tuz gölü`nde mevsimlere bağlı olarak ortaya çıkan kirlenme ve

V. ULUSAL
TMMOB
Çevre Mühendisleri Odası
ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ
ISO 14000 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN GENEL BİR
İNCELEMESİ
Aslıhan GÜCEK(1), İlker ARDIÇ(2)
YL, Mersin Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü,
Çiftlikköy/MERSİN
(1) [email protected], (2) [email protected]
ÖZET
Dünyada, artan sanayileşmenin sonucu oluşan çevre sorunları ve doğal kaynakların tükeneceği
gerçeğinin anlaşılması ile birlikte, çevre sorunlarının çözümü ve önlenmesi için çeşitli çözüm
önerileri tartışılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda oluşturulan uluslararası bir komitenin
çalışmaları sonucu ISO 14000 standartlar serisi ortaya çıkmıştır.
Çevre Yönetimi ile ilgili ISO 14000 standartları, kuruluşlara, ekonomik ve çevreye yönelik
amaçlarına ulaşabilmeleri konusunda yardımcı olmak ve etkin bir çevre yönetim sisteminin
başlıca unsurlarını sağlamak amacıyla düzenlenmiştir. ISO 14001 ise bu faaliyetlerin
uygulanması için gerekli olan yönetim sisteminin bilgilerini içermekte ve çevrenin, sosyoekonomik ihtiyaçlarla dengeli bir şekilde korunması amaçlamaktadır.
Bu çalışmada, kalite ile başlayan bilinçlenme süreci, bu konuda yapılan çalışmalar ve
oluşturulan standartlar, daha sonrasında bu çalışmalarla çevreyi koruma çabalarının
birleştirilmesi, bu konuda çıkarılmış standartlar serisi olan ISO 14000 ve özellikle de ISO
14001 Çevre Yönetim Sistemi incelenmiştir.
Anahtar kelimeler: kalite, standart, Çevre Yönetim Sistemi, ISO 14000
A GENERAL RESEARCH ON ISO 14000 ENVIRONMENTAL MANAGEMENT
SYSTEM
ABSTRACT
By the development of industry, increasing the environment problems and realizing natural
resources are not eternal, different suggestions for solution of environmental problems are
began to discuss and an international committee constituted the ISO 14000 Standards.
ISO 14000 EMS (Environmental Management Standards) obtain the main elements for an
effective environmental management system, help the organizations for economical and
environmental goals and contain analyzing the environmental studies for organizations and
their products. Although the ISO 14001 contains informations for establishing and practicing
this management system and the main goal of it is to protect the environment in a stable way
with the socio-economic requirements.
In this study, the conscious process begins with quality, the studies and standards in this
subject, combine efforts protecting the environment with these studies and ISO 14000 which is
a standard series about this subject and especially ISO 14001 EMS were investigated.
Key words: quality, standard, Environmental Management System, ISO 14000
ISO 14000 Çevre Yönetim Sisteminin Genel Bir İncelemesi
Aslıhan GÜCEK
1. GİRİŞ
Yakın zamanlara kadar çevresel konuların yönetilmesi için gerçek anlamda bir yönetim
stratejisine ihtiyaç duyulmadı. Bir problem çıkıyor, çözümleniyor, sonra bir başka problem
daha ortaya çıkıyor, yine çözümleniyor ve yöneticiler de problemlerin üstesinden
gelinebilmesinden oldukça memnun görünüyordu.
Kalite problemleri incelendiğinde ise hangi sektör olursa olsun; problemlerin bir çok firmada
yönetimler ile ilgili aynı ortak nedenlere bağlı olduğu görülmektedir. 60’lı yıllarda
gündemlere girmeye başlayan kalite sistemlerinin amacı yönetime yardımcı olmak, rehberlik
etmek ve öneriler sunmaktır. Kalite sistemleri özellikle yönetimin zaaf gösterdiği ve yetersiz
oldukları alanları ele alır. Özellikle ISO 9000 standartlarının ortaya çıkmasıyla birlikte dünya
çapında uygulanmaya başlanan Kalite Yönetimi Standartlarını örnek alan ilk Çevre Yönetim
Standardı uygulaması 80’li yıllarda İngiltere’de başladı ve 230 kuruluşta denendikten sonra
1922’de BS 7750 adıyla standartlaştırıldı (S&Q, 1991).
