GİRİŞ BRAİLLE MÜZİK SİSTEMİNİN TARİHÇESİ Halen bütün

GİRİŞ
BRAİLLE MÜZİK SİSTEMİNİN TARİHÇESİ
Halen bütün dünyada kullanılmakta olan braille yazı sistemi 1829 yılında Louise Braille tarafından Fransa'da icadedilmiştir. Bu
sistem alfabede kullanılan harflerin yanısıra müzikte gerekli olan işaretleri de ihtiva etmekteydi. Ancak 1829 -1834 yılları,arasında
Louis Braille müzik işaretleri sisteminde büyük değişiklikler yaptı. Sonunda da bugün kullanmakta olduğumuz temel işaretleri meydana
getirdi. Yine o dönemlerde körler için başka müzik işareti sistemleri de kullanılmaktaydı. Bu değişik sistemler normal harf ve sayıların
kabartılmış modelleri ile mürekkep baskıdaki notaların kuyruk ve bayrağa benzeyen bölümlerini kabartma tasvir eden sembollerden
oluşmaktaydı. Bu ikinci sistemin en önemli dezavantajı körler tarafından yazılama-yışıydı.
Braille müzik işaretlerinin Fransa'da o yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başlanmasına rağmen yazılı bir kaynak haline
getirilmesi ingiliz Dr. Armitage'in 1871 yılında Londra'da yaptığı çalışmalar sonunda mümkün olabilmiştir. Nitekim 1879 yılında müzik
işaretleri anahtarı Almanca olarak basılmış, 1885 yılında ise braille müzik sistemi Paris'te basılmıştır, ingiltere, Almanya ve Fransa'da
basılan braille müzik sistemleri arasında bazı farklılıklar bulunduğundan bu sistemi düzeltmek ve farklılıkları ortadan kaldırmak
amacıyla ingiliz, Fransız, Alman ve Danimarka temsilcileri bir konferans teklif ettiler ve bu konferans 1888 yılında Cologne kentinde
toplandı. Bu toplantıda önceden kurulmuş olan komisyonun hazırlamış olduğu rapor benimsendi ve katılan ülkelerin herbirinde ayrı
ayrı yayımlandı. Bu sistem "Cologne Anahtarı" olarak bilinmektedir. Bu konferansta elde edilen sonucu anlamak için ingiltere'de 1871
ve 1889 yıllarında basılmış olan braille müzik işaretleri karşılaştırılacak olursa: önceden 1. nokta ile ifade edilen kelime işaretinin
3-4-5. nokta ile, üçleme işaretinin 1-3. nokta iken 2-3. nokta ile ve bir notadan veya sus'tan hemen sonra gelen çift noktanın da önceden
2-3. nokta iken 3., 3. noktalar olarak yeniden düzenlendiği görülmektedir. Diğer müzik işaretleri ise hemen hemen hiç değişmeden 1888
yılından zamanımıza kadar gelmiştir.
Bu kongrede oktav işaretlerinin kullanılışlarının yanısıra çiftleme ve gruplama işaretleri de tesbit edilmiştir. Aralıklar ve kopüller
soprano müzik aletlerinde ve sağ el kılavye bölümlerinde aşağıya doğru ve daha pes sesli müzik aletleri ile sol el kılavye bölümlerinde
yukarıya doğru okunmaktaydı. 1888 kongresinde kabul edilen, değiştirilen veya tadil edilen işaretler arasında nota değiştirme işaretleri
şifreli bas namaraları senkop işaretleri ve notaların bölünerek tekrarlar ve tromoleler şeklinde uygulanmasını gösteren işaretler
bulunmaktaydı.
