kanser tedavisine bağlı cinsel yaşam sorunları

KANSER VE
CİNSEL YAŞAM
Doç. Dr. Ülgen Okyayuz
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Psikiyatri A.D. Klinik Psikoloji Öğretim
Üyesi
• Son zamanlarda kanserin tedavisinde
ilgi sadece tanı ve agresif tedaviyle
sınırlandırılmamakta aynı zamanda
sağkalım sürecinde kritik yaşam
olaylarına da yönelmektedir.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
2
• Kanserin cinsel yaşam üzerindeki
etkilerini inceleyebilmek için öncelikle
kanserin o birey/bireyler için ne anlam
taşıdığı irdelenmelidir.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
3
– Kanserin ve bedenin hastalanmış
kısmının hasta için anlamı nedir?
– Organdaki değişikliğin görünürlük
derecesi ve bu değişimle ilgili stigma
nedir?
– Tedavinin kendilik-değeri ve cinsel/
hormonal işlevsellik üzerindeki etkileri
nelerdir?
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
4
–Tedavi öncesi cinsel tutumlar, kişilik profili
ve en çok kullanılan başa çıkma
mekanizmaları nelerdir?
–Sosyal destek var mıdır, tanı zamanında
hasta hangi yaşam dönemindedir ve
hastalık öncesi strese dayanma gücü
nedir?
–Hastalığın, hastanın savunmaları ve
kendilik-değeri üzerinde yıkıcı ya da
güçlendirici etkileri nelerdir?
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
5
• Kanser tedavisinde genel olarak dört tipik
sorun yaşandığı ileri sürülmektedir;
– Hastalığın, tedavinin ya da cerrahi müdahalenin
sonucu olarak beden imgesindeki değişiklikler
– Çoğunlukla cerrahi müdahale, kemoterapi,
radyoterapi ya da hormon tedavisi sonucu cinsel
ilişki kurmada yetersizlik
– Kanser tedavisi ya da cerrahi müdahaleye ikincil
olarak gelişen infertilite
– Eş ya da arkadaş tarafından terkedilme korkusu
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
6
• Kanser taşıdığı ölüm riski ve diğer
güçlükler nedeniyle bireyin
yaşamındaki en keskin kayıp olgusunu
oluşturmaktadır.
• Kayıp, bireyin yaşamında duygu ve
düşünce düzeyinde yatırım yaptığı
herhangi bir nesne ya da işlevden
ayrılmayı ifade eder.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
7
• Kayıplara karşı verilen psikobiyolojik
tepki yastır ve derin bir acı, keder ve
elem içerir.
• Her yas tepkisi parmak izi gibi bireye
özgüdür ve ilişkilerimizin niteliği ve
geçmişteki kayıplarımız tarafından
belirlenir.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
8
Farklı Kanser Alanları ile İlişkili
Olan Psikoseksüel Sorunlar
• Kanser alanı
(Burton&Watson, 1998)
• Meme…………… • Memenin anlamı, yara
izi, protez, cerrahi tedavi
ile ilgili duygusal ve
seksüel yaşantılar
• Kemoterapi: Overin
işlevini yitirmesi
• Genç hastalarda tedavi
sonrası fertilite
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
9
Farklı Kanser Alanları ile İlişkili
Olan Psikoseksüel Sorunlar
• Jinekolojik alan…. • Duygusal,seksüel ve üreme
özellikleri bakımından kadın
genital organlarına
yüklenen anlam.
• Cerrahi tedavi: Uterus,
overler, vajina ya da dış
genital organların kaybı.
• Kemoterapi; overlerin
işlevini yitirmesi. Görünüme
yönelik ilgi.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
10
Farklı Kanser Alanları ile İlişkili
Olan Psikoseksüel Sorunlar
• Jinekolojik alan………
• Radyasyon tedavisi;
fibrozis ve vajinada
yara izi
• Seksüel işlevin
bozulması: Cinsel ilişki
sırasında ağrı
olacağına ilişkin korku,
doğurma gücünün
kaybıyla ilgili korku
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
11
Farklı Kanser Alanları ile İlişkili
Olan Psikoseksüel Sorunlar
• Testiküler alan…….• Duygusal, cinsel ve üreme
açısından testislere
yüklenen anlam
• Protezin varlığının
görünüme etkisi
• Kemoterapi: Sterilite ya da
ejakülasyonda değişiklikler
• Cerrahi: Sterilite ya da
ejakülasyonda değişiklikler
• Spermin saklanması
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
12
Farklı Kanser Alanları ile İlişkili
Olan Psikoseksüel Sorunlar
• Mesane,prostat,
• Cerrahi sonrası yüksek
oranda impotans
kolon,rektum……….....
• Geçici de olsa
kolostominin etkileri
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
13
Farklı Kanser Alanları ile İlişkili
Olan Psikoseksüel Sorunlar
• Lenfoma,lösemi……
• Uzun,stresli tedavi.
