Araçsal Koşullanma Uygulamaları

ARAÇSAL
KOŞULLANMA
UYGULAMALARI
Araçsal Koşullanma Uygulamaları
Davranışçı İlkelerin Sınıf İçerisinde Uygulanması
-Skinner:
 Öğretmenler şimdiden çok gelecekte faydalı olabilecek
davranışları (etkili yazma, matematik) öğretmek zorunda
olmaları; dolayısıyla bu davranışlar şimdi olumlu bir
sonuca yol açmamaktadır.
 Daha çok yapay denilebilecek ikincil pekiştireçler
uygulanmak zorunda kalınıyor (not, serbest zaman,
övgü)
 Bu pekiştireçlerden çoğu davranıştan çok sonra
öğrenciye veriliyor.
 Ceza sıklıkla kullanılmak zorunda kalıyor (okulla ilgili
uyarıcılardan kaçma ve kaçınma davranışlarında artış)
Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları
A) Asılsız İddialar
 Pekiştirme rüşvetçiliktir: rüşvet kelimesi pekiştirilen
davranışın bir şekilde etik olmaması anlamına gelir.
 Pekiştirme uygun davranış için somut ve dışsal ödüllere
bağımlılığa götürür: öğrenciler öğrenmek için
öğrenmelidirler?
–
–

Mutlaka maddi pekiştireçler (mp) kullanılmak zorunda değil!
Mp kullanılsa bile başka türlü ortaya çıkmayacak istendik
davranışlar ın sergilenmesine yol açmak için kullanılmaktadır.
(başka türlü okumayı öğrenemeyen çocuk?)
Bir öğrenciyi iyi olaması için pekiştirmek diğer
öğrencilere kötü olmayı öğretir: Ali geçen hafta çok
konuşuyordu, öğretmen onu susturmak için ona şimdi
şeker veriyor. Öyleyse bende konuşayım, şeker ilgi
alayım. (bir öğrenciye bir davranışı kazandırmak için tek
yol bu ise pekiştireç çok dikkatlı ve özel olarak
verilmelidir)
Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları
A) Asılsız İddialar

Ceza benlik saygısını düşürür: psikolojik cezalardan
(sınıf içinde küçük düşürme, alay) kaçınılıp, mola verme
veya hafif azarlamalar tercih edilebilir.

Problemli davranışı ortadan kaldırmak o davranışın
altında yatan nedeni ortadan kaldırmaz: Saldırgan bir
öğrencinin saldırganlığını azaltmak onun daha iyi
ilişkiler kurmasına neden olabilir (eğer saldırganlığın asıl
nedeni yalnız olmak veya problem çözme stratejisi
olarak saldırganlığı kullanmak ise).
Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları
B) Asıl İddialar
 Sadece pekiştirme yoluyla üretken davranışları teşvik
etmek öğrenmeyi etkileyen bilişsel faktörleri göz ardı
etmektir: Motivasyon eksikliğinde pekiştireç kullanmak
davranış değişikliği için iyi olabilir; fakat biliişsel
yetersizlik söz konusuysa (yetersiz temel bilgi veya
öğrenme güçlüğü)?
 Bazı davranışların pekiştirilmesi uzun dönemde o
davranışla ilgili en iyi düzeyde öğrenmeyi olumsuz
etkileyebilir. (Pekiştirece ulaşmak için davranışın niteliğinin
düşmesi?)

Kişisel memnuyet sağlayan bir davranışın dışsal
pekiştirilmesi, davranışın içsel pekiştirilmesini
zayıflatabilir: İçsel pekiştirme, dışsal uyaranların
kullanıldığı pekiştirmeye göre daha sönmeye dirençli
-en iyi ressam ödülü örneği
Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları
B) Asıl İddialar

Kişisel memnuyet sağlayan bir davranışın dışsal
pekiştirilmesi, davranışın içsel pekiştirilmesini
zayıflatabilir (Depresyon etkisi-Crespi):
Etkinliğe ilgi yüksekse
– Sunulan pekiştireçler somutsa
– Pekiştireç geleceği biliniyorsa
– Etkinliği sadece yapmak, daha iyi yapmaktansa, pekiştiriliyorsa
Dışsal pekiştireçlerin içsel motivasyona zarar verebilir.
–

Sadece nasıl başarılı olunacağı değil, nasıl başarısız
olunacağının da öğrenilmesi gerekir. Pekiştireç içsel
olsa bile iyinin de çoğunun zarar olma ihtimali olabilir.
Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları
B) Asıl İddialar
Cezalandırılan davranış unutumaz ve geri gelebilir:
- Baskılama
 Cezanın olumsuz etkileri olabilir:
- bedensel yaralanma, benlik saygısının azalması öfke,
korku, saldırganlık, klasik koşullanma (beden eğitimi
öğretmeni?)
 Bir durumdaki davranışı düzeltmek diğer durumdaki
davranışla ilgili problemlerin daha sık yaşanmasına
neden olabilir:
- Pekiştirme ve ceza sürekli tek bir koşulda verilirse,
davranış değişimi sadece o koşulda olur, başka koşullarda
görülmez (davranışsal çelişki), örneğin evde melek olan
çocuğun okulda kötü davranışlar serglemesi…