Temel işaretlerin kabulünden sonra geçen 40 yıl içinde bu işaretler aynı kalırken bazı ülkelerde farklı işaretler geliştirilmeye
başlandı. Örneğin braille müzik sisteminin okunmasında anahtar işaretleri kullanılmazken, gören öğrencilere öğretmenlik yapan kör
öğretmenler bu işaretlere ihtiyaç duymuşlardır. Bu cümleden olarak 1888 -1929 yılları arasında değişik ülkelerde 3 değişik tip anahtar
işareti kullanılmıştır. Müzik işaretlerinde birliğin sağlanmasını istiyen Amerikan Basımevinin dışişleri temsilcisi olan L. Raverat
Paris'te bir braille müzik kongresi toplanması için 1927 yılında gönüllü olarak çalışmalara girişti. Bu çalışmalarda Amerika ve
Avrupa'da bulunan braille müzik otoritelerinin bir araya getirilmesi amaçlanmaktaydı, iki yıl süren zahmetli çalışmalardan sonra 20
Nisan 1929 da Paris'te Fransa, İtalya, İngiltere, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri'nin yanısıra dokuz diğer Avrupa ve Güney
Amerika ülkeleri
temsilcileri kongrede verilen kararları aynen kabul ettiklerini bildirdiler. Önceki kongrelerden farklı olarak Paris Kongresinin önemi
müzik işaretlerinin standart hah getirilmesinde olmuştur. Kabul edilen yeni işaretler arasında tek notalar ve akortlar için kullanılan
senkopların bugünkü şekli ile yükselen arpejler, çift tam nota, çift tam sus, birinci oktavın altında ve yedinci oktavın üstünde kalan notalar
için oktav işaretleri, cümle bağı ve çift nota işaretleri bulunmaktaydı. Gerek anahtar işaretlerinin, gerekse mürekkep baskıdaki sayfa
çevirme işaretlerinin kabul edilişi körlere mürekkep baskılı müziğin aynen kopya edilerek onun hakkında daha çok bilgi verilmesi yanında
kongrenin benimsediği en önemli unsurdur. Kongrenin genel olarak kabul ettiği diğer bir husus da akarların soprano müzik aletlerinde ve
sağ el kılavyede aşağı doğru yazılması olmuştur. Ancak Amerika Birleşik Devletleri temsilcileri bütün akorların yukarı doğru yazılmasını
benimsedi. Bu sebeple 1929-1954 yılları arasında Amerika'da yazılan braille müzik parçalarında sağ el bölümleri yukarı doğru yazılmıştır.
Bundan başka kongreye katılanlar şifreli bas işaretleri konusunda da bir anlaşmaya varamadılar. Bu durum halen ülkeler arasında
tartışmalı kalmaya devam etmektedir.
Unesco 1949 -1951 yılları arasında yaptığı çalışmalarla yazım kuralları bakımından bir birlik sağlamayı başardı, daha sonra da
Dünya Braille Konseyi ve Dünya Körler Konseyi'ni müzik işaretleri alanında da birlik sağlanabilmesi için yardıma çağırdı. 22-29 Temmuz
1954 tarihleri arasında Paris'te yapılan braille müzik işaretleri sistemi kongresinde Birleşik Amerika'dan Louise Rodenberg hazırlık
çalışmalarının planlanmasında koordinatör olarak görev aldı ve kongreye 19 ülke katıldı.
Bu kongrede müzik yazım şeklinin yanısıra müzik işaretlerinde de birliğin sağlanması bakımından çok önemli adımlar atıldı. Çok az
sayıdaki delegenin müzik yazımında bölüm bölüm yazım şeklini hararetle savunmalarına karşılık, temsilcilerin çoğunluğu mürekkep
baskıda paraleller şeklinde yazılmış olan müziğin braiMe yazıda ölçü ölçü yazılması biçimini resmen benimsediler. Diğer yazım biçimleri
reddedildi. Aralıkların sağ el bölümlerinde aşağı doğru okunması yöntemi tekrar ele alınarak Amerika dahil bütün ülkeler tarafından kabul
edildi. Bu kongrenin diğer önemli bir yanı da mürekkep baskıda yazılmış olan müziğin mümkün olan bütün ayrıntılarıyla birlikte braille
yazıya çevrilmesi alanındaki çalışmalardır. Böyle çevirme için gerekli olan, süslü nota işaretleri, bağlar, portenin altında veya üstünde
bulunan köşeli parantezler ve braille yazıcının ilave edeceği diğer ayrıntıların yanı sıra çeşitli anahtar işaretleri de müzik işaretlerine ilave
edildi, ingiltere'den H.V. Spanner adlı temsilci kongre rapor taslağını hazırlamak ve buna dayalı olarak yeni müzik işaretleri kılavuzunu
yazmakla görevlendirildi.