Görünümle ilgili
güçlükler
• Kemoterapi:
Sterilite, overlerin
işlevini yitirmesi
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
14
• Bu sorunların kadın, erkek ve
çocukluk/ergenlik döneminde kanser
geçirmiş olanlarda nasıl yaşandığı
farklılık gösterebilir.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
15
• Aile içi ilişkiler açısından, kanserin bazı
eşleri birbirine yaklaştırdığı, bazılarının
ilişkilerinde ise kriz oluşturduğu
izlenmektedir.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
16
• İlişkiler açısından risk taşıyan dört grup
tanımlanmaktadır:
– İmmatür ilişki
– Düşmancıl- bağımlı ilişki
– Fiziksel kötü muamele
– Eşlerin birbirine yabancılaştığı ilişki.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
17
Kanserin kadın/erkek beden
imgesi üzerindeki etkileri
• Bedende cerrahi müdahale nedeniyle
oluşan izler ya da bedenin bir
parçasının alınmış olması
• Kolostomi
• İdrarı toplamak üzere katater kullanımı
• Kemoterapi, radyoterapi ve hormon
tedavisinin etkileri
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
18
Kadınlarda cinsel sorunlar için
risk oluşturan etmenler
•
•
•
•
Sürekli stres altında olma
Eşle iletişim güçlükleri
Olumsuz beden imgesi
Bozulmuş bir cinsel yaşam
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
19
• Son yıllarda cinsel morbiditenin
yordanmasında doğrudan beden
imgesi ile çalışmak yerine, kadının
kendisini cinselliğini yaşayabilen bir
kişi olarak görüp görmediği ya da onun
cinsel şemasının nasıl olduğu üzerinde
durulmaktadır.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
20
• Cinsel kendilik şeması/ cinsel kimlik
tanımı, bireyin kendisinin cinsel
görünümü/ özellikleri ile ilgili bilişsel bir
görüşü belirtir.
• Yapılan bir çalışmada, sağlıklı kadının
cinsel şemasının, onun cinsel
davranışını, tutumlarını yordadığı
bulunmuştur
(Andersen&Cyranowski,1994).
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
21
• Kanser tanısı almış kadınlarda da
düşük cinsel kendilik- algısı olan
kadının, yüksek cinsel kendilik-algısı
olan kadının aksine, cinsel güçlükler
için daha yüksek risk oluşturmakta
olduğu yordanmaktadır.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
22
• Düşük cinsel şeması olan kadın,
duygularında daha az romantik/
tutkulu, cinsel deneyimlere daha az
açık ve büyük olasılıkla cinselliğiyle
ilgili daha olumsuz duyguları olan bir
insandır.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
23
Erkeklerde cinsel sorunlar
için risk oluşturan etmenler
• Genç yaşta olmak
• Bekar ya da göreli olarak yeni bir
ilişkiye başlamış olmak
• Ruhsal bir stres öyküsüne sahip
olmak, çoklu ve rastgele cinsel ilişki
kurmak
• Hastalık öncesi cinsel bir sorun
öyküsüne sahip olmak
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
24
Müdahalenin Zamanı
• Yaygın strateji, güçlüklerin
gelişmesinden sonra müdahale
edilmesi yönündedir.
• Uzunlamasına çalışmalar,
rehabilitasyonla uğraşmak yerine
koruyucu müdahalenin önemli
olduğunu göstermektedir.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
25
• Koruyucu müdahale, kanser tanısı
alınmasının ardından, ancak cinsel
etkinliğin başlamasından önce yapılan
müdahaledir.
• Erken tedavi sonrası yapılan müdahale
hastaya cinsellikle ilgili değişimleri
anlaması ve güçlüklerinin aza
indirgenmesi için neler
yapılabileceğine ilişkin bilgi sağlar.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
26
Müdahale Stratejileri
• Müdahaleler sırasında sadece cinsel
işlevsellik üzerine odaklanma yerine,
yaşanan stres ve bununla başa çıkma
yolları gibi daha farklı özellikler de
dikkate alınmalıdır.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
27
•
Bu müdahaleler;
1. Stresi azaltma
Hastalık ve tedaviyle ilgili bilgilendirme
Bilişsel yeniden yapılandırma
ve problem çözme
Sosyal uyumu arttırma ve destek
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
28
2. Cinsellikle ilgili olarak şu öğeler
üzerinde durulabilir.
•
•
Kanser ve bunun hastanın bedeni
üzerindeki etkisi ile başa çıkma, özgül
hastalık, tedavi yöntemleri ve bedenin
söz konusu parçası ile ilgili değişimler ile
ilgili didaktik bilgi verilmesi önemlidir.
Fiziksel ve cinsel /bedensel değişimler
dikkate alınarak hastanın cinsel kendiliksaygısını (self-esteem) güçlendirmesine
yardım edilmelidir.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
29
•
•
•
•
Cinsel etkinliğin içeriğini genişletmek ve
cinsel iletişimi kolaylaştırıp arttırmak
önemlidir.
Cinselliği yaşama sırasında ortaya çıkan
herhangi bir semptomu yönetebilme
becerisi kazandırılmalıdır.
Partnerin cinsel ilgilerini ve kişinin
kendisinin cinsel gereksinimleri ve
ilgilerini dikkate alması önerilebilir.
Cinsel uyarılmanın artırılması ve orgazm
için özel çabalar harcanması önemlidir.
Okyayuz,2007 Kanser ve cinsel yaşam
30