İstendik Davranışları Arttırmada Pekiştirmenin Kullanımı
 İstendik davranış(lar)ı en başta belirt: istendik davranışın
ne olduğu ve sıklığı en başta açıklanmalıdır (Sorumluluk
sahibi olmanızı bekliyoruz? [ödevlerin her gün yapılması
ve derse başlanmadan masaya bıkılması]; -nicelik kadar
niteliğe de önem verilmeli (arka sıralarda sessiz
oturmanın pekiştirilmesi yerine sessiz otururken bu vakti
verimli değerlendirmenin pekiştirilmesi; okunan kitap
sayısının değil, yaşına göre uygun zorluk düzeyinde
okunan kitap sayısının pekiştirilmesi)
 İstendik davranış kendi başına oluşmadığı zaman dışsal
pekiştireç kullan:
 Her bir öğrenci için gerçekten pekiştirici olan durumları
tanıma: Belli sonuçlar doğuran pekiştireçler tüm
öğrenciler için geçerli değildir. (övgü bazı çocuklar için
pekiştirici, bazıları için rahatsız edici olabilir)
- Ailelere veya öğrenciye sorulabilir, gözlem (belirli bir
pekiştireci çok sık kullanmak da etkinin kaybolmasına yol açabilir)
İstendik Davranışları Arttırmada Pekiştirmenin Kulanımı
 Öğrencilerin davranışlarını değiştirmekle
kaybettiklerinden daha fazlasını kazandıklarından emin
ol: insanlar fayda-maliyet analizleri yaparlar. Kaybedilen
çok ise pekiştirecin etkisi azalır. Psikoloji dersinden A1
almak için tüm hafta çalışmak gerekiyorsa? Yakın atık
kutuları?
 Tepki-sonuç bağlantısını açıkça belirt: “En sessiz sınıf
tenefüse ilk önce çıkacak”
-koşullu sözleşme
 Pekiştireçleri tutarlı uygula:
 Karmaşık davranışları adım adım şekillendir: 20 dakika
sessiz oturması gereken öğrencinin şekillendirilmesi?
 Pekiştireç herkesin içinde verildiğinde tüm öğrencilerin
o pekiştireci elde etme imkanı olduğundan emin ol :
Kalabalık sınıflarda parmak kaldırma, uygun zamanlarda
öğretmenin yanına yaklaşarak soru sorması öğretilmeli?
İstendik Davranışları Arttırmada Pekiştirmenin Kulanımı

Süreci takip etmek için objektif ölçütler kullan:
Davranışta “gerçek” bir değişim gördüğümüzde
öğrenme olur. Temel düzey ölçümleri?

Doyumu erteleme becerisi geliştir: Küçük çocuklarda
anında pekiştirme önemli fakat; gerçek başarı doyumu
ertelemenin öğrenilmesiyle kazanılabilir (bugün çok
çalıştığınız için çok yoruldunuz, bu hafta son derste
serbest zaman aktivitesi yapalım)