1956 baskılı Spanner Kılavuzu şifreli bas sisteminin yeniden düzenlenmiş şekli ile armonilerin kısa yazılış biçimini içermektedir.
1954'ten bu yana braille müzik işaretleri sistemi ihtiyaçlar ortaya çıktıkça gelişmeye ve değişmeye devam etti. Sözgelimi ingiltere ve
Kanada popüler müzikte armonilerin kısa yazım şeklini yeniden formüle ettiler. Bundan başka bazı Avrupa ülkeleri müzik işaretleri
konusunda tam birliğin sağlanması ve 1954 Paris kongresinde. Dr. Alexander Reuss adlı Alman delegesi tarafından ortaya atılan müziğin
bölüm bölüm yazılması şeklini tartışmak üzere toplantılar yaptılar. Gerek elektronik müzik ve gerekse diğer yeni bazı müzik türlerine braille
müzik işaretleri geliştirmek için ön çalışmalar devam ettirilmektedir'.
Ülkemizde ise 1925 yılında açılan ilk körler okulu ile birlikte braille yazının kullanılışı da başlamıştır. Ancak braille yazının ülkemizde
kullanılması bazı Avrupa ülkelerinden 60-70 yıl kadar geç başlamıştır. Başlangıçta özellikle örgün eğitimde etkili olarak kullanılan braille
yazı, kısa zamanda Türkçe kurallara göre uyarlanmış ve Türkçe kabartma yazı kısaltmaları da uzun çalışmalardan sonra üretilerek
kullanıma sunulmuştur.
Başlangıçta braille yazının Türkçe ve matematik yazımında daha düzenli olarak kullanıldığını, Türkçe kısaltmalarının ve matematik
işaretleri ile ilgili çeşitli resmi çalışamaların yapılmış
olduğunu görmekteyiz. Nitekim 1961 ve 1975 yıllarında yayımlanan kabartma yazı el kitaplarında yalnızca
Türkçe ve matematik yazım kuralları yer almış olup kabartma müzik işaretlerinin yazımı ile ilgili herhangibir
bölüme bu kitaplarda rastlanmamaktadır. Müzik alanında bu konuda da herhangi bir resmi çalışma
yapılamamıştır. Bununla birlikte özellikle bünyelerinde görmeyen müzik öğretmenleri bulunan körler
okullarımızda uygulanan kabartma müzik sisteminin uluslararası müzik sistemi ile şaşılacak derecede paralel
olduğunu görmekteyiz. Kuşkusuz bunda önceleri izmir'de körler okulu müzik öğretmeni olarak görev yapmış
yabancı müzik öğretmenlerinin de etkisi büyük olmuştur.
Yukarıdaki durumun aksine bazı körler okullarımızda ise uzman görmeyen müzik öğretmenlerimizin
olmayışı ve kabartma müzik işaretleri kılavuzunun eksikliği, kabartma müzik sisteminin tamamen ihmal
edilmesine sebep olmuştur, işte bu problemin çözümü için bir çalışma yapılması ihtiyacını duyan Millî Eğitim
Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Dairesi Başkanlığının emri ile oluşturulan Braille Danışma Kurulu 1986
yılından itibaren uluslararası braille müzik işaretlerini esas alarak gerekli adaptasyonlarını yapmış ve
ülkemizde kullanılacak olan müzik işaretlerini belirleyerek bu kılavuzu hazırlamıştır.
