Slayt 1 - Prof.Dr. Murat TOSUN Bireysel ve Eğitim Amaçlı Web Sitesi

Epitel Dokusu
Dr.Murat Tosun

Epitel; vücudun iç ve dış yüzeylerini örten ve
salgı bezlerinin işlevsel bölümlerini oluşturan
sıkıca biraraya gelmiş hücre tabakalarının
oluşturduğu dokudur.

Epitel tipleri

Basit epitel




Basit yassı (endotel, mezotel)
Basit kübik (akciğer, tiroid)
Basit prizmatik (ince barsak)
Çok katlı epiteller

Çok katlı yassı





Keratinize (epidermis)
Non keratinize(özofagus, vagina)
Çok katlı kübik (bez salgı kanalları)
Çok katlı prizmatik (bez salgı kanalları)
Yalancı çok katlı



Silialı (respiratuar sistem)
Stereosilialı (epididimis)
Transisyonel (mesane)
Basit Yassı Epitel
Basit Kübik Epitel
Basit Prizmatik Epitel
Çok Katlı Yassı Epitel
Keratinize Çok Katlı Yassı Epitel
Silialı Yalancı Çok Katlı Epitel
Stereosilialı Yalancı Çok Katlı Epitel
Transisyonel Epitel
Epitelin Temel Özellikleri



Ektoderm, mezoderm ve endodermden köken alır
Eklem kıkırdağı dışında tüm vücut yüzeylerini kaplar
Temel görevleri arasında





Koruma (deri)
Emilim (ince-kalın barsak)
Yüzeyde madde taşınması (silialarla)
Gaz değişimi (akciğer)
Yüzeyler arası kayganlık (mezotel)






Birçok epitel hücresi düzenli mitoz bölünmeyle
yenilenir
Kan ve lenf damarları ile beslenme direkt olarak değil
difüzyonla olur
Hücrelerarası matriks hiç yoktur
Doku bütünlüğü hücre yapışma molekülleri ve bağlantı
birimleriyle sağlanır
Bazal lamina üzerine otururlar. Bazal lamina ve bağ
dokusu bileşenleri bir arada bazal membranı meydana
getirir.
Yapı ve işlev yönünden kutuplaşma gösterirler
Epitel hücre kutuplaşması

Epitel hücrelerinin 2 temel bölümü vardır.





Apikal bölüm
Bazolateral bölüm
Her bölümün kendine ait çeşitli fonksiyonları
vardır.
Hücreler birbirlerine bağlantı kompleksleri ve
hücre yapışma molekülleri ile tutunur.
Epitel hücreleri bir bazal membran üzerine
oturmuş durumdadır
Bazal Membran ve Bazal Lamina


Tüm epitel hücreleri altlarında bulunan bağ
dokusu üstüne bazal kısımlarıyla adeta keçe
benzeri ekstrasellüler madde ile tutunurlar.
Bu yapı Bazal Lamina adını alır.
Bazal lamina 2 tabakadan meydana gelir


Lamina densa (daha kalın ve ince fibril
yığınlarından meydana gelir)
Lamina lucida (daha ince ve elektron geçirgen
tabaka olup l. densa’nın 1 veya 2 yanında yerleşik
olur.


Bazal lamina ışık mikroskobunda görülecek
kadar kalın olursa Bazal membran adını alır.
Bazal lamina yapısında





Laminin
Tip IV kollajen
Entaktin (nidojen) bulunur.
Bunlar epitel hücrelerin bazalinden salgılanır
Bazal lamina, altındaki bağ dokusuna,
retiküler laminada yer alan retiküler fibrillerle
(Tip III ve Tip VII kollajen içerir) tutunurlar

Apikal yüzey farklılaşmaları




Silia
Mikrovillus
Stereosilia
Silia sitoplazma apikal yüzündeki bazal
cisimciklerden köken alır. Yapısı 9 adet 3’lü
mikrotübül dizilimi şeklindedir. Oysa
Aksonem 9+2 dizilim gösterir.
Bazal Cisimcik
Aksonem


