözden kaçırılmaması gereken Türkiye ekonomisinin istikrar kazanması ve AB ile üyelik bir unsurdur. Buna karşılık milli gelirde önemli düşüşlerin müzakerelerinin başlamasının ekonomi hakkında olumlu gözlendiği 1999 ve 2001 yıllarında ithalatımızın seyri beklentileri arttırmasının önemi büyüktür. AB ile katılım incelendiğinde gerek AB’den gerekse üçüncü ülkelerden müzakerelerinin başlatılmasına karar verilen 2004 yılında yapılan ithalatın önemli ölçüde azaldığı gözlenmektedir. Bu doğrudan yabancı yatırımlar 2.8 milyar dolar seviyesindeyken, durum, Türkiye’nin ithalatının üretim ve ihracata dönük ara ve 2006 yılında 14,4 milyar dolara yükselmiştir. 2007 yılında ise yatırım mallarından müteşekkil olmasının bir sonucudur. ülkemize gelen toplam doğrudan yabancı yatırım miktarı, 2006 yılındaki 17,6 milyar dolara göre %8,7 oranında artarak Bu kapsamda, AB ile ticaret dengesinin açık vermesi cari 19,1 milyar dolara yükselmiş, 2008 yılında ise 14,4 milyar dengeye olumsuz şekilde yansımaktadır. Cari dengede dolara gerilemiştir. 2008 yılında doğrudan yabancı yatırımlarda 1996-2008 döneminde, hizmet dengesinin, temel olarak AB’nin payı %76 olarak gerçekleşmiştir. turizm gelirleri nedeniyle daima pozitif olduğu, yatırım geliri ve dış ticaret dengesinin ise her zaman negatif olduğu 3.3. AB’ye Tam Üyeliğin Türkiye- AB Ticaretine Olası görülmektedir. Bununla birlikte, bu dönemde hizmetler Etkileri fazlasındaki artış oranı, özellikle 2002 yılından bu yana dış ticaret açığında meydana gelen artış oranının oldukça Gümrük Birliği ile Türkiye, sanayi ve işlenmiş tarım ürünlerinde gerisinde kaldığından, cari açığa olumlu yansıması da göreceli AB pazarına serbest giriş hakkına erişmiştir. Tam üyelik sonrası olarak azalmaktadır. tek pazara giriş ile ise, tüm tarım ürünleri ve hizmetlerde AB pazarına giriş hakkı elde edilecek, bunun yanında sermayenin Ancak, cari açıktaki artışı da tamamen Gümrük Birliği’ne ve işgücünün serbest dolaşımı da söz konusu olacaktır. Ancak, atfetmek doğru olmayacaktır. Nitekim, Türkiye ekonomisinin özellikle tarım ürünleri ticaretinde temel etki Türkiye tarafında yapısal olarak cari açık veren bir ekonomi olduğu hissedilecektir. Bunun temel nedeni, halihazırda 1/98 uyarınca unutulmamalıdır. Ayrıca, 2008 yılında, toplam dış ticaretimizin AB tarafından Türkiye’ye tarım ürünlerinde sunulmuş olan %58,6’sını gerçekleştirdiğimiz üçüncü ülkelerle ticaret tercihli rejim dolayısıyla, tarifelerin anılan sektörde görece dengesindeki açık, dış ticaret açığımızın yaklaşık %83,7’sini azaltılmış olmasıdır. oluşturmaktadır. Dolayısıyla, AB ile ticaretin dış ticaret açığımız Buna ek olarak, Gümrük Birliği çerçevesinde AB ile ticaretimizin üzerindeki etkisi son derece kısıtlıdır. büyük bir kısmını oluşturan sanayi ürünlerinde gümrük tarifelerinin halihazırda sıfırlanmış olması, tam üyelik sonrası tek pazara girişin AB-Türkiye ticaretine önemli boyutta yansımayacağı şeklinde yorumlanmaktadır11. Ancak, tek pazara giriş, Gümrük Birliği kapsamında tümüyle ortadan kaldırılamamış olan idari engellerin kaldırılması, karşılıklı tanıma ve mevzuatta tam uyumlaştırma ile teknik engellerin 46 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Türkiye-AB Ticari İlişkileri işlevselliğini yitirmesi ile Türkiye için bir ticaret avantajı Gümrük Birliği ertesinde, gelir düzeyi yüksek ve geniş bir yaratabilecektir. Bu çerçevede, Türkiye’nin AB ile ticaret piyasaya erişim sağlayan Türk üreticilerinin ölçek ekonomileri hacminde önemli bir miktar artış beklenmektedir. ve rekabet gücü açısından elde ettiği kazanımlar, Gümrük Birliği’nin ülkeye sağladığı faydaların başında gelmektedir. Bu kapsamda, yapılan projeksiyonlarda, Türkiye’nin tam üyeliğini Diğer taraftan, AB normlarına uyum sağlanmasına yönelik takiben tek pazara girişinin ekonomik etkileri uzun vadede, çalışmalar kapsamında ticari işlemlerin basitleştirilmesi ve GSYİH’da %0.8, iç tüketimde ise %1,4 oranında gözlenen artışla sadeleştirilmesinin işlem maliyetleri üzerindeki olumlu etkileri kendini hissettireceği öngörülmektedir. Ayrıca, ticaret hacminde de ticaret hacmini artırıcı etki doğurmuştur. gözlenen artışın, özellikle tekstil ve konfeksiyon sektöründe ortaya çıkabileceği beklenmektedir. Bu kapsamda, yapılan Sonuç olarak, bugüne kadar yaşanan gelişmeler, yürürlüğe araştırmalara göre, ikili ticaret hacminde tekstil sektöründe girmesinden itibaren Türk sanayisini yoğun uluslararası %18, konfeksiyon sektöründe ise %15 oranında bir artış rekabet ile karşı karşıya bırakan Gümrük Birliği’nin, aynı beklenmektedir. Tekstil ve konfeksiyon sektöründe gözlenen bu zamanda ülkemizin küresel ekonomi ile entegre olmasını artışın, Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerindeki üretimin Türkiye’ye sağlayacak zorlayıcı bir süreci de başlattığını göstermektedir. kayması sonucu oluşacağı tahmin edilmektedir . Bu doğrultuda sektörlerimiz, dinamik yapıları ve üretimdeki 12 esneklikleri sayesinde bu rekabet ortamına uyum Diğer taraftan, ikili ticaret hacminde meydana gelecek artış sağlayabilmişlerdir. Üstelik bunun AB’den dikkate değer bir üzerinde, AB mevzuatına uyum sonrası tahmin edilebilirlik mali yardım almadan başarılmış olması Türk ekonomisinin ile şeffaflığın artmasının daha etkili olacağı tahmin dinamizminin ve ekonominin rekabet gücünün önemli bir edilmektedir. Buna göre, yasal ve düzenleyici çerçevenin AB ile göstergesi olarak değerlendirilebilir. uyumlaştırılması, ikili ticaretin %12 ila %18 oranında, daha iyi bir kurumsal yapının sağlanmasının ise %17 ila %27 oranında artmasını sağlayacağı öngörülmektedir . Notlar 13 4. Sonuç ve Genel Değerlendirme Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği, Türk dış ticaretindeki serbestleşme sürecine yeni bir ivme kazandırarak, Türkiye’nin dünyanın önemli bir kısmına karşı ticari anlamda açılma sürecini hızlandırdığı ve gelecekteki dış ticari ilişkilerini şekillendirecek yeni bölgesel yapılanmaların kapısını aralamakta olduğu görülmektedir. Öte yandan, 1996-2008 döneminde AB ülkelerinin Türkiye’nin ihracatı ve ithalatındaki payı hemen hemen aynı kalmış olsa da, Gümrük Birliği sonrası dönemde göze çarpan nokta Türk ihracatının kompozisyonundaki değişme olmuştur. Nitekim, Gümrük Birliği ile AB’nin üretim süreci ağına entegrasyonu artan Türkiye’nin ihracatında teknoloji içerikli malların sayısında artış kaydedilmiştir14. Bu çerçevede, ihracatımızda tekstil ve demir çelik gibi geleneksel mal kompozisyonunun dışında beyaz eşya, otomotiv sanayi gibi katma değeri yüksek ve istihdam açısından ekonomimiz içerisinde önemli yer tutan sektörlerin ağırlığının arttığı ve bu sektörlerde gerek Avrupa gerekse dünya pazarlarındaki rekabet gücümüzün olumlu bir şekilde geliştiği gözlenmektedir. 1 Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Romanya, Slovakya ve Slovenya ile yapılan anlaşmalar, söz konusu ülkelerin AB’ye üye olmaları nedeniyle yürürlükten kaldırılmıştır. Anılan ülkeler ile tercihli ticari düzenlemeler Gümrük Birliği kapsamında devam etmektedir. Buna ek olarak, EFTA ülkeleri (1992), İsrail (1997), Makedonya (2000), Hırvatistan (2003), Bosna Hersek (2003), Filistin (2005), Tunus (2005), Fas (2006), Suriye (2007), Mısır (2007), Arnavutluk (2008) ve Gürcistan (2008) ile imzalanan anlaşmalar halen yürürlüktedir. Karadağ, Sırbistan ve Şili ile imzalanan anlaşmaların onay süreci ise devam etmektedir. 2 WTO, RTA Gateway, http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/region_e.htm 3 EFTA, İsrail, Makedonya, Hırvatistan, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili. 4 Lübnan, Ürdün, Körfez İşbirliği Konseyi, MERCOSUR, Faroe Adaları, Ukrayna. 5 Cezayir, Meksika, Güney Afrika Gümrük Birliği, ASEAN Grubu, ANDEAN Grubu, Orta Amerika Topluluğu, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri (76 ülke). 6 WTO, Trade Profile for Turkey, http://stat.wto.org 7 Taymaz, Erol & Yılmaz, Kamil (2007), “Productivity and Trade Orientation: Turkish Manufacturing Industry Before and After the Customs Union, The Journal of International Trade and Diplomacy, s.132-133 8 Taymaz, Erol & Yılmaz, Kamil (2007), “Productivity and Trade Orientation: Turkish Manufacturing Industry Before and After the Customs Union, The Journal of International Trade and Diplomacy, s.133 9 Eruygur,O.,Özçelik,E. & Taymaz, E., “Tekstil ve Hazır Giyim Sanayilerinde Uluslararası Rekabet”, Gümrük Birliği ve Türkiye Sanayisi Üzerine Etkileri,Şubat 2007,TEPAV 10Makedonya, EFTA, İsrail, Hırvatistan, Bosna Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan (Bulgaristan ve Romanya ile yapılmış olan STA’lar 1 Ocak 2007 ‘de AB’ye üye olmaları nedeniyle feshedilmiştir). 11Flam, Harry, “Turkey and the EU:Politics and Economics of Accession”, Seminar Paper No:718, February 2003 12Lejour, Arjan M. & De Mooij, Ruud A., “Turkish Delight: Does Turkey’s Accesion to the EU Bring Economic Benefits?” CESIFO Working Paper No.1183, May 2004, pp.14-21 13ibid. 14Narbone L., Skuratowitz A. (2008), “EU-Turkey Trade: A Case of Deep Integration”, The International Spectator, Vol 43, No 4, December 2008 İstatistikler TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARETİ VE AB’NİN PAYI (Milyon $) Yıl Genel İhracat Değer (%) İthalat Değer (%) Denge Hacim İhr/İth İhracat 1993 15 348 --- 29 429 --- -14 081 44 777 52,2 7 599 1994 18 105 18,0 23 270 -20,9 -5 165 41 375 77,8 8 635 1995 21 636 19,5 35 707 53,4 -14 071 57 343 60,6 11 078 1996 23 224 7,3 43 627 22,2 -20 403 66 851 53,2 11 549 1997 26 261 13,1 48 559 11,3 -22 298 74 820 54,1 12 248 1998 26 974 2,7 45 921 -5,4 -18 947 72 895 58,7 13 498 1999 26 587 -1,4 40 671 -11,4 -14 084 67 258 65,4 14 348 2000 27 775 4,5 54 572 34,2 -26 797 82 347 50,9 14 510 2001 31 334 12,8 41 399 -24,1 -10 065 72 733 75,7 16 118 2002 36 059 15,1 51 553 24,5 -15 494 87 612 69,9 18 459 2003 47 252 31,0 69 339 34,5 -22 087 116 591 68,1 24 484 2004 63 167 33,7 97 539 40,7 -34 372 160 706 64,8 34 451 2005 73 476 16,3 116 774 19,7 -43 298 190 250 62,9 38 394 2006 85 534 16,4 139 576 19,5 -54 042 225 110 61,3 44 004 2007 107 271 25,4 170 062 21,8 -62 791 277 333 63,1 60 384 2008 132 002 23,1 201 822 18,7 -69 820 333 824 65,4 63 398 2008/06 68 751 - 105 849 - -37 098 174 600 65,0 34 775 2009/06 47 746 -30,6 62 325 -41,1 -14 579 110 071 76,6 20 831 TÜRKİYE’NİN AB İLE TİCARETİNİN MAL GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI: İHRACAT (Milyon $) Yıl Yatırım Değer Pay (%) Ara malı Değer (%) Değer Pay (%) Tüketim Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Toplam 1995 318 2,9 - 3 528 31,8 - 7 232 65,3 - 11 078 1996 396 3,4 24,5 3 727 32,3 5,6 7 425 64,3 2,7 11 549 1997 423 3,5 6,8 4 104 33,5 10,1 7 721 63,0 4,0 12 248 1998 489 3,6 15,6 4 612 34,2 12,4 8 397 62,2 8,8 13 498 1999 631 4,4 29,0 4 980 34,7 8,0 8 737 60,9 4,0 14 348 2000 666 4,6 5,5 5 203 35,9 4,5 8 631 59,5 -1,2 14 510 2001 960 6,0 44,1 5 751 35,7 10,5 9 359 58,1 8,4 16 118 2002 1 274 6,9 32,7 5 834 31,6 1,4 11 330 61,4 21,1 18 459 2003 2 077 8,5 63,0 7 431 30,4 27,4 14 929 61,0 31,8 24 484 2004 3 776 11,0 81,8 10 772 31,3 45,0 19 759 57,4 32,4 34 451 2005 4 561 11,9 20,8 11 748 30,6 9,1 21 883 57,0 10,7 38 394 2006 5 081 11,5 11,4 15 492 35,2 31,9 23 250 52,8 6,2 44 004 2007 8 430 14,0 65,9 23 400 38,8 51,0 28 427 47,1 22,3 60 384 2008 9 950 15,7 18,0 25 179 39,7 7,6 28 094 44,3 -1,2 63 398 2008/06 5 963 17 - 13 683 39,3 - 15 050 43,3 - 34 775 2009/06 2 628 12,6 -55,9 7 273 34,9 -46,8 10 861 52,1 -27,8 20 831 48 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Türkiye-AB Ticari İlişkileri Avrupa Birliği Değer (%) İthalat AB’nin Payı (%) Değer (%) Denge Hacim İhr/İth İhracat İthalat Hacim --- 13 875 --- -6 276 21 474 54,8 49,5 47,1 48,0 13,6 10 915 -21,3 -2 280 19 550 79,1 47,7 46,9 47,3 28,3 16 861 54,5 -5 783 27 939 65,7 51,2 47,2 48,7 4,3 23 138 37,2 -11 589 34 687 49,9 49,7 53,0 51,9 6,1 24 870 7,5 -12 622 37 118 49,2 46,6 51,2 49,6 10,2 24 075 -3,2 -10 577 37 573 56,1 50,0 52,4 51,5 6,3 21 401 -11,1 -7 053 35 749 67,0 54,0 52,6 53,2 1,1 26 610 24,3 -12 100 41 120 54,5 52,2 48,8 49,9 11,1 18 280 -31,3 -2 162 34 398 88,2 51,4 44,2 47,3 14,5 23 321 27,6 -4 862 41 780 79,2 51,2 45,2 47,7 32,6 31 695 35,9 -7 211 56 179 77,2 51,8 45,7 48,2 40,7 45 434 43,3 -10 983 79 885 75,8 54,5 46,6 49,7 11,4 49 220 8,3 -10 826 87 614 78,0 52,3 42,1 46,1 14,6 55 068 11,9 -11 064 99 072 79,9 51,4 39,5 44,0 37,2 68 608 24,6 -8 224 128 992 88,0 56,3 40,3 46,5 5,0 74 767 9,0 -11 369 138 165 84,8 48,0 37,0 41,4 - 40 717 - -5 942 75 492 85,4 50,6 38,5 43,2 -40,1 24 765 -39,2 -3 934 45 596 84,1 43,6 39,7 41,4 TÜRKİYE’NİN AB İLE TİCARETİNİN MAL GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI: İTHALAT (Milyon $) Yıl Yatırım Değer Pay (%) Ara malı Değer (%) Değer Pay (%) Tüketim Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Toplam 1995 4 830 28,6 - 10 539 62,5 - 1 490 8,8 - 16 861 1996 7 387 31,9 52,9 12 880 55,7 22,2 2 870 12,4 92,6 23 138 1997 7327 29,5 -0,8 14 009 56,3 8,8 3 534 14,2 23,1 24 870 1998 7 182 29,8 -2,0 13 270 55,1 -5,3 3 622 15,0 2,5 24 075 1999 6 069 28,4 -15,5 11 810 55,2 -11,0 3 522 16,5 -2,8 21 401 2000 7 254 27,3 19,5 14 116 53,0 19,5 5 114 19,2 45,2 26 610 2001 4 317 23,6 -40,5 11 168 61,1 -20,9 2 595 14,2 -49,3 18 280 2002 5 361 23,0 24,2 14 417 61,8 29,1 3 196 13,7 23,2 23 321 2003 6 999 22,1 30,6 19 233 60,7 33,4 5 147 16,2 61,0 31 695 2004 10 672 23 52,5 26 819 59,0 39,4 7 613 16,8 47,9 45 434 2005 11 587 24 8,6 29 008 58,9 8,2 8 044 16,3 5,7 49 220 2006 12 186 22 5,2 32 567 59,1 12,3 8 776 15,9 9,1 55 068 2007 14 678 21,4 20,4 43 250 63,0 32,8 10 339 15,1 17,8 68 608 2008 15 039 20,1 2,5 48 546 64,9 12,2 10 929 14,6 5,7 74 767 2008/06 7 758 19 - 27 026 66,4 - 5 794 14,2 - 40 717 2009/06 4 912 19,8 -36,7 15 442 62,4 -42,9 4 331 17,5 -25,3 24 765 TÜRKİYE’NİN AB ile TİCARETİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI: İHRACAT (Milyon $) Yıl Tarım (1-24. fasıllar) Tekstil & Konfeksiyon (50-63. fasıllar) Makineler Demir-Çelik (72-73. fasıllar) Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) 1996 1 935 16,8 - 5 665 49,1 - 420 3,6 - 447 3,9 1997 2 093 17,1 8,2 5 933 48,4 4,7 622 5,1 48,1 195 1,6 1998 1 978 14,7 -5,5 6 469 47,9 9,0 703 5,2 13,0 624 4,6 1999 1 944 13,5 -1,7 6 378 44,5 -1,4 818 5,7 16,4 743 5,2 2000 1 578 10,9 -18,8 6 492 44,7 1,8 907 6,3 10,9 769 5,3 2001 1 724 10,7 9,3 6 724 41,7 3,6 997 6,2 9,9 998 6,2 2002 1 729 9,4 0,3 7 656 41,5 13,9 937 5,1 -6,0 1 244 6,7 2003 2 160 8,8 24,9 9 634 39,3 25,8 1 434 5,9 53,0 1 794 7,3 2004 2 928 8,5 35,6 11 428 33,2 18,6 2 613 7,6 82,2 2 380 6,9 2005 3 870 10,1 32,2 12 279 32,1 7,4 2 306 6,0 -11,7 2 958 7,7 2006 3 531 8,0 -8,8 12 917 29,4 5,2 3 190 7,3 38,3 3 602 8,2 2007 4 162 6,9 17,9 16 063 26,6 24,4 5 290 8,8 65,8 4 955 8,2 2008 4 331 6,8 4,1 15 725 24,8 -2,1 5 375 8,5 1,6 5 450 8,6 2008/06 1 983 5,7 - 8 435 24,3 - 2 893 8,3 - 2 981 8,6 2009/06 1 656 7,9 -16,5 6 190 29,7 -26,6 1 305 6,3 -54,9 1 894 9,1 TÜRKİYE’NİN AB ile TİCARETİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI: İTHALAT (Milyon $) Yıl Tarım (1-24. fasıllar) Tekstil & Konfeksiyon (50-63. fasıllar) Demir-Çelik (72-73. fasıllar) Makineler Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) 1996 758 3,3 - 1 391 6,0 - 2 081 9,0 - 6 224 26,9 1997 566 2,3 -25,3 1 616 6,5 16,2 1 872 7,5 -10,0 6 344 25,5 1998 535 2,2 -5,5 1 474 6,1 -8,8 1 466 6,1 -21,7 6 107 25,4 1999 533 2,5 -0,4 1 375 6,4 -6,7 942 4,4 -35,7 4 320 20,2 2000 526 2,0 -1,3 1 458 5,5 6,0 1 332 5,0 41,4 5 071 19,1 2001 340 1,9 -35,4 1 323 7,2 -9,3 1 003 5,5 -24,7 4 003 21,9 2002 490 2,1 44,1 1 658 7,1 25,3 1 496 6,4 49,2 5 610 24,1 2003 661 2,1 34,9 1 884 5,9 13,6 2 407 7,6 60,9 6 992 22,1 2004 801 1,8 21,2 2 230 4,9 18,4 3 034 6,7 26,0 8 868 19,5 2005 938 1,9 17,1 2 230 4,5 0,0 3 750 7,6 23,6 10 470 21,3 2006 1 005 1,9 7,1 2 366 4,4 6,1 4 158 7,7 10,9 11 850 21,5 2007 1 556 2,3 54,8 2 657 3,9 12,3 7 787 11,3 87,3 14 000 20,4 2008 2 045 2,7 31,4 2 606 3,5 -1,9 9 554 12,8 22,7 13 926 18,6 2008/06 1 224 3,0 - 1 414 4,4 - 5 747 14,1 - 7 751 19,0 2009/06 860 3,5 -29,7 953 3,8 -32,6 2 357 9,5 -59,0 4 512 18,2 50 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Türkiye-AB Ticari İlişkileri Elektronik (85. fasıl) (84. fasıl) Otomotiv (87. fasıl) Diğer Sanayi Ürünleri Toplam Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer - 777 6,7 - 397 3,4 - 1 908 17,5 - 11 549 -56,4 911 7,4 17,2 263 2,1 -33,8 2 231 16,7 1,4 12 248 220,0 1 325 9,8 45,4 298 2,2 13,3 2 101 16,7 10,5 13 498 19,1 1 170 8,2 -11,7 948 6,6 218,1 2 347 17,4 10,5 14 348 3,5 1 346 9,3 15,0 988 6,8 4,2 2 430 18,3 6,4 14 510 29,8 1 433 8,9 6,5 1 692 10,5 71,3 2 550 18,0 9,3 16 118 24,6 2 017 10,9 40,8 2 259 12,2 33,5 2 617 17,3 10,0 18 459 44,2 2 572 10,5 27,5 3 708 15,1 64,1 3 182 16,9 29,3 24 484 32,7 3 529 10,2 37,2 6 314 18,3 70,3 5 259 17,0 41,6 34 451 24,3 3 950 10,3 11,9 7 075 18,4 12,1 5 956 17,6 15,6 38 394 21,8 4 341 9,9 9,9 9 018 20,5 27,5 7 405 19,3 25,6 44 004 37,6 4 580 7,6 5,5 12 487 20,7 38,5 12 847 21,3 73,5 60 384 10,0 4 378 6,9 -4,4 13 461 21,2 7,8 14 678 23,2 14,3 63 398 - 2 284 6,6 - 8 414 24,2 - 7 785 22,4 - 34 775 -36,5 1 430 6,9 -37,4 4 011 19,3 -52,3 4 345 20,9 -44,2 20 831 Elektronik (85. fasıl) (84. fasıl) Otomotiv (87. fasıl) Diğer Sanayi Ürünleri Toplam Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer Pay (%) Değer (%) Değer - 2 167 9,4 - 2 092 9,0 - 8 425 37,2 - 23 138 1,9 2 770 11,1 27,8 3 017 12,1 44,2 8 685 35,9 3,7 24 870 -3,7 3 263 13,6 17,8 2 738 11,4 -9,2 8 492 36,5 -1,6 24 075 -29,3 4 011 18,7 22,9 2 433 11,4 -11,1 7 787 37,4 -8,9 21 401 17,4 4 648 17,5 15,9 4 585 17,2 88,5 8 990 35,5 18,3 26 610 -21,1 2 749 15,0 -40,9 1 532 8,4 -66,6 7 330 42,4 -18,1 18 280 40,1 3 143 13,5 14,3 2 013 8,6 31,4 8 911 41,4 24,7 23 321 24,6 3 654 11,5 16,3 4 646 14,7 130,8 11 451 39,8 30,4 31 695 26,8 4 915 10,8 34,5 8 501 18,7 83,0 17 085 37,9 36,7 45 434 18,1 5 095 10,4 3,7 8 463 17,2 -0,4 18 274 37,5 7,2 49 220 13,2 5 450 9,9 7,0 8 957 16,3 5,8 21 282 38,3 12,0 55 068 18,1 6 107 8,9 12,1 9 585 14,0 7,0 26 916 39,2 26,5 68 608 -0,5 6 562 8,8 7,5 9 539 12,8 -0,5 30 535 40,8 13,4 74 767 - 3 568 8,8 - 5 314 13,1 - 15 699 38,6 - 40 717 -41,8 2 621 10,6 -26,5 2 885 11,6 -45,7 10 577 42,7 -32,6 24 765 Küçük ve Orta Boy KOBİ İşletmeler (KOBİ) ve 1 “Uluslararasılaş(tırıl)ma ” Haluk NURAY 1. Uluslararasılaşma’dan ne anlamalıyız? pazarlardaki bazı faaliyetler de uluslararasılaşma kavramı içine alınmalıdır. Bu doğrultuda, bir firmanın kendi bölgesindeki Uluslararasılaşma kavramı 1970’li yıllardan bu yana ekonomi firmalarla rekabet edebilir hale gelebilmek ve dış etkenlerle literatüründe yer almakta birlikte, çok yakın zamana kadar değişen iş ortamına uyum için yaptığı iyileştirmeler de daha ziyade çok uluslu şirketler perspektifinden ele alındığı uluslararasılaştırma tanımına dahil edilebilir. Uluslararasılaşma, ve tartışmalara konu olduğu görülmektedir. Bu perspektifle firmanın belli bir ürün grubunun üretiminden vazgeçmesi, geliştirilen tanımlar ve teoriler de haliyle konunun “firmanın yeni stratejiler ve karar alma süreçleri uygulaması, -örneğin- operasyonlarının dışa yönelik olarak gelişmesi” ya da “firmanın kalite ya da dış operasyonlar ile ilgili yeni bir bölüm uluslararası operasyonlara katılımının artması” 2 olarak ifade oluşturması, yeni uzman personel istihdam etmesi, bazı edilen dışa açılma boyutlarını öne çıkarmaktadır. yatırımlarından vazgeçmesi ya da yeni yatırım kararları alması gibi bir dizi başka faaliyet olarak da kendini gösterebilir. Dolayısıyla, ekonomi yazınındaki tanımlardan yola çıkarak uluslararasılaşma dendiği zaman ilk olarak “dışa açılım” ve Uzun yıllar boyunca çok uluslu büyük firmaların ilgi alanında “ihracat faaliyetleri” akla gelmektedir. Oysa uluslararasılaşma olduğu kabul edilen konu son on yıldır, giderek artan bir sadece dışa doğru açılım olarak değil çok boyutlu bir süreç şekilde küçük ve orta boy işletmeleri de ilgilendirir hale gelmiş olarak kabul edilmeli, dışa doğru atılan adımların yanı sıra iç olup, çok uluslu şirketler için geliştirilen sorun tanımlamaları, 52 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) ve “Uluslararasılaş(tırıl)ma” tepki ve uyum sağlama teorileri ile çözüm önerilerinin KOBİ’ler günümüzün küresel tehditleri karşısında var olma KOBİ’lerin durumlarını açıklamakta ve onlara yol göstermekte savaşı vermekte, hayatta kalmak için çeşitli tedbirler almaları yetersiz kaldığı görülmektedir. gerekmektedir. KOBİ’leri var olma savaşına iten bu yeni, rekabetçi ortam, onlara aynı anda uluslararasılaşmaları için de Üretim metodlarının ve teknolojinin akıl almaz gelişimi, “sınır” önemli fırsatlar sunmaktadır. kavramının anlam değiştirmesi, Doğu Bloku’nun çöküşü, yeni tüketici pazarlarının açılması, yeni üretim merkezlerinin Çalışmanın sonraki bölümlerinde yukarıda kısaca tanımlanan ortaya çıkması, Dünya Ticaret Örgütü’nün öncülüğünde “uluslararasılaşma” konusu, hem bir sorun/tehdit hem de bir gümrük vergilerinin büyük oranlarda düşürülmesi, uluslararası çözüm/fırsat olarak, özellikle Türk KOBİ’leri açısından, tüm ekonomik bütünleşmelerin artması ve ticarette bağlayıcı boyutları ile ele alınacaktır. uluslararası kurallar getirilmesi gibi bir dizi gelişmeye bağlı olarak dünya çapında üretim ve ticarette yeni bir dönem 2. Uluslararasılaşmanın Dinamikleri: başlamıştır. Neden ve Nasıl Uluslararasılaşma? Türkçe’de kısaca “globalleşme” ya da “küreselleşme” terimleri Uluslararasılaşma sadece dış ticaretle ilgili bir konu ile ifade etmeye çalıştığımız tüm bu gelişmeler KOBİ’ler için, olmamasına rağmen ilk etkileri daha çok ticaret yoluyla içerisinde faaliyette bulundukları ortamın hızla değişmesi hissedilir, aynı şekilde KOBİ’lerin uluslararasılaşmasına ilk adım sonucunu doğurmuş; onların içinde kendilerini rahat ve güçlü da daha çok ihracat girişimleri ile atılır. İhracat aşamasında hissettikleri, alıştıkları (aslında bir anlamda da izole oldukları) başarılı olan KOBİ’ler faaliyetlerini zamanla daha ileri noktalara “yerel” ya da “bölgesel” dediğimiz coğrafi alan dünyanın her taşıyabilmektedir. Zaten bu sebepledir ki, konu, bir çok farklı köşesinden farklı aktörlere ve kurallara daha açık hale gelmiş; boyutu olmasına rağmen dış ticaretle ilgili bu kitapçık bir başka deyişle iş yaptıkları ortam uluslararasılaşmıştır. kapsamında ele alınmaktadır. Bu açıdan bakınca uluslararasılaşma bir sorun olarak görülmektedir. Bu noktada, uluslararasılaşmanın sebepleri ile ilgili değişik teorik yaklaşımları aktarmadan önce, bir KOBİ’nin Peki, KOBİ açısından, içinde yer almaktan kaçınma imkanı uluslararasılaşma ile tanışmasını ve uyum için yaptıklarını bulunmayan bu yeni ortamda ayakta kalabilmenin yolu nedir? somut, pratik bir örnekle aktaralım: Cevap Uluslararasılaşmış ortamda iş yapma becerisi edinmek yani uluslararası ortama adapte olmaktır. 3 Bir başka deyişle ÖRNEK VAKA “uluslararasılaşmak”. Uluslararasılaşma işte bu noktada, bu defa da çözümün ta kendisi haline gelmektedir. X firması Belçika’da kurulu, 60-80 işçi çalıştıran bir rulman firmasıdır. On yıldan az bir sürede, komşu bir kaç ülkenin Kısacası, iş ortamının uluslararasılaşmasının yarattığı de dahil olduğu bir pazarda kendisine mutevazı ama tehditlerin etkisini asgariye indirmenin ve getirdiği yeni hayli sağlam bir yer edinmiştir. Bundan bir kaç yıl önce, fırsatlardan azami ölçüde yararlanabilmenin tek çaresi firmanın ucuz Çin malı rulmanların rakip olarak piyasaya gireceğini uluslararasılaşmasıdır. gören X firması üretimini önce işçiliğin daha ucuz olduğu Romanya’ya taşır ancak bu hamlenin yeterli olmayacağı Sorun sadece bize özgü de değildir. Yer kürenin bir kısa sürede anlaşılır ve X firması Çin’de bir fabrika çok ülkesinde bu arada AB ülkelerinde de KOBİ’ler satın alarak üretimi orada yapmaya başlar. Belçika’da küreselleşmeden kaynaklanan benzer sorunlarla yüz tesisler rulmanların markalanıp paketlendiği tesislere yüzedirler. Ancak, Türk KOBİ’leri açısından durum biraz daha dönüştürülür ve ek yatırımla aynı mekanda ek kalite karmaşıktır. Globalleşmenin yanısıra AB üyelik süreci de kontrollerinin yapılacağı yeni laboratuvarlar oluşturulur. Türkiye’deki iş ortamının değişmesinde rol oynamaktadır. Bir Laboratuvar personeli Romanya’daki tesislerde eğitilir çok konuda ciddi dönüşümler yaşanmakta, bu gelişmeler ve işgücü maliyeti yüksek bazı işlem aşamaları da oraya günlük yaşam ve iş alanlarına köklü değişimler getirmektedir. aktarılır. Birkaç yıl içinde Çin’deki fabrikaya sahip Yıllardır yerel izolasyon içinde iş görme alışkanlığına sahip Yukarıdaki örnek vakalardan çıkarılabilecek bir diğer ders de olmanın ve işletmenin maliyetini de (özellikle işçilerin iş ortamının uluslararasılaşmasının etkilerinden hiç kimsenin sosyal haklarındaki artışa ve ilk yatırım teşviklerinin muaf olmadığıdır. Son yıllarda ucuz üretimi ile tüm dünyada reel etkisinin azalmaya başlamasına bağlı olarak) fazla rahatsızlık yaratan Çin şirketleri de dünyanın hemen her bularak üstlenmek istemeyen X firması bu fabrikayı – noktasında uluslararasılaşma yolunda atılan adımların etkisini kendi açısından - “özelleştirir”; yani Çinlilere satar ve uzun bir şekilde hissetmekte ve bu duruma uyum sağlamaya vadeli kontratlarla üretiminin tamamını satın almaya çalışmaktadır. başlar. Bu arada Avrupa’da üretim yapan rakiplerine karşı elde ettiği maliyet avantajını değerlendirmek üzere 3. Türk KOBİ’leri ve Uluslararasılaşma pazarlama bölümünü de güçlendiren X firması bugün Avrupa çapında sektörünün sayılı firmaları arasında kabul Değişime zorlayan etkiler edilmektedir. Türkiye’de faaliyette bulunan KOBİ’leri uluslarasılaşmaya Yukarıdaki örnek, ileri görüşlülüğe, bilgiye ve doğru zamanda zorlayan iki temel neden globalleşme ve Türkiye ile AB doğru adımı atmaya bağlı olarak ortaya çıkan gerçek bir başarı arasındaki katılım sürecidir. Globalleşme başlığı altında hikayesidir. Uluslararasılaşmanın hemen hemen tüm unsurları değerlendirilebilecek etkiler çok daha geniş çaplı, kaynağı ve aşamaları bu örnekte görülebilir. Ancak her KOBİ bu kadar belirsiz, kontrolsüzdür, önceden kestirilebilme ihtimali de şanslı olmayabilir; uygun reaksiyonları gösteremeyip daha düşüktür. Buna mukabil Avrupa Birliğinden ve AB üyelik piyasadan silinen çok sayıda örnek de gösterilebilir. sürecinden kaynaklanan etkiler nispeten daha önceden kestirilebilir hatta kısmen ölçülebilir niteliktedir. Üstelik bu etkilerin önceden kestirilebilir bölümleri için geliştirilmiş AB BİR ÖRNEK VAKA DAHA ya da Türkiye kaynaklı resmi telafi mekanizmaları ya da fonları Bu defaki örneğimiz, Almanya’ya çalışmaya gitmiş bir vatandaşımızın 1980’li yılların ortasında 15.000 Alman Markı sermaye ile kurduğu, beyaz eşya toptancılığıyla uğraşan bir şirket 3. Şirket 1990’ların sonunda 45 personel ile 50 milyon Alman Markı ciroya ulaşmış, 1998’de e-ticarete ilk girenler arasında olan şirketin yeni hedefi 100 milyonu aşmak. Şirket sahibinin kendi sözlerini aktaralım: “Küreselleşmenin önemini anlamayan kaybetmeye mahkum. Bilgisayarda birkaç tuşa basarak hangi malın nerede kaça satıldığını iki saniyede öğrenmek mümkün. Patenti bana ait bir program tüm Avrupa’yı tarıyor; kim hangi malı arıyor, kim kaça satıyor tespit ediyor. Biz de ona göre pozisyon alıyoruz. Tüketici en ucuzu bizde buluyor. Bizim sektörde fiyatlar saat başı değişiyor. Dev Alman firmaları hantal. Avrupa’da bizim gibi 20 Pazar belirleyici firma var, biz küresel oyuncuyuz. Bence Çin sorun değil, tüketici markaya önem veriyor. Mükemmeliyetçiliği Almanya’da öğrendim ama ticarette esnekliği, yeni fikirlere ve durumlara hemen adapte olmayı Türkiye’den getirdim.” mevcuttur. Gümrük Birliği ve benzeri ekonomik entegrasyon süreçlerinin firmalar üzerindeki etkisi, ülkeler arasındaki mal, sermaye, işgücü ve