ünite x kişilik bozuklukları ve hemşire yaklaşımı

KİŞİLİK
BOZUKLUKLARI
HAZIRLAYAN: Yazar Leyla demir BSN, RN
www.leylademir.com
KİŞİLİK BOZUKLUKLARI VE
HEMŞİRE YAKLAŞIMI
•
• KİŞİLİK:
• Bireyin dış çevresine uyumunu sağlayan, diğer
bireylerden ayırt edici, kendine özgü davranış ve
düşünce biçimidir.
• Kişilik geniş anlamıyla: Bir bireyi diğerlerinden
ayıran duyuş, tutum ve davranış örüntüleri ile
tüm ilgilerin, tutumların, yeteneklerin, konuşma
tarzının, dış görünüşün ve çevresine uyum
biçiminin özelliklerini içeren bir terimdir.
•
• Kişiliğin oluşumunda kalıtım, yapısal (fiziksel)
etkenler, aile, eğitim, sosyal çevre vb. etkili
olmaktadır.
• Freud’un psikanaliz yaklaşımına göre kişilik, id, ego
ve süperego arasındaki etkileşime göre gelişir.
• İd doyurulması gereken temel gereksinimlerin
karşılanması için egoya baskı yapar.
• Süperego ise bilinçaltına itilen destek ve arzuların
bilince çıkmasını denetler.
• İd ve süperegoyu dengeleyen ego, bu dengeyi
sağlarken kişilik yapısına göre davranır.
• Freud’a göre, cinsel içerik taşıyan biyolojik kökenli
dürtüler kişilik oluşumunda belirleyici rol oynar.
Kişilik gelişimi:
•
•
•
•
•
•
Her birey kişi olarak diğerlerinden farklı özelliklere sahiptir ve bu
onun diğer insanlardan farklılıklarını oluşturur.
Her birey, hayat görüşü olarak diğerlerinden ayrılabilir. Güdüler,
çeşitlilik ve şiddet bakımından farklılıklar gösterebilir. Bireyler
birbirlerinden farklı amaçlara sahip olabildikleri gibi, aynı amaçlara
sahip olan kişiler de, kendilerini amaçlara ulaştıracak yolların
seçiminde farklı şekillerde hareket edebilirler. Çünkü her insanda
kişiliğin gereği olan hırslar, arzular ve ihtiyaçların şiddetleri farklıdır.
Doğuştan fizyo-biyolojik olarak farklı karakterlere sahip olunmasının
yanında insanlar, her gün yaşadığı olaylar, karşılaştığı insanlar
nedeniyle daha da farklılaşmaya yüz tutarak kişiliğini geliştirebilir.
Kişiliğin oluşumunda ve kişilik tiplerinde değişik görüşler ve değişik
sınıflamalar vardır.
Bazı kuramcılar, bireyin beden yapısı ve beden kimyası ile kişiliği
arasında ilişki kurarlar. Bu gibi beden yapısının kişiliği biçimlendiren
temel etken olduğunu savunan yaklaşımlara tip kuramları denir.
KİŞİLİK TİPLERİ
• Krestschmer insanları, üç temel beden yapısına
ayırır ve bu yapılara göre farklı kişilik tipleri
olduğunu ileri sürer. Buna göre:
• 1- Piknik Tip: Kısa boylu, kısa kol ve bacaklı
şişmanca kişiler “piknik tip” tir. Bu tipler manikdepresif psikoza, duygusal dalgalanmalara yatkındır.
• 2- Atletik Tip: Geniş omuzlu, dar kalçalı olan kişiler
“atletik tip” tir. Bu tipler akıl hastalıklarına daha az
yatkındır.
• 3- Astenik Tip: ince, uzun gövdeli, uzun kol ve
bacaklı, zayıfça kişiler “astenik tip” tir. Bu tipler
şizofreniye yatkındır.
BEDEN YAPISI TİPLEMESİ
• Sheldon’ da aynı biçimde şu üç beden yapısı
tiplemesi yapar:
• 1. Endomorf: Bu tiplerin beden yapısı yuvarlak ve
yumuşaktır. Bu tipler rahat, zevki, yemek yemeyi
ve toplumsal ilişkileri severler.