Kanada standart teşkilatı, çevre yönetimi, çevre denetimi, çevreyle ilgili etiketleme için
tasarım, çevresel risk değerlendirmesi gibi konularda standartlar hazırlamıştır.
Avrupa Birliği, 1993 yılında 1836 sayılı regülasyonunu (Emas-Eko Yönetim ve Denetim
Programı) yayınlamış ve 1995 yılına kadar tüm üye ülkelerin regülasyonun gereklerini yerine
getirmelerini şart koşmuştur. Bu 15 AB ülkesi için bağlayıcı olmuştur (Bektaş, 1997).
Amerika Birleşik Devletlerinde ASTM’nin (American Society of Test and Materials)
sponsorluğunda çevresel testler, emisyon ve deşarjların kontrolü ile ilgili düzinelerce standart
hazırlanmıştır (Atasoy, 1998).
Avrupa Birliği regülasyonu; Fransa, İrlanda ve İspanya’yı ulusal standartlarını hazırlama
konusunda teşvik etmiştir. Aynı dönem içinde Avustralya, Yeni Zelanda ve Güney Afrika da
ulusal standartlarını gerçekleştirmişlerdir (Bektaş, 1997).
Bu ölçüde çok ve değişik ulusal ve bölgesel çevre standardının olması birçok karışıklığa
sebep olmaya ve en kötü tarafı da ticari engel oluşturmaya başlamıştır. Birçok ulusal ve
bölgesel standart kendi yerel gereklilikleri ve öncelikleriyle ilgili hükümler içermektedir.
İhracat yapacak bir sanayici ürününü ve işlemlerini bir ülkenin çevre standartlarının
gerektirdiği koşulları sağlayacak şekilde ayarlasa bile bu durum başka ülke veya bölgeye
ihracat için yeterli olmama durumunu ortaya çıkarmıştır (Atasoy, 1998).
1991 yılında, çevreyle ilgili faaliyetlerin çeşitlenmesi ve giderek artması, ISO 9000 Kalite
Yönetim Sisteminin başarıyla uygulanmasının verdiği cesaretle Uluslar arası Standartlar
Teşkilatı (ISO) ve Uluslar arası Elektroteknik Komisyonu (IEC) üye ülkeleri uzmanlarının
katılımıyla bir stratejik çevre danışma grubu (SAGE) oluşturuldu. SAGE’nin araştırmaları
sonucunda 1993’te Teknik Komite 207 (TC 207) kurulmuştur (Bektaş, 1997).Bu komitenin
çalışmaları sonucunda ISO 14000 serisi standartları oluşmuştur. Bu komite, SAGE’nin
önerileri doğrultusunda, başarısı İngiltere’de kanıtlanmış olan BS 7750 standardının getirdiği
Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS) yaklaşımını benimsemiş ve bunu örnek alan ISO 14001 adını
verdiği ÇYS standardını 1996’da çıkarmıştır. (S&Q, 1991)
ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi standartları serisi, hem işletmeler hem de ürünler için
çevre faaliyetlerinin analiz edilmesi, etiketleme, denetleme ve yönetme sistem ve araçlarının
kapsamaktadır(Babakri, et all, 2003; TSE, 1996a). Bu standartların amacı, çevreyi ve
kaynakları tahrip etmeyen gelişmiş teknolojilerin kullanımını teşvik ederek sürdürülebilir
kalkınma amaçlarına ulaşmak, tüketiciyi bu yönde bilinçli ve duyarlı yapmak, çevreye zararlı
ürünlerin ve hammaddelerin yerine ürünün ömrü boyunca çevre etkilerini değerlendirerek
zararlı ürünlerin elenmesini sağlamaktır.
ISO 14000 günümüzdeki çevre mevzuatının yerine değil, aksine uygulanabilirliğini
desteklemek için hazırlanmıştır. Bu nedenle ISO 14000 serisinde kuruluşun deşarj veya
524
ISO 14000 Çevre Yönetim Sisteminin Genel Bir İncelemesi
Aslıhan GÜCEK
emisyon sınır değeri yoktur, ancak kuruluşun bu konudaki hedeflerine ne ölçüde ulaştığının
sorgulaması vardır.