hizmet dolaşımını etkileyen kuralların değişmesi ile ortaya çıkmaktadır. Bu kural değişiklikleri söz konusu üretim faktörlerinin ülkeler arasındaki karşılıklı alışverilerinin yönlerini ve büyüklüklerini etkilemekte ve böylece başlayan bir zincirleme reaksiyon da ekonomik ortamı ve dolayısıyla ekonomik birimlerin kararlarını etkilemektedir. İşte ekonomik karar birimlerinin (bir başka deyişle firmaların) bu değişikliklere karşı teker teker aldıkları kararların ve gösterdikleri tepkilerin bileşkesi, dönem sonunda değişimin ülke açısından toplam makro ekonomik etkisi olarak ortaya çıkmaktadır. Bir örnekle biraz daha somutlaştıralım: Gümrük Birliği Kararı, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren AB ülkelerinde üretilen sanayi mallarının üzerindeki gümrük vergilerini sıfırlamış (yani malların dolaşımını düzenleyen kuralı değiştirmiş), 54 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) ve “Uluslararasılaş(tırıl)ma” Türkiye pazarına girişini ucuzlatarak kolaylaştırmıştır. Bu Gümrük Birliği Türkiye’nin AB’ye katılım sürecinin bir parçasıdır. kural değişikliğinin bir sonucu olarak AB ülkelerinden Süreç zaman zaman hız kesse de günümüzde hala devam Türkiye’ye yönelik ithalat büyümüş (AB’den Türkiye’ye yönelik etmektedir. Gümrük Birliği Kararına bağlı olarak 1995-1996 mal akımının miktarı artmış) AB orijinli malların nispeten yıllarında yoğunlaşmış olan değişim sürecinin bir benzeri, ucuzlamasına bağlı olarak da daha önce başka ülkelerden aynı yoğunlukta olmasa da, AB Müzakere süreci çerçevesinde tedarik edilen bazı mallar AB’den alınır hale gelmiştir (yani günümüzde de yaşanmaktadır. Yukarıda Gümrük Birliği ile ilgili mal akımlarının yönünde de değişiklikler ortaya çıkmıştır). olarak firmalarımız açısından sıralanan tüm değerlendirmeler Yine Gümrük Birliği çerçevesinde malların serbest dolaşımını müzakere süreci için de geçerli olacaktır. etkileyen standartlar, rekabet ve devlet yardımları gibi bir dizi alanda da kural değişiklikleri yapılmıştır (yani şirketlerimizin Yukarıda yer verdiğimiz örneklerde KOBİ’lerin bir tehdit olarak içinde iş yaptıkları ekonomik ortam mevzuat anlamında da uluslararasılaşma ile ilk yüz yüze gelişleri, içinde faaliyette önemli ölçüde değişikliğe uğramıştır). bulundukları pazara dış ticaret (ithalat) yoluyla gelen ucuz malların (büyük olasılıkla Uzak Doğu menşeli) rekabeti ile Bu özel durum, her iki tarafta da bazı değişikliklere yol karşılaşmaları olarak belirtilmektedir. Sıkça karşılaşıldığı açmış olmakla birlikte, hem AB ekonomisine göre nispeten için kavranması kolay ve bu bakımdan da hayli kullanışlı küçük olması, hem de gümrük indirimlerini ve diğer kural olan bu örnek neredeyse bir sembol gibi hemen heryerde değişikliklerini AB’den yıllar sonra ve bir anda yapması kullanılmakta. Oysa yukarıda verdiğimiz örnekte olduğu gibi, nedeniyle Türkiye’daki KOBİ’ler ilk anda AB firmalarına göre iş ortamının uluslararasılaşmasının bir çok farklı nedeni ve çok daha dezavantajlı bir pozisyonda kalmıştır. Bu husus biçimi mevcuttur. AB mevzuatına uyum için hazırlanan Ulusal Program dahil, bir çok resmi dokümanda da teyit edilmiştir. Bir soru ile açmaya çalışalım. Eğer Uzak Doğu menşeli ucuz malların iç piyasaya girişi engellenebilse KOBİ’miz Bu dezavantajlı başlangıca rağmen, makro düzeyden bakılınca, uluslararasılaşmanın yarattığı tehditten ve değişim aradan geçen on üç yılda KOBİ’lerimizin bu yolla meydana zorunluluğundan kurtulmuş olur mu? Tabii ki hayır: Bu gelen değişikliklere uyum sağlamada büyük ölçüde başarılı durumda dahi KOBİ’mizi bekleyen ve onu değişime zorlayacak olduğu ve Gümrük Birliğinin Türk ekonomisi üzerindeki aşağıdaki gelişmeler ortaya çıkabilir, bir başka deyişle iş makro ekonomik etkisinin pozitif olduğu görülmektedir. ortamının uluslararasılaşması devam edecektir ve KOBİ’mizi Bu durum Türk firmalarının değişen şartlara uyum sağlama etkilemeyi de sürdürecektir. kabiliyetlerinin yüksek olduğunun, geleceğe yönelik umut • Birer üretim üssü haline gelmeye başlayan ve dünya verici bir göstergesi olarak kabul edilebilir. üretimindeki (ve haliyle tüketimindeki) payları hızla artan Asya ülkelerinin yarattığı talep emtia fiyatlarının artmasına Tabii ki yukarıdaki makro değerlendirme, mikro düzeyde ortaya çıkmış ve KOBİ’lerimizin canını yakmış olan sayısız sorunu ve olumsuz etkiyi göz ardı etmemizi gerektirmez. yol açacağından KOBİ’miz bir anda kullandığı girdi fiyatlarının arttığını görebilir; • Özellikle emek yoğun sektörlerde (bazı tekstil ürünleri gibi) Ortalamalarda genel olarak başarılı bir çizgi yakalanmış olsa ülkemizde üretim yapmanın piyasalarda rekabeti mümkün da belli sektörlerde zayıflama ve çöküşler mutlaka yaşanmıştır; kılmaması üzerine üretim tesislerinin başka ülkelere başarılı kabul edilen bazı sektörlerde veya faaliyet alanlarında kaydırılması ihtiyacı ile karşı karşıya kalabilir (örneğin son da çok zor durumda hatta faaliyet dışında kalan çok sayıda yıllarda birçok tekstil firmamız üretimlerini Mısır’a ve diğer firmamız olduğu bir gerçektir. bazı komşu ülkelere kaydırmıştır); • Ya da ticeretle uğraşan bir KOBİ’miz yıllardır ürünlerini Gümrük Birliği yoluyla gelen değişikliklere daha kolay uyum pazarladığı bir şirketin bir anda üretimi bırakıp sağlanabilmesinin en önemli nedeni ise bir ölçüde önceden perakendecilikte kendisine rakip olduğunu görebilir; bilinir olmasıdır. Herkese ulaşmak imkanı olmasa da KOBİ’ler • Uluslararasılaşmanın etkisiyle sadece dışarıdan değil, düzeyinde belli bir farkındalık yaratılabilmiş ve bu kadarı içeriden yeşerecek, ortama uyum sağlama kapasitesi daha dahi firmalarımızın önceden hazırlık yapabilmelerine imkan yüksek yeni rakiplerinin rekabeti ile de karşı karşıya kalabilir; tanımıştır. • Hiç beklenmedik bir teknolojik gelişme çok kısa bir zaman dilimi içinde, üretimini yaptığı ya da nihai üretimine katkıda Yukarıdaki örnekler artırılabilir ama sanıyoruz bu kadarıyla da gerekli mesaj verilmiştir: bulunduğu bir ürünün piyasadan silinmesine yol açabilir; • Ülke ekonomisi “doğru” yönetilse dahi, dünyanın çok uzak BİR TESPİT bir köşesinde hiç ilgisi olmayan bir sektörde patlayan bir kriz küresel bir yaygınlığa ulaşıp döviz kuru, enflasyon, kredi Bundan birkaç on yıl önce başlayan küreselleşme ve imkanları gibi makro değişkenleri KOBİ’miz açısından çok AB katılım süreci taahhütlerimiz nedeniyle içinde iş dezavantajlı noktalara çekebilir; (üretim, mal ticareti, hizmet ticareti, yatırım vb.) yaptıkları •Çok büyük ihtimalle zaten finansmana ulaşmakta zorluk ortamda hızlı, büyük ve beklenmeyen ve -bu çalışmada çeken KOBİ’miz yine tamamen kendi dışındaki nedenlerle “uluslararasılaşma olarak tanımladığımız- değişimlerle (örneğin “sıcak parayı 4 ürküten bir dış gelişmeye bağlı yüz yüze gelmek artık KOBİ’lerimiz açısından da olarak) banka kredilerinin daha da azalıp pahalılaşması ile ek kaçınılmaz hale gelmiştir. Hiç kimse bu değişim dalgasının zorluklar içine düşebilir; dışında kalamaz, kimsenin yerelinin içinde izole olup • Piyasalarda her şey yolunda giderken, uluslararası “beni ilgilendirmez” deme lüksü yoktur. Sadece iki taahhütlerimiz nedeniyle yapılan mevzuat değişiklikleri seçenek vardır: Dalganın altında kalıp dibe çökmek ya KOBİ’mizin maliyetlerini etkileyebilir hatta üretim da üstünde sörf yapıp yeni ortamda da –gelişerek- su yapmasını imkansız hale getirebilir. Örneğin Gümrük üstünde kalmak. Sizin başınıza hangisinin geleceği Birliği taahütlerimiz çerçevesinde standartlarda, tüketiciyi değişimi algılayıp kendi durumunuza uyguladıktan sonra koruma yasalarında, KOBİ tanımında, çevre mevzuatında vereceğiniz tepkiye (bir başka deyişle kendinizi ne ölçüde gerçekleştirilen değişiklikler KOBİ’mize maliyetine uluslararasılaştırdığınıza) bağlıdır. katlanamayacağı ya da finansmanını karşılayamayacağı yeni Üstelik tek tek göstereceğiniz tepkilerin toplamı (bileşkesi) yatırım zorunlulukları getirebilir; • İç mevzuatta yapılacak değişiklikler bir ölçüde öngörülebilir dönem sonunda ülkemizin başarısı ya da başarısızlığı olarak ya da izlenebilir iken yine Gümrük Birliği veya AB üyelik kayıtlara geçecektir. Bu gerçek, mikro ekonomik 5 karar alıcılara süreci çerçevesinde gerçekleştirilen egemenlik devirleri çok önemli bir sosyal sorumluluk da yüklemektedir. sonucunda KOBİ’lerimizi etkileyecek bazı ekonomi veya dış ticaret kararları başka merkezlerde alınır hale gelebilir. Dikkat edilirse yukarıdaki tehditlerin her birinin aynı anda Örneğin Gümrük Birliği ile getirilen AB’nin dış ticaret içinde önemli fırsatlar da barındırdığı görülecektir. Yani çözüm politikasına uyum mecburiyeti çerçevesinde AB’nin üçüncü sorunun içinden çıkacaktır. Bu noktada KOBİ’mizin önündeki ülkeler ile yaptığı Serbest Ticaret Anlaşmaları ile verdiği büyük soru şudur: Peki nasıl? tavizler otomatik olarak, henüz karşı tavizler alınamadan tarafımızca da kabul edilmektedir. Bu yolla ortaya çıkacak 4. KOBİ’lerin Uluslararasılaşması: değişikliklerin önceden belirlenip tedbir alınması hemen Ne yapmalı, Nasıl Yapmalı? hemen imkansızdır. İş ortamının uluslararasılaştığının bilincine varan KOBİ’lerin • Faaliyetlerini bir ölçüde olsun geliştirerek uluslararasılaşmanın ilk aşamalarına gelmiş olan (örneğin neyi, nasıl yaptığı / yapması gerektiğini açıklamaya çalışan yakın komşu ülkelere küçük miktarda ihracat yapan) olan bazı teoriler mevcuttur 6. Burada söz konusu teorilerin KOBİ’miz kendi ülkesinde değil ihracat yaptığı ülkede detaylarına girilmeyecektir ancak büyük ölçüde çok uluslu yukarıda sıralanan durumların biri ya da bir kaçı ile karşı şirketlerin deneyimlerinden yola çıkarak geliştirilen bu karşıya kalabilir ya da hiç aklına gelmeyen başka durumlarla teorilerin KOBİ’lere nispeten uygun olduğu düşünülen ve karşılaşabilir (mesela, elektronik ticaret yoluyla kendi uygulandığında anlamlı sonuçlar veren iki tanesinden kısaca piyasasına giren, uğraşması çok zor bir rakiple). bahsedelim. 56 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) ve “Uluslararasılaş(tırıl)ma” 1977’de Johanson ve Vahlne tarafından geliştirilen “Safha Deneyimlerimize dayanarak, uluslararasılaşmanın kaçınılmaz Teorisi” uluslararasılaşmayı adım adım öğrenilen bir süreç olduğu noktasına gelen Türk KOBİ’leri ve onlar için destek olarak tanımlamaktadır. programları gelitirmeye çalışan makro karar alıcılarımızın dikkatine uluslararası teorilerde yer almayan aşağıdaki Safha Teorisine göre uluslararasılaşma; hususları getirmenin faydalı olacağı düşüncesindeyiz. 1.Aşama: Düzenli bir ihracatın olmadığı süreç 2.Aşama: Bağımsız aracılar vasıtasıyla ihracat 5. Bilginin Önemi ve Safha Teorisine Bir Ekleme: 3.Aşam: Denizaşırı, sınır ötesi satış için bir yan firmanın (bağlı Ön Hazırlık/Hazırlama Aşaması ortaklığın) oluşturulması 4.Aşama: Denizaşırı, sınır ötesi üretim biriminin oluşturulması olmak üzere dört aşamadan oluşmaktadır. Safha Teorisinin uluslararasılaşmanın adım adım gelişen bir süreç olduğu yolundaki saptaması, aşamalar birebir aynı sırayla gerçekleşmiyor olsa da, KOBİ’lerimiz açısından son 1988 yılında Johanson ve Mattsson tarafından geliştirilen “Ağ derece geçerli bir model olduğu söylenebilir 7. Teorisi” ise, uluslararasılaşma sürecinde iş ağlarının ve deneye/ deneyime dayalı öğrenmenin önemini vurgulamaktadır. Ülkemizde işletmelerin %99’unun istihdamın ise dörtte üçünü Bu teoriye göre, KOBİ’ler uluslararası operasyonlara oluşturan KOBİ’lerin ne yazık ki katma değer ve ihracat içindeki başladıklarında kamu ve yarı kamu organizasyonlardan payları düşüktür. Gelişmiş ülkelerin KOBİ’lerinin ihracat bilgi alma ihtiyacı duymaktadırlar ve iş ağları bu ihtiyacı içindeki payları %20-30 civarında iken ülkemizde %10’larda karşılamalarına yardımcı olmaktadır. kalmaktadır. Sayıları bir milyonu aşan KOBİ’lerimiz arasnda ihracat yapabilenlerin sayısı ise on binler seviyesindedir. Bu Günümüze baktığımızda ise her iki teorinin de, eleştirilere rakamlar bize KOBİ’lerimizin uluslararasılaşması konusunda konu olmakla birlikte geçerliliklerini koruduğu ve alınacak çok yolumuz olduğunu göstermektedir. KOBİ’lerimizin uluslararasılaşmasının bazı aşamalarını açıklamakta da hayli kullanışlı olduğu söylenebilir. Örneğin İşte bu noktada, modeller ya da planlar geliştirilirken yapılan araştırmalar KOBİ’lerimizin hala uluslararsılaşma kaynaklarımızın verimli kullanılmasını sağlamak üzere bir “ön sürecine ihracatla başlamakta, başarılı oldukları vakit hazırlık” aşamasını modellerimize eklemek yerinde olacaktır. faaliyetlerini daha ileri seviyelere taşımakta olduklarını göstermektedir. Yine örneğin, ülkemizde küçük işletmelerin Uluslararasılaşmayı aşılması gereken bir hat, bir sınır olarak bir araya gelerek oluşturdukları Sektörel Dış Ticaret Şirketleri düşünelim. Milyonlarca KOBİ’miz ne yazık ki bu hattın altında de (DTŞ), Ağ teorisinin mantığına uymakta ve aynı üretim kalmaktadır. Ancak bazı KOBİ’lerimiz sınıra daha yakınken alanındaki KOBİ’lerin ihracat amacıyla bir organizasyon bazıları henüz çok uzağındadır. Tüm KOBİ’lerimizi birden, bir altında birleşerek, yurtdışına dolayısı ile dünya piyasalarına anda hattın diğer yanına taşımak, bir başka deyişle tamamını açılmalarını sağlamaktadır. Ancak şunu untmamalıyız: uluslararasılaşmış ortamda iş yapabilir duruma getirmek, Teoriler olup biteni anlamamıza bir ölçüde yardımcı olabilirler sınırsız kaynaklara sahip olsak dahi mümkün değildir. Oysa ama bize olagelen herşeyin sebebini ve mekanizmalarını kaynaklarımız son derece sınırlıdır. Bu işe ayırabildiğimiz sınırlı açıklayamadıkları gibi geleceğe yönelik neler yapmamız kaynaklarımızı en verimli biçimde kullanmak için; gerektiğini de öğretemezler. Bu noktada KOBİ’lerimize şunu söyleyebiliriz: Ne yazık ki, uluslararasılaşma konusunda tüm mikro ekonomik birimlerce uygulanabilir, kimin neyi nasıl yapması gerektiğini söyleyen, başarıyı garanti edecek sihirli formül henüz icat edilmedi. Yukarıda kısaca değinilen