bitkiler

YERYÜZÜNÜ KAPLAYAN ÖRTÜ: BİTKİLER
Dünyadaki canlı hayatın çok büyük bir kısmını bitkiler oluşturur. Bitkiler doğal hayatın devamı için çok
önemlidir. Fotosentez yaparak hem besin üretirler hem de atmosfere oksijen salarak yeryüzünde canlı hayatın devamını
sağlarlar. Bitkilerin gelişebildiği en uygun sıcaklık şartlarına “optimum şartlar” denir.
Bitki örtüleri yeryüzünde aralıksız kuşaklar oluşturmazlar. Bunun temel nedeni yer şekilleridir. Dağılık engebeli
alanlarda kısa mesafelerde iklim şartları değiştiği için bitki türleri de kısa mesafelerde değişiklik gösterir. Ancak genel
olarak ekvatordan kutuplara doğru, geniş yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar, karışık yapraklı ağaçlardan oluşan
ormanlar ve iğne yapraklı olmak üzere kuşaklar oluştururlar.
Yeryüzünde Bitkilerin Dağılışını Etkileyen Faktörler:
1- İklim Şartları: Bitkilerin gelişiminde iklim en önemli faktördür. Bitkiler için gerekli olan “su, sıcaklık, nem
ve ışık” iklimin kontrolündedir. Sürekli sıcak ve nemli iklim bölgelerinde yapraklarını dökmeyen gür ormanlara rastlanır.
Biraz daha yukarı enlemlerde yarı kurak iklim şartlarının görüldüğü yerlerde ise kışın yapraklarını döken ağaçlar
bulunmaktadır. Daha da kurak alanlarda ağaç seyrekleşir ve yerini kurakçıl otlara bırakır.
2- Yeryüzü Şekilleri: Yükselti arttıkça sıcaklık düşeceğinden yükseklerde daha soğuğa dayanıklı iğne yapraklı
ağaçlar yetişir. Daha yukarılarda da ise ot ve alpin çayırlar yetişir. Diğer taraftan bakı durumu da bitkilerin gelişiminde
önemli rol oynar. Güneşe dönük yamaçlarda bitkiler, öbür yamaca göre daha hızlı gelişirler.
3- Toprak Yapısı: Bitkiler besinlerini kökleri yardımıyla topraktan ve topraktaki sudan alır. Bu yüzden toprak
bitkiler için çok önemlidir. Özellikle bazı ağaçlar bazı topraklarda daha iyi yetişir.
4- Canlılar: Yeryüzünde bitkilerin dağılışına etki eden en önemli canlı insandır. İnsanlar, yerleşme, yol yapma,
tarım arazisi elde etme ve yakacak temini gibi nedenlerle ormanlara zarar verir. Diğer taraftan hayvanlar bitkilerin
tohumlarını çok uzaklara taşıyarak bitkilerin yayılmasına neden olmaktadır.
YERYÜZÜNDEKİ BİTKİ FORMASYONLARI
Bitki Formasyonu; benzer bitkilerin oluşturduğu topluluğa formasyon denir.
1- Ağaç Formasyonu: Ağaç; boyu en az 5m çapı da en az 10 cm olan çok yıllık bitkilerdir. Orman ise; ağaçların
sayıca çok fazla olduğu sık bitki topluluğudur. Bazı ağaç türleri;
a) Ekvatoral Yağmur Ormanları: Sürekli yeşil kalan bitkilerdir. Dünyanın en kuvvetli ve çabuk yayılabilen
bitkilerdir. Boyları yer yer 50- 60 m yi bulur. Amazon, Kongo, Endonezya ve Hindistan’da görülür.
b) Tropik Yağmur Ormanları: Mangrov ve Bambu ormanları olmak üzere ikiye ayrılır.
c) Galeri Ormanları: Afrika, Güney Amerika ve Asya’nın yağmurca fakir alanlarında akarsu boylarında yetişen
gür ormanlardır.
d) Yazın Yeşil Yapraklı Ormanlar: Genelde Kuzey Yarım Küre’de orta kuşak ve Orta Avrupa’da yazları serin ve
yağışlı geçen bölgelerde görülür. Kestane, gürgen, meşe ıhlamur başlıca ağaç türleridir.
e) Tayga Ormanları: Taygalar, soğuk nemli iklim bölgelerindeki iğne yapraklı ağaçlardır. Dünyanın en geniş
ormanlık alanlarını oluşturur. Kanada, Rusya ve Kuzey Avrupa’da 60- 70 paralelleri arasında yayılış gösterir.
