Doku ve organ naklinde hasta ve yak›nlar›n›n görüflleri

316
Bilimsel Mektup Scientific Letter
Doku ve organ naklinde hasta ve yak›nlar›n›n görüflleri
The conviction of patients and hospital attendants on tissue and organ transplantation
‹lker Alat, M. Beflir Akp›nar, Mücahit E¤ri*, Nihat Ayd›n, ‹. Koray Aydemir, Mustafa Aldemir,
Tamer Ero¤lu, Bülent Özgür, Fulya Erbafl, Vedat Nisano¤lu
‹nönü Üniversitesi T›p Fakültesi, Kalp ve Damar Cerrahisi ve *Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dallar›, Malatya, Türkiye
Amerika Birleflik Devletleri’nde y›lda 500 bin konjestif kalp yetersizli¤i (KKY) teflhisi konulmaktad›r. Kalp nakli (KN) sonras› 5 y›ll›k sa¤kal›m oran›n›n %60’›n üzerinde, NYHA s›n›f - IV hastalarda
t›bbi tedaviyle 3 y›ll›k sa¤kal›m›n %18 oldu¤u belirtilmifltir. Ventriküler yard›m ayg›tlar›n›n mortalitesiyse %40’d›r (1). Yani nakil tedavide önemli bir unsurdur. Ancak bekleyen al›c› listesi sürekli artmaktad›r, ABD’de bu oran y›lda %16’d›r (1). Amerikan Kalp Cemiyeti;
y›lda 400 binin üzerinde yeni KKY vakas›n›n teflhis edildi¤ini, y›lda
34 milyar dolar üzerinde paran›n tedavi amac›yla harcand›¤›n› bildirmifltir (2). Bununla birlikte, 1980’lerde artan nakil say›s› 1990’larda plato yapm›fl, donör k›s›tl›l›¤›na ba¤l› olarak 2000’lerde düflüfle
rastlanm›flt›r (3, 4). Bu nedenlerle donör listeleri sorgulanmaya
bafllanm›fl, “marjinal donör” tan›m› gelifltirilmifl (2, 5, 6), buysa beraberinde etik sorunlar› getirmifltir (6).
Bu çal›flmada, klini¤imize baflvuran hasta ve yak›nlar› üzerinde yürüttü¤ümüz anket sonuçlar›m›z sunularak soruna ait nedenler irdelenmifltir.
Etik kurul onay›n› takiben, klini¤imizdeki r›za gösteren 1000
hasta ve yak›n› 24 sorudan ibaret ankete al›nm›flt›r. Veriler SPSS V
10.0 bilgisayar program›yla de¤erlendirilmifltir. Ki-kare testi kullan›lm›flt›r ve p<0.05 anlaml› olarak kabul edilmifltir.
Ankete kat›lanlar›n 274’ü (%27) 30 yafl alt›ndayken, 440’› (%44)
30-50 yafl aras›nda, 286’s› (%29) 50 yafl üzerindeydi. Olgular›n 644’ü
(%64) erkek, 356’s› (%36) kad›nd›. E¤itim durumu fiekil 1’de özetlenmifltir. Kat›l›mc›lar›n 777’si (%78) yabanc› dil bilmezken, 223’ü (%22)
yabanc› dil bilmekteydi. Kitap okuma al›flkanl›¤› olmayanlar 501
(%50), bofl vakitlerinde müzik dinleyenler 794 kifliydi (%79). Gazete
okuma al›flkanl›¤› olmayanlar 569 kifliydi (%57). Ankete kat›lanlar›n
%75’i il merkezinde, %18’i ilçe, %7’si köylerde ikamet etmekteydi.
Kat›l›mc›lar›n %51’i hasta, %34’ü refakatçi, %14’ü ziyaretçi olarak, %1’i di¤er nedenlerle hastanedeydiler. Hastal›k nedeniyle bulunanlar›n 187’si (%38) yatakl› tedavi görmekteyken, 307’si (%62)
poliklinik hastas›yd›.