2. TS EN ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN YAPISI
Bu standart bir kuruluşun kendisinin beyan ettiği çevre politikası, amaçları ve hedeflerini
gerçekleştirmesini amaçlayan bir yönetim sisteminin tasarlanmasını, geliştirilmesini,
yerleştirilmesini ve uygulanması için gereken maddeleri açıklar.ISO 14000 serisi çevresel
etiketlemeden ürünlein hayat döngüsünü belirlemeye kadar 20 ayrı standart içerir. ISO 14001,
ISO 14000 serisi içinde sertifikasyon için kullanılan tek standarttır (Fresner, 1998;
Orecchini, 2000).
TS EN ISO 14001 belgelendirme standardı olan Çevre Yönetim Sistemleri- Özellikler ve
Kullanım Kılavuzu’na göre sistem Şekil 1.’de verilen başlıklar etrafında kurulacaktır:
Taahhüt ve politika
Planlama
Uygulama
Ölçme ve değerlendirme
Gözden geçirme ve iyileştirme
Sürekli iyileştirme
Şekil 1. TS-EN ISO 14001 Standardı için Çevre Yönetim Sistemi modeli
2.1. Başlangıç mahiyetinde gözden geçirme
Kuruluşun çevre yönünden mevcut durumu, çevreye yönelik konuların başlangıç
mahiyetindeki gözden geçirme ile tespit edilir.
Başlangıç mahiyetindeki gözden geçirme genelde;
•
Yasal ve düzenleyici şartların belirlenmesi,
•
Çevre yön ve önlemlerinin belirlenmesi
525
ISO 14000 Çevre Yönetim Sisteminin Genel Bir İncelemesi
•
Aslıhan GÜCEK
İlgili kriterlerle karşılaştırılarak, başarının değerlendirilmesi,
•
Mevcut çevre yönetim uygulama ve prosedürleri, servis sözleşmesi ve tedariği ile ilgili
mevcut politika ve prosedürlerin belirlenmesi,
•
Daha önceki olumsuz olaylardan yararlanılmasını
içerir (TSE, 1996b)
2.2. Çevre politikası
Kuruluşlar çevre korunması ile ilgili felsefe ve yaklaşımlarını üst yönetim tarafından
belirlenen ve firmanın çevresel etkilerine yaklaşımlarını içeren “çevre politikaları” ile ortaya
koyarlar. Çevre politikaları firmanın çevre konusunda gösterebileceği özveriyi içermelidir.
Standardın çevre politikasına yönelik gerekleri şunlardır;
1.
Firmanın ölçeğine,yapısına ve etkilerine uygun olmalı,
2.
Taahhütler içermeli
•
Sürekli gelişim
•
Kirliliğin önlenmesi
•
Çevre kanun ve mevzuatlarına uyum
3.
Amaç ve hedefler için temel oluşturmalı
4.
Dökümante edilmeli, uygulanmalı ve iletilmeli
5.
Topluma açık olmalı
Çevre politikaları üst yönetim tarafından belirlenmeli ve taahhüdün delili olarak
imzalanmalıdır (Hikmetoğlu ve Hot, 1998).
2.3. Çevre boyutları
Bu alt madde, kuruluşun ÇYS tarafından öncelikli bir konu olarak ele alınması gereken çevre
boyutlarının belirlenmesi konusunda bir usul geliştirmesi amacına yöneliktir. Kuruluşlar,
çevre boyutlarının ne olduğunu, halen yürütmekte oldukları ve geçmişte yürüttükleri faaliyet,
ürün ve hizmetlerle ilgili girdi ve çıktıları öz önünde tutularak belirlemelidirler.
İşletme birimindeki faaliyetlerle ilgili önemli çevre boyutlarının belirlenmesinde;
•
Havaya yapılan emisyonlar
•
Su ortamına yapılan deşarjlar
•
Atık yönetimi
•
Toprak kirliliği
•
Hammadde ve doğal kaynak kullanımı
•
Diğer yerel ve yerleşimlerle ilgili konular
Bunlar yapılırken; sistemin veya sistemlerin durdurulması ve çalıştırılması durumunda ortaya
çıkabilecek özel durumlarda göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca kuruluşlar çevre
boyutlarını belirlerken önemli çevre etkisine sahip faaliyet, ürün ve hizmetlerini incelemeleri
yeterlidir (TSE, 1996c).
526
ISO 14000 Çevre Yönetim Sisteminin Genel Bir İncelemesi
Aslıhan GÜCEK
2.4. Yasal ve diğer gereklilikler
Kuruluş,faaliyet, ürün ve hizmetlerine uygulanabilecek olan kanundan doğan veya gönüllü
olarak uymayı kabul ettiği, şartları belirlemeli ve bunları sağlamak için de bir usul
geliştirmelidir.
