Slayt 1 - Aygunhoca.com

DÜNYAYI KAPLAYAN
ÖRTÜ:BİTKİLER
Dünya üzerindeki iklim tiplerine bağlı olarak bitki örtüsü ekvatordan
kutuplara doğru;
Geniş yapraklı ormanlar,
savanlar,
kaktüs,
bozkır,
maki,
orman-çayır,
iğne yapraklı ormanlar,
tayga ormanları,
tundra, şeklinde sıralanır.
Her bitkinin kendine has bir iklim özelliği vardır. Başka bir ifadeyle benzer
iklim şartlarında benzer bitki türleri görülür(kutup iklimi hariç). Farklı
bölgedeki iklimin benzerliği tabii bitki örtüsünün benzerliğini kanıtlar.Yer
şekillerinin kısa mesafeler dahilinde değişmesi bitki örtülerini de kısa
mesafeler dahilinde değişmesini sağlar. Bitki örtüleri yeryüzüne dağılışlarında
aralıksız kuşaklar oluşturmazlar. Enlem farkı arttıkça ve farklı enlemlerden
oluştukça bitki örtüsü de çeşitlenir.
bitki örtüsü iklimin bir nedeni değil iklimin bir sonucudur.
Bitki Topluluklarının Coğrafi Dağılışı
Ekvatoral yağmur ormanları:
Amazon Havzası, Senegal’den Gine Körfezi’ne kadar olan saha Kongo
Havzası, Güneydoğu Asya adaları
Muson ormanları:
Güneydoğu ve Doğu Asya’da Hindistan, Japonya, Tayland,Vietnam,
Endonezya, Doğu Çin, Kore, Avustralya’nın kuzeybatısı, Filipinler,
Güneydoğu Afrika.
Orta kuşağın karışık ormanları
batı rüzgarları sebebiyle Ilıman Kuşak karalarının batısında görülür(Batı
ve K.Batı Avrupa, Amerika’nın batısı).Yurdumuzda ise Karadeniz
kıyılarında etkilidir.
Tayga ormanları
deniz etkisinden uzak, kara içlerinde ve ılıman kuşak karalarının doğu
kıyılarında(soğuk su akıntısından dolayı) görülür. Orta ve doğu Avrupa
Asya’nın kuzeyi(Sibirya) Kanada ve ABD’nin kuzeyinde görülür.
Maki
Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler(Libya, Mısır ve Lübnan hariç. Buralarda
görülmeme sebebi yer şekillerinin engebesiz olmasıdır.), Avustralya’nın
güneybatısı, G. Afrika Cumhuriyetinde Kap bölgesi, Şili’nin orta kesimleri
Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevresinde etkilidir. En geniş anlamıyla 3040 derece enlemleri arasında kıtaların özellikle batı kıyıları.
Savan
güney ve Orta Afrika, Sudan, Güney Amerika’da Brezilya’da Venezuela,
Kolombiya, Peru ve Bolivya’da etkilidir. Ekvatoral iklim ile çöl iklimi
arasında(10-20 derece kuzey ve güney enlemleri arasında ) görülür.
Bozkır(Step)
Sıcak ve ılıman kuşak kara içlerinde görülür.
Yurdumuzda İç Anadolu Bölgesinde ve Ergene Bölümünde görülen
karasal iklim buna örnektir.
Çayır
Batı Rüzgarları sebebiyle Ilıman Kuşak karalarının batısında görülür (Batı
ve K.Batı Avrupa, Amerika’nın batısı).
Alpin çayırlar dağların yüksek kesimlerinde görülür
Tundra
Sibirya, İskandinavya Yarımadasının kuzeyinde, Kanada’nın
kuzeyinde,
Grönland adasının kıyı kesimleri.Yaklaşık olarak 70-80 enlemleri
çevresinde görülür.Güney yarımküredeki etki alanı KYK dekine oranla
çok azdır bunun nedeni GYK de okyanusların geniş alan kaplamasıdır.
Çöl Bitkileri
Kızılkum (Özbekistan), Karakum (Türkmenistan), Gobi
(Moğolistan), Taklamakan (Çin) , Arizona (A.B.D) çölleri,Kuzey Afrika,
K.Arap yarımadası
Avustralya’nın iç kesimleri.
Yeryüzünde Oluşan Bitki Formasyonları
a-Ağaç Formasyonu
Ormanların temel unsuru ağaçtır. Ağaçların oluşturduğu topluluklara
orman denir.
Yağış, sıcaklık ve toprak şartlarının elverişli, yetişme devresinin uzun
olduğu her yerde ağaç yetişir.Yağış azlığı, şiddetli buharlaşma ağaç
yetişmesine engel olur. Ormanların temel unsurudur.
