Adalet - WordPress.com

TANIMLAR
SOSYAL SORUMLULUK
VE ETİK
2. HAFTA
Tanımlar






Ahlak
Değer
Hak
Erdem
Adalet
Ödev
Ahlak
AHLAK
Moral - Moralitas
Göreli bir durum
Ahlak Nedir?


Ahlak, iyi ve doğrunun, kötü ve yanlışın ne olduğunu
ortaya koyan davranışları oluşturmak için, yol
gösterici bir işleve sahip olan kurallar demetidir
(Alpaslan, 2007).
Ahlak, bir kişinin ya da grubun belirli eylemlerin
doğruluğunu veya yanlışlığını, eylemi yapanların iyi
veya kötü yanlarını ve bu eylemlerin amaçlarına
ilişkin olarak insanlığın refahının ve mutluluğunun
unsurlarını araştıran, bunları teşvik eden, gerekli
tutum ve davranışları açıklayan değerler, ilkeler ve
kurallardan oluşan bir kavramdır (Mahmutoğlu, 2009:
232).
Ahlak Nedir?
Değer
AHLAK
Eylem
Ahlak Nedir?


Ahlak, salt bir değer veya soyutlanmış bir eylem
olmamakla birlikte bir ayağı değerlerde, diğer ayağı
eylemdedir.
“İnsan eylemleriyle ilişkili olarak ortaya konulmuş”
değer yargılarıdır.
Ahlak Nedir?
“Şu marka arabalar iyidir.”
Değer yargısı
“Hırsızlık kötüdür.”
Ahlaki değer yargısı
Ahlak Kavramının Unsurları
Düzen
Görecelilik
AHLAK
Karşılıklı
kabullenme
Eylem
kuramı
Ahlaki Sorular (?)




İyi ve kötünün ne olduğu
Neyin doğru neyin yanlış olduğu
Meşru olan ile yasak olanın neler olduğu
Neyin yapılıp neyin yapılmaması gerektiği
Ahlakın boyutları



Ahlakın boyutları aşağıdaki gibi iki grupta
toplanmaktadır (Enver, 2003: 61):
Bilgi boyutu: Bir kimsenin ahlak anlayışı ile onda
gözlemlediğimiz davranışlar arasında bir uyum ya da
paralellik beklenir.
Davranış boyutu: Ahlaki bilgimizin kendisi, bizi
bildiğimiz gibi davranmaya zorlar.
Bir Kurum Olarak Ahlak





Kurallar
İlkeler
İdealler ve erdemler
Genel yargılar
Yaptırımlar
Etik-Ahlak Arasındaki Benzerlikler
ve Farklılıklar
Etik ve ahlak arasındaki benzerlikler ve farklılıklar
şunlardır (Mahmutoğlu, 2009: 232):
1- Etik; ahlak felsefesinin kavramsal boyutunu ve
ahlakın teorik kısmını oluşturmakta, ilke ve kuralları
ortaya koymakta ve ahlak üzerinde felsefi çerçevede
düşünmektedir.
2- Etik daha çok kurallara dayalı davranışları ifade
ederken, ahlak kavramı ise duygusal boyutu
içermektedir.
3- Etik, iyi ve doğru kavramlarının ne olduğunu
araştırmaktadır. Ahlak ise kişinin sonradan edindiği
tutum ve davranışlar için kullanılmaktadır.

Etik-Ahlak Arasındaki Benzerlikler
ve Farklılıklar
4- Ahlak; toplumsal anlamda var olan davranış ve
inançları yönlendiren bir değerler sistemidir. Etik
soyut ve kuramsal bakarken, ahlak ise tersine
bireylerin günlük yaşamı içerisinde nasıl yaşamaları
gerektiğini düşünmektedir.
5- Ahlak; etiğin yaşam pratiğine yansıyan kurallar
demetidir. Bir başka ifadeyle ahlak ben, etik ise biz
anlamına gelmektedir.
Etik-Ahlak Arasındaki Benzerlikler
ve Farklılıklar
6- Ahlak, insanın değer ve tutumlarını içerirken, etik;
insanların bireysel ve toplumsal anlamda kurdukları
ilişkilerin temelinde var olan değerleri, kuralları, iyikötü gibi kavramları ahlaksal açıdan araştıran felsefe
disiplinidir.
7- Ahlak bireysel ve somut sorgulamalar yapmakta iken
etik, ahlak ilkesini ve ahlakiliği gösteren eylemleri ve
davranışları sorgulamaktadır.
Değer
DEĞER
Valere
kıymetli olmak, güçlü olmak
Değer Nedir?