Kuruluşun gönüllü uymayı taahhüt ettiği diğer yükümlülüklere örnek olarak şunlar verilebilir,
•
Endüstriye ait uygulama kuralları
•
Kamu kuruluşları ile yapılan anlaşmalar
•
Kural koymayan kılavuzlar
Kanuni yükümlülükleri takip edebilmek amacıyla kuruluş kendi faaliyet, ürün ve
hizmetleriyle ilgili kanun ve idari düzenlemelerin bir listesini yaparak korumalıdır (Tüzün, T.
1997; TSE 1996c; TSE 1997)
2.5. Amaç ve hedefler
Amaç ve hedefler, kuruluşun çevre politikası ile tutarlı olarak, çevre yönetim sistemini içeren
konu ve bu sisteme dolaylı etkide bulunan tüm konularda, her yıl artan bir taahhüdü
içermelidir. Amaçlar ölçülebilir olmalı ve en fazla ihtiyaç duyulan alanlara öncelik verilerek
sıralanmalıdır.
Çevre amaç ve hedefleri belirlenirken cevaplanması gereken sorular şunlar olmalıdır (TSE,
1997);
•
Çevre amaç ve hedefleri, kuruluşun çevre politikasını, faaliyet, ürün ve hizmetleriyle
ilgili çevre etkilerini yansıtmakta mıdır?
•
Amaç ve hedeflerin gerçekleşmesinden sorumlu görevliler, bunlar için nasıl bir girdi
sağlamaktadır?
•
İlgili tarafları görüşleri nasıl göz önünde tutulmaktadır?
•
Amaç ve hedefler için hangi ölçülebilir göstergeler belirlenmiştir?
•
Çevre ile ilgili gelişmeleri yansıtmak için amaç ve hedefler uygun aralıklarla nasıl
gözden geçirilmektedir?
2.6. Çevre yönetim programı
Çevre yönetim programı, çevre amaç ve hedeflerine ulaşmak için uygulanacak yöntemleri
içermektedir. Çevre ile ilgili hedeflere ulaşmak için yapılacakları, çizelgeleri, kaynak ve
sorumlulukları belirleyen kısa vadeli bir plandır. Bu plan her yıl düzenlenmeli, gerçekleşenler
ve gerçekleşmeyenler, sebep ve sonuçları ile birlikte ele alınmalıdır.
2.7. Bünye ve sorumluluk
Çevre yönetiminin etkinliğini sağlamak amacıyla, görevler, sorumluluk ve yetkiler tarif
edilmeli, belgeye bağlanmalı ve ilgililere duyurulmalıdır.
Çevre ile ilgili iç denetim, dokümantasyon ve sertifika işlemlerinin hangi makamlarca
yürütüleceği açıkça belirtilmelidir.
Sistem dahilinde diğer sorumluluklardan bağımsız olarak yönetim temsilcisi atamalı ve
yönetim temsilcisinin görevleri;
527
ISO 14000 Çevre Yönetim Sisteminin Genel Bir İncelemesi
•
Sistemi kurmak, uygulamak ve sürdürmek,
•
Sistem performansını üst yönetime raporlamak olmalıdır.
Aslıhan GÜCEK
2.8. Eğitim, bilinç ve ehliyet
Çevre bilincinin etkin bir biçimde gerçekleştirilebilmesi ve çevre yönetim sisteminin
etkinliğinin artırılması ile ilgili olarak, uygun bir eğitim sağlanmalıdır. Etkin bir eğitim
sisteminin oluşması için;
•
Çalışanların eğitim ihtiyaçları belirlenmeli,
•
Tespit edilen ihtiyaçlar için eğitim planı yapılmalı,
•
Çalışanların aldığı eğitim belgelenmeli,
•
Eğitim programı sürekli olarak geliştirilmeli,
•
Kuruluşla birlikte iş yapanlarda eğitime dahil edilmeli ve
•
Çevre politikası ve amaçlarına uyum sağlanmalıdır (Doğan ve Doğan 1991).