Ankete kat›lanlar›n 255’inde (%52) kalp hastal›¤› mevcutken,
damar hastas› olanlar 144 (%29), her ikisinin birlikte oldu¤u hastalarsa 95 (%19) kifliden olufluyordu.
Kat›l›mc›lar›n 794’ü (%79) hiç miyokard infarktüsü geçirmedi¤ini belirtirken, geçirdi¤ini söyleyenlerin say›s› 206’yd› (%21).
Hayatlar›n›n herhangi bir döneminde ölümle yüzleflenler 395
kifliydi (%40).
Çok sevdi¤i yak›n›n› kaybedenler 762 kifliydi (%76).
Organ naklini (ON) kabul edenler 880 (%88), reddedenler 120
kifliydi (%12).
Organ naklini reddedenlerin reddedifl sebepleri fiekil 2A ve
2B’de özetlenmifltir.
Organ naklini reddedenlerin birisi budist oldu¤unu belirtirken
di¤erleri ‹slam dini mensubuydular. Organ naklini reddeden 120 kiflinin 71’i (%59), homogreft kapak al›m›na da karfl›yd›. Bu grupta 36
kifli (%30) kapak al›m›na izin verirken, 13 kifli (%11) soruya ilgisiz
kalm›flt›.
Organ ba¤›fl›nda (OB) bulunmam›fl olanlar 879 (%88) kifliyken,
ba¤›fllayanlar 121’di (%12) Bir yak›n›n›n organ›n› ba¤›fllamay› kabul
edenler 660 kifliyken (%66), reddedenler 340’d› (%34).
Her türlü hayvan dokusunun uygulanmas›na izin verenler 274
(%27), domuzdan yap›lm›flsa izin vermeyenler 440 (%44), hangi
hayvan olursa olsun kabul etmeyenler 286 kifliydi (%29).
Organ naklini kabul edenler ve etmeyenler aras›nda cinsiyet
da¤›l›m› aç›s›ndan fark yoktur. ‹ki grubun e¤itim düzeylerinin da¤›l›m› aras›nda istatistiksel fark vard›r (p=0.002). Üniversite mezunu
ve üzeri tahsil düzeyine sahip olanlar organ naklini daha s›kl›kla
kabul edenlerdir.
Yafl da¤›l›m› (p=0.004) (kabul oran› en s›k 30-50 yafl aras›ndad›r), kitap okuma (p=0.01), müzik dinleme (p=0.000), bilgisayar kullanma (p=0.028) aç›s›ndan iki grup aras›nda fark vard›r. Gazete
okunmas›, televizyon seyredilmesi, yerleflim biriminin büyüklü¤ü,
hastanede bulunma sebepleri, kalp veya damar hastas› olmalar›,
öykülerinde miyokard infarktüsü olup olmamas›, yak›n akraba kayb›, geçirilmifl büyük kazan›n varl›¤› gibi faktörler anlam›nda gruplar
aras›nda fark yoktur.
Uluslar aras› Kalp ve Akci¤er Nakil Cemiyeti nakillerin donör
k›s›tl›l›¤› yüzünden her geçen y›l azald›¤›n› belirtmifltir. Amerika’da
kalp nakli için bekleme süresi 7 ay olup vakalar›n %40’› bu süreçte
kaybedilmektedir (2). Kalp nakli için kullan›lan donörlerin ortalama
yafl› 1985’de 23 iken, 1991-1996 aras›nda 30 yafla ulaflm›flt›r (7). K›s›tl›l›k nedeniyle donör yafl›nda saptanan büyüme haricinde, ventriküler yard›mc› cihazlar›n üzerindeki çal›flmalar yo¤unlaflm›fl (8),
donörlerin haz›rl›k aflamas›nda izlenecek prensipler yeniden gözden geçirilmeye bafllam›fl (4, 9), bu da yetersiz oldu¤undan marjinal donör tan›m› oluflturulmufl, buysa beraberinde etik sorunlar›
getirmifltir (2, 5, 6).
