FTR 231 Fonksiyonel Nöroanatomi Nörobiyolojik Tanımlar

FTR 231 Fonksiyonel Nöroanatomi
Nörobiyolojik Tanımlar
yrd.doç.dr.emin ulaş erdem
NÖRONUN TANIMI
• Sinir hücre gövdesi ve tüm uzantılarına verilen
isimdir.
• Nöronlar, uyarıların alınması ve sinir impulsunun
iletimi için özelleşmiş, uyarılabilen hücrelerdir.
• Her biri hücre gövdesi ve yüzeyinden nörit adı
verilen bir ya da daha çok uzantıya sahiptir.
• Bilginin alınması ve hücre gövdesine doğru
iletilmesinden sorumlu olan nöritlere dendritum
(dendrit) adı verilir.
• İmpulsları hücre gövdesinden uzaklaştırarak
ileten, tek ve uzun nörite akson denir.
NÖRONLARIN SINIFLANMASI
• Uni-polar Nöronlar: tek nörit vardır, hücre
gövdesinden ayrıldıktan sonra hemen ikiye ayrılır.
(ör: ganglion spinale)
• Bi-polar Nöronlar: Her iki ucundan birer nöritin
çıktığı ince ve uzun bir hücre gövdesine
sahiptirler. (ör: koklear ve vestibular duyu
ganlionları)
• Multi-polar Nöronlar: hücre gövdesinden çıkan
çok sayıda nörite sahiptir. (ör: encephalon,
medulla spinalis)
NÖRONLARIN SINIFLANMASI
(büyüklüğüne göre)
• GolgiT ip I nöronlar: 1 metre yada uç vakalarda
daha da fazla olabilen uzun bir aksona sahiptirler.
(ör: encephalon, med. Spinalis ,periferik sinirler,
purkinje hüc.)
• Golgi tip II nöronlar: komşu hücre gövdesinde
son bulan yada bütünüıyle olmayabilen kısa bir
aksona sahiptirler. Tip I’e oranla oldukça fazla
sayıdadırlar.(ör. Serebral ve serebellar cortex’teki
sinir hüc.)
• Nükleus
– Nukleolus (çekirdekçik)
• Sitoplazma
–
–
–
–
–
–
–
–
Nissl cisimciği
Golgi aparatı (kompleksi)
Mitokondria
Mikroflamentler
Mikrotübüller
Lizozomlar
Sentrioller
Lipufuksin, melanin, glikojen, lipid
NÖRONUN YAPISI
NİSSL CİSİMCİĞİ
• Nissl cisimciği protein sentezinden sorumludur
• Akson ve dendritler boyunca akarak seyreder
ve hücresel aktivite sırasında parçalanan
proteinlerin değiş tokuşunu sağlar
• Yorgunluk ya da nöronal hasarlar, Nissl
cisimciğinin sitoplazmanın periferinde
yoğunlaşmasına neden olur.
• Bu durum, Nissl cisimciğinin kaybolmuş olduğu
izlenimini verir ve kromatolizis olarak bilinir.
GOLGİ APARATI (KOMPLEKSİ)
• Nissl cisimciği tarafından üretilen protein Golgi
aparatına iletilir, geçici olarak depolanır ve burada
proteine karbonhidrat eklenebilir.
• Daha sonra makromoleküller, sinir terminallerine
iletilmek üzere bir kılıfla sarılırlar.
• Golgi aparatının lizozom üretiminde ve hücre
membranlarının sentezinde aktif olduğu
düşünülür.
• Akson terminallerindeki sinaptik damarların
oluşumunda önemli rol oynar.
MİTOKONDRİ
• Hücre gövdesi, dendritler ve aksonlarda yer
yer dağılmış olarak bulunurlar.
• İç mitokondrial membranda yerleşmiş olan
pek çok enzime sahiptir.
• Bu enzimler respirasyonun sitokrom
zincirlerinde ve trikarboksilik asit siklusunda
görev alır.
• Bu nedenle enerji üretiminden dolayı sinir
hücrelerinde önemlidir.
PLAZMA MEMBRANI
• Hücre gövdesi ile uzantılarının kesintisiz olan
dış sınırını oluşturur
• Nöronda sinir impulsunun başlangıcı ile
iletiminin oluştuğu yerdir.
• Plazma membranı ve hücre örtüsü birlikte;
bazı iyonların diffuzyonla geçişine izin veren,
fakat diğer bazı iyonların ise geçişine izin
vermeyen semipermeabl bir zar oluştururlar.
DENDRİTLER
• Hücre gövdesinden uzaklaştıkça son kısma
doğru çapları incelerek uzanırlar.
• Dendritler diğer nöronlardan aksonların
algılanması (resepsiyonu) için, yüzey alanını
arttırmak üzere adeta hücre gövdesinin
büyütülmüş kısımları olarak dikkate
alınmalıdır.
• En önemlisi, sinir impulsunu hücre gövdesine
doğru iletmesidir.
AKSON
• Hücre gövdesinin en uzun uzantısıdır.
• Bir akson, neredeyse pürüzsüz bir yüzeye sahiptir
ve çapı her yerde aynıdır.