GENEL TABLO
Bu tabloda yer alan aşağıdaki işaretlerin açıklanması kılavuz içerisinde ilgili
bölümlerde yapılmıştır.
Mürekkep baskıda yer alan bazı müzik işaretlerinin braille karşılığı:
Ölçü çizgisi
(Bir altı nokta
yuvası aralık)
Noktalı ölçü çizgisi
(1-3)
Kalın çift çizgi (Bitti işareti)
(1-2-6,1-3)
İnce çift çizgi (Bölüm bitti)
(1-2-6,1-3,3)
Sayfa numarası belirtme
(5,2-5)
Porte üzerinde köşeli parantez
{4-5,1 ..4,1-2)
Porte altında köşeli parantez
(5-6,3 ..6,2-3)
Braille yazıda yer alan bazı müzik işaretleri
Müzik işareti
* (6,3)
Metin işareti
(5-6,2-3)
Kesme işareti
(5)
Müzikte virgül
(1-2-6,2)
iki elde notaların karşılaşması
(5-6,2-3)
Müzik parçasına ek işareti
(5)
Tablo İle İlgili Kurallar:
1 — Braille yazıda her ölçüden sonra aralık bırakılır. Noktalı ölçü çizgisi
(ölçü ayırma işareti) kullanıldığında kendisinden önce ve sonra birer aralık verilir.
(Örnek 170'e bkz.)
2
2 — Çift çizgi (Bitti, bölüm bitti işaretleri) kendisinden önceki işarete bitişik
olarak yazılırlar. (Paragraf 142'ye bakınız.)
3 — Mürekkep baskıda sayfalama işareti iki şekilde kullanılmış olabilir. Bu
uygulamalar braille yazıda:
a) Müzikte sayfa değişikliğini gösterdiğinde kendisinden önce ve sonra
birer aralık verilerek yazılmalıdır.
b) Bir numara ile bağlantılı olduğunda (bir başlıkta olduğu gibi)
numaranın önüne bitişik olarak yazılır. (Paragraf 205-206'ya bkz.)
4 — Köşeli parantezler parça içinde aralıksız olarak ve kendisinden sonraki
notaya gerekli oktav işareti konarak yazılır. Fakat ilgili oldukları ilk ve son işaretle
aynı satırda yazılmalıdır. (Örnek 134'e bkz.)
5 — Müzik ve söz işaretleri özellikle nota ve sözler aynı satırda yer aldığında
kullanılır. Notadan sonra çift çizgi veya "ete." (gibi) işareti kullanıldığında
aşağıdaki sözlü metinde görüleceği şekilde söz işareti kullanmak doğru değildir.
Örnek:
a) Nota
b) Çalgı şöyle tınlar
c) Notalar
6 — Kesme işareti,
kendisinden önceki işarete bitişik yazılır. Eğer geri kalan müzik parçası aynı
satırda ise kendisinden sonra aralık verilir.
7 — Kabartma müzik virgülü aralıksız yazılır (Örnek 21'e bkz.).Kullanılışı
paragraf 36 - 38'de açıklanmıştır.
8 — Sık sık başvurulan ve görmeyen okuyucular için çok faydalı olan
çiftleme işaretleri kuralı burada gören braille yazıcıların yararlanması için
açıklanmıştır. Tablo 7,8,12,19 ve 20 (a) daki işaretler dört veya daha fazla nota ile
ilgili olduğunda ilk nota için çift, son nota için tek olarak kullanılır. Bu kural
sadece yerden tasarruf için değil, okumayı kolaylaştırması bakımından da
faydalıdır. Fakat uygulanışı büyük bir dikkat gerektirmektedir.