Mikrovillusların ortasında birbirlerini
çaprazlayan mikrofilamanlar bulunur (G-aktin
monomerlerinden meydana gelen polimerler).
Bunlar terminal web’e dek uzanır.
Stereosilialar ile mikrovilluslar tamamen
benzer yapıya sahiptir ama stereosililar
mikrovilluslardan daha uzun ve dallıdır.
Aksonemleri yoktur.
Silia
Mikrovillus
Stereocilia
HÜCRE ADEZYON (YAPıŞMA) MOLEKÜLLERI
• Hücreler arası tutunmayı sağlarlar
• Apikal ve bazolateral yüzde bulunduğu için hücreye
polarite kazandırır.
• Epitel dışı dokularda da bulunabilir.(Örnek Kalp Kası)
• Temel olarak 2 sınıfa ayrılır
• Kalsiyum bağımlı moleküller
• Kadherinler
• Selektinler
• Kalsiyum bağımsız moleküller
• İmmunglobin süperailesi
• İntegrinler
• İntegrinler hücre-hücrelerarası matriks etkileşiminde
etkindirler.
• Kadherin ve integrinler hücre iskeleti ile diğer hücredeki
kadherin ve integrinlerle bağlantı kurarlar.
• Kadherinler; hücre yapışma ve farklanmasında etkin
olup metastazda etkin moleküllerdir.
• 40’dan fazla kadherin vardır ama en önemlileri Ekadherin ve N-kadherindir
• Kadherinlerin sitoplazma parçaları katenin adı verilen
proteinler ile aktine tutunur.
• Zonula ve makula adherenste bulunur
• Beta katenin kolorektal karsinogenezde etkindir
• Homofilik bağlanma gösterirler
• Selektinler; karbohidratlara bağlandıkları için lektin
grubu içinde yer alırlar.
• Hepsinde özel “Carbohydrate Recognition Domain”
mevcuttur.
• Lökositlerin ekstravazasyonunda ve homing’inde
etkindirler
• 3 ana tipi vardır
• P-selektin
• E-selektin
• L-selektin
• P-selektinler lökosite tutunmak ve ekstravazasyonu için
Ig süperailesi ve integrinlerden yardım alırlar.
• Ig süperailesi; içinde en çok tanınan molekül NCAM’dır.
• Homofilik-heterofilik etkileşim gösterirler.
• Kalsiyumdan bağımsızdırlar.
• Bu aile içindeki çok tanınan bir diğer molekül CD4 olup
T hücreleri ve T helper’larda HIV-1 için reseptör görevi
görür.
• I-CAM -1 ve 2 inflamasyon sürecinde homingte etkin
moleküllerdir.
• İntegrinler; alfa ve beta subunitleri olan heterodimerik
yapıda diğer moleküllerden farklı moleküllerdir.
• Hücre dışında kalan kısımları bazal membranda yer
alan laminin ve fibronektin üzerindeki 3 peptidli RGD’ye
bağlanma gösterir.
• Ekstrasellüler matriksle ilişkisi embriyogenezde hücre
göçünde durdurucu yönde etkin olur.
• Disintegrinler integrinlerin bağlanma özelliğini
engelleyerek hücrelerin dağılmasın neden olur. En tipik
örnek yılan zehiridir.
• Bu zehir kendi RGD parçasıyla integrine bağlanıp
etkinliğini yok ederken metalloproteaz parçası matriksi
parçalayarak hücre göçünü sağlar.
• İntegrinler hücre-matriks dışında hücre-hücre
ilişkilerinide düzenlerler. Alfa1beta2 integrin homingte
tutunmayı sağlar.
• Aynı şekilde iç ve dış ortam arasında sinyal iletiminde
etkindirler.
Hücrelerarası
Bağlantılar
 Eriyik maddelerin, iyonların ve suyun kompartmanlar
arası geçişini sağlayan ve hücrelerarası bağlantıları
güçlendiren yapılardır.
 Hücrelerarası madde geçişleri
 Transsellüler geçiş kanal ve taşıyıcılarla
 Parasellüler geçiş bu bağlantı birimleriyle
