huzursuz bacak sendromu-uykuda periyodik hareket bozukluğunda

PARASOMNİLER
Dr. Derya Karadeniz
[email protected]
Cerrahapaşa Tıp Fakültesi
Nöroloji Anabilim Dalı
Uyku Bozuklukları Birimi
ULUSLARARASI UYKU BOZUKLUKLARI SINIFLAMASI
2005
Uyanma Bozuklukları (NREM uykusu)
Konfüzyonel uyanmalar
2.
Uykuda yürüme
3.
Uyku terörü
REM uykusu ile ilişkili parasomniler
4. REM uykusu davranış bozukluğu
5. Rekürren izole uyku paralizisi
6. Kabus bozukluğu
Diğer Parasomniler
7. Uykuya ilişkin dissosiyatif bozukluk
8. Uyku enürezisi
9. Uykuyla İlişkili İnleme (“Groaning”) (Catathrenia)
10. Patlayan Baş Sendromu
11. Uyku ile İlişkili Halüsinasyonlar
12. Uykuyla İlişkili Yeme Bozukluğu
1.
13. Parasomni, tanımlanamayan
14. Madde veya ilaç kullanımına bağlı parasomni
15.Medikal duruma bağlı parasomni
NREM Parasomnileri
Konfüzyonel Uyanmalar /Tanı kriterleri
A.
Gece uykusundan veya gündüz kısa
uykulardan uyanırken tekrarlayan mental
konfüzyon veya konfüzyonel davranış
B.
Başka bir uyku bozukluğu, medikal, nörolojik,
mental bozukluk veya madde kullanımı ile
açıklanamaz.
Konfüzyonel Uyanmalar
 Konuşma ve bruksizm eşlik edebilir
Predispozan faktörler
Vardiyalı çalışma
Stres/anksiyete
Psikiyatrik hastalıklar
Obstruktif Uyku Apne Sendromu
Uykuda Periyodik Hareket Bozukluğu
Alkol
Genetik yatkınlık zemini
Konfüzyonel Uyanmalar
Epidemiyoloji
 Çocuk > Erişkin
 3-13 yaş 17,3 %
 5 yaş 3 – 4,2 %
 > 5 yaş- azalır.
 Erişkin varyant- şiddetli „‟sleep inertia‟‟
Konfüzyonel Uyanmalar
Alt tipleri ( Erişkin)
 Sabah şiddetli„‟ sleep inertia‟‟
İşte performans bozukluğu
Trafik kazası riski
 Uykuyla ilişkili anormal seksüel davranış
Uzun süreli, şiddetli masturbasyon
Tecavüz
Uyurgezerlik
Yatakta oturma / yürüme/ dolaşma/....
3-10 yaş = 9.2 %




11 yaş = 7.0 %
12 yaş = 6.8 %
13 yaş = 3.3 %
erişkin = 1%
Uyurgezerlik /Tanı kriterleri
A.
B.
i.
ii.
iii.
iv.
C.
Uyku sırasında yürüme
Yürüme sırasında uykunun devam ettiği farklı bir
bilinç durumu ile birlikte aşağıdakilerden en az
biri;
Kişiyi uyandırmada güçlük
Bir epizoddan uyandırıldığında mental
konfüzyon
Epizoda tam veya amnezi
Uygunsuz veya anlamsız davranışlar
Başka bir uyku bozukluğu, medikal, nörolojik,
mental bozukluk veya madde kullanımı ile
açıklanamaz.
Uyku Terörü

Genellikle ağlama veya yüksek sesli bir çığlık
ile başlar ve eşlik eden yoğun korku, otonom
sinir sistemi ve davranış özellikleri

Aşağıdakilerden en az biri vardır:
1. Kişiyi uyandırmada güçlük
2. Bir epizoddan uyandırıldığında mental
konfüzyon
3. Epizoda amnezi (tam veya kısmi)
4. Tehlikeli veya potansiyel tehlikeli
davranışlar
Uyku Terörü
E=K
Çocuk ; 1- 6,5 %
Erişkin; 2,2 %
Derin NREM Parasomnileri
 Mental konfüzyon.
 Otomatik davranışlar.
 Uyaranlara cevapsızlık.
 Uyandırılma gayretlerine cevapsızlık.
 Retrograd amnezi.
 Otonom belirtiler.