• Aksonlar genellikle, sonlanmadan hemen önce
pek çok dala ayrılırlar.
• Terminal dallarının genişleyen distal uçları
boutons terminaux adını alırlar.
• Bazı aksonlar (bilhassa OSS) sonlamalarına yakın,
ipe dizilmiş boncuk dizisine benzeyen ard arda
şişkinlikler gösterirler, bunlara varikositler denir.
NÖROGLİA
• Merkezi sinir sisteminin nöronları, hepsi
birlikte nöroglia olarak adlandırılan birkaç
çeşit uyarılamayan hücre tarafından
desteklenir.
• Nöroglial hücreler genellikle nöronlardan daha
küçük ve onların 5-10 katı fazla sayıdadır.
• Beyin ve medulla spinalis’in total hacminin
yarısını oluştururlar.
– 1-Astrositler
2-Oligodendrositler
3-Mikroglia
4-Ependima
NÖROGLİAL HÜCRELER
ASTROSİTLER
• Küçük bir hücre gövdeleri ile her yöne uzanan dallı
uzantıları bulunur.
• Astrosit uzantılarının çoğu kan damarlarının üzerinde
genişleyerek sonlanır.
• Pek çok aksonun başlangıç segmentinde ve Ranvier
boğumlarında bolca bulunurlar.
– Astrositus fibrosus: Başlıca ak maddede bulunurlar,
uzantıları sinir liflerinin arasından geçer. Hücre gövdesi ve
uzantılar, sitoplazmalarında çok sayıda filament içerir.
– Astrositus protoplazmatikus: uzantılarının sinir hücreleri
arasından geçtiği gri maddede bulunurlar.
ASTROSİTLERİN FONKSİYONLARI
• Dallanan uzantıları ile astrositler sinir hücreleri ve sinir lifleri için
destekleyici bir ağ oluştururlar.
• Nöronlar arasındaki sinaptik temas yerlerini sarar, akson sonlanmalarını
komşu ve ilgisiz nöronların etkilerinden korumada elektriksel yalıtıcı olarak
hizmet ederler.
• Sinapslarda salgılanan nörotransmitter maddelerin yayılmasına karşı
bariyer oluştururlar.
• Dejenere olan sinaptik akson sonlanmalarını tutarak fagositler gibi görev
yaparlar.
•
Nöronların ölümünü takiben çoğalırlar ve önceden nöronlar tarafından
işgal edilen alanları doldururlar, bu olaya gliosis yerleşimi denir.
OLİGODENDROSİTLER
• Küçük bir hücre gövdeleri ve az sayıda ince
uzantıları vardır.
• Çoğunlukla myelinli sinir lifleri boyunca sıralar
halinde bulunur ve sinir hücre gövdelerini
sararlar.
• İki komşu Ravier boğumu arasındaki myelini
yanlızca bir uzantı yapar.
OLİGODENDROSİTLERİN FONKSİYONU
• MSS’deki sinir liflerinin mylein kılıfının
meydana gelmesinden sorumludur.
• Herbiri aynı ya da farklı aksonlar üzerinde bir
çok internodal segment oluşturur.
• Bunların nöronların biyokimyasal çevrelerini
etkiledikleri düşünülmektedir.
MİKROGLİALAR
• Nöroglial hücrelerin en küçükleridir ve MSS’de
yaygın olarak bulunurlar.
• Dalgalı ve dallanan dikensi uzantıları vardır.
• Bağ doku makrofajına çok benzerler.
• Fetal yaşamda sinir sistemi içine göç ederler.
MİKROGLİAL HÜCRELERİN FONKSİYONU
• Beyin ve medulla spinalisteki mikroglial
hücreler normalde inaktif durumda bulunurlar.
• MSS’nin inflamatuvar ve dejeneratif
lezyonlarında, uzantılarını çeker ve lezyon
yerine göç ederler.
• Burada çoğalır ve aktif olarak fagositoz
yaparlar.
EPENDİMA
• Ependimal hücreler, beyin ventriküllerini ve medulla
spinalis’in canalis centralisini döşer.
• Küboidal ve ya prizmatik şekillidirler.
• Mikrovillus ve silyaya sahiptirler.
• Silyalar çoğu kez hareketlidir ve hareketleri BOS akışına
yardım eder.
• 3 gruba ayrılırlar ;
• ependimositler,
• Tanisitler
• Koroidal epitel hücreler
EKSTRASELLULAR ARALIK
• Sinir dokusu incelendiğinde oldukça dar bir aralığın
nöronları ve nöroglial hücreleri ayırdığı görülür, buna
ekstrasellular aralık denir.
• Dışta subaraknoidal aralıktaki BOS ile ve içte beyin
ventrikülleri ve medulla spinalisin canalis centralis’teki
BOS ile direkt bağlantılıdır.
• Ekstrasellular aralık kan ile nöron ve glial hücreler
arasında iyon ve molekül değişimi için bir yol sağlar.
• Pek çok kapillerdeki endotel hücrelerinin plazma
membranı bir çok kimyasal için geçirgen değildir, bu da
kan-beyin bariyerini oluşturur.
KAN BEYİN BARİYERİ
Ödev…