teoriler zaman zaman bazı hususlarda iyi açıklamalar getirse de, değişimin kaynağına, firmanın özelliklerine, zamana ve konjonktüre bağlı olarak ne yapılması gerektiği konusundaki en doğru, en gerçekçi, en sağlam, en tutarlı değerlendirmeler masa başındaki teorisyenler tarafından değil, ekonominin tam ortasında fiilen çabalayan, bir başka deyişle eli taşın altında olan sizler tarafından yapılacaktır. • bir yandan tüm KOBİ’lerimizin bilgi ve bilinç düzeyinin duran bu “farkındalığı” yaratmak çok daha zor olabilir. Bu artırılması yani uluslararasılaşma hattına ortalama noktada, KOBİ’lere yardım etmek ve tercihen mevcut dağınık yakınlıklarının artırılması için örgütlü ve sistematik çabalar çabaları da koordine etmek üzere özel bir organizasyon, sürdürülürken; mesela bir Türkiye Uluslararasılaştırma Ajansı kurulması • diğer yandan da uluslararasılaşma hattına en yakın olan ve düşünülebilir. herhangi bir konuda sağlanacak küçük bir itme ile hattın diğer yanına geçebilecek KOBİ’leri saptayıp, ihtiyaçları olan Söz konusu firmalara yardım için oluşturulacak özel alanda gerekli desteği sağlayarak uluslararasılaşmalarını organizasyonun kadrosunda asgari sayıda personel bulunmalı sağlamak en uygun usul olacaktır. ancak her alanda projeye bağlı esnek zamanlı uzman personel temin etme imkanına; işletme giderleri asgari düzeyde Aşağıdaki şekil söylediklerimize biraz daha açıklık getirebilir: Uluslararasılaşmış iş ortamı tutulurken, elindeki kaynakların büyük bölümünü doğrudan KOBİ’nin spesifik ihtiyaçlarına zerk edecek idari esnekliğe ve uluslararası tecrübeye sahip olmalıdır. Mali açıdan ise hedef Uluslararasılaşma Sınırı İstemesek de hızla aşağı inip “yerel” alanlarımza ulaşacaktır Uluslararasılaşmaya en yakın KOBİ’ler orta vadede yardım organizasyonunun en azından kısmen kendini finanse edebilir hale gelmesi olmalıdır. KOBİ’ye çizgiyi aşması için gerekli itmeyi sağlamak üzere gerçekleştirilebilecek faaliyetleri örneklerle biraz daha açalım. Bu KOBİ’lerin bir tanesinin üretimi ihraç edilebilir nitelikte Şekilde görüleceği üzere, bir tehdit olarak uluslararasılaşma olmasına karşın kendisine dış pazar bulma yeteneği olmadığı çizgisi giderek aşağı inmekte, uluslararasılaşmış iş ortamı için ihracat yapamıyor olabilir. Bu KOBİ’ye pazar bulma alanımıza ulaşarak “yerel” kavramımızı kökten değişikliklere ve ihracat işlemlerini yapacak bir bölüm oluşturması için uğratmaktadır. Yapılması gereken o bize gelmeden bizim destek verilir veya bu işlemler belli bir süre için doğrudan KOBİ’lerimizi ona taşımamızdır. KOBİ’lerimizin sınır çizgisine üstlenilebilir. yakın kümeleşmeleri arzu edilen bir durumdur ve genel olarak ekonomimizin uluslararasılaşmış ortamda iş yapabilme Bir diğer KOBİ’mizin ise potansiyel dış müşterileri bulunmakla kapasitesinin yükseldiğinin göstergesidir. birlikte, üretimini uluslararası piyasaya çıkarmak için kalitesini biraz artırma zorunluluğu vardır. Bu KOBİ’mize de kalite artırıcı Bölgemizde 20.000 KOBİ bulunduğunu varsayalım. Elimizdeki yatırımı için uygun koşullu kredi ya da hibe şeklinde finansman kaynağı aralarında eşit olarak paylaştıracak şekilde harcarsak sağlanıp, kalite belgelendirme işlemleri öğretilebilir. muhtemelen hiçbirini uluslararasılaşma sınırının ötesine taşıyamayız. Oysa kaynağımızın küçük bir bölümü ile Bilgi teknolojileri alanında çalışan üçüncü KOBİ’mizin KOBİ’lerimizi bilgilendirirken, kalan kısmı uluslararasılaşma uluslararası bir ARGE ağına dahil olarak AB fonlarına ulaşması sınırına en yakın olan 200 KOBİ’nin özel ihtiyaçlarını karşılamak ve verimliliğini artırarak iç piyasadaki rekabetle daha kolay üzere kullanırsak onların hemen tamamını hattın üzerine başa çıkması sağlanabilir. Bir diğerine yabancı ortak bulunarak çıkarabiliriz. teknoloji transfer etmesi veya finansma bulunarak kapasitesini artırması sağlanabilir vb. Aslında uluslararasılaşma çizgisine yakın olan KOBİ sayısı sandığımızdan daha fazla olabilir. Ancak, KOBİ bunun farkında Bu yardımlar ve bilgilendirme kampanyaları sonucunda değildir. Çizginin diğer tarafına geçmesi için gereken ufak bir yandan belli sayıda firma uluslararasılaşma hattının itmeyi sağlamak (belki bir know-how, belki küçük bir makina üzerine çıkarılırken kalan çok sayıda KOBİ de bilgilendirilip yatırımı belki bir pazarlama yardımı ya da şu an aklımıza bilinçlendirilerek bu hatta yaklaştırıldığı gibi, toplam olarak gelmeyen herhangi bir başka şekilde olabilir) kolaydır ama da sınıra olan ortalama mesafelerinin kısaltılması sağlanmış çoğu zaman uluslararasılaşmanın önünde gizli bir engel gibi olacaktır. 58 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) ve “Uluslararasılaş(tırıl)ma” 6. KOBİ’lerin Uluslararasılaşmasının Görüleceği üzere, yukarıdaki engellerin bir bölümü Önündeki Engeller bilgilendirilerek veya eğitilerek ortadan kaldırılabilir niteliktedir ama sadece bilgilendirme yeterli değildir. Çok İş ortamının uluslararasılaşması herkesce farkedilir bir somut, mali kaynaklarla desteklenmiş yaratıcı çözümler gerçek haline gelmişken ve kendini bu yeni ortama gerektiren engellerin sayısı da az değildir. adapte etme ihtiyacı ortadayken neden bu alanda hızla ve yeterince ilerleme kaydedilememektedir? Gerek ülkemizde Tüm bu sorunların aşılmasında kamuya çok önemli gerekse OECD, AB gibi kuruluşlarca dünya çapında yapılan rol düşmektedir. KOBİ’lere “bilgi edindiniz, hadi artık araştırmalara göre KOBİ’lerin uluslararasılaşmasının önündeki uluslarasılaşın” demek mümkün değildir. Süreç mutlaka somut belli başlı engeller aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: yardım planları ile desteklenmelidir. Yardım planları yapılırken 1. İhracatı finanse edecek sermayenin kısıtlı oluşu ve KOBİ’lerin değişen ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalı finansmana erişimde yaşanan güçlükler, 2. Yeni teknolojiler alanında malzeme ve know-how yatırımlarına ulaşmakta yaşanan güçlükler, ve sektörel olarak yol haritaları çizilmelidir. Sektörel yol haritalarının çizilmesinde mutlaka etki analizi çalışmaları yürütülmelidir. 3. Pazarları bulmada ve analiz etmede bilgi yetersizliği, 4. Dış pazarda satış yapmanın getireceği ilave risklerden duyulan endişeler, 5. Yeni girilecek pazarlardaki KOBİ’lerin rekabetinden ve büyük firmaların gücünden duyulan korkular, 6. Denizaşırı ülkelerdeki potansiyel müşterilerle iletişim Avrupa Birliği üyelik sürecinde de etki analizlerinin yapacağı olumlu katkılar göz önünde bulundurulmalıdır. Yapılacak etki analizleri ışığında hükümetler iş ortamını iyileştirmek için önlemler almalı, ticaretin önündeki engelleri kaldırmalı, KOBİ’lerin uluslar arası ticarette ve giderek diğer kurmaktaki yetersizlikler (örneğin yabancı dil sorunu, uluslararasılaşma alanlarında yer almasını sağlayacak spesifik kültürel farklılıklar, pazarlama yetersizlikleri), destek mekanizmaları kurmalıdır. Etki analizine ve yol 7. Güvenilir yabancı temsilci sağlamada karşılaşılan zorluklar, gösterilmeye ihtiyacı olduğunun dahi farkında olmayan küçük 8. Uluslararasılaşma ile ilgilenecek yönetimsel zamanın ve orta boy firmalara çok düşük maliyetle ya da bedelsiz olarak eksikliği, 9. Uluslararasılaşma ile ilgilenecek yetişmiş personel sayısının bu hizmeti götürecek yurt çapında örgütlenmeler sektör temsil kurumları ve odalar aracılığıyla yaratılmalıdır. azlığı, 10. Rakiplerin fiyatlarıyla rekabet etmedeki zorluklar, 11. Devlet yardımlarından yeterince haberdar olmamak, 12. Yüksek nakliye ve sigorta bedelleri, 13. Yabancı ülkelerdeki, alışık olunmayan ihracat prosedürleri evraklar (paketleme ve etiketleme dahil), 14. İhracat ürünü kalitesini, standartlarını, şartnamesini karşılamada karşılaşılan güçlükler (ISO 9000 Kalite Standartları, CE İşareti gibi), 15. Eğitim yetersizliği (özellikle girişimcilik konusunda), 16. KOBİ’lere destek olacak çok sayıda ve dağınık organizasyonun varlığı ve aralarındaki koordinasyonsuzluk, 17. Uluslararasılaşmayı bir sorun olarak görmeyi engelleyen dar görüşlülük ve kısa vadeli bakış açıları, 18. Bilgi ve enformasyona ulaşımda yaşanan güçlükler, 19. Düşük üretim kalitesi, kalitenin öneminin yeterince algılanamıyor olması, 20. Son olarak, küçük ülkelerin firmalarının ve büyük boy firmaların uluslararasılaşması daha kolaydır; Türk KOBİ’leri için ise bu iki özelliğin tam tersi söz konusudur. BİR ÖNERİ Şu husus hep akılda tutulmalıdır: Hiçbir firmayı zorla, komutla uluslararasılaştırmak mümkün değildir. Başarılı tüm örnekler KOBİ’nin kendi kararı sonucunda ve kendi planları doğrultusunda gerçekleşmiştir. Kamuya (yarı resmi sektör örgütleri, örneğin Odalar dahil) düşen, öncelikle KOBİ’leri bilgilendirmek (yani tüm KOBİ’lerimizi uluslararasılaşma hattına doğru hareketlendirmeleri için teşvik etmek), daha sonra da uluslararasılaşma sınırına yeterince yaklaşan firmalara sınırı aşmalarını sağlayacak özel itmeyi sağlamak üzere yardım etmek olmalıdır. Bu süreçte, iş ortamını düzenleyen mevzuatın yeni ortama ve ihtiyaçlara uygun hale getirilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Mevzuatın adaptasyonu, yaşayan bir organizma, hiç bitmeyen bir faaliyet olarak kabul edilmelidir. 7. Türkiye’de Uluslararasılaşma sürecinde Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı Geliştirme ve Etüd Merkezi, KOBİ’lere destek veren kurum/kuruluşlar İhracatçı Birlikleri Destekleri 11 Türkiye’deki KOBİ’lerin ihracat oranlarını yükseltmek ve ülke Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) ve DTM’ye bağlı İhracatı ekonomisine katkılarını artırmak için eğitim, danışmanlık, Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME) ve İhracatçı Birlikleri aracılığı bilgiye erişim ve uluslararasılaşma alanlarında çeşitli destekler ile kullandırılan ve firmalara uluslararasılaşma sürecinde aşağıdaki kurum ve kuruluşlarca sağlanmaktadır. yardımı olacak destekler aşağıda belirtilmiştir. 1.Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) 8 (Uygulamacı Kuruluş: İGEME) 2.Yurtdışı Fuar Destekleri (Uygulamacı Kuruluş: İhracatçı Birlikleri) KOSGEB, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na bağlı bir kamu kuruluşu olup, küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin teknolojik yeniliklere süratle uyumlarını sağlamak, rekabet güçlerini artırmak ve ekonomiye katkılarını ve etkinliklerini artırmak amacıyla 1990 yılında kurulmuştur. 3.Uluslararası Nitelikteki Yurtiçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesi (Uygulamacı Kuruluş: İhracatçı Birlikleri ) 4.Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi (Uygulamacı Kuruluş: İhracatçı Birlikleri) 5.Yurtdışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi KOSGEB imalat sanayi ve yazılım sektörlerine 9 ana başlık altında toplam 30 çeşit destek vermektedir. 9 ana başlık şunlardır; (Uygulamacı Kuruluş: İhracatçı Birlikleri), 6.Yurtdışı Markalaşma ve Türk Malı İmajının (TURQUALITY) 1.Banka Kredi Faiz Destekleri, Yerleştirilmesine Yönelik Destekler 2.Bilişim, (Uygulamacı Kuruluş: DTM). 3.Bölgesel Kalkınma, Türk Eximbank 12 4.Danışmanlık ve Eğitim, 5.Girişimciliği Geliştirme, 6.Kalite Geliştirme, Eximbank, ihracatçılara piyasa faizinin birkaç puan altında 7.Pazar Araştırma ve İhracatı Geliştirme, ihracat kredileri sağlamaktadır. En önemli kredi kalemi 8.Teknoloji Geliştirme ve Yenilik, Sevk Öncesi İhracat Kredisi’dir (SÖİK). Bütün sektörleri 9.Uluslararası İşbirliği Geliştirme. kapsayan ve ihracatçıların imalat aşamasından başlanarak desteklenmesi amacıyla kullandırılan kısa vadeli kredilerdir. KOSGEB desteklerinden yararlanabilmek için öncelikle KOSGEB Söz konusu kredilerde, firma ve ihracat riski aracı banka web sitesinde yer alan Stratejik Yol Haritası (SYH) dokümanının tarafından üstlenilmektedir. Krediler 120, 180 ve 360 gün ve yine web sitesinde yer alan “KOBİ Beyannamesi ve vadeli olabilmektedir. İşletmenin KOBİ olması ve/veya Yararlanıcı Durum Tespit Formu”nun (YDTF) doldurulması ve kalkınmada öncelikli yörede yer alması halinde faiz oranı KOSGEB’e iletilmesi gerekmektedir. 9 biraz daha düşmektedir. KOBİ İhracata Hazırlık Kredileri ise ihracat taahhüdü karşılığında ve malların serbest dövizle ihraç KOSGEB desteklerinden aşağıdaki tanıma uyan KOBİ’ler edilmesi koşulu ile kullandırılmaktadır. yararlanabilmektedir. Türk Eximbank’ın başlıca faaliyet konularından biri olan İhracat KOBİ: İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden Kredi Sigortası işlemleri ile ihracatçılarımızın ihracat bedeli ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmibeş alacakları ticari ve politik risklere karşı belirli limitler dahilinde milyon Türk Lirasını aşmayan ve bu yönetmelikte mikro teminat altına alınmakta ve ayrıca poliçelerin teminat olarak işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme gösterilmesi ile finans kuruluşlarından ihracat kredisi temini olarak sınıflandırılan ve kısaca “KOBİ” olarak adlandırılan kolaylaşmaktadır. ekonomik birimlerdir. 