TABLO I
NOTALAR VE DEĞERLERİ
Birlik nota
= Tam nota (Dört vuruşluk)
ikilik nota
= Yarım nota (İki vuruşluk)
Dörtlük nota = Çeyrek nota (Bir vuruşluk)
Sekizlik nota =
(Yarım vuruşluk)
Değer İşaretleri:
Birlik, ikilik, dörtlük ve sekizlik notalar için
(4-5,1-2-6,2)
Onaltılık, otuzikilik, altmışdörtlük ve yüzyirmisekizlik
notalar için (6,1-2-6,2) -iki birlik notaya eşit nota:
a) (1-3-4-5-6,1-3) vs...
b) (1-3-4-5-6,4-5,1-4,1-3-4-5-6) vs...
TABLO
II
OKTAV İŞARETLERİ
Birinci oktav
C
(4,1-3-4-5-6)
İkinci oktav
C
(4-5,1-3-4-5-6)
Üçüncü oktav
C
(4-5-6,1-3-4-5-6)
Dördüncü oktav
C
(5,1-3-4-5-6)
Beşinci oktav
C
(4-6,1-3-4-5-6)
Altıncı oktav
C
(5-6,1-3-4-5-6)
Yedinci oktav
C
(6,1-3-4-5-6)
A Birinci oktavın altı
(4,4,2-3-4-6)
C Yedinci oktavın üstü
(6,6;i-3-4-5-6)
TABLO III ANAHTAR
İŞARETLERİ
G Sol anahtarı
(Soprano)
(3-4-5,2-3-5-6,1-2-3)
F Fa anahtarı
(Bas)
(3-4-5,2-3-5,1-2-3)
C Do anahtarı
(Alto veya tenor) (3-4-5,2-5,1-2-3)
NOT: Anahtar işaretinin bulunduğu çizgiyi göstermek gerektiğinde anahtar
işaretinde bulunan (1-2-3) sembolünden önce oktav işareti konur.
Örnek:
G Birinci çizgide
F Üçüncü çizgide
C Birinci çizgide
Sol anahtarı (3-4-5,2-3-5-6,4,1-2-3)
Fa anahtarı (3-4-5,2-3-5,4-5-6,1-2-3)
Do anahtarı (3-4-5,2-5,4,1-2-3)
TABLO IV
SUS İŞARETLERİ
Birinci tabloda yer alan notalarda olduğu gibi sus işaretleri de bu notalara eşit
değerlerde kullanılır.
Birlik ve onaltılık sus
(1-3-4)
Brilik ve otuzikilik sus
(1-3-6)
Dörtlük ve altmışdörtlük sus
(1-2-3-6)
Sekizlik ve 128'lik sus
(1-3-4-6)
İki birlik sus
a-
(1-3-4,1-3)
b-
(1-3-4,4-5,1-4,1-3-4)
TABLO V
SES DEĞİŞTİRİCİ İŞARETLER
(ARIZALAR)
Diyez
(1-4-6)
Çift diyez
(1-4-6,1-4-6)
Bemol
(1-2-6)
Çift bemol
(1-2-6,1-2-6)
Naturel (Bekar)
(1-6)
Ölçü Sayısı İşaretlerinden Önce Kullanılan Ses Değiştirici İşaretler:
Üç diyez
(1-4-6, 1-4-6, 1-4-6)
Üç bemol
(1-2-6, 1-2-6, 1-2-6)
Dört diyez
(3-4-5-6, 1-4-5, 1-4-6)
Dört bemol
(3-4-5-6,1-4-5,1-2-6)
Notanın altında veya üstünde gösterilen arıza işareti (6) (Ölçü
sayısındaki değişmeler için 12. örneğe bakınız.)