2.9. İletişim
Kuruluş, çevre boyutları ve çevre yönetim sistemi yönünden çeşitli kademeler ve çeşitli
görevleri yapan birimler arasında iletişim sağlamalıdır. Ayrıca kuruluş dışındaki ilgili
taraflardan gelen belgelerin kabulü, kaydı ve cevaplandırılması ile ilgili usuller belirlenmeli
ve bunların sürekliliği sağlanmalıdır (Tüzün, T. 1997).
2.10. ÇYS ile ilgili belgeye bağlama ve belge kontrolü
Bu aşamada çevresel dokümanlar ve doküman kontrol prosedürleri hazırlanır. ÇYS’ de
belgeleme işlemlerinde kilit unsur çevre el kitabıdır. Bu kitabın yapısı, kuruluş yapı ve
sistemine göre farklılıklar gösterebilir. Çevre el kitabında, dokümanlar okunaklı, tarihli, sıralı
ve düzenli bir şekilde hazırlanmış olmalıdır.
Çevre el kitabında ayrıca (Doğan ve Doğan 1991).
•
Sistemin bütünü tanımlanmalı,
•
Organizasyon, sorumluluklar ve bunların arasındaki ilişkiler ortaya konmalı
•
Kuruluşun işlev ve faaliyetleri belirtilmeli,
•
Çevre hedef ve detayları bulunmalıdır.
Kuruluş; bu TS ISO standardı tarafından gerekli görülen bütün belgelerin;
•
Yerinin tayini,
•
Belirli süreler içerisinde gözden geçirmeleri, gerektiğinde bu işlemin uygun şekilde
yapılmasının ve yeterliliklerin yetkili personel tarafından onaylanmasını,
•
En son kopyalarının, ÇYS’nin etkin bir biçimde çalışması için önemli görülen
işlemlerin yapıldığı bütün mahallerde bulundurulmasını,
528
ISO 14000 Çevre Yönetim Sisteminin Genel Bir İncelemesi
Aslıhan GÜCEK
•
Geçerliliğini yitirmiş yazıların, gönderildikleri ve kullanıldıkları yerlerden hemen
toplatılmasını ve istenilmeyen kullanımlarının önlenmesini,
•
Hukuki sebeplerden dolayı bilgilerin saklanması gereken yazıların uygun şekilde
belirtilmesini sağlamak amacıyla gerekli usulleri belirlemeli ve bunları sürdürmelidir.
Belgeler okunabilir olmalı, yürürlük ve gözden geçirme tarihini taşımalı, kolayca
belirlenebilmeli, belirli süre boyunca düzgün bir şekilde saklanmalıdır. Değişik belgelerin
uygulamaya konması ve değiştirilmesi ile ilgili usul ve sorumluluklar belirlenmelidir (TSE,
1996c).
2.11. İşlem kontrolü
Kuruluş, politika amaç ve hedeflerine uygun olarak tespit edilmiş önemli çevre boyutlarıyla
bağlantılı işlem ve faaliyetleri bakım işlemlerini de içine alacak şekilde belirlemelidir.
Bunuda şu şekilde planlamalıdır (TSE, 1996c);
•
Usullerdeki işlem kontrol kıstaslarına uyumun sağlanması,
•
Kuruluş tarafından kullanılan mal ve hizmetlerin önemli çevre boyutları ile bağlantılı
usullerin tedarikçilere ve müteahhitlere bildirilmesi,
•
-Yoklukları çevre politika ve amaçlarından sapmalara yol açabilecek, belgeye bağlama
usullerinin tespit edilmesi ve sürekliliğinin saptanması
2.12. Acil hal hazırlığı ve bu hallerde yapılması gereken işler
Kuruluş, kazalara ve acil hallere maruz kalma ihtimalinin belirleme ve bu hallerde ortaya
çıkabilecek çevre etkilerinin önlenmesi veya hafifletilmesi için usuller koymalı bu usulleri
uygun aralıklarla denemeli ve bunların sürekliliğini sağlamalıdır. Kazaların ve acil hallerin
ortaya çıkmasından sonra, acil hal hazırlığı ve bu hallerde yapılması gerekenler gözden
geçirilmeli, gerektiğinde düzenlemeler yapılmalıdır.