gerçekleştirilir.
Hücre Bağlantı Tipleri
 Occluding junctions (=Tight junctions)
 Anchoring junctions
 Gap junctions
 Tight junction görevleri
 Apikal ve bazolateral bölgeleri birbirinden ayırarak
hücreye polarite kazandırmak.
 Epitel boyunca serbest madde geçişini engellemek
 Komşu hücrelerde apikalde birbirlerine değme
noktalarında okludin adı verilen transmembran
proteini ile hücreler birbirlerine sıkıca tutunur.
 Klauidin grubu parasellüler yolakta yer alan proteinler
olup Klaudin 16 mutasyonunda “Renal Magnezyum
Tüketim Sendromuna” neden olur.
Anchoring bağlantılar
 Zonula adherens (=Kuşak desmosom)
 Makula adherens (=Nokta desmosom)
 Hemidesmosom
Zonula adherens
 Aktin mikrofilamanlarıyla ilişki içindedir. Bu ilişki
kadherinlerce (desmoglein, desmokolin, kateninler)
kontrol edilir. Epidermiste esas olarak Desmoglein 1 ve
3 bulunur.
Makula adherens
 Hücrelerin bazolateral yüzeylerinde bulunan ve hücre
içi ara filamanlara tutunan nokta benzeri bağlantı
bölgeleridir.
 Bulundukları bölgeye sağlamlık ve sertlik kazandırırlar
 Occluding bağlantılar aksine zonula ve makula
adherenste hücrelerarası boşluk vardır ve normalden
geniştir.
Hemidesmosom
 Epitel hücre bazalinde bulunur ve bazal laminaya
tutunur. Yapısında bulunanlar
 Sitoplazmik plak (Keratin ve tonofilamanlarla ilişkide
olan)
 Zarda bulunan plak (hemidesmosomu bazal laminaya
bağlayan tutundurucu filamanlar)
 Şekilleri dışında desmosomlarla hiçbir benzerlikleri
yoktur.
Gap junction
 Konneksin adı verilen iç zar proteinlerinden meydana
gelirler. 6 konneksin biraraya gelerek konneksonu
meydana getirir.
 Kalsiyum ve cAMP hareketini kolaylaştırır.
 Tipik olarak kalp kası hücrelerinde elektrik sinyal
iletiminde etkindirler.
Klinik Önemi
 Konneksin mutasyonlarında önemli hastalıklar
meydana gelir.
 Konneksin 26 mutasyonu=Sağırlık
 Konneksin 32 mutasyonu=Charcot-Marie-Tooth
nöropatisi
 Konneksin 50 mutasyonu=Konjenital katarakt
Laminin,Fibronektin,Bazal membran
• Laminin ve fibronektin hücre dışı matriks
proteinleri olup integrinler bunların
RGD’lerine bağlanır. Bazal membranı
düzenlerler.
• Bazal membran bileşenleri
– Bazal lamina
– Retiküler lamina

Hücre-Hücre Etkileşimi

 Epitelin bütünlüğünü sağlayan faktörler
 Hücre Yapışma Molekülleri
 Hücre Bağlantıları
 Hücre dışı matriks-integrin etkileşimi

 Genel anlamda özetlenecek olursa
 Epitel hücre bazalinde hemidesmosomlar ve integrinler
bazal lamina ile ilişkilidir.
 İntegrinler RGD üstünden fibronektin ve laminine tutunur.
 Kollajen ve proteoglikanlar fibronektin ve laminin
aracılığıyla epitel hücresiyle ilişki kurar
 Hücre bağlantıları hücrelerin çapraz bağlanmasını sağlar
 Kadherinler kuşak ve nokta desmosom yapısına katılır.
Selektin ve Ig süperailesi bağımsız moleküllerdir.

 Bu sunum Tıp Fakültesi öğrencilerine Epitel dokusu
hakkında eğitim vermek üzere sadece eğitim amaçlı
olarak hazırlanmış bir sunumdur.
 Kaynaklar:
 Histoloji ve Hücre Biyolojisi: Kierzenbaum A. 1th. Ed.
 Basic Histology: Junquiera C. 11th Ed.
 Color Textbook of Histology: Gartner LP 3rd Ed