2- Çalı Formasyonu: Her mevsim yeşil kalabilen kısa boylu çok yıllı odunsu bitkilerdir. Maki, Garig ve
psödomeki olmak üzere üçe ayrılır.
a) Maki: Kızılçam ormanlarının tahrip edildiği alanlarda oluşan yaz kuraklığına dayanıklı kısa boylu bodur
çalılardır.”yabani zeytin, defne, mersin, koca yemiş, keçi boynuzu” başlıca maki türleridir.
b) Garig: Frigana adı da verilen garigler, makilerin tahrip edildiği alanlarda oluşan diz boyunu gelmeyen
çalılardır. “Yasemin, funda ve diken çalısı başlıca garig türleridir.
c) Psödomaki: Ormanların tahrip edildiği yerlerde görülür. “defne, yabani fındık, yabani çilek, ayı üzümü”
başlıca türleridir.
3- Ot Formasyonu: İklim şartlarının ağaç yetişmesine imkan vermediği alanlarda yetişen ot cinsinden bitkiler.
Bu formasyonu, savan, step, çayır ve tundralar oluşturur.
Ekvatoral İklim:
Savan İklimi: Ekvatorun 10- 20 kuzey ve güney enlemleri arasında görülür, yazları yağışlı kışları ise kuraktır. Bitki
örtüsüyse savan adı verilen uzun boylu ot topluluklarıdır.
Muson İklimi Muson rüzgârlarının etki alanlarında görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 15 - 20°C dir. Yıllık sıcaklık farkı
10°C civarındadır.Yıllık ortalama yağış 2000 mm. dolayındadır. Yıllık yağışların % 85'i yaz aylarında düşer. Kış mevsimi
kurak geçmektedir. Muson iklimi, Güney Hindistan, Güney Çin, Güneydoğu Asya, Japonya ve Mançurya gibi bölgelerde
etkili olmaktadır.
Tabii bitki örtüsü:Kışın yaprağını döken, yazın yeşillenen ormanlardır. Yağışların azaldığı yerlerde ise savanlar
görülür.
Muson İklim Grafiği
Akdeniz İklimi Genel olarak, 30° 40° enlemleri arasında görülür. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklık 15 - 20°C dir.
Yıllık sıcaklık farkı ise 18°C kadardır. Yıllık yağış miktarı 600 - 1000 mm arasında değişir. En fazla yağış kışın, en az
yağış yazın görülür.
Akdeniz İklim Grafiği
Akdeniz iklimi en belirgin olarak Akdeniz çevresinde
görülmekle birlikte, Güney Portekiz, Afrika’nın güneyinde
Kap Bölgesi, Avustralya’nın güneybatısı ve güneydoğusu,
Orta Şili ve ABD’nin Kaliforniya eyaletinde de etkili
olmaktadır.
Tabii bitki örtüsü: Maki Makiler, sürekli yeşil kalabilen,
kısa boylu, sert yapraklı, kuraklığa dayanabilen, çalımsı
bodur bitkilerdir. Mersin, defne, kocayemiş, zeytin,
süpürge çalısı, bodur, ardıç gibi bitkiler başlıca maki
türleridir. Akdeniz ikliminde yağışın az çok yeterli olduğu
orta yükseklikteki yamaçlarda iğne yapraklı ağaçlardan
oluşan ormanlar (Kızılçam, sarıçam, karaçam ormanları
gibi) yer alır.