10 60 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) ve “Uluslararasılaş(tırıl)ma” Avrupa Bilgi Merkezleri 13 8. Odaların KOBİ’lerin Uluslararasılaşma Sürecindeki Rolü Avrupa Bilgi Merkezleri (ABM), KOBİ’lerin Avrupa Birliği ve Tek Pazar’a adaptasyonunu hızlandırmak için Avrupa Komisyonu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), birçok konunun Girişimler Genel Müdürlüğü’nün 1987 yılında oluşturmaya yanısıra KOBİ’lerin uluslararasılaşması konusunda da somut başladığı KOBİ Bilgi Ağının Türkiye’deki ayağıdır. Bilgi ağının ve yararlı faaliyetler gerçekleştirmektedir. Örneğin şu an amacı Avrupa Komisyonu ile KOBİ’leri yakınlaştırmaktır. elinizde tuttuğunuz kitapçık, TOBB’un Avrupa Odalar Birliği (Eurochambres) ile birlikte yürüttüğü ve AB fonları ile finanse Bu amaca ulaşmak için 46 ülkede kurulan 300’ü aşkın Avrupa edilen bir proje 15 çerçevesinde hazırlanmıştır. AB’de her yıl Bilgi Merkezleri ile; yaklaşık 1 milyon KOBİ Oda’ların katkısıyla yabancı pazarlara • Avrupa Birliği’nin çalışmaları sonucu ortaya çıkan Avrupa giriş imkanına kavuşmaktadır. ölçeğindeki bilginin KOBİ’lere ulaştırılması, • KOBİ’lere yönelik politikalarını oluşturması için Avrupa TOBB, kuruluşundan bu yana üyesi olduğu Eurochambres’ın Komisyonu’nun ihtiyaç duyduğu bilgilerin toplanması uluslararasılaşma konusundaki faaliyetlerden edindiği hedeflenmektedir. tecrübeleri ve Avrupa çapındaki en iyi örnekleri de kendi Avrupa Bilgi Merkezlerinin misyonu ise bu karşılıklı bilgi akışını sistemine taşımaktadır. Bu konuda TOBB’un AB Dairesi ile KOBİ gerçekleştirmektir. Bu çerçevede Avrupa Komisyonu’nun Dairesinden bilgi almak mümkündür. KOBİ’ler için İlk Durak Merkezi olarak belirlediği ABM’lerden beklentileri arasında: Oda ve Borsalarımız üyelerinin ülke yararına gelişmesini • İşletmelerin özellikle Avrupa Birliği’nin çalışmaları sağlamak amacıyla sanayiye ait her türlü konuda araştırma ve inceleme yapmakta, birçok alanda kurs, seminer, konferanslar hakkındaki bilgi ihtiyacının karşılanması, • İşletmelerin AB kurumları ile olan işlemlerinde yardımcı düzenleyerek bilinçlendirme ve bilgilendirme faaliyetleri sürdürmektedir. Ayrıca odalarımızca yerel ve bölgesel fuar ve olunması ve rehberlik edilmesi, • AB Komisyonunun işletmelere yönelik sunduğu programları sergi gibi faaliyetler organize edilmektedir. geliştirmesinde destek olunması bulunmaktadır. 9. Avrupa Birliği Türkiye Türkiye’de halen dokuz adet ABM bulunmaktadır (Ankara, İş Geliştirme Merkezleri Projesi İstanbul Anadolu Yakası, İstanbul Avrupa Yakası, Gaziantep, Avrupa Birliği Türkiye İş Geliştirme Merkezleri (ABİGEM) Projesi Bursa, Denizli, Samsun, Adana) TOBB ve Avrupa Birliği arasında Mayıs 2000 yılında imzalanan Türk KOBİ’leri tarafından kullanılabilir Finansal Anlaşma çerçevesinde Mart 2002 yılında başlamıştır. 14 Avrupa Birliği (AB) Kaynaklı Hibe Destekleri TOBB’u temsilen Gaziantep Ticaret Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası ve Kocaeli Sanayi Odası’nın desteği ile Gaziantep, AB - Türkiye Mali İşbirliği kapsamında yürütülen bölgesel İzmir, Kocaeli olmak üzere üç bölgede kurulan ABİGEM’ler kalkınma programlarında belirlenen öncelik alanları hibe KOBİ’lerin rekabet seviyelerini artırmalarına ve potansiyellerini programları uygulamasıyla desteklenmektedir. Bu çerçevede geliştirmelerine yardımcı olmak amacıyla profesyonel programların öncelik alanlarında belirlenecek şartlara yönetim danışmanlığı ve eğitim hizmetleri sunmaktadır. uygun olarak hazırlanan projelerden yarışma ortamında Proje, bölgelerin ekonomik kalkınmasına destek olmanın seçilen başarılı projeler hibeden yararlandırılmaktadır. Hibe yanı sıra Türk ekonomisinin imalat ve hizmet sektörlerinin programlarının hazırlık ve uygulamaları Devlet Planlama güçlendirilmesine ve istihdam olanaklarının geliştirilmesine Teşkilatı koordinasyonu ve yönetiminde olup ihale aşaması katkı sağlama amacını gütmektedir. Merkezi Finans İhale Birimi tarafından yürütülmektedir. ABİGEM’ler, KOBİ’lere sundukları bilgi, eğitim, danışmanlık KOBİ’lerimize açık AB fonları ne yazık ki son derece sınırlıdır. hizmetlerini, özel projelerle destekleyerek; KOBİ’lerin teknik ve altyapısal gelişimlerine, uluslararası piyasalarda rekabet yeteneklerinin artmasına, ihtiyaç duydukları her alanda AB 12. İhracata İlk Adım Programı 17 standartlarına kavuşmalarına yardımcı olmaktadır. TOBB ve Eurochambres işbirliğinde gerçekleştirilen Türk Oda Projenin başarısının ışığında merkezlerin yaygınlaştırılması Geliştirme Programı’nın bir bileşeni olarak, İstanbul Ticaret Odası kararı alınmış, hazırlanan proje Avrupa Komisyonu tarafından (İTO) tarafından uygulanan projenin amacı; bugüne kadar kabul edilmiştir. Bu doğrultuda Mayıs 2008’de Afyon, Adana, çeşitli engeller veya yetersizlikler nedeniyle düzenli Çorum, Denizli, Erzurum, Eskişehir, Kayseri, Konya, Malatya, ve/veya hiç ihracat yapmamış firmaları, ihracat planlaması ve Tekirdağ, Trabzon ve Uşak illerinde toplam 12 ABİGEM daha pazarlaması bilinci oluşturarak dış pazarlara açmak ve ihracat kurulmuş, bu kapsamda ABİGEM sayısı 15’e çıkmıştır. yapar hale getirmektir. 10. TOBB – İş Olanakları Sistemi (TOBBİOS) 16 13. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) 18 TOBBİOS yurtiçinde ve yurtdışında ürün ya da hizmet alıp TOBB’un da kurucuları arasında yer aldığı Dış Ekonomik İlişkiler satmak isteyen firmaların birbirleriyle bağlantı kurmalarına Kurulu’nun amacı, Türkiye’nin yabancı ülkeler ve uluslararası yardımcı olmak için geliştirilmiş ve otomatik eşleştirme yapma topluluklarla olan ekonomik, ticari, sınai ve mali ilişkilerini özelliği bulunan bir işbirliği sistemidir. izlemek, bu ilişkilerin kurulmasına ve geliştirilmesine yardımcı olmaktır. DEİK bu amaca ulaşmak için sınai işbirliği başta olmak Bu proje ile firmalarımızın ulusal ve uluslararası düzeyde ticaret üzere dış ticaret ağının genişletilmesi ve hizmet sektörlerinin ve işbirliği olanaklarını artırmak amaçlanmaktadır. Sisteme yurtdışına açılması gibi iş dünyasına yeni pazar olanakları katılım ücretsiz olup kayıttan sonra aşağıdaki işlemler yapılabilir. sağlayacak hedeflere yönelmektedir. • Ürün bazında alış, satış ya da ortaklık teklifleri girilebilir, 14. İhracat Amaçlı Kümelenmeler • İşbirliği teklifleri girilebilir, • Girilen teklifler, sistemde var olan diğer tekliflerle eşleştiğinde otomatik olarak her iki taraf ta e-posta yoluyla bilgilendirilir, • İlgi alanları belirtilerek, o alanlarda sistemde yer alan ve 1998 yılında Michael Porter kümelenmeyi “Aynı iş kolunda faaliyet gösteren, aralarında ilişkiler olan ama aynı zamanda alacak olan tekliflerin e-posta yoluyla otomatik olarak rekabette bulunan çok sayıdaki firmanın, onlara mal kendisine gönderilmesi sağlanabilir, satan tedarikçilerin ve hizmet satanların, ilgili kurumların • Ülke, tarih, alış, satış, ortaklık, firma, sektör-ürün vb kriterler (üniversiteler, meslek kuruluşları, iş koluyla ilgili standartları belirleyen ve kontrol eden kurumlar, vb.) aynı coğrafi bölgede kullanılarak sorgulama yapılabilir, • Sorgulama sonucunda ulaşılan firmalara, istenildiğinde yoğunlaşmaları” olarak tanımlamıştır19. Kümeler Türkçe ya da İngilizce olarak, sistem tarafından hazırlanan • Değer zincirini organize etmenin alternatif bir yoludur, standart mektuplar gönderilebilir. • Genellikle doğal olarak ortaya çıkarlar, • Doğal kaynaklara, hammaddeye yakınlık rol oynayabilir, 11. TOBB Yurtdışı İşbirliği Teklifleri • Kalifiye işgücünün yoğunlaşması, uygun iş geliştirme hizmetlerinin ya da uygun atyapının ortaya çıkması, TOBB’a yurtdışındaki firma ve kuruluşlardan doğrudan gelen mali, ticari ve teknik işbirliği teklifleri derlenmekte ve http:// isbirilan.tobb.org.tr/gen_index.php adresinde yer almaktadır. Teklifler TOBB’a ulaştığı anda burada ilan edilmektedir. Bunun yanında aylık TOBB yayını olan Ekonomik Forum dergisinde müşteriler tarafından fark edilmesi sonucu gelişir, • Hem rekabeti hem de işbirliğini teşvik eder (farklı boyutlarda farklı oyuncular arasında) • Müşterilere verimlilik, etkinlik ve esneklik konularında avantajlar sağlar. toplu olarak yayımlanmaktadır. Türkiye’de henüz kümelenme politikası geliştirilmemiştir. Ayrıca Türk firmalarının tekliflerinin yurtdışında duyurulması Fakat kendiliğinden oluşmuş endüstriyel yoğunlaşmalar amacıyla geliştirilen ve ücretsiz bir hizmet olan Business bulunmaktadır. İstanbul ve Denizli’de tekstil, Bursa’da otomotiv Opportunities from Turkey (http://boft.tobb.org.tr) web sitesi montaj ve yedek parça, Afyon ve Diyarbakır’da mermer, aracılığıyla firmaların işbirliği teklifleri dünyaya duyurulmaktadır. Ankara’da mobilya doğal kümelenmelere örnek verilebilir. 62 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) ve “Uluslararasılaş(tırıl)ma” 15. Kurumsallaşma ve Uluslararasılaşma • Odaların yurt dışında 275 delegasyonu ya da ticaret ofisi bulunmaktadır. Aile şirketleri akrabalık bağı olan bireylerin mal ya da hizmet Kamunun ise KOBİ Bilgi Büroları açarak, özel eğitim ve üretmek için bir araya gelerek kurdukları kar amaçlı sosyal girişimcilik programları düzenleyerek, doğrudan yabancı örgütlerdir. Kurumsallaşma ise “Sürdürülebilir başarı için gereken yatırımları teşvik ederek ve AB düzeyinde bir ortak KOBİ’lerin yönlendirme, yönetim ve kontrol sistemlerinin uygulanmasıdır”. 20 Uluslararasılaştırılması Programı hazırlayarak sürece destek Diğer bir değişle kurumsallaşma firma içerisinde bir iş kültürü olması beklenmektedir. yaratılması ve sorumlulukların ve görevlerin paylaştırılmasıdır. Aile şirketleri ile ilgili yapılan çalışmalar dünyadaki şirketlerin 17. Sonuç %80’ninin, Türkiye’deki KOBİ’lerin de %95’inin aile şirketi olduğunu ortaya koymaktadır. 21 Aile şirketlerinin ömrünün Sadece yerel pazarlarda faaliyette bulunan KOBİ’ler dahi firmayı yöneten aile bireyi isteği ve ömrü ile sınırlı kalması günümüzde uluslararasılaşma sürecinden etkilenmektedir. çok sık rastlanan bir durumdur. Diğer bir taraftan ise Kendileri dış pazarlarda faaliyet yapmasa da kendi bölgesine kurumsallaşmayı başaran işletmelerin büyük bir çoğunluğu dış pazarlardan gelen rakip işletmeler yerel KOBİ’leri ticari hayatlarında başarılı olmaktadır. uluslararasılaşmaya zorlamaktadır. Ayakta kalmak için değişime ayak uydurmak gerekmektedir. Kurumsallaşmasını tamamlamamış bir işletmenin dış pazarlarda da rekabet etmesi oldukça zordur. Kurumsallaşma Türkiye’de TOBB, KOSGEB, Dış Ticaret Müsteşarlığı, İGEME, bu açıdan uluslararasılaşmayı kolaylaştıran, hızlandıran ve İhracatçı Birlikleri gibi kurum ve kuruluşlar dışa açılım sürecinde artıran bir unsur olarak kabul edilmektedir. KOBİ’lere birçok alanda destek vermektedir. Bu destekler ilk başta çok karışık ve bürokratik yapıda gözükse de her geçen 16. AB’de KOBİ’lerin Uluslararasılaştırılması - gün bu desteklerden yararlanan işletme sayısı artmaktadır. En İyi Örnekler Mevcut destek ve projeler kapsamında kendi içinde Dünya nüfusunun %7’sini barındıran AB, uluslararası eksikliklerini tamamlayan bir işletme daha sonra karlılığını ticaretteki %20 ve toplam dış yatırımlardaki %50’lik payıyla artırmak için dış pazarlara yönelmekte ve ilk adım olarak yeryüzünün en açık ekonomik blokudur. Bu durumda, haliyle ihracatı tercih etmektedir. Bu süreçte ihracat performansını uluslararasılaşma da önemli bir hedef olarak kamu ve özel tüm belirleyen kontrol edilebilir faktörler hakkında bilgi sahibi ekonomik planların önemli bir unsuru olmaktadır. olunmalı ve süreç yakından takip edilmelidir. Yapılacak ihracat planı kapsamlı bir çalışmaya dayandırılmalıdır. Bu çerçevede KOBİ’lere yardım için kullanılan başlıca enstrümanlar şunlardır: Bilgilendirme ve eğitim faaliyetleri, İşletmelerin kurumsallaşması uluslararasılaşmayı kolaylaştıran bireysel koçluk ve tavsiyeler, ticaret teşvikleri ve işbirliği etkenlerden biridir. Özellikle profesyonel yönetim yapısı programları, ticaret misyonlarının organizasyon kurulmamış işletmelerde dış pazarlara açılma konusunda ve koordinasyonu, ihracat finansmanı şemalarının sorunlar yaşanmaktadır. kolaylaştırılması, yabancı ülkelerdeki iş koşulları hakkında ve mevzuat konusunda bilgi sağlama. Bireysel seviyeden genel seviyeye geçildiğinde ihracatı artırmaya yönelik bir yaklaşım da “kümelenme” yaklaşımıdır. Bir şemsiye kuruluş olan Eurochambres tarafından yayımlanan Ortak bir problemin çözülmesine yönelik işbirliği ve dayanışma bir raporda Odaların uluslararasılaşma konusunda bir yılda temeline dayanan kümelenme mantığı ile ihracat amaçlı yaptıkları şu rakamlarla ifade edilmektedir: kümelenmelerin oluşturulması önem taşımaktadır. 22 • 833.000 şirket bu hizmetlerden yararlanmıştır, • 73.000 şirketin katıldığı 4.500 ticari misyon ve fuar düzenlenmiştiri İşletmelerin bireysel çabaları da uluslararasılaşma sürecinde önemli rol oynamaktadır. Uluslararasılışma ile ilgili devlet • 215.000 şirket eğitim ve bilgilendirme seminerlerine katılmıştır, desteklerinin farkında olmak ve süreci profesyonel bir şekilde • Odalarda bu alanda 7.490 uzman istihdam edilmektedir, takip etmek gerekmektedir. Uluslararasılaşma konusunda birçok soru sorabiliyoruz ama bildiğimizi bile söylemek mümkün değil; yine de herkes için hepsinin cevabını bilmiyoruz, hatta soruların tamamını geçerli aşağıdaki husuları akılda tutmakta yarar var. MİKRO KARAR ALICIYA SON SÖZLER Uluslararasılaşmanın dayattığı değişim talebine ilgisiz kalamazsınız. Hiç etkilenmeyeceği sanılan sektör ve bölgelerde dahi, dolaylı ya da dolaysız mutlaka etkiler hissedilecektir. İşletmenizin önüne çıkacak risk ve fırsatların bir listesini yapın ya da yaptırtın. Bunlardan yararlanmanızı veya berteraf etmenizi sağlayacak kendi firma stratejinizi geliştirin. Bir şeyler yapmak için son dakikaya kadar beklemeyin. Değişim sessizce değil davullar çalarak geliyor. Etkileri hissetmeye başladıktan sonra tedbir almaya kalkarsanız çok geç kalmış olabilirsiniz. Bazı parametreler kişisel çabalarla değiştirilemez. Onları orta ve uzun vadede değiştirmek için iş dünyasının ortak, örgütlü çabalarının seferber edilmesi şarttır. Ancak. kısa vadeli planlarınızı ve enerjinizi işletmenizin başarısı üzerine yoğunlaştırın. Planlarınızı hazırlarken rekabetçi, yapıcı ve vizyon geliştirici olun. Kilit kelimelerin rekabet gücü, kalite, çevreye ve tüketiciye saygı, yenilikçilik ve sürdürülebilirlik olduğunu unutmayın. Konuyla ilgili olarak makro karar alıcıları sürekli bilgilendirin ve aranızda güvene ve doğru bilgiye dayalı, sağlam ve sağlıklı iletişim kanalları oluşturmak üzere gayret gösterin. NOTLAR 1 Uluslararasılaşma terimi bu çalışmada İngilizcedeki internationalisation terimini karşılamak üzere kullanılmaktadır. Değişik kaynaklarda aynı terimin “uluslararası ticarete hazırlama” ya da benzeri kısa tanımlamalarla karşılandığı da gözlenmektedir ancak “uluslararasılaşma” terimi, kavramın dış ticaretin çok ötesine geçen farklı boyutlarını da kapsadığı düşüncesiyle tercih edilmiştir. Kavrama ilişkin literatür taraması ve derli toplu temel teorik bilgiler için TOBB Uzmanı Sayın Melike Nur Aydın’ın Hollanda Twente Üniversitesinde hazırladığı “Internationalisation of Turkish SMEs: Headache as well as a painkiller” başlıklı master tezine başvurulabilir 2 Örneğin uluslararası ticaret alanının saygın yazarları Turnbull, Jonathan L., Calof, Beamish, Knight & Liesch, Johanson & Vahlne’nin tanımları. 