Felsefi anlamda her türlü amaç ve hedefler, ilgi ve
çıkarlar, tutkular, idealler, inanma ve inanmama,
sözünde durma veya durmama, sevgi ve nefret gibi
olumlu-olumsuz her türlü benimsenen ve insan
hayatındaki etkin şeylerdir (Aydın, 2011: 39).
Sosyolojik anlamda kişiler veya gruplar tarafından
istenilen, beğenilen her şey olarak tanımlanabilir.
Yapıp-etmelerimizi belirleyen, yönlendiren, onların
temelinde yatan ilkeler bütünüdür.
Değer Nedir?


Örneğin ben yalan söylemiyorsam bu, doğruluğu bir
değer olarak görmemdendir.
Namuslu olmaya çalışıyorsam, iyiliksever isem bu,
“namus” ve “iyilik” kavramlarının benim için birer
değer olmasından ileri gelmektedir.
Değerlerin Özellikleri
Araştırmacıların ortaya koydukları ortak noktalar
bağlamında üzerinde durulması gereken
özellikler şunlardır (Aydın, 2011: 39):
a) Fertlerin yapıp ettiklerini rasyonelleştirip içselleştirme
imkanı veren olgulardır.
b) Her değer inançlar taşır, yani değerin olduğu yerde
bir kabul, bir benimseme vardır.
c) Değer, ilgi gösterilen, arzu edilen şeydir.
d) Değerler her alanla ilgilidir. (ekonomik, dini, ailesel,
siyasal, vb.)

Değerlerin Özellikleri
e) Kaynağı ne olursa olsun değerler bir biçimde
sosyaldirler. Pek çok kişi tarafından paylaşılır,
ciddiye alınırlar, coşku ile birlikte bulunur ve
kavramsal olarak diğer nesnelerden soyutlanabilirler.
f) Değerler, insan eylemleri, kurumlar ve hatta
normlardan önce yer aldıkları için her türlü beşeri
oluşum için kaynak teşkil ederler.
Değerlerin İşlevleri

Değerlerin işlevi, “bütün beşeri olayların
gerçekleşmesinde belirleyici olmak” şeklinde formüle
edilebilir.
Değerlerin İşlevleri







Değerlerin bazı işlevleri şöyle sıralanabilir
(Aydın, 2011: 39):
Değerler, yargılamada birer araç olarak kullanılır.
Kişilerin dikkatini istenen, yararlı ve önemli görülen
kültür nesneleri üzerinde odaklaştırırlar.
İdeal düşünme ve davranma yollarını gösterirler.
Sosyal rollerin sevilmesinde ve gerçekleştirilmesinde
rehberlik ederler.
Sosyal kontrol görevini yerine getirirler.
Dayanışma araçları olarak devreye girerler.
Hak Nedir?

Hak denilen nesne, insanın doğuşundan itibaren
önceleri duygusal bir dürtü biçiminde belirmektedir.
(Acıkan küçük bebeğin annesine karşı duyurulma
hakkını bağırarak, ağlayarak duyurması gibi). Bu
yetki, daha sonraları kişiliğin ve buna paralel olarak
düşüncenin gelişmesiyle, kişiliğe bağlı bir bağlantıya
ve bütünleşmeye dönüşmektedir (Emini, 2004: 204).
Hak Kavramının Özellikleri

a)
b)
Hak kavramının özellikleri şu şekilde
belirtilmektedir (Emini, 2004: 215):
Hem günlük konuşma dilinde hem hukuk hayatında
anlamsal bir içeriğe sahip bulunmamaktadır.
Hak kelimesinin psikolojik ve duygusal bir özelliğe
sahip olduğu söylenebilir. (Diyebiliriz ki bir hukuk
uyuşmazlığında haklı olan taraf kendisini daha
güçlü hisseder. Bir hukuk ilişkisinde taraf olan A,
hak sahibi ise daha güçlüdür. A’nın bu gücü fiziksel
değil, tamamen psikolojik özellik taşır.)
Hak Kavramının Özellikleri
c) Hak kelimesi ve kavramı, kanun koyucunun iradesine
dayanmakta ve hak sahibinin faaliyetleri hukukun
koruduğu ve belirttiği ölçüde himaye görmekte ve
varlık kazanmaktadır.
Hak Kavramı ile ilgili Görüşler




İrade kuramı
Menfaat kuramı
Analitik görüş
Beyan kuramı
Hak Kavramı ile ilgili Görüşler



Bu görüşler şu şekilde sıralanmaktadır (Emini,
2004):
İrade kuramı: Hak, hukuk tarafından tanınan ve
korunan iradi bir yetki, bir irade gücü ve irade
üstünlüğüdür.
Menfaat kuramı: Kişilerin menfaatleri sınırsızdır.
Bunlardan bir kısmı hukuk düzeni tarafından
korunmuş diğerleri korunmamıştır. Jhering’e göre
ister maddi, ister manevi içerikli olsun her menfaat
hak değildir. Hak sayılabilmesi için objektif hukuk
düzeni tarafından tanınması, korunması gerekir.
Hak Kavramı ile ilgili Görüşler


Analitik görüş: Hukuki yükümlülüğün yerine
getirilmesini isteme durumunda bulunan kişi hak
sahibidir.
Beyan kuramı: Bu kuramın kurucusu Alman
Zitelmann’dır. Zitelmann hakların doğmasının,
devredilmesinin ve sona ermesinin kanun koyucunun
iradesi tarafından tayin edilmesi gerektiğini
savunmaktadır.
Adalet Nedir?

1.Vaka: Ortaçağ’da bir kralın, dükkanlardan eşya
çaldığına dair mahkeme kararına göre kişinin sol
elinin kesileceğine hükmeden bir yasa çıkardığını
farz edelim. Bu cezanın adil olmadığını düşünüp
protesto ederiz. Kral “Sorun nerede? Ben kimseyi
kayırmıyorum, müşabih (benzer) vakalara müşabih
muamelede bulunuyorum” diye cevap verir. Her kim
hırsızlık yaparsa onun elini kesmek herkesi aynı
muameleye tabi tutmak demektir ancak, tarafsızlık
yeterli değildir (Schmidtz, 2011: 22).
Adalet Nedir?

2.Vaka: Bu defa kral, dükkanlardan mal çalmadığı
görülen ve masumiyeti ispatlanan her kim olursa
olsun sol elinin kesileceğine dair yasa çıkarır. Yine
protesto ederiz. Kral, “müşabih vakalara müşabih
muamelede bulunuyorum, yine sorun nerede?” diye
yanıt verir. Bu defa ne deriz? İlk durumda kralın
adalet algısı barbarca idi. İkinci durumda kral barbar
olabilir, ama bir adalet algısından bile yoksundur
(Schmidtz, 2011: 22).
Öyleyse Adalet Nedir?

“Adalet nedir?” sorusuna ancak “insanlara hak
ettiklerini vermektir” dediğimizde doğru bir saptama
yapmış oluruz.
Adalet Kavramı



Adalet kavramı en çok şu iki anlamda
kullanılmıştır (Karagöz, 2002: 271):
İlk olarak, bireylerin bir özelliği olarak adil olma veya
adil davranmadır. Önemli olan nokta, adaletin
objektif bir durumun değil de bireysel bir davranışın
niteliği olarak görülmesidir.
İkinci anlamda adalet, kuralların uygulanmasında
tarafsızlığı ve yeknesaklığı ifade etmektedir. Bazen
adaletle anlatmak istediğimiz bir haksızlığı
düzeltme ödevidir.
Adalet: Ne İçin?

A ve B adlı kişilerin ilgili nitelikler açısından eşit
olduklarını düşünelim, işverenleri her ikisine de aynı
ücreti ödemelidir. Şimdi örneğimizi bir miktar
değiştirelim ve A ve B her konuda eşit olsunlar ama
işverenleri farklı olsun. A’nın işvereni B’nin
işvereniyle aynı ücreti ödemeli mi? A’nın iyi bir aşçı
olarak 20 bin lira kazanırken, B hemen yanındaki
restoranda 30 bin lira kazanması adil değil midir?
(Schmidtz, 2011: 24).
Adalet: Ne İçin?