Yaz›flma Adresi: Doç. Dr. ‹lker Alat, Mansuro¤lu Mah., 226 Sk., 22/1 Baflak Apt., B Blok D: 6, 35040, Bornova, ‹zmir, Türkiye
Tel.: 0232 348 82 13 E-posta: [email protected]
Bu çal›flma Türk Kalp Damar Cerrahisi Derne¤i VIII. Ulusal Kongresi’nde (01-05 Eylül 2004 / Nevflehir) sözel olarak sunulmufltur.
Anadolu Kardiyol Derg
2007; 7: 316-7
Alat ve ark.
Doku ve organ naklinde hasta ve yak›nlar›n›n görüflleri
Ülkemizde 1968 y›l›nda yap›lan ilk KN girifliminden sonra, 1989
y›l›nda Bayezid ve arkadafllar›nca baflar›l› bir KN bildirilmifltir (3).
Donör k›s›tl›l›¤› ülkemizde de nakilleri önlemektedir.
Ankete kat›lanlar›n sadece klini¤imiz hasta ve yak›nlar› olmas›na özellikle dikkat edildi. Ölümle yüzleflmifl insanlar›n fikirlerinin
belirlenmifl olmas› arzulanm›flt›r. Toplumun tamam›na ait fikirler
zaten bilinmektedir. Akgün ve arkadafllar›n›n yapt›klar› çal›flmada
görüldü¤ü gibi, doktor ve hemflirelerin %44,2’si ON taraftar›yken,
yasal donör kart› tafl›yanlar ancak %17,9’dur (10).
Sa¤l›k personeli aras›nda bile ON’yi kabul edenlerin böyle az
olmas›, ölümle yüzleflmifl grupta oran›n ne olaca¤› sorusunu akla
getirmekteydi.
Çal›flmam›zda da görüldü¤ü gibi ON’ni kabul edenler 880
(%88), etmeyenler 120 (%12) kifliydi, buna karfl›l›k organ ba¤›fl›nda
Lisans,
n=9, %1
Okur - yazar olmayan,
n=112, %11
Okur - yazar,
n=79, %8
Üniversite Mezunu,
n=173, %17
Lise Mezunu,
n=283, %28
‹lkö¤retim Mezunu,
n=344, %35
E¤itim Durumu
fiekil 1. Ankete kat›lanlar›n e¤itim durumuna ait da¤›l›m
Birleflik;
n=34, %28
Organ Naklini Kabul Etmeme Nedeni
A. Dinime ayk›r›;
n=34, %29
317
bulunmam›fl olanlar 879 (%88), organlar›n› ba¤›fllam›fl olanlar 121
(%12) kifliydi. Buradaki tezat, al›c› listesinde bekleyen hastalar›n
kayb›d›r. Organ naklini kabul eden insan say›s› böyle çokken organlar›n› ba¤›fllam›fl olanlar›n say›s›n›n bu kadar az olmas› ON ba¤›fl kabul merkezlerinin birey baz›nda faaliyet yürütememifl olmalar›ndand›r. Bu kiflilerin kazan›lmas›na yönelik birey baz›na indirgenmifl daha kapsaml› hareketlere ihtiyaç vard›r. Organ ba¤›fl›n›
kabul eden ve etmeyenler aras›nda televizyon programlar›n›n izlenmesi-günlük gazete okunmas› gibi günlük ifller aç›s›ndan fark
olmamas› da bu söylemimize destektir. Yani birey baz›na inmeyen
politikalarla bu say›y› art›rmak mümkün de¤ildir. Ölümle yüzleflmifl
olmak, çok sevdi¤i bir yak›n›n› kaybetmifl olmak, kalp krizi geçirmifl
olmak dahi organ›n› ba¤›fllamak istemeyenleri fikrinden vazgeçirememektedir.
Organ naklini kabul etmeyen ve hayvan kaynakl› dokular› istemeyen grupta en büyük sorunun din oldu¤u saptanm›flt›r. Bu tarz
düflünceye sahip olanlar›n ba¤l› olduklar› din ‹slam’d›r. Oysa ülkemizde konuyla ilgili en yetkili kurum olan Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›’n›n söylemleriyle, ankete kat›lanlar›n görüflleri çeliflmektedir.