NREM Parasomnilerinde EEG
aktiviteleri
 Tip 1: difüz, ritmik, senkron delta aktivitesi
 Tip 2: Hızlı aktivite içeren düzensiz delta ve
teta aktivitesi
 Tip 3: Teta aktivitesi içeren hızlı aktivite
REM Uykusu Parasomnileri
REM Uykusu Davranış Bozukluğu; RDB
 REM uykusu sırasında;
rüya içeriği ile uyumlu,
şiddet içeren,
kendisi veya etrafına zarar verici,
kompleks motor hareketler.
Schenck CH, ve ark. Sleep 1986
RDB; Epidemiyoloji
%0,5; %90 erkek
Ohayon MM et al C Clin Psychiatry,1997
PH‟da %15-50
MSA‟da % 70-80,
%65‟‟inde hastalık öncesinde
Schenck CH 2003
RDB tanısı alan hastalarda; %38 - %52 sinde
ortalama 5- 13 yıl sonra PH.
Schenck 1996 Olson 2000
PH‟da; RDB olanların ancak %50 si klinik olarak
tanınabilir.
Psikoz ve hallusinasyon olan PH da daha sık.
Gagnon JF, Neurology, 2002
%40-50 hastada atosiz REM.
Montplaisir 1992
Gagnon, 2002
RDB; Klinik Özellikler
 Prodrom- 20-25 yıl hafif veya subklinik
seyir
( uykuda seyirmeler, konuşma, inleme)
 Rüyayla ilişkili davranışlar;
konuşma, gülme, bağırma, küfretme, amaçsız
el kol hareketleri, uzanma, zorla çekiştirme,
kol sallama, tokat atma, yumruklama, tekme
atma, oturma, yataktan zıplama, yataktan
düşme, emekleme, koşma .......
Mahowald MW, Schenck CH. 2005
RDB; Klinik Özellikler
 Konuşma; kısa ve karmaşık / uzun iyi telafuz
 Uykudan uyanıklığa geçiş ve oriyantasyon hızlı
 Rüya genellikle tam olarak hatırlanır
 Uyandıktan sonra, davranışsal ve sosyal etkileşim
uygun
 Arzu ve iştah içeren davranışlar Ø
 Şiddet ve atak sıklığı zaman içinde
RDB; Klinik Özellikler
 Yataktan düşme
 Subdural hematom
 Dikiş gerektirecek laserasyonlar
 Ekimozlar
 Odntoid, kot, sternum, parmak kırıkları
Medikolegal açıdan tedavi edilmesi zorunlu bir hastalık
Schenck CH, Mahowald MW. Cleve Clin J Med 1990
Olson EJ ve ark Brain 2000
RDB; Eşlik eden hastalıklar
 Primer uyku bozuklukları;
- Uykuda periyodik hareket bozukluğu
(REM‟de belirgin)
- Narkolepsi; %7-36

Narkoleptik hastaların yarısında PSG‟de
atonisiz REM (takip !)
Dauvilliers Y ve ark. Sleep 2007
RDB; Eşlik eden hastalıklar
 Sinnükleopatiler;
Parkinson hastalığı
Multisistem atrofi
Lewy cisimcikli demans
 Bu hastalıkların ilk bulgusu RDB olabilir ve
altta yatan nörodejeneratif hastalığın
herhangi bir bulgusu daha sonra ortaya
çıkabilir.
Boeve BF ve ark. Mov Disord 2001
Boeve BF ve ark. Neurology 2003
RDB;Ayırıcı Tanı
 NREM parasomnileri (konfüzyonel arousal,
uykuda yürüme, gece terörü)
 Sekonder parasomniler ( uykuda solunum
bozuklukları, uykuda periyodik hareket
bozukluğu, uykuda gastroösofajeal reflü)
 Nokturnal nöbetler
 Uykuda ritmik hareket bozukluğu
 Posttravmatik stres bozukluğu
 Nokturnal panik bozukluk
 Hipnopompik hallüsinasyonlar
 Uykuda status disosiyatus
RDB;Tanı kriterleri
Atonisiz REM uykusu: Uzun süreli veya
aralıklı artmış submental EMG tonusu ya
da aşırı fazik submental veya (üst veya
alt) ekstremitelerde EMG seyirmeleri
şeklinde EMG bulgusu
B. Aşağıdakilerden en az biri:
i.
Öyküde uyku ile ilişkili yaralayıcı,
yaralama potansiyeli olan veya davranışlar
ii.
Polisomnografide anormal REM uykusu
davranışlarının kaydedilmesi
A.