• 2. Mezomorf: Bu tiplerin kas ve kemik yapıları
gelişmiştir, güçlü ve adalelidirler. Bu tipler,
hareketli, enerjik, atılgan ve saldırgandırlar.
• 3. Ektomorf: Ektomorf tipler, ince, uzun ve narin
yapılıdırlar. Bu tipler de içe dönük, duygusal ve
entelektüeldirler.
Freud'a göre kişilik tipleri:
• İd, ego ve süperegonun bireyin kişiliğindeki farklı yansımaları
psikoanalitik kuramın temelidir.
• Freud'a göre bu üçlüden herhangi birisi daha etkin olduğunda
aşağıdaki üç kişilik tipi ortaya çıkar:
• 1. Erotik tip: Freud’un tanımıyla “sevgi kaybetme” korkusuyla
yaşar ve özellikle kendisinden sevgiyi sakınanlara bağımlı olarak
yaşar. Başkaları ile olmayı ve kalabalığı sever, kendisini ve
başkalarını, “popüler”, “doğru olanı yapmak”, “toplumsal baskı”
gibi değerlerle ölçer. Abartmayı sever.
• 2. Obsesif tip: Vicdanıyla mücadele eder. Eleştirir, şüphecidir,
kolay kolay etkilenmez. Obsesif ve rasyonel olmakla övünür. Basit
olayları karmaşık bir biçimde yorumlar.
• 3. Narsist tip ise; kendini yaşatma ve devam ettirme savaşındadır.
Kusuru başkalarına atar, başkalarıyla ilişkilerinde kendini beğenir
ve kendisiyle ilgili endişelerinin farkında değildir. Kendisinden
memnundur.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
•
•
•
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi (Kişilik tiplerine çok kaynaklı ve modern
yaklaşımlar):
Enegram: Yunanca dokuz demek olan “enne” ve kişilik anlamına gelen
“agram” kelimelerinin birleşmesiyle ortaya çıkan “Enneagram” 9 kişilik tipi
manasında kullanılmaktadır.
Dokuz farklı temel kişilikten herhangi birisinin, diğerine üstünlüğü yoktur.
Her kişiliğin kendisine göre güçlü yönleri ve zayıf yönleri vardır. Kişiliklerin
kendi içerisinde sağlıklı, ortalama ve sağlıksız seviyeleri vardır.
Dokuz farklı temel kişilik özellik, potansiyel olarak her insanda vardır; fakat
herkeste baskın olan potansiyel farklıdır. Her bir kişilik hayatta ayrı bir
zenginliği ifade eder.
9 farklı kişilikten bir tanesi, bireyin kişiliğini yansıtan temel kişilik motifidir.
Temel kişilik motifi, tüm kişiliğe rengini veren motiftir.
İnsanlar seviyelerine, aldıkları eğitime, yaşadıklarına göre farklı kişilik
özelliklerini kazanabilirler ve kendi yaşamlarında farklı bir kişiliği
modelleyebilirler. Kişi farklı kişiliklerin bakış açılarını da kazanarak
yaşamında zenginlik oluşturabilir. Ancak temel kişilik motifi değişmez.