Aynı işveren tarafından farklı miktarlar ödenmesi
durumunda bir adalet sorunu ortaya çıkarken, farklı
işverenler tarafından ücretleri birbirinden bağımsız
olarak farklı belirlendiğinde bir adalet sorunu ortaya
çıkmaz diyebilir miyiz?
Erdem Nedir?


Dilimize erdem olarak karşılanan “arete” kavramı
eski Yunanlılar arasında çoğunlukla sahip olunan
meziyeti, işlevi ve mükemmeliyeti dile getirmek
amacıyla kullanılmaktaydı (Saygın, 2008: 131).
Sözlükte, “Ahlakın övdüğü alçak gönüllülük, yiğitlik,
doğruluk gibi niteliklerin genel adı, “fazilet” ve
“insanın ruhi olgunluğu” diye tanımlanır.
Erdem ile ilgili Görüşler



Sokrates: Tek kesinlik, erdem bilgisindedir. Erdem
öğrenilir. Kişiler bilmedikleri için kötüdürler. Erdem,
insanın kendini bilmesi, tanımasıdır.
Aristippos: Erdem, haz almada ölçülü olmaktır.
Descartes: Erdem düşünce ölçüsünü kullanmaktır.
İyi sandığımız şeyleri işlemekte gösterdiğimiz
karardan ibarettir.
Erdem ile ilgili Görüşler



Kant: Erdem, bir içgüdü işi değildir, bir akıl işidir.
Hegel: Erdem, varlığın bilincidir.
Spinoza: Erdem, akla uygun davranmaktır. İnsanın
güçlerini kullanmasıyla eş anlamlıdır.
Ödev Nedir?



Yapmak zorunda olduğumuz, yapmamız gereken
şey; ahlakça yükümlü olduğumuz şeydir.
Hukuki anlamda ödev, egemen gücün bir kişiye
yönelen emri demektir.
İnsan için yükümlü bulunulan, gerçekleşmesi
istenilen tasarlanmış iyiliktir ve insanın bizzat gerçek
özüne uygun ahlaki bir zorunluluktur.
Ödev ile ilişkili Diğer Kavramlar
Ödev
Ahlak
Hak
Ödev Kavramı

İngiliz Analitik pozitivizminin en önemli temsilcisi
Austin hak kavramını açıklarken hukuki ödev
kavramına başvurmaktadır. Austin’e göre egemen
güç, belirli bir davranışın yapılmasını veya
yapılmamasını emrettiği zaman hukuki ödev ortaya
çıkar (Emini, 2004: 209)
Ödev Kavramı

Bentham ise yararcı felsefesine bağlı olarak ödevin,
bir yükümlülükten ziyade ahlaki bir hesap, daha
doğrusu “haz hesabı” olduğunu ileri sürer.
Yararlanılan Kaynaklar



Yüce, Alpaslan (2007). “Yöneticiler Açısından Ahlak
Olgusu: Kavramsal Bir İrdeleme”. Bilim, Eğitim ve
Düşünce Dergisi. No: 7, Sayı: 1
Aydın, Mustafa (2011). “Değerler, İşlevleri ve Ahlak”.
Eğitime Bakış Dergisi. Yıl: 7, Sayı: 19, s. 39 – 45.
Mahmutoğlu, Abdülkadir (2009). “Etik ve Ahlak:
Benzerlikler, Farklılıklar ve İlişkiler”. Türk İdare
Dergisi. Yıl: 81, Sayı: 463 – 464, s. 225 – 255.
Yararlanılan Kaynaklar


Uysal, Enver (2003). “Değerler Üzerine Bazı
Düşünceler ve Bir Erdem Tasnifi Denemesi: İnsani
Erdemler – İslami Erdemler”. Uludağ Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: 12, Sayı: 1, s. 51 –
69.
Emini, M. Emin (2004). “Hak Kavramı”. Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
Sayı: 12, s. 179 – 189.
Yararlanılan Kaynaklar



Saygın, Tuncay (2008). “Sokratik Erdem ve
Aristoteles’in Sokratik Erdemle İlgili Bazı
Değerlendirmeleri”. Felsefe Dünyası Dergisi. Sayı:
47, s. 130 – 136.
Karagöz, Yıldız (2002). “Liberal Öğretide Adalet, Hak
ve Özgürlük”. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt: 26,
s. 267 – 295.
Schmidtz, David (2011). Adaletin Unsurları. (Çev.
Hayrettin Özler). İstanbul: Liberte Yayınları.