3 Caloff, J. L. and Beamish, P. W. (1995) Adapting to Foreign Markets: Explaining Internationalization. International Business Review Vol. 4, No. 2, sayfa 115-131, 4 Berlin’de yerleşik Manolya adlı şirketin hikayesi Hürriyet Gazetesi’nin 5 Ağustus 2009 tarihli nüshasında Halit Çelikbudak ile Ekonomi Sohbetleri köşesinden alınmıştır. 5 Sıcak Para: Ülkemize menkul değerlerin getirinden yararlanmak üzere gelen, kısa vadeli yabancı sermeye için kullanılan terim. 6 Faiz oranları, para arzı, kamunun borçlanma politikası gibi makro ekonomik araçlarla ilgili karar verme yetkisi taşıyanlardan ayırdetmek üzere, yalnızca kendi firması ile ilgili karar verme yetkisi olanlar bu kitapta mikro karar alıcı olarak adlandırılacaktır. 7 Ekonomi literatüründe uluslararasılaşma ile ilgili en az yedi kaydadeğer teori mevcut olmakla birlikte burada sadece KOBİ’ler açısından anlamlı olan safha (stages theory) ve ağ (network theory) teorileri kısaca ele alınacaktır. 64 8 Marmara Üniversitesi ile Albstadt-Sigmaringen Üniversitesi (Almanya) tarafından ortaklaşa yürütülen bir araştırmaya göre (15.763 e-posta anketi; 563’ü geçerli 813 cevap) uluslararasılaşmanın ilk aşaması olan ihracat, cevap veren KOBİ’lerimizin %62.9’unun gelecek planları içinde yer almaktadır. 9 http://www.kosgeb.gov.tr/Destekler/ 10Kapasite Raporu, son iki aylık SSK bildirgesi, Ticaret Sicil Belgesi, Vergi Levhası fotokopisi, yılsonu itibari ile varsa Bilanço ve Gelir Tablosu, şirketse imza sirküsü de KOBİ Beyannamesine eklenecektir. Başvuru adresi: http://www.kosgeb.gov.tr/basvuru_adimlari.aspx 11“Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik” 12www.igeme.gov.tr 13http://www.eximbank.gov.tr/ 14http://www.abm.org.tr/ 15AB Kaynaklı Hibe Destekler Klavuzu, Mavi Çizgi Yayıncılık Danışmanlık ve İç ve Dış Tic. Ltd. Şti 16EU Training Program for Turkish Chamber Executives 17http://isbir.tobb.org.tr/ 18http://www.ito.org.tr/ITOPortal/Dokuman/iiap_Bilgi_Notu.pdf 19http://www.deik.org.tr/deikInfo.asp 20Porter, M. (1998) Harvard Business Review. 21Erdemir, K. O. (2007) Aile Şirketleri ve KOBİ’lerde Kurumsallaşma. http://www.kobitek.com/article.php?id=14 22INTERNATIONALISATION OF EUROPEAN BUSINESS Work accomplished by European Chambers of Commerce adlı Eurochambres yayınında AB ülkelerinden çok sayıda başarılı örnek yer almaktadır. AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) ve “Uluslararasılaş(tırıl)ma” DAHA FAZLA bİlbİ BİLGİ İÇİN Derya SEVİNÇ, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Dış Politika Etütleri Programı Direktörü 1. AB ve Türkiye’deki Temas Noktaları AB’nin İthalatta ve İç Piyasada Uyguladığı Gıda Sağlığı v e Hijyen Standartları Avrupa Birliği’ndeki Temas Noktaları http://europe.eu.int/comm/food/food/chemicalsafety/ additives/index_en.htm AB Komisyonu Ana Sayfası AB’nin İthalat Rejimi http://europe.eu.int/comm/index_en.htm http://europa.eu.int/comm/taxation_customs/dds/cgi-bin/ AB’nin İmzalamış olduğu Anlaşmalar tarchap?Lang=EN http://ec.europa.eu/world/agreements/default.home.do AB ile İlgili Konularda Yardım Alma Masası AB’nin DTÖ kapsamındaki anlaşmalarına ilişkin http://export-help.cec.eu.int/ daha detaylı bilgi Avrupa Birliği İnternet Sayfası http://europa.eu.ınt/scadplus//eg/en/vb/r11010.htm http://europa.eu.int AB Tarım Genel Müdürlüğü - AB Tarım Uygulamaları Avrupa birliği Komisyonu Dış Ticaret http://europe.eu.int/comm/agriculture/index_en.htm İkili Ticari İlişkilerde veriler. AB Komisyonu Karar, Direktif ve Regülasyonları http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/data.htm http://europe.eu.int/eur-lex/en/search/search_lif.html Avrupa Birliği Komisyonu Dış Ticaret Internet sayfası AB’ye İthalat Yapabilecek Ülke ve Tesis Listeleri http://ec.europa.eu/trade/ http://forum.europa.eu.int/irc/sanco/vets/info/data/listes/ Avrupa Birliği Komisyonu Dış Ticaret ile ilgili Temas Kurulacak Kişiler (WHO İs WHO) table0.html http://ec.europa.eu/trade/whatwedo/whois/index_en.htm 66 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Daha Fazla Bilgi İçin BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Institute of Economic Affairs www.unctad.org http://www.iea.org.uk/ Dünya Ticaret Örgütü Institute of Southeast Asian Studies http://www.wto.org http://www.iseas.edu.sg/ Dünya Ticaret örgütü “ World trade Report 2009 (Dünya International Policy Network Ticaret raporu) http://www.policynetwork.net/main/index.php http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/anrep_e/ Kiel Institute of World Economics world_trade_report09_e.pdf http://www.ifw-kiel.de/ Dünya ticaret Enstitüsü Leverhulme Centre for Research on Globalisation and http://www.wti.org/?gclid=CIemgoWRwpwCFRQSzAod72s9tQ Economic Policy Küreselleşme Sürecinde AB’nin rekabet Gücü http://www.gep.org.uk/ http://ec.europa.eu/trade/issues/sectoral/competitiveness/ McKinsey Global Institute global_europe_en.htm http://www.mckinsey.com/mgi/ TEMEL İnsan hakları ve İŞGÜCÜ Standartları ile ilgili BM/ILO National Bureau of Economic Research Konvansiyonları: http://www.nber.org/ http://ec.europa.eu/trade/issues/global/gsp/index_en.htm South African Institute of International Affairs Türkiye - AB İlişkileri http://www.saiia.org.za/ http://europa.eu.int/comm/enlargement/turkey/index.htm World Economic Forum Tüm Ülkelerin İthalat Rejimlerine Kısa Ulaşım Sayfası http://www.weforum.org/en/index.htm http://mkaccdb.eu.int/cgi-bin/wtdtar/wtdtar.pl Uluslararası Ticaret Odaları (ICC) İş Dünyası temsilcileri www.ccc-ccs.org European Services Forum Dış Ticaret ve Ekonomi Politikaları Alanında http://www.esf.be/ başlıca Araştırma Enstitüleri European Trade Union Confederation ve Sivil toplum örgütleri http://www.etuc.org/ Foreign Trade Association Cato Institute http://www.fta-eu.org/ http://www.cato.org/ International Chamber of Commerce Center for Transatlantic Relations http://www.iccwbo.org/ http://transatlantic.sais-jhu.edu/ National Association of Manufacturers Centre for European Policy Studies http://www.nam.org/ http://www.ceps.be/index3.php UNICE Centre for European Reform http://www.businesseurope.eu/Content/Default.asp http://www.cer.org.uk/ Cordell Hull Institute Türkiye’deki Temas Noktaları http://www.cordellhullinstitute.org/ Groupe d’Économie Mondiale Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu http://gem.sciences-po.fr/ http://www.avrupa.info.tr/DelegasyonPortal.html Harvard Institute for International Development AB İş Geliştirme Merkezleri http://www.cid.harvard.edu/ www.abigem.org Indian Council for Research Avrupa Birliği Haber on International Economic Relations www.abhaber.com http://www.icrier.org/ EU Turkey - AB İletişim Platformu www.euturkey.org.tr İktisadi Kalkınma Vakfı • Konsey Tüzüğü (AT) No 139/96, 22 Ocak 1996, www.ikv.org.tr O J L 21 of 27.01.1996, KOSGEB Avrupa Bilgi Merkezi • Konsey Tüzüğü (AT) No 168/96, of 29 Ocak 1996, www.abmankara.gov.tr OJ L 25 of 01.02.1996, TC Dışişleri Bakanlığı / Türkiye - AB İlişkileri • Konsey Tüzüğü (AT)No 1138/98, of 28 Mayıs1998, www.mfa.gov.tr O J L 159 of 03.06.1998, TC başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı • Konsey Tüzüğü (AT)No 427/2003, of 3 Mart 2003, www.dpt.gov.tr O J L 65 of 08.03.2003, TC Başbakanlık DTM AB Genel Müdürlüğü www.dtm.gov.tr Miktar Kısıtlamaları TC Avrupa Birliği Genel SekreterliğiAvrupa Birliği • Konsey Tüzüğü (AT) No 520/94, 7 Mart 1994 Miktar İletişim Platformu Kısıtlamalarının Yönetimi (OJ No L 66, 10.3.1994, p.1) www.abgs.gov.tr Uygulama Hükümleri: Komisyon Tüzüğü (EC) No 738/94 Türkiye Kalite Derneği (OJ No L 87,31.3.1994, sf. 47). http://www.kalder.org/ • Konsey Tüzüğü (EC) No 138/96, 22 Ocak 1996, Türk Sanayici ve İş Adamları Derneği OJ L 21, 27.01.1996, http://www.tusiad.org/tusiad_cms.nsf/Iletisim?OpenPage Konsey Tüzüğü (EC) No 806/2003, 14 Nisan 2003, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı O J L 122, 16.05.2003. http://www.tepav.org.tr/tur/index.php Türkiye Ihracatçılar Meclisi Anti Dumping http://www.tim.org.tr/ • Konsey Tüzüğü Türk Dış Ticaret Vakfı (EEC) No 2423/88 (OJ No L 209, 2.8.1988, sf. 1), http://www.tdv.org.tr/ (EC) No 521/94 (OJ No L 66, 10.3.1994, p. 7) ve (EC) No 522/94 (OJ No L 66, 10.3.1994, sf. 10) 2. Temel Kaynaklar dumping ve subvansiyonlu ürünlerin korunması. • Konsey Tüzüğü (EC) No 384/96, 22. 12. 1995 TOPLULUK RESMi GAZETELERi • Konsey Tüzüğü (EC) No 2331/96 OJ L 317,06.12.1996 • Konsey Tüzüğü (EC) No 905/98, OJ L 128 of 30.04.1998 İthalatta Ortak Kurallar • Konsey Tüzüğü (EC) No 2238/2000, OJ L 257 of 11.10.2000 • Konsey Tüzüğü (AT) No 518/94, 7 Mart 1994, • Konsey Tüzüğü (EC) No 1972/2002, OJ L 305 of 07.11.2002 İthalatta ortak kurallar • Konsey Tüzüğü (EC) No 461/2004, OJ L 77 of 13.03.2004 (OJ No L 67,10.3.1994, sf. 77). • Konsey Tüzüğü (EC) No 2117/2005, OJ L 340 of 23.12.2005 • Konsey Tüzüğü (AT) No 519/94, 7 Mart 1994, Belirli üçüncü ülkelerden yapılacak ithalatta ortak kurallar Anti Subvansiyon (OJ No L 67, 10.3.1994, sf. 89). • Konsey Tüzüğü (EC) No 2026/97, 6 Ekim 1997 • Konsey Tüzüğü (AT) No 139/96 OJ L 21 of 27.01.1996 • Konsey Tüzüğü (AT) No 2315/96 OJ L 314 of 04.12.1996 AB’ya üye olmayan ülkeler kaynaklıdumping ve subvansiyonlu ürünlere karşı koruma, OJ L 288, 21.10.1997 • Konsey Tüzüğü (AT) No 2474/2000 OJ L 286 of 11.11.2000 • Konsey Tüzüğü (EC) No 1973/2002, OJ L 305, 7.11.2002 • Konsey Tüzüğü (AT) No 2200/2004 OJ L 374 of 22.12.2004 • Konsey Tüzüğü (EC) No 461/2004, OJ L 77 of 13.3.2004 • Konsey Tüzüğü (AT) No 519/94 of 7 Mart 1994 Belirli üçüncü ülkelerden yapılacak ithalatta ortak kurallar Yeni Ticaret Politikası Aracı ve onu değiştiren karar (EEC) No: 1766/82 ve 3420/83, • Konsey Tüzüğü (AET) No 2641/84 O J L 67 of 10.03.1994. (OJ No L 252,20.9.1984, sf. 1) ve • Konsey Tüzüğü (AT) No 839/95, 10 Nisan 1995, O J L 85 of 19.04.1995. 68 (AT) No 522/94 Yeni Ticaret Politikası Aracı AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Daha Fazla Bilgi İçin Uluslararsı Ticaret Kuralları Kapsamında Korunma önlemleri • Konsey Tüzüğü (AT) No 3286/94, 22 Aralık 1994: • Konsey Kararı 94/800/AT 22 Aralık1994 Avrupa Toplulukları adına Uruguay Turu Çok taraflı görüşmelerin Dünya Ticaret Örgütü kuralları kapsamında tesis edilen sonuçlandırılması [O J L 336 of 23.12.1994]. Fİkri Mülkiyet uluslararsı ticaret kuralları dahilinde Topluluğun haklarını haklarının Ticaretle İlgili Kısımları hakkında Anlaşma(TRIPS) “Ortak Ticaret Politikası” alanında Korumaya ilişkin Tüzük. OJ L 349, 31.12.1994, sf. 71–78 • Konsey Tüzüğü (AT) No 356/95, OJ L 41 of 23.2.1995 • Konsey Tüzüğü (AT) No 125/2008, OJ L 40 of 14.2.2008 Genel Preferanslar Sistemi • Konsey Tüzüğü (AET) No 3951/92 (OJ No L 405, 31.12.1992, sf. 6), Yeni genel preferanslar Sistemine İlişkin Konsey Tüzüğü (AT) No 217/94 İhracatta Ortak Kurallar (Tayvandan tekstil ithalatı) (OJ No L 28,2.2.1994, sf. 1) ve • Konsey Tüzüğü (AET) No 2603/69, 20 Aralık 1969: Konsey Tüzüğü (AET) No 3281/94 (OJ No L 348, 19.12.1994) Ihracatta ortak kuralların Oluşturulması (OJ No L 324,27.12.1969 p. 25). • Konsey Tüzüğü (AET) No 2604/69, 27 Aralık 1969 Ihracatta ortak kuralların Oluşturulması (OJ No L 324,27.12.1969 p. . • Konsey Tüzüğü (AET) No 3918/91, 31 Aralık 1991 ile değiştirilmişitir. • Konsey Tüzüğü (AT) No 980/2005, 27 Haziran 2005 Genel Preferanslar Sisteminin Uygulanması [Official Journal L 169, 30.06.2005] • Konsey Tüzüğü (AT) No 732/2008 22 Temmuz 2008, 1 Ocak 2009 ile 31 aralık 2011 döneminde uygulanacak Ihracatta ortak kuralların Oluşturulması Genel Preferanslar Sistemi ve bunu değiştiren Konsey (OJ No L 372,31.12.1969 Tüzüğü (AT) No 552/97, (AT) No 1933/2006 ve Komisyon Tüzüğü (EC) No 1100/2006 ve (EC) No 964/2007. İhracat Kredileri • Konsey Tüzüğü (AT) No 566/2005 of 27 Haziran 2005 • Konsey Kararı 93/112/AET (OJ No L 44,22.2.1993, Sf. 1) • Konsey Tüzüğü ile düzenlenen Genel Preferanslar Sisteminin Resmi destekli İhracat kredileri • Konsey Direktifi 98/29/AT (OJ L 148 of 19.05.1998) • Konsey Tüzüğü 806/2003 (OJ L 122 of 16.05.2003) Uygulanması • Konsey Tüzüğü (AT) No 980/2005 of 27 Haziran2005 Konsey Tüzüğü ile düzenlenen Genel Preferanslar Sisteminin Uygulanması. Dahilde İşleme Rejimi • Konsey Tüzüğü (AET) No 636/82 (OJ No L 76, 20.3.1982, sf.1) • Komisyon Tüzüğü (AT) No 566/2007, 24 Mayıs 2007 . Şili’nin geçici olarak (AT) No 980/2005 sayılı (Official Journal ve Komisyon Tüzüğü (AET) No 1828/83 (OJ L 180, 5.7.1983, L 133 of 25.5.2007) Konsey Tüzüğü ile düzenlenen Genel sf.16) (Tekstil ve hazır giyim için hariçte işleme rejimi) Preferanslar Sistemininden çıkarılmasına dair karar Tekstil • Konsey Tüzüğü (EEC) No 3030/90/93 (OJ No L 275, 8.11.1993, sf. 1) (AT) No 195/94 (OJ No L 29.2.1994, sf. 1) (otonom rejimler altındaki tekstil ithalatı) • Konsey Tüzüğü (EC) No 517/94 (OJ No L 67, 10.3.1991, sf. 1) (otonom rejimler altındaki tekstil ithalatı) • Konsey Tüzüğü (AT) No 1933/2006,21 December 2006. Belarus’un geçici olarak Genel Preferanslar Sisteminden çıkarılmasına dair tüzük. [O J L 405, 30.12.2006]. • Konsey Kararı, 19 Aralık 2006 tarihli “El Salvador Cumhuriyeti için sürüdürlebir kalkınma ve iyi yönetişimi destekleyen özel teşviklerin 1 Ocak 2007’den itibaren sağlanmasına İlişkin Karar. O J L 365, 21.12.2006. Dünya Ticaret Örgütü İle İlişkiler • Konsey Kararı 94/800/AT, 22 Aralık 1994 Avrupa Toplulukları adına Uruguay Turu Çok taraflı görüşmelerin • 2005/924/EC sayı ve 21 December 2005 tarihli Komisyon Kararı: Sürüdürlebir