İğne yapraklı
Geniş yapraklı
Başlıca Orman Türleri
Yaprak biçimine göre: yayvan yapraklı ormanlar, iğne yapraklı ormanlar
1-Ekvatoral Yağmur Ormanları
2-Muson Ormanları
3-Orta Kuşağın Karışık Ormanları
4-Tayga Ormanları
b-Çalı Formasyonu
Maki, Garig ve Psödomaki.
Maki
Garig
Maki
Karakteristik özellikleri, kışın yapraklarını dökmemeleri ve yaz
kuraklığına dayanıklı olmak için yaprak, gövde ve kök sistemlerinin su
kaybını önleyecek yapıda olmalarıdır. Genelde Akdeniz ikliminin hakim
olduğu yerlerde ve orman tahribinin yoğun olduğu sahalarda ince
gövdeli, sert, bazen kenarları dikensi, cilalı daimi yeşil yapraklı 2-3 m.
boyları olan, çalı görünüşlü ya da ağaççık şeklindeki bitki toplulukları
maki formasyonu olarak adlandırılır.
Başlıca Maki Türleri
Filarya, Zakkum, Laden, Katırtırnağı, Ardıç Sumak, Harnup (keçi boynuzu),
Sandal, Mersin, Kocayemiş, Pırnal Meşesi, Funda, Defne, Menengiç Sakız
ağacı, Ilgın,Yabani zeytin,(deli,delice)
Garig
Garig formasyonu, Akdeniz ikliminin hakim olduğu alanlarda ancak
toprak şartlarının daha elverişsiz eğimlerin daha fazla ve yağışların daha
az olduğu kesimlerde ayrıca makilerin tahrip olduğu sahalarda görülür..
Bunlar son derece kurakçıl bitki topluluklarıdır.
Başlıca türleri kermez meşesi, akçakesme, kekik, adaçayı,laden, katran
ardıcı ve gevendir.
Psödomaki (Yalancı maki-yalancı çalı)
Ormanların tahrip edildiği yerlerde oluşan yalancı çalı türleridir. Kışın
yapraklarını dökerler.
Ot Formasyonu
İklim,toprak ve yer şekilleri gibi şartların ağaç yetişmesine olanak
vermediği yerlerde, belirli zamanlarda yağan yağışa veya tamamı toprağın
derinliklerine sızmayan suya bağlı olarak yetişen ot cinsinden bitkilerin
oluşturduğu topluluktur. Çayır
Savan
Tundra
Savan
Savanlar uzun süre yeşil kalan , gür ve uzun boylu ot topluluklarıdır. Savan
bitki örtüsü içinde yer altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu
boylarında ormanlar görülür.
Kurak mevsimin uzun sürdüğü tropikal bölgelerde görülen, tek tük
ağaçlar serpili büyük çayırlardan oluşan bitki topluluğu, Güney Afrika'da
ve Doğu Afrika'da başlıca bitki topluluğu olan, boyları yer yer iki metreyi
bulabilen köksaplı bitkilerden ve buğdaygillerden oluşur.
Step(Bozkır)
İlkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz başlarında kuruyan küçük boylu ot
topluluğudur.
Bozkır bitki örtüsü içinde geven , deve dikeni, gelincik, çoban yastığı gibi
bitkiler yer almaktadır.Yağışların daha az mevsimler arasındaki sıcaklık
farklarının daha fazla olduğu alanlar ot formasyonunun geliştiği sahalardır.
Steplerin bir kısmı doğal olurken bir kısmı da ormanların insanlar
tarafından tahribi sonucu ortaya çıkmıştır. (Bu şekilde oluşan bozkıra
Antropojen Bozkır denir)İç Anadolu’nun orta bölümü (Konya ve Ereğli
havzaları, Tuz gölü çevreleri) asıl step sahasıdır.
Step formasyonunun gelişme gösterdiği bu bölümde yağışlar 250 mm.
altına düşer.
Bu sahada görülen bitkiler kendilerini kurak şartlara son derece adapte
etmişler ve keçe gibi tüylü dikenli, az yapraklıdırlar.
Çayır
Çayırlar genellikle düz ve taban suyu yüksek olan taban arazilerde
teşekkül etmişlerdir. Toprak uzun süre nemli olduğundan bitki örtüleri
sık ve yüksek boyludur.
Sık ve yüksek boylu olan bitki örtüleri sıkı bir çim kapağı meydana
getirerek toprağı sıkıca tutar.Aktif büyüme döneminde yapraklar tüm
yüzeyi kapatır.
Biçilerek değerlendirilen bu alanlardan elde edilen ot kış aylarında
hayvanlara verilir.