Nihai davranış düzenli olarak görülmeye başladıktan
sonra yavaş yavaş dışsal pekiştireçleri kaldır:
İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler
 Tepkileri Söndürme: Hastanede yatan Gökhan isimli
çocuk kafasını sürekli yatak demirlerine vurma gibi bir
alışkanlık kazanmıştı. Bu davranışı nasıl
söndürürsünüz? -Ödevlerde kopya çeken öğrencilere
puan verilmezse (ilişkililik)
 (Gökhan gibi dikkat çekmek, nahoş bir durumdan
kurtulmak amacıyla veya kendine uyarım vermek için
davranış sergileniyorsa? asıl pekiştireci bulmak her
zaman kolay değil)
 Birden fazla pekiştireç davranışı sürdürebilir (öğretmen
şaklabanlıklara gülmese de öğrencilerin kendi arasında
gülmeleri pekiştireç görevi görebilir)
 Farklı bağlamlarda kendiliğinden geri gelme
 Sönme patlaması olabilir.
 Değişken Oranlı ve Aralıklı pekiştirilmiş olma sönmeye
direnci arttırabilir.
İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler
 Koşulsuz Pekiştirmenin Ortaya Konulması: Son yıllarda
istendik sonuçların oluşabilmesi için pekiştirecin
“koşulsuz verilmesi” öne sürülmektedir.
Batıl davranışlar?
 Diğer davranışları pekiştirme: İstemeyen davranış
dışındaki davranışların pekiştirilmesi. Aralarında
konuşmayı engellemek için sessiz olunan her 15 dakika
için bir pekiştireç verme (toplamda ders boyunca
konuşmazsanız, beden eğitiminde futbol
oynayabilirsiniz)
 Burada konuşmak ve sessiz olma davranışaları
birbirleriyle uyumsuzdur? (karşıt koşullama)
- Sınıfı kirleten çocuğa sınıf temizlik kolu başkanı yapmak
- Ayağa kalkmaması için oturmayı pekiştirme (azaltılması
istenen davranışla uyumsuz davranışı pekiştirme)
İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler
Ceza Kullanımı: İstemeyen davranışı hızlı bir şekilde
ortadan kaldırırken kim olumsuz pekiştirilir?
 Diğer önceki yöntemler işe yaramadığında tercih edilmeli
 Kişinin kendine veya başkalarına zararı söz konusuysa
tecih edilmeli
 Fazla sert olmayan ve gerçekten cezlandırıcı bir ceza
seçin: odasına yollama çocuk için istendik bir olguysa?
-fiziksel ve psikolojik cezaların yarardan çok zararları
olduğu unutulmamalıdır.
- Ceza kişiler arasındaki ilişkiye zarar verecek nitelikte
aşırı olmamalıdır.
 Öğrenen kişiyi önceden hangi davranışların
cezalandırılacağı hakkında bilgilendir: Bazı durumlarda
nelerin cezandırılacağı bilgisi bile o davranışı azaltır.
- Hiçbir zaman ceza vermeden tehdit etme etkili değildir.
İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler
 Ceza Kullanımı:
 Kabul edilmeyen davranışları açık ve somut terimlerle
tanımla: bugün sınıfın düzenini bozarsan öğle arasında
boş zamanın olmayacak? (düzeni bozmak?)
 Cezayı mümkün olduğunca uygunsuz davranıştan
hemen sonra uygula:
 Cezayı samimi ve destekleyici bir çevrede uygula: bunun
için öğrenciyle öncesinde iyi bir ilişki kurulmuş olması
önemli. (Seni önemsiyorum ve başarılı olmanı istiyorum,
şu anki davranışın başarını engeliyor.)
 Davranışın neden kabul edilemez olduğunu açıkla: izin
almadan konuşursan ve yerinden kalkarsan, benim ve
arkadaşlarının dikkatini dağıtırsın.
- Ceza “nedeni açıklanarak” verildiğinde davranış ve ceza
arasındaki zaman daha az önemli olmakta.
İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler
 Ceza Kullanımı:
- Benzer davranışlara sonucun genellenmesi daha kolay
olmakta
- Neden ceza verildiğini bilmek “tek başına bile” uygun
olmayan davranışın azalmasına yol açar
(cezalandırıcının orada olmasına gerek yok).
- Büyük çocuklar cezanın nedenini bilmek isterler.



Uygun olmayan davranışa ceza uygulamada istikrarlı ol:
öğretmeler ve aile işbirliği içinde olmalı.
Kötü davranışların ortaya çıkma ihtimalini azaltmak için
çevreyi değiştir.
Daha uygun davranışları öğret ve pekiştir: ceza neyin
yapılmayacağını söyler.
Uygulamalı Davranış Analizi (UDA)
 Davranış problemleri geçmişteki ve şimdiki tepki sonuç
koşulluluğunun ürünüdür.
 Uygun akademik ve sosyal davranışları ortaya koymada
sürekli desteklenmesi gereken kişilerle, öğrenme
güçlükleri ve zihinsel rahatsızlıkları olan öğrenciler için
sıklıkla uygulanır.
UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar:
 Mühadele edilmek istenen davranışlar gözlenebilir ve
ölçülebilir terimlerle tanımlanmalıdır. (hedef davranışları)
 Hedef davranışları müdahalenin öncesinde ve müdahale
süresince ölçülür. (farklı kişilerce ölçümlemepuanlayıcılar arası güvenilirlik yüksek olmalı)
Uygulamalı Davranış Analizi (UDA)
UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar:
 Problem davranışları besleyen çevresel şartları
tanımlamak: Hedef davranıştan önce gelen ve izleyen
davranışları kaydetmek (öncüller-hedef davranışlarsonuç)
Örnek arkadaşlarına sürekli vuran Gökhan
Uygulamalı Davranış Analizi (UDA)
UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar:
Örnek Günün büyük bir kısmını kulaklarını kapayarak
geçiren Metehan
Uygulamalı Davranış Analizi (UDA)
UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar:
 Belirli bir müdahale planı geliştirmek ve uygulamak
İstenen davranış için “Temel düzey oranı” düşükse
pekiştirme kullanılabilir? (sönme-karşıt dav. pekştrm-ceza)
* Uygun olmayan davranışlara neden olan çevreyi
değişimleme; * yeni davranışlar öğretme
* Kaygı azalmak
Pozitif davranış desteği
* Seçim fırsatı yaratmak
* Akademik başarıyı arttırmak için uyarlamalar yapmak
(konuları yavaş işleme, zor görevleri kolay ve eğlenceli
görevler arasına serpiştirmek)
 Müdahalenin etkinliğini izleme: müdahale sürecinde
temel davranış düzeyiyle karşılaştırarak müdahale
etkinliğini değerlendirme (müdahale neden etkili değil?)
Uygulamalı Davranış Analizi (UDA)
UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar:
 Yeni kazanılan davranışların genellenmesini
desteklemek için tedbirler almak:
–
–
–
–

