PARASOMNĠLER

PARASOMNĠLER
Doç.Dr.Nalan Kayrak
Göztepe Medical Park Hastanesi
Nöroloji Uzmanı
Parasomniler
Genel Özellikler
• Parasomniler, uykuya dalarken, uyku
sırasında veya uyanırken ortaya çıkan
istenmeyen olay veya deneyimlerdir
• Yunanca “para” (yanında, birlikte,
sırasında) ve Latince “somnos” (uyku)
kelimelerinden meydana gelir
• Klinikte uykuya eşlik eden istenmeyen
olaylar anlamında kullanılır
PARASOMNĠLER
Sınıflama (ICSD 2005)
• NREM’den Uyanmayla ĠliĢkili Parasomniler
• REM’le ĠliĢkili Parasomniler
• Diğer Parasomniler
PARASOMNĠLER
• NREM’den Uyanmayla ĠliĢkili
– Konfüzyonel Uyanmalar
– Uyurgezerlik
– Uyku terörleri
• REM’le ĠliĢkili
• Diğer parasomniler
PARASOMNĠLER
• Uyanmayla ĠliĢkili (NREM’den)
• REM’le ĠliĢkili
– REM İlişkili Davranış Bozukluğu (RDB)
– Reküren İzole Uyku Paralizisi
– Kabuslar
• Diğer parasomniler
PARASOMNĠLER
• NREM’den Uyanmayla ĠliĢkili
• REM’le ĠliĢkili
• Diğer
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Uykuyla İlişkili Dissosiyatif Bozukluklar
Uyku Enürezisi
Uykuyla İlişkili İnleme (Catathrenia)
Patlayan Kafa Sendromu
Uykuyla İlişkili Halusinasyonlar
Uykuyla İlişkili Yeme Bozukluğu
Parasomni (Özelleşmemiş)
Madde ve İlaca bağlı Parasomniler
Medikal Duruma Bağlı Parasomniler
Uyku başlangıcı ritmik hareket bozukluğu
Nokturnal bacak krampları
Uyurgezerlik
Konfüzyonel uyanmalar
Uyku terörleri
Uyku enürezisi
UYANIK
Uyurgezerlik
Uyku bruksizmi
Gece bacak krampları
Uyku enürezisi
RDB
Kabuslar
Uyku enürezisi
Uyku bruksizmi
Uyku paralizisi
REM
NREM1
NREM2
NREM3
NREM4
0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
PARASOMNĠLER
• NREM’den Uyanmayla ĠliĢkili
– Konfüzyonel Uyanmalar
– Uyurgezerlik
– Uyku terörleri
• REM’le ĠliĢkili
• Diğer
Konfüzyonel Uyanmalar
Tanı Kriterleri (ICSD 2005)
• Gece uykusu veya gündüz uyuklamasını izleyen arousal
veya uyanma sırasında ortaya çıkan tekrarlayan mental
konfüzyon hali veya konfüzyonel davranış
• Bozukluk başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik
bozukluk, mental bozukluk, ilaç kullanımı, ilaç kötüye
kullanımı ile açıklanmamalı
Konfüzyonel Uyanmalar
Epidemiyoloji
• Konfüzyonel Uyanmalar
– Cins farkı yok
– Çocuk ve <35 yaş olanlarda daha sık
– Çocuklarda 3-13 yaş arası %17.3
– 15 yaştan büyüklerde % 2.9-% 4.2 arası sıklık
Konfüzyonel Uyanmalar
KLĠNĠK
• Uyanma sonrası mental konfüzyon veya konfüzyonel davranış
• Zaman ve yer dezoryantasyonu
• Anterograd ve retrograd bellek bozukluğu
• Uygunsuz davranış
• Epizodun genellikle dakikalarca sürmesi
• Uyanık görünüm var ancak canlılık durumunda ve bilişsel
fonksiyonlarda bozulma
• Zorla uyandırılma tabloyu kötüleştirir
• Uykuda konuşma veya bağırma, bruksizm eşlik edebilir
• Epizodlar sıklıkla 5-15 dk sürer, bazen 30-40 dakika sürebilir
Konfüzyonel Uyanmalar
PREDĠSPOZAN FAKTÖRLER
• Genetik faktörler
• Çalışma saat değişiklikleri, şift değişmeleri,
• Diğer uyku bozuklukları: hipersomni, insomni, sirkadiyen ritm
bozuklukları
• Yetersiz uyku, stres, anksiyete, bipolar ve depresif bozukluklar
• Uyku deprivasyonu sonrasındaki dönem
• Alkol kullanımı
• OSAS, PLMD
• Psikotrop ilaç kullanımı
• İlaç kötüye kullanımı
• Zorla uyandırmalar
Konfüzyonel Uyanmalar
BAġLANGIÇ, GĠDĠġ VE KOMPLĠKASYONLAR
• Çocukluk çağında başlar ve iyi gidişlidir
• 5 yaşından sonra görülme sıklığı giderek azalır
• Daha sonra adolesan dönemde uyurgezerlik olarak
izlenebilir.