RDB;Tanı kriterleri
C. REM uykusu sırasında epileptiform
aktivitenin olmaması.
D. Bozukluk başka bir uyku bozukluğu, medikal
veya nörolojik bozukluk, mental bozukluk
veya madde kullanımı ile daha iyi
açıklanamaz.
Rekürren Uyku Paralizisi
 Narkolepsi tanısından bağımsız hareket edememe





hali /hipnogojik -hipnopompik
Solunum ve bilinç korunur
Saniyeler-dakikalar
Spontan veya sensoriyel stimulus ile düzelme
Şiddetli anksiyete 25-75%
Hallusinasyon eşlik edebilir.
Rekürren Uyku Paralizisi
 Genel populasyon;
15-40 % prevalans ( en az 1 episod )
 Başlangıç ; adolesan çağ
 Uyku deprivasyonu ve düzensiz uyku-uyanıklık ritmi
provakan faktörler
 PSG; „‟dissociate state‟‟ -
alfa ritminin REM
uykusuna intrüzyonu
veya
Uyanıklıkta kalıcı REM-atonisi
Rekürren Uyku Paralizisi/Tanı kriterleri
Uyku başlangıcında veya uykudan
uyanırken gövde ve ekstremitelerini
hareket ettirememe
B. Saniyeler ile birkaç dakika
A.
C.
Bozukluk başka bir uyku bozukluğu, medikal veya
nörolojik bozukluk, mental bozukluk veya madde
kullanımı ile daha iyi açıklanamaz.
Not: Halüsinasyonlar olabilir ama tanı için gerekli değildir.
Polisomnografi yapılırsa olayı sırasında REM uykusu ve uyanıklık
elemanlarının disosiatif durumu gözlenir.
Kabus Bozukluğu
 Genellikle uyanıklıkla sonlanan, tüm detayları ile
hatırlanamayan REM uykusunda kötü içerikli
rüyalar
 3-5 yaş ; % 10-50
 Erişkin ; % 2-8
Kabus Bozukluğu/Tanı kriterleri
A.
B.
C.
i.
ii.
Rahatsız edici rüyalar ile uyanmalar. Rüyalar
genellikle korku, anksiyete , kızgınlık, üzüntü,
iğrenme ve diğer disforik duygulanımları kapsar.
Çok az bir konfüzyon veya oriantasyon bozukluğu
olur; uykudaki durum hemen ve net olarak
hatırlanır.
Aşağıdakilerden en az biri :
Epizodlardan sonra uykuya dalmanın gecikmesi
Epizodların gece uykusunun ikinci yarısında
olması
Uyku Enürezisi
 Uykuda, rekürren, istemsiz miksiyon (en az 2/hafta)
 Primer; Ataksız dönem başlangıçtan itibaren yok.
 Sekonder;
ADHD
Psikososyal stres
Kronik konstipasyon
DM
Üriner enf.
OSAS
Nörojenik mesane
Uyku Enürezisi
E/K; 3/2
% 30; 4 yaş
% 10; 6 yaş
% 7; 7 yaş
% 5; 10 yaş
% 3; 12 yaş
% 1; 18 yaş
Spontan kür % 15
Uyku Enürezisi/Tanı kriterleri
Primer Uyku Enürezi
A. Hasta beş yaşından büyüktür.
B. Hasta uyku sırasında, haftada en az iki kere
istemeden altını ıslatır.
C.
Hasta hiçbir zaman uykuda sürekli olarak kuru
kalamamıştır.
Sekonder Uyku Enürezi
A. Hasta beş yaşından büyüktür.
B. Hasta uyku sırasında, haftada en az iki kere
istemeden altını ıslatır.
C. Hasta daha önce, en azaltı ay boyunca uykuda
sürekli olarak kuru kalmıştır.
Uykuyla ilişkili yeme bozukluğu/Tanı
kriterleri
A.
B.
1.
2.
3.
Uykuda tekrarlayan istemsiz yeme ve içme
epizodları
Aşağıdakilerden biri veya daha fazlası:
Garip formlarda veya bileşimlerde yiyecekler veya
yenmeyen veya toksik maddelerin tüketilmesi
İnsomni, dinlendirici olmayan uyku, gündüz
yorgunluk veya uykululuk
Uykuyla ilişkili yaralanma
Uykuyla ilişkili yeme bozukluğu/Tanı
kriterleri
4 Yemek ararken veya yemek pişirirken tehlikeli
davranışlar
5. Gündüz iştahsızlık
6. Yüksek kalorili yiyeceklerin tekrarlayan aşırı
tüketimi nedeniyle olumsuz sağlık problemleri
7. Bozukluk başka bir uyku bozukluğu, medikal,
nörolojik, mental bozukluk veya madde
kullanımı ile açıklanamaz.