Hedef davranışı değişik ortamlarda öğretmek
Davranışın birçok farklı türünü öğretme
Istendik davranışla pekiştireçler arasındaki doğal ilişkiyi
öğretmek
Yeni durumlarda davranış kendiliğinden oluştuğunda davranışı
pekiştirme (genellemeyi pekiştirme)
İstendik davranış kazanıldıktan sonra müdahale aşamalı
olarak azaltılmalı
Gruplar için Uygulamalı Davranış Analizi
Grup Koşullaması
İyi davranış oyunu:
Çoklu temel düzey
Tersine çevirme
Gizemli pekiştireç?
Gruplar için Uygulamalı Davranış Analizi
İyi davranış oyunu:
Çoklu temel düzey
Tersine çevirme
Grup koşullamasının
Avantaj ve
Dezavantajları?
Gruplar için Uygulamalı Davranış Analizi
Markayla Ödüllendirme
 Daha sonra asıl pekiştireçlerle değiştirilebilecek markaların
kullanımı (herkese uygun pekiştireç?)
Pekiştirilecek davranışları tanımlayan kuralar dizisi
Uygun davranış ortaya konulduğunda markaların hemen
verilmesi
Markaların değiştirileceği çeşitli yedek pekiştireçler
Yedek pekiştireçlerin satın alınabileceği bir dükkan
Okul genelinde Pozitif Davranış Desteği Programı,
Açık bir şekilde istenen ve istenmeyen davranışları öğrencilere
sürekli hatırlatma
Öğrencilerin düzeylerine göre müfredat belirleme ve
gerektiğinde yeniden düzenleme
Öğrencilere alternatifler arasından seçme imkanı sunma
Tüm öğrencileri herzaman pekiştirmeye çalışma (övgüyle)
Programın etkinliğini herzaman izleme
Öğretimsel Hedefler
• Hedef davranış belirlenirken,
1) Sonuç gözlenebilir ve ölçülebilir davranış açısından
belirtilmeli (anlamak, bilmek hatırlamak, farkına varmak?)
(tanımlamak, yazmak, hesaplamak, listlemek, seçmek)
Öğrenci olayların farkında olacaktır?
Öğrenci A ile B arasındaki ilişkiyi tanımlar
2) Davranış hangi şartlar altında ortaya konmalıdır
-Öğrenci korelasyon katsayısı formülü verildiğinde testtekrar test güvenirliğini hesaplar
3) Davranışsal hedefin bir ölçütü olmalıdır
iki basamaklı sayılardan oluşan 10 toplama işlemi
sorusundan 9’unu doğru yapacaktır.
Tam Öğrenme
 Uygun çevresel koşullar sağlandığında insanlar çok
karmaşık davranışları öğrenme kapasitesine sahiptir.
Bunu sağlamak da, bir sonraki derse geçebilmek için bir
önceki dersteki materyalin en iyi şekilde öğrenilmesi
gerektiğine ilişkin yaklaşıma tam öğrenme denir.
–
–
–
–
–
Küçük üniteler
Mantıksal sıra
Her ünitenin tamamlanmasında tam öğrenmenin ortaya konması
Tam öğrenme için somut gözlenebilir ölçütler
Yardıma ihtiyaç duyan öğrenciler için ek kaynaklar ve etkinlikler
Öğretim hedeflerini belirlemede Bloom taksonomisi






Bilgi
Kavrama
Uygulama
Analiz
Sentez
Değerlendirme
3) BİLİŞŞEL ÖĞRENME (Tolman)
Labirenti ödül olmadan öğrenen fareler...
Gizil öğrenme: bir davranış değişikliğine hemen
yansımayan öğrenmedir.
Bilişsel Haritalar: çevrenin özelliklerinin,
planının zihinsel temsilidir.