PATOLOJĠ VE PATOFĠZYOLOJĠ
• Çoğunlukla spesifik bulgu yok
• Uyanmayla ilişkili merkezlerde lezyonlar ( posterior
hipotalamus, orta beyin retiküler alan, periventriküler gri
madde)
Konfüzyonel Uyanmalar
PSG VE DĠĞER OBJEKTĠF BULGULAR
• Derin uykudan uyanma
• Nadiren REM’den uyanma ile
• Gecenin ilk 1/3’ünde izlenir
• EEG’de kısa delta aktivite epizodları, evre 1 teta paterni,
tekrarlayan mikro uykular, diffüz ve zayıf reaktif alfa ritmi
• Normal PSG ile tanı dışlanmaz, tanı için eşzamanlı video çekimi
gerekli
• Derin uykudan sık uyanmalar ve davranışların görülmesi
• Bozukluğun başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik bozukluk,
mental bozukluk, ilaç kullanımı, ilaç kötüye kullanımı ile
açıklanamaması
KLĠNĠK VE PATOLOJĠK SUBTĠPLER
• Uyku Sarhoşluğu (Şiddetli Sabah Uyku İnertiası)
• Uykuyla İlişkili Anormal Cinsel Davranışlar
Konfüzyonel Uyanmalar
AYIRICI TANI
• Fokal noktürnal nöbetler
• Diğer uyanma bozuklukları
Uyurgezerlik
Tanı Kriterleri (ICSD 2005)
• Uyku sırasında yer değiştirme (ambulasyon)
• Ambulasyon sırasında aşağıdakilerden en az birisiyle
demonstre edilmiş uykunun sürmesi, bilinç düzeyinin
değişikliği veya muhakeme yeteneğinin bozukluğu
halleri:
–
–
–
–
–
Kişiyi uyandırmakta zorluk
Epizoddan uyandırıldığında mental konfüzyon hali
Epizod anı için amnezi
Uygunsuz zamanlarda oluşabilen rutin davranışlar
Tehlikeli veya potansiyel tehlikeli davranışlar
• Bozukluk başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik
bozukluk, mental bozukluk, ilaç kullanımı, suistimali ile
açıklanmamalı
Uyurgezerlik
Epidemiyoloji
• Çocuklukta cins farkı yok
• Erişkin dönemde yaralanmalı uyurgezerlik,
erkeklerde daha sık
• Çocuklukta prevalans %17, 12 yaşta en fazla.
Daha küçük yaşta bu çocuklarda konfüzyonel
uyanma öyküsü mevcut.
• Erişkinlerin %4’ünde uyurgezerlik var
• 54 yaralanmalı uyurgezerliği olan erişkinde
(gece terörü olan veya olmayan) uyurgezerlik 16
yaş sonrası başlamış
Uyurgezerlik
KLĠNĠK
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Adolesan dönemde kaybolur
Arka arkaya gecelerde çok sayıda izlenebilir
Yaralanmalara neden olabilir
Epizodda amnezi vardır
Bazen rüya da görülür
RDB’den farkı gözlerin açık olmasıdır
Uyandırmak zordur, uyandırılırsa konfüzyon hali
Epizod aniden veya yavaş yavaş başlayabilir
Epizod aniden bitebilir veya hasta yatağına dönebilir
Sıklıkla yavaş dalga uykusunda, gecenin ilk 1/3-1/2’sinde
meydana gelir
Uyku Terörleri
Tanı Kriterleri (ICSD 2005)
• Şiddetli korkunun göstergesi olarak çığlık veya bağırmayı izleyen
davranışlar ve otonom sinir sistem bulguları ile birlikte gözlenen
uyku sırasındaki ani korku epizodu
• Aşağıdakilerden en az birinin bulunması
–
–
–
–
Kişiyi uyandırmakta zorluk
Epizoddan uyandırıldığında kişide mental konfüzyon hali
Epizod anı için amnezi
Tehlikeli veya potansiyel olarak tehlikeli davranışlar
• Bozukluğun başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik bozukluk,
mental bozukluk, ilaç kullanımı, suistimali ile açıklanmaması
Uyku Terörleri
Epidemiyoloji
•
•
•
•
•
•
•
Cins farkı yok
Çocuklarda %1-6.5
En sık 5-7 yaşlarda görülür
Erişkinde %1
15-64 yaşlarında %2.3-%2.6
65 yaş sonrası %1
Adolesan dönemde kaybolur
Uyku Terörleri
KLĠNĠK
• Yaralanmalara yol açabilir
• Yavaş dalga uykusunda bağırma, çığlık ile gözlenir
• Otonomik bulgular ön plandadır
– Terleme, taşikardi, midriazis
• Amnezi vardır
• Uykunun ilk 1/3 döneminde ortaya çıkar
– Özellikle ilk veya 2. yavaş dalga dönemi sonuna doğru