2.13. İzleme ve ölçme
Kuruluş, çevre üzerine önemli etkileri olan faaliyet, ürün ve hizmetlerini izlemek ve ölçmek
için dokümante prosedürler oluşturmalı ve sürdürülmesini sağlamalıdır. Bu prosedürler,
performansın izlenmesi, ilgili işletme kontrolleri ve kuruluşun çevre amaç ve hedeflerini de
içermelidir. İzleme aletleri kalibre edilmeli, sürekliliği sağlanmalı ve bu işlemin kayıtları,
kuruluşun prosedürlerine göre saklanmalıdır. Kuruluş; ölçme ve doğrulama ile ilgili
yöntemleri de belirlemelidir.
Bu amaçla;
•
Kalibrasyon sertifikaları bulunmalı,
•
Doğrulama yöntem ve ölçüm zamanı ile yerleri belirlenmeli,
•
Elde edilen veriler değerlendirilmelidir (TSE, 1996c, Doğan ve Doğan 1991)
2.14. Uygunsuzluk, düzeltici ve önleyici faaliyet
Uygunsuzluklar ile ilgilenilmesi, araştırılması ve önleyici faaliyetlerin başlatılması için
prosedürler oluşturulmalıdır. Bu prosedürlerde uygunsuzluklarla ilişkili olarak yetki ve
sorumluluklar da belirtilmeli ve şu adımları kapsamalıdır;
529
ISO 14000 Çevre Yönetim Sisteminin Genel Bir İncelemesi
Aslıhan GÜCEK
•
Uygunsuzlukların sebeplerinin belirlenmesi,
•
Gerekli düzeltici faaliyetlerin belirlenmesi ve uygulanması,
•
Uygunsuzlukların tekrarını belirlemek için
mekanizmalarında gerekli değişikliklerin yapılması,
•
gerekli
kontrollerin
veya
kontrol
Yapılan değişikliklerin kayıtlarının tutulması.
Fiili veya potansiyel Uygunsuzlukların sebeplerinin ortadan kaldırmak için yapılan faaliyetler,
problemin büyüklüğüne uygun ve ortaya çıkan çevre etkisiyle orantılı olmalıdır (TSE, 1996c).
2.15. Kayıt
Kuruluş, ÇYS’nin gereklerine uygun olara, elde edilen ve planlanan çevresel amaç ve
hedeflere ait değerlerin kayıtlarının tutulmasına ait bir kayıt sistemi oluşturmalıdır. Kuruluş,
çevreyle ilgili kayıtların belirlenmesi, sürekliliği ve yönetimi için gerekli usulü koymalı ve
bunları sürdürmelidir.
ÇYS kayıtları anlaşılır, okunaklı ve ilgili faaliyet, ürün ve hizmetin izlenebilirliğine elverişli
olmalıdır. ÇYS kayıtları kaybolmayacak ve zara görmeyecek bir şekilde saklanmalı ve
korunmalıdır. Bu kayıtların saklanma süreleri belirlenmeli ve kaydedilmelidir (TSE, 1996c).
2.16. ÇYS denetimi
Çevre faaliyetleri ve sonuçlarının planlanan düzenlemelere göre etkin uygulanıp
uygulanmadığını ve bu hedeflere ulaşmak için yeterli olup olmadığının denetlenmesidir.
ÇYS denetimi, kuruluş içi seçilen personel ve kuruluş dışındaki taraflarca yürütülebilir, her
iki durumda da bu denetimi yapan kişiler objektif, tarafsız olmalı ve konuda eğitimli
olmalıdır.
2.17. Yönetimce gözden geçirme
Kuruluş yönetimi, sürekli gelişmenin, ÇYS’nin kuruluş ve mevcut şartlara uygunluğunun,
dolaysıyla kuruluş çalışmalarındaki başarının devam ettirilebilmesi için ÇYS’ni belirli
aralıklarla gözden geçirip değerlendirmelidir.
Gözden geçirme faaliyetleri mümkün olduğu kadar kapsamlı olmalı ve kuruluşun çevresel
performansının ISO 14000 ile uyumluluğunu göstermelidir (TSE, 1996c; TSE, 1997).
3. Belgelendirme Süreci
ISO 14001 Belgelendirme sürecinin 8 ile 18 ay arasında değişmektedir (Babakri, et all,
2003). ISO 140001 Çevre Yönetim Sistemi kurmak için bir danışman kuruluşa başvurmak
esastır. Danışman kuruluşlar, ISO 14001 belgesi almak isteyen kuruluşlara hem iç denetim
hakkında eğitim vermekte olup hem de dış denetimi yaparak ISO 14001 sertifikası verme
yetkisi olan kuruluşlardır. Ayrıca üniversitelerin ilgili bölümlerinden de yardım alınabilir
(SGS, 1997). Bu belge 3 yıl için geçerli olup Çevre Yönetim Sisteminin işletilmemesi
durumunda belgeyi askıya alma veya belge iptali mümkündür (BVQI, 1999).