Dokuz farklı kişilik motifi hem bir insana ait, hem de farklı kişiliklere ait
motifleri anlatan bir sistemdir.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bu sisteme göre kişilik özellikleri:
1. Mükemmeliyetçi:
Reformcu,
prensipli, düzenli,
ideal, kuralcı,
ihtiyatlı,
detaycı,
eleştirici,
gerilimli,
objektif ve hep haklı.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
•
•
•
•
2. Yardımsever:
Sevecen, cömert,
ilgili, sevgili,
hizmetli,
empatik, sempatik,
yönlendirici,
sahiplenici ve
manipulatif.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
3. Başarı Odaklı:
Motive eden,
yeniliklere uyumlu,
tutkulu,
gelişimci,
üretici,
hızlı,
işkolik,
rekabetçi,
hırslı,
imaj düşkünü ve
saldırgan.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
•
•
•
•
4. Özgün:
Bireyci,
yaratıcı,
farklı,
sanat,
estetik ve tasarım sezgileri güçlü,
duygulu, melankoli,
kendisiyle meşgul ve depressif.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
•
•
•
•
5. Araştırmacı:
Algılayıcı,
orijinal,
uzman, bilgili,
gözlemci, kavrayıcı, meraklı,
yalnız, arşivleyici,
nesnel,
mesafeli ve çılgın.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
•
•
•
6. Sadık Sorgulayıcı:
İlgili, görev bilincine sahip,
tedbirli, güven, bağlılık,
sistemcilik,
endişeli,
gizemli,
savunucu ve paranoyak.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
7. Kaşif:
Coşkulu,
hevesli,
başarılı,
iyimser,
ilham,
vizyon, değişim, sıradışılık,
yenilik, maceracı,
doyumsuz, radikal ve manik.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
8. İddialı:
Lider,
kendine güvenen, dominant,
adalet, güç, mert, koruma, cesaret,
aksiyon,
• müdahaleci,
• kararlı ve kavgacı.
Enegram'ın Dokuz Kişilik Tipi:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
9. Barışçıl:
Sakinleştirici,
uyumlu,
huzur,
doğallık,
diyalog,
sabırlı, inat, iknacı,
ağırbaşlı,
kararsız, pasif ve ihmalkar.
DİSSOSYAL KİŞİLİK:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
DSM IV’e göre kişilik bozukluğu; kişinin içinde yaşadığı toplumda önemli ölçüde sapmalar
gösteren sürekli bir davranış biçimidir. Bu davranışlar yaygındır ve toplum düzenini bozucu
nitelikte olup çok sayıda kişiye zarar verdiği halde, birey bir suçluluk ve pişmanlık hissi duymaz.
Kişilik bozukluğu olan birey;
Topluma uygun davranışlarda bulunmaz ve topluma uyum sağlayamaz. Bazen de toplum
tarafından dışlanır.
Sosyal zorunlulukları göz ardı eder ve diğer kişilerin duygularına karşı katı bir ilgisizlik vardır.
Davranış ile geçerli olan sosyal normlar arasında büyük bir uçurum vardır. Davranışları,
cezalandırma ile de kolaylıkla değiştirilemez.
Diğerlerini suçlama veya kişiyi toplumla çatışma içine sokan davranışları için, makul açıklamalar
getirme eğilimi vardır.
Dissosyal kişilik aynı zamanda disosyal, amoral, antisosyal, asosyal, psikopatik veya sosyopatik
kişilik olarak ta tanımlanır.
Bazı küçük topluluklarda gelişmiş olan gelenek ve görenekler, büyük toplumun gelenek ve
görenekleriyle çatışır. Küçük toplumlarda normal sayılan ve itibar gören bir davranış normalde
antisosyal nitelikte olabilir. Yankesicilik veya çalmayı meslek edinmiş çevrelerde itibar gören
kimse normalde psikopat veya antisosyal kabul edilir. Yine kan davası devam eden alt kültürlerde
adam öldürmek onurlu iken, bu çevrede bu durumdan kaçınmak korkak, onursuz ve amoral
sayılır.
ANTİSOSYAL KİŞİLİK:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bu kişiler; toplumun gelenek, görenek ve yasalarına uymayan davranışların görüldüğü veya bunlara
karşı suç işleyen insanlardır.
Bu kişiler bencil, sorumsuz ve zevk ilkesine göre hareket eden ve isteklerini hemen orada elde
etmek isteyen kişilerdir. Çoğunlukla çocukluklarında ezilmiş, çok baskı görmüş veya sevgi görmemiş,
ego ve süperegoları gelişmemiştir.
Özellikle cinsel veya saldırganca suçlar ve cinayetler işleyen ve asosyal-şizoid olanlarına sosyopat
denir.
Heyecan ve duygu yönünden tutarsızdırlar, empati yapamazlar, sağlıklı ilişkiler sürdüremezler,
irritabildirler ve her an patlayacak bomba gibidirler.