kalkınma ve iyi yönetişimi destekleyen özel teşviklerin sağlanacağı ülkeler listesine ilişkin karar. Sonuçlandırılması (1986-1994) [Official Journal L 336 of 23.12.1994] • Konsey Kararı 94/800/AT, 22 Aralık1994 Avrupa Çevre ve Ticaret • Konsey Tüzüğü (AT) No 2493/2000 sayı 7 Kasım 2000 tarihli Toplulukları adına Uruguay Turu Çok taraflı görüşmelerin Kalkınmakta olan ülklerin kalkınma süreçlerinde çeveresel Sonuçlandırılması [Official Journal L 336, 3.12.1994] boyutun dış ticaretin tüm unsurları ile bütünleştirlmesinin Hizmet Ticareti Genel Anlaşması teşvikine ilişkin Tüzük. OJ L 288, 15.11.2000 Diğer Önemli Belgeler • EU-RUSSIA COMMON SPACESPROGRESS REPORT 2008 • COM(1999) 619 29 Kasım 1999 tarihli Komisyon tebliği “Adil Ticaret” Date: March 2009 http://ec.europa.eu/external_relations/russia/docs/ • COM(2000) 264 18 Mayıs 2000 tarihli komisyon tebliğ commonspaces_prog_report_2008_en.pdf “Ekonomi ve kalkınma İşbirliği politikalarında sürdürülebilir kalkınma ve çevre konularının entegre edilmesi ‑ kapsamlı 3. İnternet Sayfaları bir strateji nin unsurları” Dış Ticaret ve Ekonomi Politikaları Alanında Başlıca • COM(2002) 513 Komisyon tebliği “Ticaret ve kalkınma: kalkınmakta olan ülkelere dış Araştırma Enstitüleri ve Sivil toplum Örgütleri ticaretten fayda sağlayabilmeleri için destek” • COM(2004) 461 7 Temmuz 2004 tarihli komisyon tebliği, “kalkınmakta Olan ülkeler, uluslararası ticaret ve sürüdürlebilir kalkınma: Topluluğun Genelleştirlmiş tercih • Cato Institute http://www.cato.org/ • Center for Transatlantic Relations http://transatlantic.sais-jhu.edu/ Sistemi 2006-2015” • COM(2004) 159 10 mart 2004 tarihli Komisyon Tebliği, “kredi sigortası, kredi garanti ve finasal kredilere ilişkin bilgi • Centre for European Policy Studies http://www.ceps.be/index3.php • Centre for European Reform edinme ve danışma yöntemleri” http://www.cer.org.uk/ • COM(2005) 100 Komisyon tebliği “tercihli ticaret rejimlerinde menşei Kuralları- geleceğe • Cordell Hull Institute http://www.cordellhullinstitute.org/ ilişkin değişimler” • COM(2006) 136 22 mart 2006 tarihli komisyon tebliğ “Büyüme ve İş yaratabilmek için ortaklık: Avrupayı Bir • Groupe d’Économie Mondiale http://gem.sciences-po.fr/ • Harvard Institute for International Development mükemmeliyet merkezi haline getirmek” • COM(2006) 211 10 mayıs 2006 tarihli Komisyon tebliği “Vatandaşların gündemi: Avrupa için sonuçlar yaratmak” • COM (2006) 567 final- 4 Ekim 2006 tarihli Komisyon tebliği “küresel avrupa: Dünyada rekabet edebilme” • COM(2006) 631 24 Aralık 2006 tarihli Komisyon Tebliği “AB- ÇİN: Yakın Ortaklar, Artan Sorumluluklar” • COM(2006) 763 6 aralık 2006 tarihli Komisyon Tebliği “Küresel Avrupa: Küreşelleşen Dünyada Avrupanın dış http://www.cid.harvard.edu/ • Indian Council for Research on International Economic Relations http://www.icrier.org/ • Institute of Economic Affairs http://www.iea.org.uk/ • Institute of Southeast Asian Studies http://www.iseas.edu.sg/ • International Policy Network ticarette korunma önlemleri: Yeşil- kitap “ http://www.policynetwork.net/main/index.php • COM(2007) 163 komisyon tebliği “Dış ticaret stratejisi için AB yardımları – Komisyon katkısı” • COM(2007) 183 10 Nisan 2007 tarihli komisyon tebliği “Küreselleşen Avrupa: Avrupalı Ihracatçılar için daha iyi • Kiel Institute of World Economics http://www.ifw-kiel.de/ • Leverhulme Centre for Research on Globalisation and Economic Policy pazara girişim için kuvvetli ortaklıklar” • COM(2008) 89 20 Şubat 2008 tarihli komisyon tebliği http://www.gep.org.uk/ • McKinsey Global Institute “Ihracatta ortak kuralların oluşturulması” • AB ile ASEAN arasında gerçekleştirilecek Serbest Ticaret Anlaşmasına ilişkin Dış ticarette sürdürülebilirlik le ilgili Etki Analizi Son Rapor Bölüm I – Başlıca bulgular ve Öneriler http://www.mckinsey.com/mgi/ • National Bureau of Economic Research http://www.nber.org/ • South African Institute of International Affairs TRADE07/C1/C01 – Lot 2 http://download.ecorys.com/fuu/downloads/ http://www.saiia.org.za/ • World Economic Forum Final_Report_Volume_I_-_1.6.pdf http://www.weforum.org/en/index.htm 70 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Daha Fazla Bilgi İçin İş Dünyası Temsilcileri DPT, AB ile ilişkiler Genel Müdürlüğü (1995), 6 Mart Ortaklık Konseyi KararınınYorumlanmasına i • European Services Forum http://www.esf.be/ • European Trade Union Confederation http://www.etuc.org/ • Foreign Trade Association http://www.fta-eu.org/ • International Chamber of Commerce http://www.iccwbo.org/ • National Association of Manufacturers http://www.nam.org/ • UNICE http://www.businesseurope.eu/Content/Default.asp lişkin Not, Ankara. DPT, AET Başkanlığı, (Haziran-1987), Additional Protokol, Ankara. DPT, AET Başkanlığı, (Haziran 1987), Ankara Agreement, Ankara. DPT, AB ile ilişkiler Genel Müdürlüğü, (Ekim 1994), Dış Ticaret ve Gümrükler Alt Komisyonu Raporu, Ankara. DPT, (1995), Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), Ankara. DPT, AB ile ilişkiler Genel Müdürlüğü, (1995) “6 Mart 1995 Tarihli Ortaklık Konseyi Kararının Yorumlanmasına ilişkin Not”, Basılmamış Çalışma, Ankara. 4. Kaynaklar Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması, ARAT, T.(1995) EI-Agraa, A.M., (1990), TC Resmi Gazete, 25.2.1995, Mükerrer Sayı 222113. “Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Gümrük Birliği ve Hukuki Uyum”, Süreç Özel Sayı, İnanç Dış Ticaret Hizmetleri Yayını, İstanbul. ATMACA,R., (1995) “Gümrük Birliğinin Dış Ticaretimize Etkileri”, Süreç Özel Sayı, İnanç Dış Ticaret Hizmetleri Yayını, İstanbul. Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Avrupa Topluluğu – Türkiye Gümrük Birliği Yasal Mevzuat, Aralık 1996. AYDEMiR, C. (1988), The Economics of the European Community, Cambridge. European Economy, (1993), The European Comrrıunity as a World Trade Partner, No:52, Luxemburg. European Institute of Public Administration, (13-17 December 1993), “EC Trade Policies” and Commercial Relations, Seminer Notları, Maastricht. European Commission, AET Ortak Dış Ticaret Politikası ve Topluluğun Üçüncü “Africa, Caribbean, Pacific Regional Negotiations of Ülkelerle Dış Ticareti, İGM Yayını, Ankara. Economic Partnership Agreements”, AYDIN, A. R., KONUKMAN, A., OYAN, O., (1991), Türkiye’de Fon Sisteminin Kamu Kesimi içindeki Yeri ve Ekonomik Etkileri, TOBB Yayını, Ankara. BALDWIN, R&T., Murray, (1977), “MFN Tariff Reductions and Developing Country Benefits Under GSP”, The Economic Journal, vol:87 (March). BAYDAROL, C., (1995), http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/regions/ acp/regneg_en.htm. European Delegation to the USA, “EU Enlargement and the United States-Europe Whole and Free”, 2004. European Commission Directorate General for Press and Communication Publications, AB ile Tam Üyelik Yolunda AT ile Gümrük Birliği, OSD, “A World Player The European Union’s External Relations”, İstanbul. 2004. CEPII(2004) European Communities Commission “A New Industrial Policy: Creating The Conditions for Treaties Establishing the European Communities manufacturing to Thrive“ Commission Communication Treaties amending these treaties October 2005 European Industry’s Place in The International Documents concerning the accession Division of Labor: Situation and Prospects Abridge edition, Luxemburg: Office for the Official ÇUBUKLU, T., (1994), Uruguay Round Müzakerelerinin Sonuçları ve Etkileri, Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Merkezi, Ankara. Publication of the European Communities, 1978 I SBN 92-825-0608-8. European Communities Commission KILlNÇ,V., (1990), Treaties Establishing the European Communities Türkiye-AT ilişkileri (Ekonomik, Sosyal, Siyasi, Amending Treaties idari Yönden1983-1988) TOBB Yayınları, Ankara. Other Basic instruments, Abridged Edition, Belgium, 1983. European Communities Commission LAIRD, S., YEATS, A, (1986), “The Unctad Trade Policy Simulation Model, Communication Concerning Autonomus Tarif A Note on the Methodology, Data and Use”, Suspension and Quotas, IMF Staff Papers, No:19. Official Journal of The European Communities C 128, 25 04 1998. LAIRO, S. (1990), Quantitative Methods for Trade-Barrier Analysis, European Communities European Commission, Developing countries, international trade and sustainable Washington. MORGiL, O., (1993), development: the function of the Community’s generalised “Gümrük Birliğinin Türkiye’nin Üçüncü Ülkelerle Ticari system of preferences (GSP) for the ten-year period from ilişkilerine Etkileri” Süreç Özel Sayı, inanç Dış Ticaret 2006 to 2015, COM (2004), 461 Final, 07.07.2004. Hizmetleri Yayını, İstanbul. European Commission, OECD, (1985), Concerning amendment of the Commission’s proposal for a Council Regulation applying a scheme of generalised tariff Costs and Benefits of Protection, Paris. OGUZ, O., (1994), preferences for the period 1 July 2005 to 31 December 2008, Uruguay Round’un Türk Tekstil Sektörüne Etkileri, TÜSAV, COM (2005), 43 Final, 10.02.2005. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Merkezi, Ankara. European Commission, PHEDON, N., (1993), “Africa, Caribbean, Pacific Regional Negotiations of The Trade Policy of the European Community, Economic Partnership Agreements”, European Inst. of Public Adm., Maastricht. http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/regions/ acp/regneg_en.htm. R.C Hine, The Political Economy of European Trade: An Introduction to FOSTER, N., (1993), the Trade policies of The EU,1985 Worchester, Great Britan. EC Legislation, Ascford Colour Press, Hampshire, United Kingdom. Sevinç, D., “Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politikası”, GATT, (1993), Avrupa Birliği Politikaları, İmaj, Mayıs 2007 Ankara. Trade Policy Review Mechanism, SAKIZLlOGLU, A, YÜCEL, A (1995) European Community, Geneva. “Ortak Dış Ticaret Politikasına Uyum Kapsamında Uyum GREENAWAY, D. (1983), Sağlanması Gereken Konsey Tüzüklerine ilişkin Not”, International Trade Policy, Newyork. Basılmamış Çalışma, Ankara. İGEME, (Şubat 1988), T.C. Başbakanlık, AET Ortak Dış Ticaret Politikası ve Topluluğun Üçüncü Gümrük Birliğinin Başarılı Bir Şekilde Yürütülmesine Ülkelerle Dış Ticareti, Ankara. ilişkin Bakanlık ve Kuruluşların Uymaları Gereken İKV, (Temmuz-1986), Programa ilişkin Takvim, konulu ve AET’nun ODTP’nin Uygulanması, No:23, İstanbul. İKV, (Eylül 1994 ), 14 Nisan 1995 tarih ve 95/10 sayılı Genelgesi. TEZER, E., (1995), Avrupa Birliği Oluşumunda Türkiye’nin Yeri ve Dayanışma ”Gümrük Birliği. Kapsamında Türkiye’deki Otomotiv ilkesi,No:128, İstanbul. İKV, “AET’nin Ortak Dış Ticaret Sanayiinin Değerlendirilmesine Yönelik Saptamalar”, Politikası Uygulaması, No: 23, Temmuz 1986 IMF-World Economic Outlook-2009 July. Süreç Özel Sayı, inanç Dış Ticaret Hizmetleri Yayını, İstanbul. TEZER, E., (1994), Global Prospects and Policies ”Uluslararasl Rekabet ve Türkiye’deki Otomotiv Sanayii”, European Union Relations in the Perspective of the Future Customs Union, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul. 72 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Daha Fazla Bilgi İçin TEPAV, İşbirliği Konseyi (KİK) 1, Ukrayna, MERCOSUR 2 ve Faroe Adaları Dünya Ticaret örgütü, Çok taraflı Ticaret Müzakerelieri ile STA müzakereleri devam etmektedir.Ayrıca, Meksika, Cezayir, ve Türkiye, Aralık 2008,Ankara Güney Afrika Gümrük Birliği, ASEAN ülkeleri 3 ile Afrika-Karayip- The World Bank, Center For Economic Policy Research (2005) Pasifik (AKP) ülkelerinden 36 Afrika ülkesi 4 ile STA müzakerelerini başlatmak yönünde girişimler devam etmektedir. TURKEY: Economic Reform and Acession to The European Union, (editors Bernard M.Hoekman & Subidey Togan) Öte yandan, AB, 4 Ekim 2006 tarihinde açıkladığı “Küresel Washinton DC. Avrupa” adlı stratejisi çerçevesinde, önümüzdeki dönemde The World Bank (2009), yeni Serbest Ticaret Anlaşmaları akdetmeyi hedeflemektedir. World trade Indicators 2008. Benchmarking Policy AB’nin STA akdetmeyi hedeflediği yeni ülkeler arasında Güney and Performance Kore ASEAN ülkeleri, Hindistan, Ukrayna, Orta Amerika Ortak TC Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Pazarı ve ANDEAN ülkeleri de yer almaktadır. Bu çerçevede, “Avrupa Birliği ve Türkiye”, Ankara, Ekim 1999, Avrupa Komisyonu, anılan ülkelerle müzakerelere başlamak Ankara Ekim 2007. yönünde 23 Nisan 2007 tarihinde AB Konseyi’nden gerekli WTO (1995), yetkiyi almış bulunmaktadır. Bu çerçevede, ülkemiz de Trade Policy Review Mechanism, European Union, Geneva. söz konusu ülkelerle karşılıklı yarar temeline dayalı STA’lar World Trade Organization” World trade Report” 2009 yapmak üzere girişimlerde bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda, World Trade Organization (WTO), STA’larımızın imza ve yürürlük tarihleri gösterilmektedir: “Trade Policy Review: European Union”, Restricted WT/TPR/S/102, 26 June 2002. World Trade Organization (WTO), ÜLKE Anlaşmanın İmza Tarihi Anlaşmanın Yürürlüğe Girişi “Trade Policy Review: European Union”, 1 EFTA 10.12.1991 01.04.1992 Restricted WT/TPR/S/136, 26 June 2004. 