530
ISO 14000 Çevre Yönetim Sisteminin Genel Bir İncelemesi
Aslıhan GÜCEK
4. SONUÇ
Endüstriyel faaliyetlerin hükümetler tarafından her geçen gün daha sıkı kontrol edilmesi ve
çevre ile ilgili yasal düzenlemelerin koştuğu şartları ihlal edenlere uygulanan cezaların
artması, birçok ülkede tüketicilerin çevreye daha az zarar veren ürünleri tercih eder duruma
gelmesi ve çevreyle ilgili konularda yeterli gayreti sarf etmeyen şirketlerin hem ulusal hem de
uluslar arası pazarlarda rekabet gücünü kaybetme ihtimali kuruluşlar için ISO 14001
belgesine sahip olmayı daha da önemli hale getirmektedir. Bunun yanı sıra doğal kaynakların
tükenmesi ve su, hava ve toprak kirliliğinin gelecek nesilleri tehdit eder hale gelmesi ve hatta
yaşanması da ISO 14001 çevre yönetim sisteminin kuruluşlarda uygulanmasını toplum ve
çevre açısından ne kadar önemli hale geldiğini göstermektedir.
Sonuç olarak; ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi, doğal kaynak kullanımını azalttığı, temiz
üretim teknolojilerinin kullanımını teşvik ettiği ve Avrupa Birliği tarafından da benimsenmiş
bir uygulama olması sebebiyle bu uygulamanın ülkemizde de yaygınlaştırılması
gerekmektedir.
5. KAYNAKLAR
Atasoy, B. (1998)“Çevre Yönetimi ve ISO 14000 Çevre Yönetim Standartları”, Gazi Üniv.
Babakri K.A., Bennett, R.A. and Franchetti, M. (2003) “Critical factors for implementing ISO
14001 standard in United States industrial companies”, J. of Cleaner Prod., 11:749–752
Bektaş, H. (1997) “ISO 14000’e Genel Bir Bakış”, 2. Ulusal Çevre Müh. Kong., TMMOB,
ÇMO, İstanbul
BVQI Fro Bureau Veritas Quality International (1999), ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi
Eğitim Notları, İstanbul
Doğan, G. ve Doğan E. (1991) “ISO 14001 Çevre Yönetimi, Çevre Yönetim Sistemi ve Çevre
Korumasına Katkıları”, 2. Ulusal Çevre Müh. Kong., TMMOB, ÇMO, İstanbul
Fresner J. (1998) “Cleaner production as a means for effective environmental
management”,Journal of Cleaner Production,; 6:171-9
Hikmetoğlu, H. ve Hot, K. (1998) “ISO 14001 Çevre Yönetimi, Çevre Yönetim Sistemi ve
Uygulamaları” 6. endüstriyel Kirlenme Kontrolü Semp. İTÜ, İstanbul
Orecchini, F. (2000) “The ISO 14001 certification of a machine-process”, Journal of Cleaner
Production, 8;61–68
SGS Seminer Programı (1997), SGS Çevre Yönetim Sistemleri Eğitim Rehberi, İstanbul
S&Q Mart Kalite Güvenlik Sanayi ve Ticaret A.Ş., (1991) ISO 14001 İç Denetçi Eğitimi
TSE, (1996a)TS-EN ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri El Broşürü, Ankara
TSE, (1996b) Çevre Yönetimi Sistemi Eğitim notları, Ankara
TSE, (1996c) TS-EN ISO 14001 Çevre Yönetimi, Çevre Yönetim Sistemleri- Özellikleri ve
Kullanım Kılavuzu, Ankara
TSE, (1997) TS-EN ISO 14001 Çevre Yönetimi, Çevre Yönetim Sistemleri- Prensipler,
Sistemler ve Destekleyici Teknikler için Genel Kılav, Ankara
Tüzün, T. (1997) “ISO 14001 Çevre Yönetimi, Çevre Yönetim Sisteminin Maddeleri ve
Faydaları” 2. Ulusal Çevre Müh. Kong., TMMOB, ÇMO, İstanbul
531