öğrenme kuramları - FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETMENLİĞİ
advertisement
ÖĞRENME KURAMLARI ÖĞRENME KURAMLARI Davranışçı – Çağrışımsal Kuramlar Klasik (Tepkisel) Kuramlar Edimsel Koşullanma Kuramı Bilişsel Alan Kuramları Gestalt Kuramı Bilgiyi İşleme Kuramı Bağlaşımcılık Kuramı Bitişiklik Kuramları Bilişsel Ağırlıklı Davranışçı Kuram Bilişsel Sosyal Öğrenme Kuramı DAVRANIŞCI KURAMLAR • • • • KLASİK (Tepkisel) KOŞULLANMA BİTİŞİK KOŞULLANMA BAĞLAŞIMCILIK KURAMI EDİMSEL KOŞULLANMA KLASİK KOŞULLANMA KURAMI Pavlov kontrollü bir deneysel ortam oluşturduktan sonra, köpeğe düzenli olarak, yiyecek vermeden hemen önce zil sesi vermiştir. Koşullanma İlkeleri; • Bitişiklik • Habercilik İleriye Koşullama ( Olumlu Habercilik ) Geriye Koşullama ( Olumsuz Habercilik ) • Pekiştirme Birincil Pekiştirme İkincil Pekiştirme • Sönme KENDİLİĞİNDEN GERİ GELME Sn. • Genelleme • Ayırt Etme • Birden Fazla Uyarıcıya Koşullama • Gölgeleme • Öğrenilmiş Çaresizlik BİTİŞİKLİK KURAMI JOHN B. WATSON EDWIN R. GUTHRİE DIŞSAL UYARICI (Telefon çalması) AÇIK TEPKİ (Telefona doğru dönme) HAREKET ÜRETEN UYARICI AÇIK TEPKİ (Telefona doğru yönelme) HAREKET ÜRETEN UYARICI AÇIK TEPKİ (İskemleden kalkma) HAREKET ÜRETEN UYARICI AÇIK TEPKİ (Ahizeyi kaldırmak) Guthrie’ye Göre; Güdüler – Dürtüler Amaçlar Pekiştirme Ceza Unutma ALIŞKANLIKLARI YOK ETME YÖNTEMLERİ Eşik Yöntemi Bıktırma Yöntemi Zıt Tepki Yöntemi ALIŞKANLIĞIN BASTIRILMASI BAĞLAŞIMCILIK KURAMI Thorndike’a göre öğrenme, • Bağlaşımcılık • Seçme ve Bağlama • Öğrenme küçük adımlardan oluşur ÇAĞRIŞIMSAL ZITLIK AİT OLMA 1930 sonrası ETKİNİN YAYILMASI HAZIR BULUNUŞCULUK 1930 öncesi ETKİ TEKRAR EDİMSEL KOŞULLANMA Skinner’e göre, tepkisel ve edimsel olmak üzere iki çeşit davranış vardır. Tepkisel davranışa neden olan uyarıcı her zaman bilinirken, edimsel davranışa neden olan uyarıcı çok belirgin değildir. • Tepkisel davranış: • Edimsel davranış: Bilinen bir uyarıcı Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulur. tarafından Örneğin; etin salya oluşturulmaz; meydana getirmesi. organizma tarafından Tüm refleksler ortaya konur ve tepkisel davranışa bir sonuçları tarafından örnektir. Karanlıkta kontrol edilir. göz bebeğinin büyümesi bir tepkisel davranıştır. • Klasik koşullanmada • Edimsel davranışta önce önce uyaran vardır ve tepki yapılır sonra organizma ona tepki tepkinin doğurduğu gösterir. uyarıcı gelir. UYARI TEPKİ TEPKİ UYARI Skinner deneyinde, edimsel davranış olarak maniveleya basmayı kullanmıştır. Aç olan hayvan, manivelaya basarak yiyeceği elde eder, yiyeceği elde eden hayvan manivelaya basma davranışını sürdürür. Skinner’e göre bir davranışın sonucu, organizma için hoşa giden, olumlu bir durum yaratıyorsa, o davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığı artar. Davranışın arkasından olumlu uyarıcı verilerek yapılan koşullamaya edimsel koşullama denir. Bu tür koşullamada, davranışı izleyen ve organizma üzerinde olumlu yönde bir etki yaratarak, davranışın (edinim) ortaya çıkma olasılığını artıran uyarıcılara pekiştireç denir. Diğer bir deyişle pekiştirilen davranış öğrenilir. PEKİŞTİREÇLER Olumlu Pekiştirme Bir davranış, organizmanın hoşuna gidecek bir uyarıcının doğrudan verilmesi ile pekiştiriliyorsa, buna olumlu pekiştirme denir. Olumsuz Pekiştirme Organizma hoş olmayan bir durumdan kurtarılarak da davranış pekiştirilebilir. Bu tür pekiştirmeye olumsuz pekiştirme denir. Hem olumlu hem de olumsuz pekiştirme organizmanın hoşuna giden bir etki yaratır ve davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığını artırır. Pekiştireçler yoluyla birey istendik ve istenmedik davranışlar öğrenebilir. Bu nedenle pekiştireçler çok dikkatli kullanılmalı ve doğru davranışlar pekiştirilmelidir. DURUM ORTAMA KATILDIĞINDA ORTAMDAN ÇIKARILDIĞINDA OLUMLU PEKİŞTİREÇ OLUMLU PEKİŞTİRME İKİNCİL CEZA OLUMSUZ PEKİŞTİREÇ BİRİNCİL CEZA OLUMSUZ PEKİŞTİRME PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ Pekiştirme Tarifeleri Sürekli Pekiştirme • Sabit oranlı pekiştirme (5 doğru cevaba 1 yıldız) • Değişken oranlı pekiştirme (Önce 5 doğru 1 yıldız, sonra 3 doğru 1 yıldız, daha sonra 11 doğru 1 yıldız) • Sabit zamanlı pekiştirme (Memurların maaşları) • Değişken zamanlı pekiştirme (Önce haftada 1 sınav, sonra 2 haftada 1 sınav, daha sonra 1 haftada 2 sınav) PREMACK İLKESİ ( Büyükannenin Kuralları ) Çok sık görülen (tercih edilen) davranış pekiştireç olarak kullanılarak, az gösterilen (tercih edilmeyen) davranış ortaya çıkarılmaya çalışılır. Örneğin, sebze yemeğini sevmeyen, ancak tatlıyı çok seven bir çocuğa, sebze yedirmek için “Sebze yemeğini bitirdikten sonra, tatlı yiyebilirsin” denebilir. “Şu kadar yazı yazarsanız, teneffüse çıkabilirsiniz” şeklinde okulda da çok kullanılır. BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMI • Tolman’a göre davranış, amaçlı etkinliktir yani amaca yönelik etkinliktir. Davranışın temel, basit kısımları ve sinirlerin, kasların faaliyetleri ile ilgilenmemiştir. Onun odaklandığı nokta organizmanın toplam tepkileridir. BİLİŞSEL MODEL ALMA GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME TAKTİK SOSYAL ÖĞRENME • Taklit olayının insan davranışlarının oluşumundaki önemini ayrıntılı olarak ilk ortaya koyan Gabriel Tarde’dır. Giyimde, teknolojik gelişmelerin yayılmasında, iyi ve kötü davranışların yaygınlaşmasında en önemli etken, insanlardaki taklit etme güdüsüdür. Gözlem yoluyla öğrenmede (model almada); Dikkat Hatırlama Yeniden üretme Pekiştireç • DİKKAT • HATIRLAMA Model alınan davranışın doğru taklit edilebilmesi için öncelikle model alınan davranışa dikkat edilmesi gerekir. Kişi, duygularıyla beraber tüm dikkatini beğendiği ve taklit etmek istediği davranışa yöneltir. Gerektiğinde taklit etmek için modelin tüm davranışlarını belleğe kodlamak gerekir. Çünkü gözlenen davranış genellikle gözlemden hemen sonra taklit edilmeyebilir. Birey gözlediği davranışı yeri geldiği zaman da kullanabilir. Davranış belleğe görsel, sözel ya da sembolik olarak kodlanabilir. • YENİDEN ÜRETME • PEKİŞTİREÇ Model alınan davranışın gösterilmesi için bireyin gözlemlerini kendi davranışına dönüştürebilmesi gerekir. Bu bazen tam taklit olmayabilir: çevre şartları, bireyin fiziksel gücü ve imkanları, zaman vs model alınan davranışın biraz farklı üretilmesine neden olur. Taklit edilen davranış çevrede beğenildiyse tekrar edilir, beğenilmediyse fazla tekrar edilmez ve zamanla söner. Dikkat Güdülenme Hatırda Tutma Davranışı Meydana Getirme GESTALT KURAMI • “Gestalt” yapı, biçim, örüntü anlamına gelmektedir. Bu kurama göre bir bütünü oluşturan parçalar arasındaki ilişkiler algılama ve öğrenme açısından önemlidir. Öğrenme uyarıcıların toplu bir örüntü oluşturması ile oluşur. • Bütün ayrılan parçalardan anlaşılmaz. • Bütün, parçadan daha fazladır. İnsan bütünü parçalarına ayrıştırarak değil bütün olarak algılar. Gestalt kuramında algılama çok önemlidir. BENZERLİK SÜREKLİLİK YAKINLIK ALGISAL ÖRGÜTLEME YASALARI ŞEKİL ZEMİN İLİŞKİSİ TAMAMLAMA Şekil – Zemin İlişkisi Yakınlık Yasası Benzerlik Tamamlama Devamlılık Basitlik Gestalt kuramına göre; Bellekte iz bırakan algılar hatırlanır. Tekrarlanan yaşantılar daha kolay ve uzun süre hatırlanır. Bir problemi çözerken öğrenilen bir ilke, başka bir problem için de kullanılabilir. Beyin uyarıcılarla gelen bilgiyi örgütler ve anlamlı duruma getirir. GÜDÜLEME, KİŞİLİK, TOPLUMSAL VE PSİKOLOJİK AĞIRLIKLI KURAMLAR • Bu kurama göre öğrenme, kişinin yeteneklerine, onun biyolojik ve kültürel gelişimine, içinde yaşadığı toplumdaki kültüre, güdülenmişliğine, ilgisine ve öğrenme ortamının havasına bağlıdır. İlkeleri şunlardır: Açıklama Uygulama Güdüleme Değerlendirme - SON Fatih OYMAK Fen Bilgisi Öğretmenliği II. Sınıf ( I. Ö. )