• Geçmişte bipolar bozukluk veya non-psikotik depresif
bozukluk, anksiyete bozukluğu olan erişkinlerde de
görülebilir
Uyku terörü ve Kabuslar
Ayırıcı Tanı
Uyku Terörü (NREM)
• 3-8 yaş
• NREM
• Erkek
• Bellek bozuk
• Uyanma yok
• Stresle artar
Kabuslar (REM)
• Her yaş
• REM
• Fark yok
• Olay hatırlanır
• Uyanır
• Artar
Uyanma Bozukluklarında
Kaçınılması veya Önlenmesi Gerekenler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Çevresel faktörlerde bozukluklar ( gürültü, ışık, yatak partneri, çocuklar, ev
hayvanları)
Alışılmadık koşullarda uyumak
Uyku deprivasyonu
OSAS
PLMD
Başağrıları
Gastroesafogeal reflü
Nörolojik defisitler (kafa travmaları, inme, nöbetler)
Hipertiroidizm
Alkol
SSS depresan ilaçlar
Stres
Akşam egzersizleri
Uyanma Bozuklukları
Tedavi
•
•
•
•
•
•
Uyku ortamı daha uygun hale getirilmeli
Uyanma veya arousal’lar azaltılmalı
Diğer uyku bozuklukları tedavi edilmeli
Diazepam / Clonazepam / Temazepam
Imipramine
Paroksetin
• Davranış terapisi, stresle başa çıkma, Hipnoz
PARASOMNĠLER
• NREM’den Uyanmayla ĠliĢkili
• REM ĠliĢkili
• Diğer
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Uyku İlişkili Dissosiyatif Bozukluklar
Uyku Enürezisi
Uyku İlişkili İnleme (Catathrenia)
Exploding Head (patlayan kafa) Sendromu
Uyku İlişkili Halusinasyonlar
Uyku İlişkili Yeme Bozukluğu
Parasomni (özel tanımlanmamış)
Madde ve İlaca bağlı Parasomniler
Medikal Duruma Bağlı Parasomniler
Uykuyla ĠliĢkili Yeme Bozukluğu
Tanı Kriterleri (ICSD 2005)
• Uykunun esas döneminde tekrarlayan epizodlar halinde ortaya
çıkan istemsiz yeme ve içme durumu
• İstemsiz yeme ve içme durumuyla birlikte aşağıdakilerden en az
birinin bulunması
– Yemeğin, yenilmez yiyeceklerin veya toksik maddelerin değişik şekillerde veya
kombinasyonlarda tüketilmesi,
– Dinlendirmeyen uyku, gün boyu uykululuk veya yorgunluk yakınmaları ile birlikte
yemek yeme epizodları nedeniyle uykunun bozulmuş olması
– Yiyecek ararken veya pişirirken tehlikeli davranışların ortaya çıkması
– Sabah anoreksisi
– Tekrarlayan yüksek kalorili yeme içme nedeniyle kötü sağlık koşulları
• Bozukluğun başka uyku bozukluğu, medikal, nörolojik bozukluk,
mental bozukluk, ilaç kullanımı, suistimali ile açıklanamaması
Uykuyla ĠliĢkili Yeme Bozukluğu
Epidemiyoloji
•
•
•
•
•
•
Yeme bozukluğu olan yatan hastalarda %16.7
Yeme bozukluğu olan ayaktan gelen hastalarda % 8.7
Seçilmemiş popülasyonda % 4.6
Hastaların %66-83’ü kadın
Ortalama başlama yaşı 22-29
Klinik olarak hastalık süresi ilk gözlemden sonra yaklaşık
11-15 yıl
Uykuyla ĠliĢkili Yeme Bozukluğu
Tedavi
SRED VE NES
• D-denfluramin
• Sertralin
• nCPAP
• Hipnoterapi
• Psikoterapi
• Davranış terapileri, stratejileri
• Dopaminerjikler
• Bupropion, trazodone
• Topiramat, Zonisamide
• M.B
• 35 y, k
• 10 yıl önce başlayıp, son 1 yıldır hemen her
gece en az 2-3 kez yeme hali
• Genellikle mantıklı yiyor, 1 kez banyoya gidip
deterjan yemiş
• Tok olsa da yiyor
• Premenstruel dönemde artıyor
• Gündüz yakınması yok
Tedavi
• Çok sayıda antidepresan ve nöroleptik
kullanımına yanıtsız
• İki aylık izlem sonucu: Topiramat 150
mg/gün ile %80 düzelme
Noktürnal Olaylar
zaman
bellek
Stereotipik
hareketler
PSG bulguları
RDB
REM
rüyalar
hatırlanır
yok
REM de EMG
artışı
Nokturnal
nöbetler
herhangi
Sıklıkla bozuk
var
EEG
epileptiform akt
Psikojen
herhangi
bozuk
yok
Uyanıklık EEG
si
Ritmik
hareket boz
Uyku
başlangıcı
değişken
var
Hareket
artefaktı
NREM
parasomni
Gecenin ilk 1/3
Sıklıkla bozuk
yok
Delta
uykusundan
uyanma
TEŞEKKÜR EDERİM…