Uykuyla ilişkili yeme bozukluğu
 Prevalans;
% 8,7 -16,7 ; Yeme bozukluğu olan hastalarda
% 4,6; üniversite öğrencilerinde
 K>E
 Ortalama başlangıç yaşı; 22-29 yaş
Uykuyla ilişkili yeme bozukluğu
 İdiyopatik
 Sekonder
Somnambulizm, Uyku apne sendromları,
Uykuda hareket bozuklukları
Zolpidem, Triazolam, Lithium,
Antikolinerjikler
Patlayan baş sendromu / Tanı kriterleri
Gece uyanıklıktan uykuya geçiş sırasında
ve uykudan uyanırken başında ani gürültülü
bir ses ve patlama hissi
B. Yakınma belirgin baş ağrısıyla ilişkili
değildir.
C. Hasta olaydan hemen sonra korku hissiyle
uyanır.
A.
Not: Az sayıda hastada olaya ışık parlaması veya
miyoklonik sıçrama eşlik edebilir.
Patlayan baş sendromu
 Prevalans ?
 K>E
 Ortalama başlangıç yaşı; 58 yaş
 Hipnik „‟jerk‟‟in sensoriyel varyantı
Uykuyla ilişkili inleme (“Groaning”)
(Catathrenia)/
 Genellikle gecenin 2. yarısında
 PSG; genellikle REM uykusunda rekürren, bradipneik
episodlar ; derin inspirasyonu takiben monoton
vokalizasyonun eşlik ettiği zorlu ekspirasyon
 Patofizyoloji ?
 Prevalans ?
Uykuyla ilişkili inleme (“Groaning”)
(Catathrenia)/Tanı kriterleri
Öyküde uyku sırasında düzenli aralıklarla
olan inleme (“groaning”) (veya ilişkili
monoton sesler çıkarma) vardır.
VEYA
B Solunum seslerinin kaydedildiği
polisomnografide çoğunlukla ya da her
zaman REM uykusu sırasında karakteristik
solunum disritmisitesi izlenir.
A.
Uyku ile ilişkili halüsinasyonlar/Tanı
kriterleri
A.
B.
Hasta gece veya gündüz uyanıklıktan uykuya geçiş sırasında
ve uykudan uyanırken halüsinasyonlar görür.
Halüsinasyonlar çoğunlukla görseldir.
Not: Hipnagojik veya hipnopompik halüsinasyonların uyku
balangıcı veya uyku sonu rüyalarından ayırdedilmesi zor
olabilir. Kompleks noktürnal görsel halüsinasyonlar net
olarak gece uyanıklık sırasında uykudan ani uyanıklıktan
sonra olabilir.
C.
Bozukluk başka bir uyku bozukluğu, medikal, nörolojik,
mental bozukluk veya madde kullanımı ile açıklanamaz.
Uyku ile ilişkili halüsinasyonlar
Prevalans;
 Hypnogogic form ; % 25-37
 Hypnopompic form ; % 7-13 %
 Patofizyoloji?
Uyku ile ilişkili disosiyatif bozukluk
/Tanı kriterleri
A.
B.
i.
ii.
C.
Mental Bozuklukların Tanı ve İstatistiksel Klavuzu tanı
kriterlerini dolduran bir disosiyatif bozukluk vardır ve ana uyku
periyodu ile yakın ilişkili şekilde ortaya çıkar.
Aşağıdakilerden biri vardır:
Polisomnografide uyanıklık sırasında, uyanıklıktan uykuya geçerken
ya da NREM veya REM uykusundan uyandıktan sonra disosiyatif
bir epizod veya epizodlar gözlenir.
Disosiyatif epizodunun polisomnografik kaydı olmayan
durumlarda, gözlemleyenlerden alınan öykü, özellikle uyku ile
ilişkili davranışlar gündüz gözlenen disosiyatif davranışların
benzeriyse, uyku ile ilişkili bir disosiatif bozuklukla uyumludur.
Uyku bozukluğu başka bir uyku bozukluğu, medikal veya nörolojik bozukluk, mental
bozukluk veya madde kullanımı ile daha iyi açıklanamaz.