Rasyonalizasyon, yansıtma ve “acting out” (çocuksu davranış) gibi ego savunma mekanizmalarını
kullanırlar.
Öte yandan, antisosyallerin zeki ve yetenekli olanları bunları gizleyebilir, hatta çok etkileyici ve
düzgün insanlarmış gibi izlenim bırakabilirler. Çok yetenekli ve zeki olup bir meslekte ustalaşsalar
bile sık sık işlerini bırakma eğilimindedirler.
Bu kişiler bozuk davranışlarını inatla yinelerler. Yaptıklarından pişmanlık ve suçluluk duymazlar.
Suçlarını önemsiz göstererek davranışlarını haklı çıkarırlar. Örn. Evi soyan birisinin “Zenginlerden
almak kötü bir şey değildir” demesi gibi.
Bu kişilerde suçun cezalandırılmaması bunaltı ve huzursuzluk yaratır. Yakalandıklarında suçluluk
duygusundan kurtulur ve rahatlarlar, bu nedenle kayıtsızlık gösterirler.
Antisosyal kişilik özelliği gösterenler kompulsif bir şekilde para harcar, kumar oynar, yangın çıkarır,
cinsel veya cinai suçlar işlerler. Her şeye rağmen bu eylemleri yapmadan duramazlar ve yapınca
rahatlarlar. Daha sonra bu davranışlarından dolayı suçluluk ve anksiyete yaşarlar, yakalanınca
rahatlarlar. Bu durum böyle sürüp gider.
DSM IV, e göre kişilik bozuklukları:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
DSM IV, Kişilik Bozukluklarını DSM III R’den farklı bir şekilde ele almıştır. DSM IV
on bir tane Kişilik Bozukluğu tanımlamıştır.
Kişilik Bozuklukları Sınıflandırması:
1- Paranoid Kişilik Bozukluğu,
2- Şizoid Kişilik Bozukluğu,
3- Şizotipal Kişilik Bozukluğu,
4- Antisosyal Kişilik Bozukluğu,
5- Borderline (Sınır) Kişilik Bozukluğu,
6- Histrionik Kişilik Bozukluğu,
7- Narsistik Kişilik Bozukluğu,
8- Çekingen Kişilik Bozukluğu,
9- Bağımlı Kişilik Bozukluğu,
10- Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu,
11-Başka Türlü Adlandırılamayan (Sınıflanamayan) Kişilik Bozukluğu.
PARANOĠD
KĠġĠLĠK
BOZUKLUĞU
AĢırı Ģüpheci, sürekli kötülük edilme
beklentisi içerisinde olan,
alıngan ve genellikle korkak, bazen de tam
aksine ufacık Ģey için öfke tepkisi ile
saldırganlaĢabilen,
herkesin kendileriyle uğraĢtığını düĢünen,
güvensiz, sürekli kin besleyen,
karısını veya kocasını gereksiz yere kıskanan
kiĢilerdir.
ġĠZOĠD
Utangaç ve içe dönük,
KĠġĠLĠK
çok az arkadaĢı olan,
BOZUKLUĞU duygulanımları künt,
duygusal dıĢavurumları zayıf, tekdüze, soğuk,
övgü ve eleĢtirilere ilgisiz kiĢilerdir.
ŞİZOTİPAL
Bilişsel veya idrakle ilgili çarpıklıkların ve
alışılagelmişin dışında davranışların (batıl inanç
KĠġĠLĠK
BOZUKLUĞU ve altıncı hisse inanma, enteresan dış görünüş
ve fikirler, şüphecilik, güvensizlik ve sosyal
gerginlik) yanı sıra, ilişkilerde birden bire
rahatsızlık duyma ve yakın ilişkilere girebilme
becerisinde azalmayla kendini gösteren
toplumsal ve kişilerarası yetersizliklerin olduğu
bir kişiliktir.