2 İsrail 14.03.1996 01.05.1997 3 Makedonya 07.09.1999 01.09.2000 4 Hırvatistan 13.03.2002 01.07.2003 5 Bosna ve Hersek 03.07.2002 01.07.2003 6 Filistin 20.07.2004 01.06.2005 7 Tunus 25.11.2004 01.07.2005 8 Fas 07.04.2004 01.01.2006 9 Suriye 22.12.2004 01.01.2007 World Trade Organization (WTO), “Trade Policy Review: European Union”, Restricted WT/TPR/S/102, 26 June 2000, s. 24. EKLER: EK I: Tükiye’nin AB Ortak Ticaret Politikasına Uyum Gereği Gerçekleştirdiği Serbest Ticaret Anlaşmaları 10 Mısır 27.12.2005 01.03.2007 11 Arnavutluk 22.12.2006 01.05.2008 12 Gürcistan 21.11.2007 01.11.2008 13 Karadağ 26.11.2008 - Türkiye, bugüne kadar 25 adet serbest ticaret anlaşması 14 Sırbistan 1.06.2009 - imzalamıştır. Avrupa Birliği’nin 1 Mayıs 2004 ve 1 Ocak 2007 tarihli 15 Şili 14.07.2009 - genişlemeleri neticesinde Litvanya, Macaristan, Estonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Polonya, Slovenya, Letonya, Bulgaristan ve Kaynak: TC Başbakanlık Dış Ticaret MüsteşarlığıEK: II AB Ticaret Politikasında Tarife Dışı Engel olarak Fikri Mülkiyet hakları Uygulamaları Romanya ile yürürlüğe giren 10 adet STA feshedilmiş olup, anılan tarihten itibaren bu ülkelerle ticari ilişkiler Türkiye-AB ortaklık ilişkisi temelinde yürütülmektedir. Türkiye, halen 12 adet tercihli anlaşması yürürlükte olup (EFTA, İsrail, Makedonya, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan) imzalanan 3 anlaşmanın da (Karadağ, Sırbistan, Şili) yürürlüğe girmesine yönelik onay süreci devam etmektedir. Diğer taraftan, Türkiye’nin hali hazırda Ürdün, Lübnan, Körfez 1 KİK ülkeleri Suudi Arabistan, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Umman ve Bahreyn’den oluşmaktadır. 2 MERCOSUR ülkeleri Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay’dan oluşmakta olup, Venezuela’nın üyeliği üye ülkeler tarafından henüz onaylanmamıştır 3 ASEAN ülkeleri Singapur, Endonezya, Malezya, Filipinler, Brunei, Laos, Vietnam, Tayland, Kamboçya ve Myanmar’dan oluşmaktadır. 4 Benin, Burkina Faso, Burundi, Cape Verde, Cibuti, Kongo (Brazzaville), Kongo (Kinşasa), Ekvator Ginesi, Eritre, Etiyopya, Fildişi Sahili, Gabon, Gambiya, Gana, Gine, Gine-Bissau, Kamerun, Kenya, Liberya, Madagaskar, Malavi, Mauritius, Mali, Nijer, Nijerya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Ruanda, Sao Tome ve Principe, Senegal, Seyşeller, Sierra Leone, Sudan, Togo, Uganda, Zambiya, Zimbabve AB Komisyonu, AB’nin dış sınırlarındaki fikri mülkiyet hakları EK II: AB’nin Sunduğu GSP+’dan yararlanabilmek uygulamalarına ilişkin 2008 yılı gümrük istatistiklerine göre, İçin İmzalanması Öngörülen TEMEL İnsan fikri mülkiyet hakları ihlali şüphesiyle alı konulmuş 49 binden hakları ve İŞGÜCÜ Standartları ile ilgili BM/ILO fazla olay kayıt altına alındı. 2007 yılında benzer bir şekilde Konvansiyonları: 43 bin dava kayıt altına alınmıştı. Bu konuda AB sanayicileri tarafından 2008 yılı itibarıyla 13 binden fazla gümrükte el konulması için talep gündeme geldi. Fiilen alı konulan mal sayısı ise 2008 yılında bir önceki yıla oranla iki kat artarak Sivil ve Siyasi haklarla İlgili Uluslararası Konvansiyon International Covenant on Civil and Political Rights Ekonomik ve Sosyal Haklarla ilgili Uluslar arası Konvansiyon 178 milyonu buldu. Bunlardan 20 milyonunun Avrupalı International Covenant on Economic Social and Cultural tüketicilerin sağlığı ve güvenliği için tehlike teşkil etmekte Rights Irka bağlı Tüm Ayrımcılığın Ortadan kaldırılmasına olduğu saptanmıştır. İlişkin Konvansiyon Fikri hak ihlallerinde en fazla artış; International Convention on the Elimination • %136 artış ile oyuncaklarda of All Forms of Racial Discrimination • %58 ile elektrikli aletlerde Kadınlara karşı Tüm Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına • %57ile ilaçlarda İlişkin Konvansiyon • %42 ile kişisel bakım ürünlerinde olmuştur. Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women En fazla gümrükte el konulan mal grubu: İşkence, Diğer canice, İnsanlık Dışı, aşağılayıcı muamele • %2600 artış ile DVD’ler, ve cezalandırılmaya karşı Konvansiyon • %118 ile ilaçlar, Convention Against Torture and other Cruel, • %54 ile sigaralar en oldu. Inhuman or Degrading Treatment or Punishment Çocuk haklarına İlişkin Konvansiyon AB Pazarlarına girişte en fazla fikri hak ihlali yapan ülkeler; • Tüm mal gruplarında ÇİN Convention on the Rights of the Child Soykırımın Önlenmesi ve cezalandırılmasına • Yiyecek ve içeceklerde Endonezya, lişkin Konvansiyon • Sigaralarda Bileşik Arap Emirlikleri ve Convention on the Prevention and Punishment • İlaçlarda Hindistan oldu. of the Crime of Genocide İstihdama Katılmak için Asgari yaş oranı En fazla gümrükte el konulan mal grubu 79 milyon adet ile ise %44 payla CD/DVD’ler olurken bu grubu sıra il %23 Minimum Age for Admission to Employment (N° 138) Prohibition and Immediate Action for the Elimination payla sigaralar ve %10 payla giyim eşyası izlemiştir. EC No of the Worst Forms of Child Labour (N° 182) 1383/2003 Sayılı AB Tüzüğü gümrüklere, herhangi bir malı Çocuk İşçiliğinin en Kötü koşullarda olanına karşı için patent dahil fikri hakları ihlal ettiği ile ilgili olarak bir Acil Eylem ve Yasaklama Planı şüphenin ortaya çıkması halinde, o malı geçici olarak alı koyma hakkı vermektedir. Gümrük otoritesi mala ilişkin ihlalin olup olmadığını tespit etme yetkisine sahip değildir. Hak sahiplerinin bilgilendirilmesi ile ulusal mahkemeler bu konuda tespit yapmaktadır. Bu konuda daha fazla bilgi için bakınız; http://ec.europa.eu/taxation_customs/customs/customs_ controls/counterfeit_piracy/statistics/index_en.htm Kaynak: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do? reference=IP/09/1106date:09/07/2009. 74 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Daha Fazla Bilgi İçin Abolition of Forced Labour Convention (N° 105) Zorla İşgücü Konvansiyonun Yürürlükten kaldırılması Forced Compulsory Labour Convention (N° 29) Zorunlu/Zoraki İşçilik Hakkında Kanun Equal Remuneration of Men and Women Workers Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal: Zararlı Atıkların Sınır Ötesi Hareketlerinin Kontrol Edilmesi ve Atıkların İmha Edilmesi Hakkında Basel Konvansiyonu Stockholm Convention on persistent Organic Pollutants for Work of Equal Value Convention (N° 100) Kalıcı Organik Kirletici Maddeler Hakkında Stockholm Eşit Değerde İş Yapan Kadın ve Erkek Çalışanların Konvansiyonu Eşit Ücretlendirilmesi Hakkında Konvansiyon Discrimination in Respect of Employment and Occupation Convention (N° 111) Çalışma ve Mesleğe Dayalı Ayrımcılık Hakkında Konvansiyon Freedom of Association and Protection of the Right to Organise Convention (N° 87) Dernek Kurma ve Örgütlenme Convention on International Trade in Endangered Species Tehdit Altında kalan Türlerin Uluslararası Ticaretine İlişkin Konvansiyon Convention on Biological Diversity Biyolojik çeşitliliğe ilşikin Konvansiyon Cartagena Protocol on Biosafety Biyo güvenlikle ilgili Cartegana Protokolü Özgürlüğünün Korunması Hakkında Konvansiyon Kyoto Protocol to the UN Framework Application of the Principles of the Right to Organise Convention on Climate Change and to Bargain Collectively Convention (N°98) İklim Değişikline İlişkin BM Çerçeve Konvansiyonuna Örgütlenme Ve Toplu Pazarlık Hakkı İlkelerinin İlişkin Kyoto Protokolü Uygulanmasına Yönelik Konvansiyon International Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid Ayrımcılık (Irk Ayrımcılığı) Suçlarının Durdurulması ve Cezalandırılması Hakkında Uluslararası Konvansiyon UN Single Convention on Narcotic Drugs (1961) Narkotik Uyuşturuculara İlişkin BM Tek Konvansiyonu UN Convention on Psychotropic Substances (1971) Psikotrop Maddeler Hakkında BM Konvansiyonu UN Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances (1988) Çevre Yönetişim İlkeleri ile Bağlantılı olan Tüm Uyuşturucu İlaçların ve Psikotrop Maddelerin Konvansiyonların 2009 yılı sonunda onaylanmış Yasadışı Alışverişini Önlemeye Yönelik olması beklenmektedir. Birleşmiş Milettler Konvansiyonu Mexico UN Convention Against Corruption Montreal Protocol on Substances that deplete the Ozone Layer Ozon Tabakasını İncelten Maddeler hakkında Montreal Protokolü Yolsuzlukla Mücadeleye Yönelik Meksika BM Konvansiyonu Kaynak:European Commission Trade issues “ generalized System of PreferencesOverview- legislation,reports and texts- Everything but arms initiative(EBA) http://ec.europa.eu/trade/issues/global/gsp/index_en.htm Yazarların Özgeçmişleri Derya Sevinç Cemalettin Damlacı TEPAV DIŞ İLİŞKİLER KOORDİNATÖRÜ MÜSTEŞAR YARDIMCISI V., BAŞBAKANLIK DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI ODTÜ Ekonomi Bölümünde üniversite eğitimini tamamlayan Derya Sevinç, yine ODTÜ İktisat ve Boston College’da Ekonomi Cemalettin Damlacı, Gazi Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümlerinden yüksek öğrenim dereceleri aldı. Bürokrasi Bölümünden mezun olmuştur. kariyerinin büyük bir bölümünü 1997-2000 yılları arasında Araştırma Dairesi Başkanlığı yaptığı Devlet Planlama Teşkilatı Cemalettin Damlacı çalışma hayatına 1978 yılında Sanayi ve Müsteşarlığı AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü’nde geçirdi. Teknoloji Bakanlığı’nda başlamış ve daha sonra 1984 yılından 2000-2005 yılları arasında TÜSİAD Ankara Temsilci Yardımcısı itibaren Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nda devam etmiştir. olarak görev yapan Derya Sevinç, 2003 yılında Türkiye-AB Dış Ticaret Müsteşarlığı’nda çeşitli kademelerde görev yapan İletişim Projesi kapsamında seçilerek AB Takımı üyesi olarak Cemalettin Damlacı Ekim 2001’den Temmuz 2009 tarihine görevlendirildi. 2005 yılında TEPAV|EPRI Dış Politika Etütleri kadar Avrupa Birliği Genel Müdürü görevinde bulunmuştur. Program Direktörü olan Derya Sevinç aynı zamanda Ankara Üniversitesi AB Araştırma ve Uygulama Merkezi’nde AB Cemalettin Damlacı 1989-1992 yılları arasında Türkiye ekonomik bütünleşmesi ve Ortak Ticaret Politikası dersleri Cumhuriyeti Brüksel (Belçika) Büyükelçiliği’nde, 1997-2000 vermektedir. Halen TEPAV’da DIŞ İLİŞKİLER Koordinatörü olarak yılları arasında ise Kiev (Ukrayna) Büyükelçiliği’nde Ticaret görev yapmakatadır. AB mali yardımları ve AB ortak Ticaret Müşaviri olarak görev yapmıştır. Politikası konusunda çeşitli çalışmaları bulunmaktadır. Cemalettin Damlacı Temmuz 2009 tarihinden itibaren ise Dış Haluk Nuray Ticaret Müsteşar Yardımcısı Vekili olarak görev yapmaktadır. İktisadi Kalkınma Vakfı, Brüksel Daimi Temsilcisi Ayrıca, Sayın Damlacı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi Genel Sekreteri ve Türk Akreditasyon Kurumu Yönetim Lisans eğitimini 1979 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Kurulu Başkan Yardımcısı’dır. Cemalettin Damlacı halen Milli Fakültesi’nde tamamlayan Nuray, Yüksek Lisans derecesini Güvenlik Akademisi ve Gazi Üniversitesi’nde Avrupa Birliği ise 1984 yılında Vanderbilt Üniversitesi’nden (ABD) Ekonomik İlişkileri üzerine ders vermektedir. Ankara Üniversitesi Avrupa Kalkınma alanında almıştır. 1995 yılından bu yana İKV Brüksel Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yönetim Kurulu Temsilciliği görevini yürüten M. Haluk Nuray, 1979 – 1989 üyesi olan Damlacı aynı zamanda Avrupa Birliği Yürütme yılları arasında Maliye Bakanlığı Hazine Genel Müdürlüğü ve Konseyi, İhracat Strateji Geliştirme Grubu üyesi ve Türkiye-AB Milletlerarası İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreterliği nezdinde Gümrük Birliği Ortaklık Komitesi eş başkanıdır. değişik görevler üstlenmiştir. 1988-91 yılları arasında Avrupa Birliği nezdindeki Türkiye Daimi Temsilciliği’nde Ekonomi ve Damlacı’nın çeşitli akademik dergilerde Avrupa Birliği Ticaret Müşavirliği yapan Nuray, İKV’nin Brüksel Temsilciliği’ni ilişkilerini konu alan makaleleri bulunmaktadır. üstlenmeden önce, 1991-95 yılları arasında, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı AB Genel Müdürlüğü’nde Ekonomik ve Mali işlerden Sorumlu Daire Başkanlığı da yapmıştır. İKV Brüksel Temsilciliği sırasında Aralık 2005’e kadar TOBB Brüksel Temsilciliği’ni de üstlenen Nuray’ın çok sayıda yayını, araştırması ve köşe yazısı bulunmaktadır. Nuray İngilizce ve Fransızca konuşmaktadır. 76 AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Daha Fazla Bilgi İçin NOTLARINIZ için AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Daha Fazla Bilgi İçin NOTLARINIZ için NOTLARINIZ için AB Dışında İş Yapmak: AB Ticaret Politikası > Daha Fazla Bilgi İçin NOTLARINIZ için NOTLARINIZ için EUROCHAMBRES TOBB Avrupa Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği (EUROCHAMBRES), Avrupa Topluluklarının doğuşundan bir yıl sonra, 1958’de kurulmuştur ve merkezi Brüksel’de dir. EUROCHAMBRES, 46 üyesi (45 tane ulusal Ticaret ve Sanayi Odası Birliği ile 1 tane geçici Oda Kuruluşu) ve 2000 bölgesel ve yerel Odadan oluşan Avrupa ağı aracılığıyla Avrupa’da 19 milyondan fazla üye işletmeyi temsil etmektedir. Söz konusu işletmelerin % 99’undan fazlası Küçük ve Orta Büyüklükteki işletmelerdir (KOBI). Oda üyeleri 120 milyondan fazla çalışanı istihdam etmektedir. EUROCHAMBRES, Odaların üyelerinin çeşitli sektörlerden olmasından dolayı, Avrupa iş dünyasının genel çıkarlarını gözeten tek Avrupa kuruluşudur ve Odaların bölgelere odaklanmasının bir sonucu olarak da, iş camiasına bu kadar yakın olan tek kuruluştur. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye’de özel sektörü temsil eden en üst düzey tüzel kişiliktir. 1950 yılında, Oda ve Borsalar için şemsiye kuruluş¸ niteliğinde oluşturulmuştur. TOBB 1,3 milyondan fazla işletme, 365 yerel Oda/borsa ve 56 sektör meclisinden oluşan bir ağı temsil etmektedir. Oda/borsalar, Türkiye’de iş âlemine destek veren ana kuruluşlardır. Türkiye’de; bağımsız, demokratik ve güçlü bir Oda geleneği mevcuttur. TOBB 2003 yılında Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesini (TOBB-ETU); 2004 yılında ise Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfını (TEPAV) kurmuştur. Brüksel ve Washington’da daimi temsilcilikler bulunmaktadır. TOBB, Türk özel sektörünü; Dünya Odalar Federasyonu, Milletlerarası Ticaret Odası, EUROCHAMBRES, ECO Ticaret ve Sanayi Odası, İslam Ticaret ve Sanayi Odası, ASCAME, OECD Sanayi ve İş¸ Dünyası İstişare Komitesi (BIAC), Balkan Odalar Birliği, Karadeniz Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği ile Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Birliği (IRU) gibi kuruluşlarda temsil etmektedir. Bu yayın Avrupa Birliği desteği ile oluşturulmuştur. Bu yayının içeriği yalnızca yazarlarının, EUROCHAMBRES ve TOBB’un sorumluluğundadır ve hiçbir şekilde Avrupa Birliğinin resmi görüşlerini yansıtmamaktadır.