Sonuç olarak; bu kiflilerin kazan›labilmesi için ON kabul merkezlerinin din kurumlar›yla çok daha s›k› bir birliktelik göstererek, toplumu birey baz›nda bilinçlendirmeleri gerekmektedir.
Organ naklini kabul edenlerin ço¤unlukla üniversite mezunu
olmas› e¤itimin önemini vurgulamaktad›r. Organ naklini kabul
edenlerin s›kl›kla 30-50 yafl aras› gruptan ç›kmas›, daha üst ve daha alt yafl grubunda r›za gösterenlerin daha az olmas› ayr› bir konu olup, birey baz›nda yürütülecek hareketlerde göze al›nmas› gereken bir unsurdur. ‹leri yafl grubundaki baz› kiflilerde kemikleflmifl
düflünceleri silmek hakikaten daha zor olacakt›r ama ülkemiz nüfusunda gençlerin ço¤unlu¤u oluflturmas› kazanc›m›zd›r.
Kaynaklar
1.
D. Di¤er;
n=16, %13
B. Tüm organlar›m
tam olmal›;
n=24, %20
C. Hastal›k bulafl›r;
n=12, %10
fiekil 2A. Organ naklini reddedenlerin ret sebepleri
Organ Naklini Kabul Etmeyenlerin Birleflik Sebepleri
A+B;
n=3, %9
B+D;
n=4, %12
A+B+D;
n=10, %28
A+D;
n=4, %12
B+C+D;
n=5, %15
A+C+D;
n=4, %12
D: Cenazeme eziyet;
n=4, % 12
fiekil 2B. Organ naklini kabul etmeyenler içerisindeki ret sebebi olarak
birkaç seçene¤i birlikte iflaretlemifl olanlar›n da¤›l›m›
McCrystal GD, Pepe S, Esmore DS, Rosenfeldt FL. The challenge of
improving donor heart preservation. Heart Lung Circ 2004; 13: 74-83.
2. Vitali E, Colombo T, Fratto P, Russo C, Bruschi G, Frigerio M. Surgical
therapy in advanced heart failure. Am J Cardiol 2003; 91: 88-94.
3. Hamulu A, Ya¤d› T, Nalbantgil S, Özbaran M. Kalp transplantasyonunda 3 y›ll›k deneyim. Türk Kardiyol Dern Arfl 2002; 30: 183-90.
4. Gambino A. Challenges in heart transplantation: Now and the future.
Transplant Proc 2003; 35: 3069-71.
5. Laks H, Marelli D, Fonarow GC, Hamilton MA, Ardehali A, Moriqucri
JD, et al. Use of two recipient lists for adults requiring heart
transplantation. J Thorac Cardiovasc Surg 2003; 125: 49-59.
6. Berman M, Ben-Gal T, Georghiou GP, Kogan A, Shapira Y, Sagie A,
et al. Outcome of marginal donors in heart transplantation.
Transplant Proc 2003; 35: 675-6.
7. Lietz K, John R, Mancini DM, Edwards NM. Outcomes in cardiac
transplant recipients using allografts from older donors versus
mortality on the transplant waiting list; Implications for donor
selection criteria. J Am Coll Cardiol 2004; 43: 1553-61.
8. Goldman AP, Cassidy J, de Leval M, Haynes S, Brown K, Whitmore
P, et al. The waiting game: bridging to paediatric heart
transplantation. Lancet 2003; 362: 1967-70.
9. Chamorro C, Silva JA, Romera MA. Cardiac donor management:
another point of view. Transplant Proc 2003; 35: 1935-7.
10. Akgün HS, Bilgin N, Tokalak I, Kut A, Haberal M. Organ donation:
a cross-sectional survey of the knowledge and personal views of
Turkish health care professionals. Transplant Proc 2003; 35: 1273-5.