Alpin Çayırlar
Genellikle dağların yüksek kesimlerinde orman örtüsünün üst sınırından
sonra ortaya çıkan ot örtüsüdür olarak bilinir. Ülkemizde Alpin çayırlar
dağların 2100 m. den sonraki kesimlerde görülmeye başlar.
İlkbahar ve yaz mevsimlerinde karların erimesi ile ortaya çıkan bu
çayırlar rengarenk açan çiçekleri yanında yer yer de 1 metreyi bulan uzun
boyları ile dikkat çekerler.
Tundra
Yosun ,ot ve cılız çalılıklardan oluşan bitki örtüsüdür. Tundra, kutba en
yakın bitki örtüsüdür.
Kuzey ülkelerinde rastlanan, yapısına likenlerin de katıldığı bodur ot
toplulukları. Tundralar yılın dörtte üçünden uzun bir süre karlarla örtülü
kalır. Bunun için kutup bölgesi dışında yetişen bazı ağaçlara burada ancak
bodur çalılar halinde rastlanır. Kutup söğüdü ve bodur huş bunlara misal
verilebilir.
Hakim bitki topluluklarını karayosunları ve likenler (Ren geyiği likenleri
vs.) meydana getirir.
YERYÜZÜNDE BİTKİ ÖRTÜSÜNÜN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
1-İklimin Etkisi
a)Yağış Faktörü:
Yağış bir yerdeki bitki yoğunluğunu yani bitkilerin ot, çalı veya ağaç
olmasını ve bunların miktarının az ya da çok olmasını belirler.
Her bitkinin istediği su miktarı farklıdır.Yağışlı bölgelerde gür bitki
toplulukları görülürken kurak bölgelerde bitki örtüsü seyrekleşir,
çöllerde kurakçıl ve seyrek bazı otlara ve çalılara rastlanır.
b)Sıcaklık faktörü:
Bitkilerin gelişebilmesi için belli bir sıcaklığın olması gerekir. Sıcaklık bir
yerdeki bitki türlerini belirler örneğin ağaçların iğne yada geniş yapraklı
olmasını belirler. Sıcak orta kuşakta her tür bitki yetişme alanı
bulabilirken soğuk kutup bölgelerinde ve yükseklerde düşük sıcaklık
şartları nedeniyle bir çok bitkiye rastlanmaz.
2-Yer Şekillerinin Etkisi
Dağ sıraları ve dağların uzanışı bitki örtüsünün yayılışını etkiler. Kıyıya
paralel uzanan dağlar deniz etkisini iç kesimlere sokmadığı için iç
kesimler bitki bakımından fakirleşirken, dağların denize bakan yamaçları
daha zengin bitki örtüsüne sahip olur.
Yükseklere çıkıldıkça sıcaklıklar azaldığı için bitki örtüsü türü ve
yoğunluğu azalır. Belli bir yükseltiden sonra artık bitki yetişmez.
Eğimli yamaçlarda gür bitki örtüsü görülür çünkü düz alanlar insanlar
tarafından işgal edilmiştir.
Bakı bitki örtüsünün yayılışında en önemli faktörlerden birisidir. Güneşe
dönük yamaçlar uygun sıcaklık şartları sayesinde hem bitki türü hem de
bitki yoğunluğu bakımından daha zengindir.
3-Toprak Faktörü
Bitkiler kökleriyle toprakta tutunur ve gıdalarını topraktan alırlar. Bu
nedenle yeterli kalınlıkta toprak örtüsü olmayan yerlerde bitkilerde
yaşayamaz.
Toprağın yapısı; Toprağın yapısı, üzerinde yetişen bitki türünü
belirleyebilir.
Toprağın dokusu; Toprağın sık ya da gevşek oluşu bitki oluşumunu
etkiler.
4- Biyotik Faktörler
Tarih boyunca insanlar yaşam faaliyetleri nedeniyle çevrelerindeki bitki
örtüsünü sürekli değiştirmişlerdir. İnsanların bitki örtüsü üzerindeki
etkileri daha çok olumsuz olmuştur.
İnsanlar, çeşitli açılardan bitki örtüsü üzerinde etkili olmuştur.
Olumsuz etkiler
Savaşlar, Tarım alanı açma, Yakacak ihtiyacı, Orman yangınları, Hayvan
otlatma,Yol yapımı, Orman alanlarını imara açma, Sanayileşim Olumlu
Etkiler
Bitki türlerinin yayılması, Bitki türlerinin korunması, Bitki
türlerinin geliştirilmesi, Çeşitli hayvan türleri bitkilerin farklı yörelere
taşınması sayesinde bitki yayılışına etkide bulunur. Bitkilerin tozlaşmasına
katkıları vardır (Meyve bahçelerinde arı bulundurulması).
Hazırlayan:
Hande Temel