ANTİSOSYAL
Bu kişiler toplumun gelenek, görenek ve
yasalarına uymayan davranışların görüldüğü
KĠġĠLĠK
BOZUKLUĞU veya bunlara karşı suç işleyen,
yalancılık, hırsızlık gibi kanunsuz davranışlar
sergileyen, agresif ve sorumsuz insanlardır.
BORDERLİNE
(SINIR)
KĠġĠLĠK
BOZUKLUĞU
Kişilerarası ilişkilerde, kendilik idrakinde ve
duygulanımda tutarsızlık,
zararı düşünmeden davranış,
kuralları sevmeme, inanmış görünme ve yoğun
ilişki, ruhsal dengenin kolay alt üst olması,
kolay sinirlenme, öfkeyi kolay kontrol
edememe,
depresyon,
posttravmatik
semptomlar,
fırtınalı ve kaotik ilişkiler, kimlik karmaşası, kim
ve nasıl bir insan olduğunu algılamada
tutarsızlık, kendini sürekli olarak boşlukta
hissetme, kendi problemlerinde başkalarını
suçlama, sinirli ve kavgacı, tekrarlayıcı şekilde
intihar girişiminde bulunma, bu konuyla ilgili
olarak göz korkutma ve kendine zarar verme
davranışlarının görüldüğü kişiliktir.
HİSTRİONİK
Aşırı duygusallık ve ilgilenilme arayışı gösteren,
ilgi odağı olmaktan ve insanları her yönden
KĠġĠLĠK
BOZUKLUĞU etkilemekten hoşlanan, baştan çıkarıcı ve
yapmacık
davranışlar
sergileyen,
kolay
etkilenen, çıkarcı, ayrıntıya girmeden konuşan
ve duygularını aşırı abartan kişiliktir.
NARSİSTİK
Üstünlük duygusu içinde (hayallerde veya
davranışlarda kendini çok önemli ve özel
KĠġĠLĠK
BOZUKLUĞU hissetme), beğenilme gereksinmesi ve empati
yapamamayla karakterize, özel veya toplumsal
açıdan
üstün
kişilerin
kendisini
anlayabileceğine veya sadece onlarla arkadaşlık
etmesi gerektiğine inanma, kendini haklı
bulma, çıkarcı, kendini beğenme, başkalarını
kıskanıp, onların kendisini kıskandığını söyleme
vb. davranışların bulunduğu kişiliktir.
ÇEKİNGEN
(AVOİDANT)
KĠġĠLĠK
BOZUKLUĞU
Toplumsal ketlenmenin, yetersizlik duyguların
ve olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlılığın
olduğu, aşırı ürkek ve korkak, kendine
güvensizlik, alıngan, küçük düşme, eleştirilme
ve dışlanma korkusu, kişilerarası ilişkilerde ve
sosyal faaliyetlerde yetersizlik gibi özelliklerin
görüldüğü kişiliktir.
BAĞIMLI
(DEPENDENT)
KĠġĠLĠK
BOZUKLUĞU
Uysal bir yapıda olma, insanların kendisiyle
ilgilenme ihtiyacını çok fazla hissetme, ayrılma
korkusuyla insanların üstüne fazlaca düşme,
öğüt, karar ve sorumluluk almada başkalarına
bağımlı, güven eksikliği nedeniyle başarısızlık,
fikrini açıklayamama, destek görmek amacıyla
her şeyi yapma, yalnız kaldığında çaresizlik ve
kaygı duyma, derhal başka bir ilişki arayışına
girme gibi özelliklerin görüldüğü kişiliktir.
OBSESİFKOMPULSİF
KĠġĠLĠK
BOZUKLUĞU
Kendisinın, başkasının ve herşeyin mükemmel
olmasını istemek, ayrıntıcılık, kişiler arası
ilişkileri kontrol etmede aşırı kafa yorma,
kendini işe veya üretkenliğe adama, ahlak ve
topluk kurallarına aşırı bağlılık, eskimişleri
atmama, cimrilik halinde para biriktirme, soğuk
etki yaratan, monoton sesle konuşma, katı ve
inatçı olma özelliklerinin bulunduğu kişiliktir.
TEŞEKKÜRLER