TABLO VI
ÖLÇÜ SAYISI İŞARETLERİ
Kabartma yazıda ölçü sayısı işaretleri aşağıdaki örneklerde olduğu gibi
gösterilir:
Dört dörtlük
(3-4-5-6,1-4-5,2-5-6)
Altı-sekizlik
(3-4-5-6,1-2-4,2-3-6)
Oniki-onaltıhk
(3-4-5-6,1,1-2,2,2-3-5
Dört-dörtlük (C)
(4-6,1-4)
Sebare
(4-5-6,1-4)
Birden fazla ölçü sayısı
Örnek:
Üç-dörtlük, dokuz-sekizlik
(3-4-5-6,1-4,2-5-6,3-4-5-6,2-4,2-3-6)
TABLO VII
DÜZENSİZ NOTA GRUP İŞARETLERİ
İki nota grubu
Üç nota grubu
(4-5-6,2-3,3)
ab-
On nota grubu
(2-3)
,
(4-5-6,2-5,3)
(4-5-6,2,3-5-6,3)
NOT : Yukarıda verilen grup işaretlerinde görüldüğü gibi düzensiz nota grup
işaretleri, başlarına 4-5-6. noktalar konularak grup sayısı alttan (sıra
sayılarında olduğu gibi) yazılır ve 3. nokta konulur. Yukarıdaki işaretler dışında
burada gösterilmeyen grup işaretleri de aynı kurala göre yazılır.
TABLO VIII
ARALIK İŞARETLERİ
İkili
(3-4)
Üçlü
(3-4-6)
Dörtlü
(3-4-5-6)
Beşli
(3-5)
Altılı
(3-5-6)
Yedili
(2-5)
Sekizli (Oktav)
(3-6)
Hareket Eden Nota İşaretleri:
Bir aralık için
(6)
iki veya daha fazla
aralıklar için
(5-6)
Oktavdan büyük aralıklar için aralık işaretinden hemen önce ilgili oktav
işareti konur.
TABLO IX
SENKOP İŞARETLERİ
İki nota arasında Senkop
(4,1-4)
Akorlar arasında iki veya daha
çok sayıdaki Senkop
(4-6,1-4)
Arpejler arasındaki Senkop
(4-5,1-4)
TABLO X
KOPÜL VE ÖLÇÜ BÖLME
İŞARETLERİ
Kopül (Tam ölçülük)
(1-2-6,3-4-5)
Kopül (Yarım ölçülük)
(5,2)
Ölçü bölme işareti (Kopül açma
ve kapama)
(4-6,1-3)
TABLO XI
ÇİFT NOTA İŞARETLERİ
Birlik çift nota
(4-5-6,3)
İkilik çift nota
(4-5-6,1-3)
Dörtlük çift nota
(4-5-6,1)
Sekizlik çift nota
(4-5-6,1-2)
16'lık çift nota
(4-5-6,1-2-3)
32'lik çift nota
(4-5-6,2)
TABLO XII
BAĞ İŞARETLERİ
Kısa bağ
Uzun bağ
(1-4)
a-
(1-4,1-4 .. 1-4)
b-
(5-6,1-2 .. 4-5,2-3)
Birleşik bağ
(5-6,1-2,4-5,2-3)
Bölümden bölüme kısa bağ
(4-5-6,1-4)
Bölümden bölüme uzun bağ
(4-5-6,1-4,1-4 ..
4-5-6,1-4)
Porte
çizgileri
arasında kısa
bağ
(5,1-4)
Yarım müzik cümlesi
a-
(6,1-4,1-4)
b-
(4,2-3)
Süslemeli notalar için kısa
bağ
(5-6,1-4)
■
■«
TABLO XIII
TEKRARLAMA (DEĞER PARÇALAMA) VE TREMOLO İŞARETLERİ
A — Nota ve Akor Tekrarlama:
Dörtlüklerde tekrarlama
(4-5,1)
Sekizliklerde tekrarlama
(4-5,1-2)
Onaltılıklarda tekrarlama
(4-5,1-2-3)
32'liklerde tekrarlama
(4-5,2)
64'lüklerde tekrarlama
(4-5,1-3)
128'liklerde tekrarlama
(4-5,1-3)
B — Tremolo:
Sekizliklerle tremolo
(4-6,1-2)
16'hklarla tremolo
(4-6,1-2-3)
32'liklerle tremolo
(4-6,2)
64'lüklerle tremolo
(4-6,1)
128'liklerle tremolo
(4-6,3)