Okyanusal İklim
Genel olarak, 30° - 60° enlemleri arasında, karaların batı kıyılarında görülür. Yazlar fazla sıcak, kışlar da fazla soğuk
olmaz. Yıllık sıcaklık ortalaması 15°C dir. Yıllık sıcaklık farkı 10°C yi bulmaktadır.Yıllık yağış ortalaması 1500 mm. dir.
En fazla yağış sonbaharda görülür.
Okyanusal İklim Grafiği
Okyanusal iklim, Batı Avrupa, Kuzey Amerika’nın
kuzeybatısı, Güney Şili, Avustralya’nın
kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda’da etkili olmaktadır.
Tabii bitki örtüsü: Yayvan ve iğne yapraklı
ağaçlardan oluşan karışık ormanlardır.
Karasal İklim Genel olarak, 30° - 65° enlemleri arasında, karaların deniz etkisinden uzak iç kısımlarında ve
kıtaların doğu kıyılarında görülmektedir. Kışlar çok soğuk geçer ve uzun sürer. Yazlar ise sıcaktır. Yıllık sıcaklık
ortalaması 0 - 10°C arasında değişir. Yıllık sıcaklık farkı 20 - 40°C dir. Yıllık yağış miktarı 500 - 600 mm
dolayındadır.En fazla yağış yazın, en az yağış kışın düşer. Kış yağışları daha çok kar şeklindedir. Karasal iklim, Sibirya,
Kanada ve Doğu Avrupa’da geniş bir yayılış sahasına sahiptir.
Tabii bitki örtüsü: İğne yapraklı ormanlardır. Yağışın azaldığı kesimlerde de bozkırlar (step) görülür. Sibirya ve Kanada
da iğne yapraklı ormanlara tayga ormanları adı verilir.
Taygalar, Dünya ormanlarının % 15'ini oluştururlar.
Karasal İklim Grafiği
Step İklimi (Yarıkurak İklim)Step iklimi, bir geçiş iklimi özelliği gösterir. Step iklimlerinde yıllık sıcaklık farkı
15 - 30°C dir.Yıllık yağış miktarı 300 - 500 mm. dir. Step iklimlerinde en fazla yağış ilkbaharda ve yazın
düşmektedir.
Step İklim Grafiği
Tabii bitki örtüsü: Yağışlı mevsimde
yeşeren, kurak mevsimde sararan step
(bozkır) tir. İnsanlar tarafından ağaç
kesilerek, yakılarak ormanların ortadan
kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara
antropojen bozkır denir. Bu tür bozkırlar,
ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya
çıktığından yer yer orman ağacı
topluluklarına rastlanır.
Tundra İklimi (Kutupaltı İklimi)Genel
olarak, 65° - 80° Kuzey enlemleri arasında görülür.
Sıcaklığın çok düşük olduğu bir iklim tipidir. Bu
iklimde en sıcak ayın ortalaması dahi 10°C yi
geçmez. Kışın değerler -30°C ile -40°C ye iner. Yıllık
sıcaklık farkının 65°C yi bulduğu yerler vardır.
Yağışlar ortalama 200 - 250 mm kadardır. En fazla
yağış yaz aylarında görülür. Tundra iklimi,
Avrupa’nın kuzey kıyıları, Kuzey Sibirya, Kuzey
Kanada, Grönland Adası kıyıları ve Orta kuşaktaki
yüksek dağlarda etkili
olmaktadır.
Tundra İklim Grafiği
Tabii bitki örtüsü: Tundra. Tundra; çalı, yosun ve yazın yeşeren kurakçıl otlardan oluşan bitkilerdir.
Çöl İklimi: Yıllık yağış miktarı çok düşüktür. 100 mm nin
altında yağış alır, bazı yıllar neredeyse hiç yağış olmaz. Sıcak
çöller ve karasal çöller olmak üzere ikiye ayrılır. Sıcak çöller
dönenceler etrafında görülür ve günlük sıcak farkı çok
fazladır. Karasal çöller ise karaların deniz etkisinden çok
uzak iç kesimlerinde görülür. Bitki örtüsü kaktüs gibi
kuraklığa çok dayanıklı bitkilerdir.